Inhoud Voorwoord 5 1 Akoestiek 15 1.1 Het geluidsveld 15 1.1.1 Berekening van de golflengte 18 1.1.2 Tijd- en frequentiedomein 18 1.1.3 Rekenen met db s 20 1.2 Geluidsuitbreiding 23 1.2.1 Interferentie 23 1.2.2 Reflectie en buiging 24 1.3 Zaalakoestiek 26 1.3.1 Ruimtelijk geluid: reflectie en nagalm 26 1.3.2 Direct en diffuus geluid 28 1.3.3 Eigenfrequenties van de zaal (staande golven) 30 1.3.4 De klank van een zaal 31 2 Beginselen van de psychoakoestiek 33 2.1 Geluidswaarneming 33 2.1.1 Geluidssterkte en toonhoogte 33 2.1.2 Het gehoorvlak 34 2.2 Ruimtelijk horen 36 2.2.1 Richtinghoren 36 2.2.2 Afstandswaarneming 37 2.3 Beginselen van de stereofonie en surroundtechniek 38 2.3.1 Virtuele geluidsbronnen 39 2.3.2 Normale en kunsthoofdstereofonie 40 2.3.3 Drie methoden voor stereo-opnamen 41 9
3 Omzetters 43 3.1 Kapselconstructies 44 3.1.1 De drukopnemer 45 3.1.2 De drukgradiëntopnemer 46 3.1.3 Akoestische storingen 51 3.2 Elektromechanische omzetting 55 3.2.1 Elektrodynamische omzetting: de dynamische microfoon 56 3.2.2 Elektrostatische (capacitieve) omzetting: de condensatormicrofoon 59 3.2.3 Andere omzetters 64 3.3 Frequentie-afhankelijkheid van de microfoon 67 3.3.1 Mechanische frequentie-afhankelijkheid 68 3.3.2 Elektrische frequentie-afhankelijkheid 70 3.3.3 De resulterende frequentiekarakteristiek 71 4 Microfoonconstructie 75 4.1 Dynamische microfoons 75 4.1.1 Constructie van het kapsel 76 4.1.2 Podium-zangmicrofoons 80 4.1.3 Instrumentaalmicrofoons 82 4.1.4 Dynamische drukopnemers 82 4.2 Condensatormicrofoons 83 4.2.1 Kapselconstructie 83 4.2.2 Correctieschakelingen en voorverzwakking 90 4.2.3 Impedantie-omzetters buis en transistor 92 4.2.4 Modulaire kleinmembraansystemen 94 4.2.5 Studiomicrofoons met omschakelbare richtingkarakteristiek 94 4.2.6 Solisten- en podiummicrofoons 98 4.2.7 Opsteek- en andere miniatuurmicrofoons 99 4.3 Digitale microfoons 101 4.4 Bijzondere constructies 102 4.4.1 Microfoons met akoestische vervorming van de karakteristiek 102 4.4.2 Grensvlakmicrofoons 104 4.4.3 Shotgun-microfoons 105 4.4.4 Microfoonarrays 108 5 Stereo- en surroundmicrofoons 113 5.1 Meerkanaals-formaten 114 5.5.1 Stereoformaten 114 5.1.2 Surroundformaten 116 5.2 Opname met meerkanaals-microfoons 120 5.2.1 Het ruimtelijke geluidsbeeld 121 5.2.2 Direct en diffuus geluid, galmbalans 122 10
5.3 Intensiteits-stereofonie; coïncidente microfoons 124 5.3.1 XY-stereomicrofoon 126 5.3.2 MS-stereomicrofoon 128 5.3.3 Blumlein-opstelling (gekruiste achten) 130 5.3.4 Coïncidente microfoons voor surround-opnamen 132 5.3.5 Voorbij surround: Ambisonic, Soundfield, B-formaat 134 5.4 Looptijdstereofonie; AB-microfoons 136 5.4.1 AB-configuraties 139 5.4.2 AB-opstellingen voor surround 141 5.4.3 Driepunts-AB, Decca- en Fukada-Tree 141 5.5 Equivalentie-stereofonie; equivalentiemicrofoons 143 5.5.1 Equivalentiemicrofoons voor stereo: ORTF, NOS en andere 145 5.5.2 Equivalentiemicrofoons voor surround: INA, OCT en andere 148 5.5.3 Surround in de zaal: Hamasaki-vierkant en IRT-kruis 151 5.5.4 Scheidsvlakmicrofoons en kunsthoofd 153 6 Aansluittechniek en toebehoren 159 6.1 Symmetrische en asymmetrische verbindingen 159 6.1.1 Symmetrering 161 6.1.2 Aansluitingsnormen 163 6.2 Impedantie-aanpassing 166 6.3 Digitale aansluitingen: AES3 en AES42 167 6.4 Fantoomvoeding, DPP, signaaladervoeding 169 6.5 Draadloze overdracht 171 6.5.1 Principes 171 6.5.2 Zendfrequenties 173 6.5.3 Techniek van zender en ontvanger 175 6.6 Toebehoren 178 6.7 Handige adapters 183 7 Technische gegevens 187 7.1 De microfoon-meetopstelling 187 7.1.1 Meetmicrofoon en calibratie-geluidsbronnen 188 7.1.2 Signaalgenerator, filters, lijnschrijver 189 7.1.3 Digitale meetopstellingen 192 7.1.4 Meet-geluidsbronnen 193 7.1.5 Meetruimten en meetkamers 196 7.2 Specificaties in het datablad en andere metingen 198 7.2.1 De frequentiekarakteristiek 198 7.2.2 Het overdrachtbereik 200 7.2.3 De richtingkarakteristiek 201 7.2.4 De nominale impedantie 204 7.2.5 Nominale afsluitweerstand 204 7.2.6 Overdrachtfactor 205 11
7.2.7 Ruisspanning 206 7.2.8 Het equivalente ruisgetal 208 7.2.9 Signaal/ruisafstand 210 7.2.10 Niet-lineaire vervorming 210 7.2.11 Het maximale geluidsdrukniveau 213 7.2.12 De effectieve dynamiek 215 7.2.13 Wind- en plopgevoeligheid 215 7.2.14 Het impulsgedrag 216 8 Studiotechniek 219 8.1 Keuze van de microfoon 220 8.2 De productie-omgeving 223 8.2.1 De opnameruimte 223 8.2.2 Tips en trucs voor akoestische tuning 228 8.2.3 Regiekamer en monitorluidsprekers 230 8.3 Opstelling van de microfoons 231 8.3.1 Ruimtelijkheid: menging van direct en diffuus geluid 231 8.3.2 Sonoriteit: opname in het nabije geluidsveld 236 8.3.3 Het akoestische perspectief 237 8.4 Veelgemaakte fouten bij de microfoonopstelling 238 8.4.1 Interferentie tussen meerdere microfoons 239 8.4.2 Interferentie door geluidsreflectie 240 8.4.3 Interferentie vlakbij een wand (herhalingstoonhoogte) 241 8.5 Meerkanaalsfilosofieën 242 8.5.1 Stereo-/surroundmicrofoon of afzonderlijke microfoons 243 8.5.2 Live-mix of meersporenopname 245 8.6 De praktijk van het opnemen 246 8.6.1 Spraak 247 8.6.2 Zang 250 8.6.3 Akoestische gitaar 251 8.6.4 Elektrische gitaar en e-bas 253 8.6.5 Strijkers (viool, cello, contrabas) 255 8.6.6 Vleugel en piano 258 8.6.7 Keyboards 261 8.6.8 Koperblazers (trompet, trombone) 262 8.6.9 Houtblazers (fluit, hobo, klarinet, saxofoon) 264 8.6.10 Slagwerk 266 8.6.11 Percussie 271 8.6.12 Achtergrondkoor, strijkers- en blazersensemble 272 8.6.13 Opnamen met hoofd- en steunmicrofoons 273 9 PA-techniek 277 9.1 Keuze van de microfoons 277 9.2 Speciale problemen bij de weergavetechniek 281 12
9.3 Weergave van live-muziek 283 9.3.1 Inregelen van de PA 285 9.3.2 Live-opname 288 9.4 Spraakweergave 289 9.4.1 Redenaar achter een lessenaar 290 9.4.2 Mobiele redenaar, podiumdiscussie 292 9.4.3 Geluidsweergave in het theater 293 9.5 Problemen en hun oplossing 293 9.5.1 Terugkoppeling (feedback) 294 9.5.2 Brom 10 Film- en videotechniek 301 10.1 De keuze van de microfoon 302 10.2 Geluid bij het beeld 304 10.2.1 Hengelen: een handleiding 305 10.2.2 Dialoogopname 306 10.2.3 Alternatieven voor de gehengelde shotgun 308 10.3 Reportages 310 10.4 Achtergrondgeluid, atmo s en geluidseffecten 312 Aanhangsels 315 A Formules 315 B Tabellen 317 B.1 Rekenen met decibels 317 B.2 Muzikale akoestiek 319 B.3 Omzetters; meettechniek 321 B.4 Microfoongegevens 323 B.5 Leveranciers en importeurs 328 C Overig C.1 Literatuur en internetadressen 329 C.2 Bronvermelding illustraties 330 Index 333 13