Toeristisch Beleidsplan 2010 2014

Toeristisch Beleidsplan 2010 2014 Dienst Welzijn en Cultuur Dienst voor Toerisme Reningelststraat 11 8950 Heuvelland (Kemmel) 057/ 450 455 toerisme@heuvelland.be Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -1-

Voorwoord Voor u ligt het Strategisch beleidsplan voor toerisme en recreatie in Heuvelland 2010-2014. Hierin verwoorden we onze visie, maken we duidelijke keuzes en brengen we actiepunten aan. Het doel van dit plan? Een ontwikkelingsgerichte aanpak van het toerisme en recreatie die werkgelegenheid stimuleert, rekening houdt met de typische kenmerken van het platteland, de landbouw en respect heeft voor de (natuur)waarden in Heuvelland. Met goede recreatieve voorzieningen, gerichte promotie en kansen voor horeca en recreatieondernemers spelen we onze toeristische troeven optimaal uit. Dat vraagt samenwerking. Zo delen we ervaringen, komen we tot oplossingen voor knelpunten, bereiken we resultaten en realiseren we mooie projecten en voorzieningen. We hebben voor dit plan gepraat met mensen en geleerd uit ervaringen van andere toeristische regio s en gemeenten en de haalbaarheid van nieuwe ideeën getoetst. Dit proces en de daaruit voortvloeiende visie, strategie en concrete actiepunten vormen de inhoud van dit document. Het Strategisch beleidsplan voor toerisme en recreatie is richtinggevend voor de toeristische ontwikkelingen in Heuvelland. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -2-

INHOUD INLEIDING MISSIE METHODOLOGIE Deel 1: Situatie-analyse Stap 1: Toerisme in Heuvelland vandaag 1.1 Interne analyse 1.1.1 Historiek van het toerisme in Heuvelland 1.1.2 Het actueel toeristisch-recreatief aanbod 1.1.2.1 De toeristisch-recreatieve aantrekkingselementen A. Natuur en landschap B. Cultureel erfgoed C. Bezoekerscentra en attracties D. Couleur locale E. Evenementen 1.1.2.2 Ondersteunende toeristische voorzieningen en dienstverlening A. Onthaal en promotie B. Logiesaccommodatie C. Horeca D. Routes E. Recreatief winkelen F. Sport en recreatie G. Culturele voorzieningen en animatie 1.1.2.3 Bereikbaarheid en mobiliteit A. Bereikbaarheid B. Mobiliteit 1.1.3 De toeristisch-recreatieve vraag 1.1.3.1 Verblijfstoerisme 1.1.3.2 Communicatie en promotie A. Balievragen B. Schriftelijke vragen C. Website 1.1.3.3 Dagtoerisme en omgevingsrecreatie A. Routes B. Bezoek van attractiepunten C. Daguitstappen voor groepen en gidsbeurten D. Fietsenverhuur E. Algemene cijfers 1.2 Externe Analyse 1.2.1 Vijfkrachtenmodel van Porter 1.2.1.1 Macht van de toeristen 1.2.1.2 Macht van partners en actoren 1.2.1.3 Impact van concurrenten 1.2.1.4 Externe invloeden op het vakantiegedrag 1.2.1.5 Interne concurrentie 1.3 Toerismebeleid 1.3.1 Beleid op Vlaams niveau - Toerisme Vlaanderen Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -3-

1.3.2 Beleid op provinciaal niveau Westtoer 1.3.3 Beleid op regionaal niveau Toerisme Westhoek 1.3.4 Beleid op lokaal niveau VVV Heuvelland 1.4 Stakeholdersvisie 1.4.1 Stakeholdersoverleg 1.2.2 Witboek Unizo 1.5 Ruimtelijke visie toerisme en recreatie 1.5.1 Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen 1.5.2 Provinciaal ruimtelijke structuurplan 1.5.3 Gemeentelijk ruimtelijke structuurplan Deel 2: Diagnose 1.6 Swot-Analyse 1.6.1 Toeristische troeven 1.6.2 Ondersteunende toeristische voorzieningen en dienstverlening 1.7 Issue-analyse 1.7.1 Draagkrachtproblematiek 1.7.2 Profilering 1.7.3 Professionele toeristische ondersteuning 1.7.4 Draagvlak 1.7.5 Toeristische accommodatie 1.7.6 Onderzoeksgegevens 1.7.7 Doelgroepbenadering 2.1 Visie 2.1.1 Positionering 2.1.2 Strategische visie Stap 2: Waar willen we naartoe? 2.2 Doelstellingen 2.2.1 Strategische doelstellingen 2.2.2 Operationele doelstellingen 2.2.2.1 Profilering, positionering en communicatie 2.2.2.2 Draagkracht en duurzaamheid 2.2.2.3 Accommodatie en dienstverlening 2.2.2.4 Doelgroepenwerking 2.2.2.5 Samenwerking en sensibilisatie Deel 1: Marketingstrategie 3.1 Doelgroepenbenadering 3.2 Producttypes 3.3 Selectie van de markten Stap 3: Hoe bereiken we ons doel? Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -4-

3.4 Product-marktcombinaties Deel 2: Actieplan 3.5 Acties rond profilering en positionering 3.6 Acties rond toeristische accommodatie en dienstverlening 3.7 Acties rond doelgroepwerking 3.8 Acties rond samenwerking en sensibilisatie 3.9 Acties rond draagkracht en duurzaamheid 3.10 Acties rond evaluatie en kwaliteitsverbetering Deel 3: Timing, prioriteiten en samenvatting Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -5-

INLEIDING MISSIE Gemeente Heuvelland wil het toerisme op een duurzame en eigentijdse manier ontwikkelen, uitgaande van de troeven en de eigenheid van de gemeente. Toerisme moet bijdragen tot zowel de welvaart als het welzijn van de inwoners. Het landelijk en agrarisch karakter van de gemeente en respect voor rust en authenticiteit spelen een essentiële rol in de ontwikkeling van het toerisme in Heuvelland. Toerisme wordt als een langetermijninvestering benaderd, met aandacht voor de kwaliteit van de open ruimte, de leefbaarheid van de bevolking en de economische potenties. METHODOLOGIE In aanloop van dit strategisch beleidsplan voor toerisme en recreatie werden verschillende actoren bij het planproces betrokken. Er is enerzijds overleg gepleegd met de diverse stakeholders (horeca, Unizo, logies, gidsen, Regionaal Landschap, aanbieders van toeristische producten). Anderzijds werd een reeks volksvergaderingen georganiseerd omtrent toerisme gerelateerde thema s waaronder rust en stilte. Daarnaast werd een extern expert aangesteld om het strategisch beleidsplan samen te stellen volgens de methodologie aanbevolen door Toerisme Vlaanderen. Dit document werd voorgelegd aan stakeholders en diverse experts. Zij konden hun opmerkingen en suggesties formuleren. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -6-

Stap 1: Toerisme in Heuvelland vandaag Deel 1: Situatie-analyse 1.1 Interne analyse 1.1.1 Historiek van het toerisme in Heuvelland De eerste ingrijpende toeristische initiatieven werden in Heuvelland genomen door Hubert Bruneel (1866-1918). Bruneel liet onder andere een uitkijktoren bouwen op de Kemmelberg en het doolhof openstellen nabij het kasteel. Bruneel was wellicht ook een van de medestichters van het Syndicat d Initiative Kemmel en Avant, de voorloper van de huidige VVV. In oorsprong trokken de West-Vlaamse Bergen voornamelijk Noord-Franse toeristen. De vereniging Kemmel en Avant was onder andere organisator van een bloemencorso die vanaf 1906 uitging en veel belangstellenden naar Kemmel haalde. Kemmel en Avant was ook uitgever van een grote propaganda-affiche en van panoramazichten vanop de uitkijktoren. De uitkijktoren, volgens kadastergegevens voltooid in 1888, was een gemetselde constructie van twintig vierkante meter, waarin onderaan een beer woonde. Een anekdote verteld door Omer Depuydt uit Kemmel: Ik heb de toern geweten, gelijk of dat hij ingericht geweest was voor een beer. Als ik een jongen was en misschien 5 of 6 jaar oud was, is die beer, die daar gekweekt was, uitgebroken. Hij is uitgebroken op een nacht, en s nuchtends zat hij op het veust (de vorst) van t huis op de hoek van de Nieuwstraat. Ze hebben hem daar doodgeschoten en een souper van gehouden. Voor de Eerste Wereldoorlog was ook de Dikkebusvijver een belangrijke toeristische trekpleister. Na de oorlog kon vooral de desolate oorlogsvlakte op veel belangstelling rekenen van toeristen. Kerkhoven, oorlogsmonumenten, mijntrechters en loopgraven vormden het onderwerp van het fronttoerisme. De uitkijktoren die tijdens de oorlog was verwoest, werd volledig in steen heropgebouwd en werd het centrum van het toeristisch leven, veelvuldig bezocht door scholen en jeugdgroepen. Als gevolg hiervan werd hotel Kosmos gebouwd op de Rodeberg in Westouter. Bij de vijvers van Zillebeke en Dikkebus kwamen er in het Interbellum heel wat horeca-uitbatingen. Ook de eerste kampeertoeristen vonden de weg naar de streek. In 1931 werd V.V.V. De Westvlaamse Bergen opgericht. In 1938 bestond een gratis kampeerterrein bij t Vijverhuis van Dikkebus. Tussen de twee wereldoorlogen is de streek zich echt bewust geworden van zijn toeristische troeven. De Tweede Wereldoorlog onderbrak de toeristische ontwikkeling even, maar na de wapenstilstand werd de groei verdergezet. Het jeugdheem Monsalvaet van de K.S.A. werd opgericht. Dit betekende de definitieve doorbraak van het jeugdtoerisme in Heuvelland. In 1957 werd de kabelbaan Cordoba tussen de Rodeberg en de Vidaigneberg ingelegd. De troeven die in de loop van de toeristische ontwikkeling ontstonden, waren zonder twijfel de Kemmelberg, het fronttoerisme en het sociaal (jeugd)toerisme. 1.1.2 Het actueel toeristisch-recreatief aanbod 1.1.2.1 De toeristisch-recreatieve aantrekkingselementen Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -7-

A. Natuur en landschap Het landschap als geheel Heuvelland wordt gekenmerkt door een zeer open landbouwlandschap waarin zich een heuvelkam uitstrekt die van west naar oost georiënteerd is. Het gebied is gesitueerd in het interfluvium tussen IJzer- en Scheldebekken. De vele landbouw- en veldwegen maken het gebied toegankelijk voor wandelaars en toeristen. Door zijn strategische ligging tussen IJzer en Schelde is het gebied het strijdtoneel geweest van historische oorlogen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog liepen de frontlinies dwars door de gemeente. Deze oorlog heeft vele littekens nagelaten die leesbaar zijn in het landschap: bunkers, mijnkraters, militaire begraafplaatsen, oorlogsmonumenten. Dit geheel van landschappelijke kenmerken, grondgebruik en historische bakens, geeft Heuvelland een heel eigen identiteit waar rust en sereniteit primeren en waar de verbondenheid met het land en het landschap zeer groot is. Ruimtelijke structuur Heuvelland bestaat uit acht woonkerken: Westouter, De Klijte, Loker, Dranouter, Kemmel, Nieuwkerke, Wulvergem en Wijtschate. De gemeente is 9.437 ha groot. Ongeveer 87 procent wordt ingezet voor de landbouw (vooral akkerbouw). Heuvelland mag bijgevolg als een agrarische gemeente met veel open ruimte worden bestempeld. Kaart1: Het gewestplan laat zien dat Heuvelland grotendeels bestaat uit agrarische waardevolle landschappelijke gebieden. (zie ook http://geo-vlaanderen.gisvlaanderen.be/geo-vlaanderen/gwp/) Reliëf en hydrografie De natuurwaarden in Heuvelland hangen samen met het reliëf en het waterlopenstelsel: Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -8-

de centrale heuvelrug is beeldbepalend voor het landschap. De rug is van west naar oost samengesteld uit o.a. de Vidaigneberg (136m), de Rodeberg (129m), de Scherpenberg (125m), de Kemmelberg (156m) en de Wijtschateheuvel (86m). Men vindt er talrijke bronbeken, bronbosjes en hellinggraslanden. Op de toppen van de heuvelkam treft men Diestiaanafzettingen die elders in Vlaanderen zeldzaam zijn. Door de zeer dunne Kwartaire afzettingen (soms afwezig) langs de hellingen en op de toppen vormen de geologische gelaagdheid en de wisselende textuur van de Tertiaire formaties in de ondergrond de basis voor de bronniveau's, amfitheatervormige dalhoofden, stuwwater, beken, taluds en graften langs de hellingen. Deze zeldzame situatie geeft kansen aan een specifieke flora. - Ten noorden van de heuvelkam liggen een aantal beekvalleien met meanderende lopen (bronbeken). - Het zuidelijk deel van de gemeente sluit aan bij de vallei van de Leie en vertoont restanten van meersen. Kaart 2: De reliëfkaart toont hoe de waterlopen zich gedragen ten opzichte van de heuvelrug die van west naar oost loopt. Beoordeling van het landschap In de landschapsatlas (te raadplegen via geo-vlaanderen.agiv.be) wordt Heuvelland bijna integraal aangegeven als relictzone en ankerplaats (A30037-A30039-A30040). De gemeente telt enkele beschermde landschappen en de vergezichten worden omschreven als esthetisch waardevol. De bossen herbergen een waardevolle flora en hebben een grote rijkdom aan de randen. In de bronbossen komt specifiek vochtminnende vegetatie voor. De streek kent een grote soortenrijkdom van knotbomen. Omwille van het zuivere water, het sterk meanderend karakter en de unieke fauna en flora, hebben de beken een hoge biologische waardering gekregen. Heuvelland is bekend omwille van haar vele mooie vergezichten. Het omvat voornamelijk het traditioneel landschap met beboste heuvels, omgeven door open landbouwgebied en gekenmerkt door talrijke wijdse, panoramische vergezichten. Onderstaande kaart geeft een aantal vista s weer. Op deze plaatsen is het landschap zeer leesbaar. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -9-

Kaart 3: De landschapsatlas toont dat Heuvelland een grote oppervlakte ankerplaats bezit Ecologisch waardevolle gebieden De Kemmelberg (42 ha) bevat het grootst aaneengesloten boscomplex van de gemeente, gevolgd door Kroonaardhoek (22 ha), de Hellegatbossen (20,5 ha) en Kampagnebos (20 ha). Het Hellegatbos en een deel van de Kemmelberg (20 ha) zijn toegankelijk voor het publiek. Omwille van het gebrek aan toegankelijke bossen in de omgeving, hebben het Hellegatbos en de Kemmelberg te kampen met een hoge recreatiedruk. Hellegatbos Westouter Het Hellegatbos duidt het bosgebied aan dat de top en de noordelijke en westelijke flanken van de Rodeberg bedekt. De naam verwijst naar een diep ravijn onderaan de heuvelflank (het gat in de helle ; helle betekent heuvel ). Bovenaan de berg treft men droge zandgronden aan. Hier overheersen lork en den. Op de flanken vertoont de vegetatie meer variatie. Vooral in het voorjaar zorgen bosanemoon en wilde hyacinten voor een tapijt van witte en blauwe tinten. Nog lager, aan de voet van de berg, dagzoomt een dikke kleilaag waaruit diverse bronnen ontspringen. Karakteristieke planten zijn dotterbloem, reuzenpaardenstaart Kaart x en daslook. In het terrein werden ruim 2 km wandelpaden uitgezet. Verspreid over het gebied zijn ook heel wat banken neergezet. Een deel van het gebied is als speelbos ingericht. Broekelzenreservaat Westouter De Broekelzen bestaan uit een gemengd bronbos met aangrenzende weilanden en akkers. In de nattere delen vindt men veel dotterbloem en slanke sleutelbloem. Op de drogere stukken groeien bosanemoon en wilde hyacint. Het natuurreservaat is eigendom van vzw Natuurpunt. Sulferbergreservaat Westouter Het Sulferbergreservaat situeert zich in het grensgebied van Westouter en Reningelst. Het bestaat uit een stuk weiland met een bronbosje en het Brandersbos, die vooral in floristisch opzicht waardevol zijn. Het natuurreservaat is eigendom van vzw Natuurpunt. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -10-

Domein De Warande Kemmel Het domein De Warande vormt een 16 ha groot park met een kasteel dat fungeert als centraal gemeentehuis. Het park vormt een uitgelezen wandelgebied met veel open ruimten en een rijk plantenassortiment. Het terrein is door diverse paadjes goed ontsloten. Provinciaal Domein De Kemmelberg (beschermd landschap) De Kemmelberg is wellicht Vlaanderens meest bekende heuvel. Met zijn 156 m vormt hij de hoogste heuveltop in West-Vlaanderen. Rubens zou op doorreis gezegd hebben: Dit is het oog van Vlaanderen. De Kemmelberg en omgeving werden beschermd bij KB van 24 december 1979 en uitgebreid bij ministerieel besluit van 04 februari 2005, overeenkomstig de bepalingen van het decreet van 16 april 1996 betreffende de landschapszorg, gewijzigd bij de decreten van 21 oktober 1997, 18 mei 1999, 8 december 2000, 21 december 2001, 19 juli 2002 en 13 februari 2004, als landschap gerangschikt. Diverse wandelpaden doorkruisen het hele gebied en bieden de wandelaar schitterende panorama s. Aanplantingen in opdracht van het provinciebestuur West-Vlaanderen verhogen de belevingswaarde. Een deel van het gebied is als speelbos ingericht. Het provinciedomein van de Kemmelberg bedraagt 110 ha. Het Eeuwenhout Dranouter Het Eeuwenhout situeert zich op de westelijke flank van de Douvevallei en helt vrij steil in zuidoostelijke richting. De abrupte opeenvolging van kleiige en zandige bodemlagen levert een zeer verscheiden vegetatie op. Men vindt er zowel planten van droge bodems als van vochtiger terrein en moeras. Het Eeuwenhout is niet vrij toegankelijk, maar een openbare veldweg (Lampernissestraat) leidt dwars door het gebied. t Porreke Westouter Het Porreke is gelegen op de flank van de Rodeberg (op de hoek tussen de Lijstermolendreef en de Rodebergstraat) en biedt een prachtig panorama op de IJzervlakte. Hoewel het (erg) klein is heeft het gebiedje een grote natuurpotentie, vooral naar heideherstel toe. De Breemeersen Nieuwkerke De Breemeersen vormen een complex van reliëfrijke, waterrijke graslanden met talrijke slootjes. Opvallend zijn de vele poelen: het rijk van de salamanders en vooral van de zeldzame kamsalamander. De Hellebeek Loker Gelegen ten oosten van de Heuvellandse deelgemeente Loker. De Hellebeek ontspringt aan de voet van de zuidflank van de Rodeberg, en mondt uit in de Lindebeek aan de voet van de Monteberg. Onderweg wordt de Hellebeek nog gevoed met water uit verschillende bronnen, gelegen op de valleiflanken, en hier en daar treedt ook een diffuse kwel op. Het is een kleine vallei met bronnen, graslanden en bosjes van 3,8 ha groot en eigendom van De Bron vzw. Het natuurreservaat De Hellebeek valt uiteen in twee delen: de Vijvervelden (gelegen tussen de Kalissestraat en de Ronsevaalstraat), en de Hille (gelegen tussen de Kemmelbergweg, de Koenraadstraat en de Godtschalckstraat). Bron Omer Depuydt Kemmel (Warande) Een echt kleinood, in beide betekenissen van het woord, dat we dan ook graag in ere houden, is het natuurgebiedje Bron Omer Depuydt te Kemmel. Dit kleine stukje eigendom, amper 1a 60ca groot, ligt op de noordwestelijke flank van de Kemmelberg, slechts enkele honderden meters van de dorpskom. Het gebiedje bestaat helemaal uit een gesloten bronbos dat deel uitmaakt van het grotere, private bronbos van de Willebeek, Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -11-

tussen de Kattenkerkhofstraat en de Kemmelbergstraat. De Scherpenberg Het langgerekte natuurreservaat strekt zich uit tussen de Dikkebusseweg (ter hoogte van de horecabedrijven tegen de helling van de Scherpenberg aan) tot Goeberg (straat) en Zandberg(straat). De Scherpenbergbeek, die het valleitje boetseerde, ontspringt uit twee bronnen vlakbij de Dikkebusstraat. De beek krijgt wat verder (ter hoogte van Reningelst) plaatselijk de naam van Rozenhilbeek, en mondt uit in de Grote Beek. Kaart 5-6: De kleine boscomplexen liggen verspreid over de centrale heuvelrug. Enkele bevatten speelzones. Natuureducatief centrum Natuuratelier t Gapertje In natuuratelier t Gapertje kunnen kinderen en volwassenen al zoekend, gravend, peuterend, ruikend, luisterend en proevend kennis opdoen. Met het materiaal van het natuuratelier mag geëxperimenteerd worden: bodemdieren zoeken, werken met een Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -12-

geluidsmeter, een stiltekaart maken, waterbeestjes in de poel benoemen, bodemstalen analyseren, paddenstoelen herkennen. Er staat een veldwerkkoffer (de boskoffer, het kabouterpad of de landschapskoffer ) ter beschikking. De educatieve bundel met suggesties voor activiteiten zet de begeleiders op weg. Voor bijkomende begeleiding kunnen de scholen of groepen een natuurgids aanspreken. B. Cultureel erfgoed De geschiedenis van de acht dorpen van Heuvelland zit verankerd in de geschiedenis van Vlaanderen. Er zijn restanten en getuigenissen aanwezig van Kelten, Romeinen, de feodaliteit (8de-15de eeuw), de 16de eeuw met de geuzenstrijd, de Franse Revolutie, het groot transport, de mechanisatie van de landbouw, WO II, de Koude Oorlog en in het bijzonder van WO I. Er bevinden zich in het Heuvellandse landschap heel wat concrete aanknopingspunten met de geschiedenis: oorlogsrelicten, grenspalen, bouwkundig erfgoed uit diverse periodes, archeologische sites, beschermde dorpen en kerken met bijzondere torens. Hieronder een beknopt overzicht van bijzonder cultureel erfgoed: meer dan honderd restanten van oorlogsrelicten: bunkers, mijnenschachten, loopgraven, kraters; typische naoorlogse bouwstijl die refereert aan de grote heropbouw; bouwkundig erfgoed dat refereert aan het bloeiende toerisme van voor 1950; historische hoeven; een mote in Loker (de galooie), Wulvergem en Nieuwkerke; kerken met typische kerktorens, brandglazen en waardevolle kerkvoorwerpen; restanten van prehistorische (Keltische) bewoning en versterking op de Kemmelberg en op de Rodeberg. Deze relicten zijn uniek in Europa (een van de vier sites). Men kan er de bewoningsgeschiedenis reconstrueren; Oostenrijks-Franse grenspalen; grenslindes die van bijzondere betekenis waren in de middeleeuwen; botanische relicten: planten, struiken en bomen waarvan het genetisch materiaal authentiek is in West-Europa, in die mate dat het momenteel gebruikt wordt als genenbank voor de kweek van nieuwe planten, struiken en bomen; een dertigtal veldkapelletjes; middeleeuwse mote in Loker, Wulvergem en Nieuwkerke. Beschermde monumenten, dorpsgezichten en landschappen Heuvelland telt maar liefst 161 bouwwerken die zijn opgenomen in de inventaris van het Vioe (Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed). 27 monumenten en landschappen zijn beschermd bij koninklijk of ministerieel besluit. Het geheel en de samenhang van dit waardevol (beschermd) erfgoed geeft Heuvelland een bijzondere aantrekkingskracht voor toeristen. Een groot deel van deze monumenten zijn opgenomen in het toeristisch programma en diverse routes. Overzicht te bekijken op inventaris.vioe.be/portaal en www.sint-lukasarchief.be. Monumenten Kasteel De Warande - Kemmel Uitkijktoren Kemmelberg Hoeve Traisnel - Kemmel Hoeve Busschaertlinde Kemmel Landhuis in het kasteelpark van het vroegere Kasteel van Kemmel Kruis Dranouter Calvarie kruis - Dranouter Armpomp Dranouter Toren van de Sint-Pieterskerk Loker Onze-Lieve-Vrouwekapel Nieuwkerke Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -13-

Voormalig gemeentehuis Nieuwkerke Hoeve Cense Westhove met omwalde site en bunker Nieuwkerke Blauwepoorthoeve Westouter Wegkapel Onze-Lieve-Vrouw Westouter Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking Westouter Voormalige brouwerij Corneblomme en herberg In de Zwaan - Oud Gemeentehuis Westouter Hotel Kosmos Westouter Sint-Godelievekapel Westouter Lijstermolen Westouter Buizenfabriek Dumoulin Wijtschate Calvarie kruis Wijtschate Spanbroekmolentrechter Wijtschate Dorpsgezichten Dries - Kemmel De Galooie-motte en onmiddellijke omgeving Loker Omgeving Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Bezoeking Westouter Omgeving Lijstermolen Westouter Omgeving Buizenfabriek Dumoulin Wijtschate Landschappen Kemmelberg en Monteberg Scherpenberg - Loker Erfgoed verbonden aan WO I Kaart 7: De frontlinies lopen van noord naar zuid, tussen Wijtschate en Mesen. Het WO I-toerisme in Heuvelland moet gezien worden tegen de achtergrond van het WO I- toerisme in de hele Westhoek. Het geheel van veldslagen, de gevormde frontlinies, de deelnemende landen en continenten, de oorlogskerkhoven en monumenten zijn na de oorlog geëvolueerd tot een complex gegeven van toeristische attractiepolen. Immers, elke site heeft zijn eigen oorsprong en connectie. Omwille van de verschillende naties en hun specifieke betrokkenheid bij diverse veldslagen, heeft elke site een ander verhaal en een andere doelgroep. Heuvelland bevond zich in het frontlandschap waardoor er diverse Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -14-

bunkers, mijnschachten, oorlogskerkhoven en relicten terug te vinden zijn. Bayernwald wordt beschouwd als een van de belangrijke bezoekersattracties. Bayernwald Bayernwald, een oorlogssite uit WO I, ligt op een heuvelrug. Door haar hoogteligging, 45 meter boven de zeespiegel, biedt de site een goed uitzicht op het oorlogsfront en op de nabijgelegen stad Ieper. De loopgraven zijn er beter te verdedigen. Daarom leveren Franse en Beierse soldaten in november 1914 een verbeten strijd om het bezit van deze site. De Duitsers winnen deze slag; Wijtschate én de heuvelrug blijven stevig in hun handen. In 1915 en 1916 bouwen zij Bayernwald tot een onneembare vesting uit. Alle geallieerde aanvallen worden in de kiem gesmoord. Als het bovengronds niet lukt, dan proberen we de Duitsers onder de grond te ondermijnen, denkt het Brits opperbevel. Op 23 plaatsen worden tientallen meters onder de grond, tunnels onder de Duitse stellingen gegraven. Twee van die schachten zijn nu nog op deze site te zien. Tijdens de oorlog is het hier een vrij rustige frontsector. Beide legers zitten vast in hun stellingenoorlog. Om deze te doorbreken proberen ze ondergronds elkaars positie te ondermijnen. In 1916 denken de Duitsers dat hun loopgraven in Bayernwald op grote diepte worden ondergraven en dat de Britten duizenden kilo's springstof aan het plaatsen zijn. Als reactie hierop bouwen ze metersdiepe luisterschachten om de werkzaamheden van de Britten beter te kunnen volgen. Ze ondernemen ook tientallen raids op het vijandelijk gebied om te zien wat de Britten van plan zijn. Bayernwald wordt echter nooit ondergraven. Op 7 juni 1917 ontploffen er wel drie ladingen onder de nabijgelegen 'Hollandse Schuur' en één onder 'Sint- Elooi'. Na deze Mijnenslag belandt Bayernwald ver achter de Britse linies. In het voorjaar van 1918, tijdens de slag om de Kemmelberg, heroveren de Duitsers deze positie. Hun aanwezigheid is evenwel van korte duur. Uiteindelijk wordt het bos op 28 september 1918 door Britse eenheden van de 34ste Divisie heroverd. Op 11 november is de oorlog voorbij. De huidige loopgraven zijn gereconstrueerd op basis van archeologisch en historisch onderzoek. Wat nu overblijft vormt slechts 10 procent van wat de site in de oorlog is geweest. Bayernwald is de enige plaats in Vlaanderen waar men een combinatie vindt van 320 meter Duitse loopgraven, vier bunkers en twee mijnschachten. Lettenberg bunkers Naar het einde van 1916 beginnen British Engineers and Tunnellers op de Kemmelberg (dé Britse observatiepost bij uitstek) met het uitgraven van ondergrondse hoofdkwartieren. Zo werkt de 175th Tunneling Company tussen 4 april en eind mei 1917 onder de Lettenberg aan een brigadehoofdkwartier. De betonnen bunkers die hier toegang tot verschaffen werden vrijgemaakt. Het betreft vier schuilplaatsen in gewapend beton en gegoten in grove kiezel op golfplaten, met telkens één toegang en een vensteropening aan de westzijde. Eén bunker is ingericht als schuilplaats voor vleermuizen. Pool of Peace Ook nog Spanbroekmolenkrater genoemd. De krater is een herinnering aan de Mijnenslag. Op 7 juni 1917 brachten de Britse troepen negentien ondergrondse mijnen tot ontploffing van Hill 60 tot Ploegsteert. De ontploffingen zorgden voor enorme kraters in het landschap. De grootste en meest indrukwekkende krater is de Pool of Peace. De diepte bedraagt 12 meter, de volledige diameter met rand 129 meter. Verspreid in Heuvelland zijn nog andere kraters te vinden, echter niet toegankelijk voor publiek. Frans monument en massagraf Beide bevinden zich op de Kemmelberg. Het Frans monument staat op de top van de heuvel. Het Frans massagraf bevindt zich aan de voet van de steile helling en bevat de Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -15-

lichamen van meer dan vijfduizend Fransen, gesneuveld bij de slag om de Kemmelberg Graf van William Redmond Het graf van William Redmond staat in Loker. Majoor Redmond, lid van het Britse Lagerhuis, was een vurig voorstander van de onafhankelijkheid van Ierland. Hij sneuvelde als aanvoerder van de 16de Ierse Divisie tijdens de mijnenslag van juni 1917. Diverse militaire kerkhoven en monumenten Een dertigtal Britse militaire kerkhoven brengt hulde aan de soldaten van de Commonwealth die in Heuvelland sneuvelden. De grootste zijn Kemmel Chateau Military Cemetery en La Laiterie Military Cemetery in Kemmel, Oosttaverne Wood Cemetery en Wijtschate Military Cemetery in Wijtschate en Wulvergem Lindenhoek Road Military Cemetery in Wulvergem. Op deze kerkhoven liggen onder meer ook Canadezen en Amerikanen begraven. Dietrich schacht Reeds vanaf 1916 waren de Geallieerden aan het graven onder de Duitse stellingen, gelegen op de heuvelrug van Wijtschate-Mesen. De Duitsers waren hiervan op de hoogte. Ze starten de bouw van een dertigtal verticale schachten die uitliepen in horizontale tunnels om de Britse aanvalstunnels te counteren. Deze gemetste schacht, genaamd Dietrich, is er één van. Op sommige plaatsen probeerden ze de Engelse posities ook te ondermijnen. Het strategische voordeel van hun hoogteligging werd in deze ondergrondse oorlogvoering evenwel een nadeel: ze moesten dieper graven dan de Geallieerden met alle problemen van dien. Bovendien moesten de Duitsers door een laag 'drijfzand'. Hierdoor waren ze verplicht te werken met prefab betonstenen. Soms gebruikte men ook stalen ringen of bekisting en stortbeton. Deze schacht is gemaakt met betonstenen en is vermoedelijk 25 meter diep. De bijhorende tunnel loopt horizontaal vermoedelijk 180 meter ver onder de grond, richting de Britse linies. Meer info: http://inventaris.vioe.be/woi C. Bezoekerscentrum en toeristische attracties De toeristische eigenheid van Heuvelland wordt tastbaar en levendig gemaakt in diverse bezoekerscentra en attracties. Wat later in dit dossier als uniek voor Heuvelland wordt beschreven, komt ook tot uiting in de toeristische centra. Bezoekerscentrum De Bergen Het bezoekerscentrum is het ideale instappunt voor een ontdekkingstocht in Heuvelland. Er wordt verteld hoe de bergen zijn ontstaan, wie de eerste bewoners waren, hoe de beeldenstorm door de streek raasde en welke sporen WO I naliet (film Zero Hour). Er zijn educatieve pakketten voor de derde graad lager onderwijs. De teksten in het museum zijn in het Nederlands, voor Franse of Engelse bezoekers kunnen mappen meegegeven worden met de vertalingen van de teksten. Gemeentelijk Landbouwmuseum Het landbouwmuseum herbergt een grote verzameling historische landbouwwerktuigen. In het eerste deel worden de verschillende werkzaamheden in chronologische volgorde behandeld. Het tweede deel toont allerlei grote landbouwmachines: dorsmachines, pikbinders, pikdorsers, motoren en tractoren. Commandobunker Kemmelberg (vanaf voorjaar 2010) De bunker in Kemmel maakte deel uit van een plan van het Ministerie van Defensie om op drie strategische punten in België een grote ondergrondse bunker te bouwen. Men moet de Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -16-

bouw van deze reusachtige bunker zien tegen de achtergrond van de reorganisatie van het Belgisch leger na de Tweede Wereldoorlog. Toen werden op verschillende plaatsen maatregelen genomen om bij een mogelijk nieuw conflict - denk maar aan de Koude Oorlog - gewapenderhand klaar te staan. In het voorjaar van 2010 zal de bunker zijn deuren openen voor het brede publiek en zal er een oorlogsmuseum worden ingericht. Het openstellen van de commandobunker kadert in het nieuwe concept 'Historische Pool van Defensie', waarbij verscheidene sites gerestaureerd en opgewaardeerd worden. Daarbij horen ook de Dodengang in Diksmuide, het Fort van Eben-Emael en het Fort van Breendonk. Folk Experience Dranouter Platteland en folkmuziek zijn nooit veraf in Heuvelland. In Folk Experience, het interactief en multimediaal belevingsparcours over folk en volksmuziek, leert men alles over Folk en folkmuziek. Archeologisch streekmuseum Kemmel In dit klein archeologisch museum maakt de bezoeker kennis met archeologische vondsten op de Kemmelberg. De talrijke gerestaureerde voorwerpen vormen het middelpunt van de expositie. Tot de pronkstukken behoren enkele fragmenten van rijk versierde juwelen, een versierde aspin en een fragment Grieks aardewerk. In het archeologisch streekmuseum worden de opgravingen uit de zestiger en zeventiger jaren van vorige eeuw op de Kemmelberg toegelicht. De voorwerpen vormen het middelpunt van de tentoonstelling. Tot de pronkstukken behoren enkele fragmenten van versierde juwelen, stukken van een wijnservies, een versierde aspin en een fragment Grieks aardewerk. De Keltische nederzetting waarvan men sporen vond op de Kemmelberg is uniek voor Vlaanderen. Er zijn maar een paar vergelijkingspunten in een straal van vijfhonderd kilometer in de omtrek. Er is verder onderzoek gepland om te ontsluiten, zodat het ook toeristisch interessanter wordt. Virtueel museum: Van Wol, gebaat en getier De internettentoonstelling Van Wol, gebaat en getier, is gebaseerd op een voormalige permanente tentoonstelling (1994). Het in 2006 verzamelde en gerecupereerde materiaal werd gedigitaliseerd, bewerkt en omgezet tot een documentatiesite. De site www.geuzenproject.org geeft een overzicht van de gebeurtenissen uit de 16de eeuw, met name de opgang en verval van de lakennijverheid, de geuzenopstand, de Inquisitie en de Reformatie. Deze website werd toeristisch niet ontsloten. Ze is enkele raadpleegbaar via de homecomputer van de geïnteresseerde. D. Couleur locale Streekproducten en bedrijfsbezoeken Heuvelland produceert diverse streek- en hoeveproducten, gaande van confituur over kaas en geuzenworst tot patisserie. Het meest opmerkelijk is de productie van Heuvellandse wijn. Heuvelland telt vier wijngaarden. Het is vrij uniek voor Vlaanderen en biedt nog heel wat potentieel voor toeristische en culinaire exploitatie. Sommige producenten van streekproducten bieden bedrijfsbezoeken aan. Heuvelland biedt haar streekproducten aan via verschillende buurtwinkels (www.debuurtwinkel.be). Overzicht Heuvellandse streekproducten Confituur en Vlierbessensiroop De Pelgrim Ambachtelijke honing: De twaalf bunders Lamsvlees Yvan Casier Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -17-

Heuvellandse Wijnpaté Nieuwkerkse geuzenworst Monteberg Wijn Dranouter Wijngoed Vidaigne Wijngoed Molenhof Wijngaard Entre Deux Monts Vers van de Hoeve Delporte Johan-Janssens Heuvellands Blond Bier van De Bosgeus Biologische Kaas Hulhove Kaas Boergondië Nouterse Appeltaart Kemmelse gapertaart en Kemmelse heuveltjes Aardbeien Oesterzwammen shiitake t Kapelhof Nieuwkerke Lamsrilletten Kemmelse worst Huifkartochten Heuvelland is een uitgesproken plattelandsgebied met acht dorpskernen die verspreid over het grondgebied liggen. Huifkartochten passen perfect in het plattelandsprofiel. Ze worden door diverse organisaties aangeboden: Vzw De Huifkartrappers Den Blinker De Diligence Volksspelen Folk, volksspelen, bruine kroegen, bier en lekker eten; het hoort allemaal bij de agrarische authentieke sfeer van Heuvelland. Volkse levenskunst is synoniem voor het plattelandsleven in de gemeente. Allicht zijn de volksspelen niet meer zo populair als vijftig jaar geleden, toch leven ze nog in Heuvelland. De toerist kan er kennis mee maken in diverse kroegen (bijvoorbeeld het Labyrint). Groepen kunnen bij VVV Heuvelland terecht voor de organisatie van een dag of kortverblijf authentiek plattelandstoerisme. Een overzicht van het aanbod: Bollen: oud streekspel dat met dikke schijfbollen wordt gespeeld op een 'trog', een in aangestampte aarde aangelegde bolbaan. Wie dit spel wil beoefenen, kan terecht in café Au Chalet, Kemmel, in café De Vaderlander, Westouter, in A la Basse Ville, Wulvergem en in Het Labyrint, Kemmel Javelot: een soort vogelpik met grote pijlen en een groot doelblok. Enkel voor groepen vanaf twintig personen. Dit oud volksspel wordt gespeeld in het lokaal van Spelewijs Wijtschate, kan ook gespeeld worden in café De Dreve, Wijtschate Ringsteken te paard: middeleeuws krijgertje spelen op een paard. Ruiterschool Rodeberg Sjoelbak: De Lockedyze, Kemmel Bollen door den uil: La Basse Ville, Wulvergem Blaaspijpschieten: Redmond s Irish Pub, Loker Kunst Er is in elk dorp kunst aanwezig in de straat. Dit moet vooral gezien worden in het kader van de opwaardering van de publieke ruimte. Het is geen primaire doelstelling van het toeristisch beleid in Heuvelland om kunst als troef uit te spelen. Desalniettemin is kunst wel aanwezig in het sociaal en cultureel weefsel en mag het daardoor een onderdeel vormen of worden van een thematisch toeristisch product. Het aanbod kunst is echter niet uitgesproken of uniek genoeg om het als aantrekkingspool te gebruiken. Toeristen worden er vaak in de marge van een of ander specifiek bezoek mee geconfronteerd. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -18-

Het Labyrint Atelier WE Poivre Loker Bibliotheek Wijtschate Gemeentehuis de Warande Kunstwerken in de dorpkernen Westouter: Vijf duiven op een geknotte boom (Lili Willemsen) Westouter: Totempaal (Geert Woussen) De Klijte: Ontluikend leven (Bertrand Debruyne) Dranouter: Quinten (Nele Boudry) Dranouter: Doedelzakspeler (Johan Lemenu Axel Verrecas) Wulvergem: Walvis (Willem Vermandere) Nieuwkerke: Geuzenmonument (Luc Bosmans) Loker: De Lokerse patriot (Alex Fabry) Kemmel: De Kemmelse gaper (Isidoor Goddeeris) Kemmel: Schilderij poort landbouwmuseum (Philippe Boutens) Kemmel: V(enus).hill (Johan Tahon) Wijtschate: Renko Head (Johan Tahon), The Miner (Jan Dieusaert) Westouter: keramiek bij Pools kapelletje E. Evenementen Dranouter is gekend in heel Vlaanderen. Het jaarlijks Folkfestival is daar niet vreemd aan. Een signaal dat een evenement veel kan betekenen voor de naambekendheid en het profiel van een gemeente. Heuvelland telt een aantal evenementen van bovenlokale en lokale uitstraling. Nationaal belang Folkfestival Dranouter Het eerste weekend van augustus wordt Dranouter ondergedompeld in Folk. Het Dranouter Folkfestival ontstond in 1975 vanuit de toenmalige toonaangevende folkclub De Zon. Het eerste festival was een eendaags gebeuren op de speelplaats van de toenmalige jongensschool. Er speelden acht groepen en er waren een driehonderdtal toeschouwers. Een aantal uitbreidingen en terreinwissels later groeide het festival onder de noemer 'The New Tradition' uit tot de place to be voor folk- en muziekliefhebbers. Aantal bezoekers: ongeveer 75.000. Ypres Westhoek Rally Ypres Westhoek Rally is een onderdeel van de FIA European Rally Championship. Het is de belangrijkste Belgische Rally met ritten in Heuvelland. Aantal bezoekers: gedetailleerde cijfers voor Heuvelland zijn niet gekend. De Rally ontvangt in zijn geheel ongeveer 50.000 bezoekers. Doortocht diverse wielerwedstrijden De hoogteverschillen in Heuvelland vormen een ideaal decors voor wielerwedstrijden, de belangrijkste doortochten zijn Gent-Wevelgem en de 3-daagse van De Panne. Regionaal belang Rommelmarkt Kemmel Elke eerste zondag van september vindt er een rommelmarkt plaats in Kemmel. De markt geldt als een van de grootste rommelmarkten van de Westhoek en ontvangt veel Franse bezoekers. Aantal bezoekers: ongeveer 15.000. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -19-

Zoetemarkt Kemmel Tientallen bakkers, chocolatiers, suikerbakkers, spekkenbakkers presenteren hun waren op Pinkstermaandag. Aantal bezoekers: ongeveer 5.000. Tuin en Beeld Kemmel In het Warandepark in Kemmel vond tweejaarlijks een tuinbeurs plaats. Tuin en Beeld koppelde tuin aan een tentoonstelling van hedendaags beeldhouwwerk. Eind 2007 beslisten de initiatiefnemers ermee op te houden. Het vinden van standhouders werd jaar na jaar moeilijker. Aantal bezoekers: ongeveer 10.000. Spots op West Theaterfestival Westouter Elke theaterliefhebber heeft het tweede weekend van juli rendez-vous in Westouter. Meer dan veertig gezelschappen brengen dan een waaier van producties, gaande van komedie tot drama, jongeren- en muziektheater, cabaret en straatanimatie. In de rand van Spots Op West Theaterfestival worden er de week voor het evenement workshops georganiseerd. Aantal bezoekers: ongeveer 2.500. Wandelingen ingericht door de Heuvellandstappers Kratertocht Wijtschate, Kemmelbergtocht Kemmel, Festivaltocht Dranouter, Geuzentocht Nieuwkerke, Walvistocht Wulvergem, Elfbergentocht Westouter, Panoramatocht De Klijte, Rondom Westouter. Aantal deelnemers: ongeveer 7.800 bezoekers. Lokaal belang Belcanto classic Westouter Op de laatste maandag van de grote vakantie wordt traditiegetrouw de Belcanto-Classic georganiseerd in Westouter. Wat ooit begon als een weddenschap tussen Guido Belcanto en een aantal streekgenoten, is ondertussen uitgegroeid tot een ware wielerklassieker. Eerst met negen renners, later zeventien en vorig jaar meer dan vierhonderd liefhebbers van de fiets aan de start. Dit evenement heeft potentieel om verder uit te groeien. Wijnfeesten Kemmel Jaarlijks (15 augustus) organiseren de vier Heuvellandse wijnbouwers een heus wijnfeest waar ook een streekproductenmarkt aan wordt gekoppeld. Mits de juiste strategie en samenwerkingverbanden heeft dit evenement potentie om uit te groeien tot een profilerend toeristische evenement. Aantal bezoekers: ongeveer 1000. Borelle Dranouter In 1976 werd in Dranouter, naar aanleiding van een tv-opname, een verdwenen traditie opgerakeld: Borelle. Het gebruik bestond in het ontsteken van een vuur op de Waaienberg (een zijheuvel van de Monteberg) en het binnenbrengen ervan in het dorp. De laatste keer dat in Dranouter het vuur op de hoogte werd ontstoken was in 1905. Dit oud Germaans gebruik bestond op meerdere plaatsen. Het was initieel een feest ter ere van de vruchtbaarheid: vuur en rook verdreven de boze geesten en brachten voorspoed voor de gewassen, voor de dieren en voor de mensen. Rond het vuur werd er gedanst en zodra het mogelijk was begonnen de feestvierders over en door de vlammen te springen. Ook het vee werd door het smeulende vuur gedreven. Men maakte mekaars gezichten zwart met de as. Borelle, Borelle, steekt het vuur in d'helle, werd er geroepen op de tocht naar het dorp, en op elke hoek werd een stropop in brand gestoken. Aantal bezoekers: ongeveer 550. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -20-

Redmonds wandeling Loker Het tragische verhaal van de Ierse vrijheidsstrijder William Redmond, die sneuvelde tijdens de Eerste Wereldoorlog, wordt op 7 juni in de vroege ochtend herdacht. De Redmondsgenoten maken er een culturele wandeling van; vanop de plek waar Majoor Redmond sneuvelde tot aan zijn graf in Loker. Aantal deelnemers: ongeveer 100. Paardenwandeling Te Rikke en Ju Westouter Paardenliefhebbers kunnen genieten van een ontspannende wandeling als ruiter, menner of begeleider in het West-Vlaamse Heuvelland en Les Monts de Flandre, over de schreve (Franse grens). Aantal deelnemers: in 2005 namen 250 ruiters en een zeventigtal koetsen deel, in 2006 270 ruiters en een zestigtal koetsen. Diverse Mountainbiketochten Lockedyze toertocht, Peter Farazijn Classic vanuit Reningelst, Tweelandentocht vanuit Dikkebus, Berghazentocht vanuit Westouter, Toertocht Wijtschate. Aantal deelnemers: in totaal ongeveer 4.000. Geuzenevenement laatste editie: 2006 1.1.2.2 Ondersteunende toeristische voorzieningen en dienstverlening A. Onthaal en promotie Toeristisch infokantoor De gemeentelijke toeristische dienst werkt nauw samen met VVV Heuvelland, een autonome vzw, waarin verschillende toeristische actoren vertegenwoordigd en werkzaam zijn. De vereniging heeft tot doel het bevorderen van het toerisme in de gemeente Heuvelland. Dit gebeurt door: de uitgave van toeristische folders en brochures, het uitwerken van allerlei recreatieve routes, het voeren van publiciteit in diverse kranten, tijdschriften en brochures, de organisatie en medewerking aan diverse evenementen, deelname aan toeristische beurzen, het ontwikkelen van arrangementen en economische activiteiten in zoverre deze het doel ten goede komen. De gemeente beschikt over een toeristisch infokantoor waar bezoekers en recreanten terechtkunnen voor informatie van de gemeente zelf, alsook van naburige gemeenten en de ruimere regio. Het hoofddoel van het kantoor is het promoten van de gemeente bij de bezoeker en het aanreiken van praktische informatie voor een verkenning van de streek. Daarnaast staat de dienst in voor het uitwerken van projecten, het doorspelen van informatie naar overkoepelende organisaties (Toerisme Westhoek, Westtoer, Toerisme Vlaanderen) en de verdere uitbouw van de gemeentelijke toeristische infrastructuur. Openingsuren: Van 1/4 tot 31/10: ma vr: 9u 12 u en 13.15 17u, za, zon & feestdag: 10u-12u en 14u 17u Van 1/11 tot 31/3: Ma Vr: 13.15 17u, Za & Zon: 10u 12u Het baliepersoneel behelst 2,5 fulltime equivalenten, bestaande uit een diensthoofd en 1,5 administratief medewerkers. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -21-

Baliebezoeken en het behandelen van schriftelijke en telefonische vragen vormen het voornaamste contact met toeristen. Dorpsonthaalpunten De dorpsonthaalpunten (DOP s), op of nabij een speelplein, zijn onbemande antennes, een soort 'eerstelijns infopunt ' van de VVV. Via infopanelen krijgt de bezoeker meer uitleg over de geschiedenis van het dorp, over markante dorpsfiguren en de omgeving. Waar mogelijk werd er een kunstwerk met een link naar de lokale geschiedenis geplaatst. Aan de DOP s werden op veel plaatsen picknickvoorzieningen gekoppeld. De DOP s vormen ook het startpunt van provinciale wandelingen, ruiterroutes. Ze werden gerealiseerd met subsidies in het kader van PDPO. Kaart 8: Er zijn dorpsonthaalpunten in Loker, Westouter, Nieuwkerke, Wijtschate, Dranouter en Wulvergem. Belang: De inrichting van DOP s vormt een aanleiding om de ruimtelijke kwaliteiten van centraal gelegen pleintjes of plaatsen met relatief kleine ingrepen te verbeteren. De ruimtelijke kwaliteit speelt een belangrijke rol bij de beoordeling van de vakantiebestemming. De reacties van bezoekers op de infoborden naar inhoud en vorm zijn zeer positief, de onthaalruimte in Westouter is bij mooi weer, tijdens het weekend en in de grote vakantie zeer druk bezet. Infopanelen Op de meeste sites, en langs verschillende wandelingen en fietstochten, staan informatiepanelen met duiding, zowel historisch als landschappelijk. Locatie DOP Westouter 5 panelen DOP Loker 7 panelen DOP Dranouter 6 panelen DOP Wulvergem 4 panelen DOP Wijtschate 8 panelen DOP Nieuwkerke 3 panelen Kraters en mijnenroute 8 panelen verspreid over de route Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -22-

Bayernwald 9 panelen en een overzichtsplan Lettenberg 3 panelen Scherpenberg - 3 panelen Frans massagraf - 3 panelen Godtschalck 1 paneel Tombe Nieuwkerke 1 paneel Uitkijkpunt Nieuwkerke 4 panoramazichten Informatiewebsites VVV Heuvelland tracht zoveel mogelijk gebruik te maken van het internet om toeristen vooraf te informeren over de toeristische mogelijkheden in de gemeente. www.heuvelland.be: algemene website van de gemeente Heuvelland. Er wordt echter meteen een onderscheid gemaakt tussen inwoner en toerist. De toerist kiest ook meteen zijn taal (Nederlands en Frans). De toerist komt op een aparte deelsite terecht met uitsluitend toeristische informatie (bezienswaardigheden, logies, recreatie, routes, spijs en drank, WO I, groepen en brochures). De website heeft vooral een informerende functie zodat de toerist zijn verblijf in Heuvelland op voorhand kan plannen. Er kunnen online brochures en kaarten worden besteld. De nieuwsberichten zijn actueel zodat de website herhaalbezoek stimuleert. De structuur en opbouw van de teksten is weloverwogen gekozen en conform de verwachtingen van de hedendaagse internetgebruiker. Er kan niet online geboekt worden voor een verblijf, maar de beschikbare informatie is wel van die aard dat de surfer makkelijk rechtstreeks zijn verblijf kan regelen. www.zerohour.be: website rond de Mijnenslag met een overzicht van de geschiedenis van de Mijnenslag, een korte inleiding met algemene geschiedenis over WO I en een nawerking. Tevens een overzicht van de sites en beschikbare routes. De website is aan actualisatie toe. Hij zou kunnen ingezet worden om het WO I-toerisme in Heuvelland te promoten en te kaderen. Meer praktische informatie en een meer gebruiksvriendelijke navigatie is Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -23-

aangewezen. De website heeft potenties om een grotere dynamiek te creëren in het oorlogstoerisme (met medewerking van private partners en links naar officiële website in het kader van 2014-2018). www.geuzenproject.org: afgerond project met een overzicht van de geschiedenis van de geuzen, met nadruk op wat er in deze streek gebeurde. Boeiende documentatiesite, doch niet inzetbaar voor de ontwikkeling van het toerisme in Heuvelland. De websites zijn niet consulteerbaar in het VVV-kantoor. Beursdeelname VVV Heuvelland participeert elk jaar aan enkele toeristische beurzen, ofwel actief ofwel als partner van Westtoer. Wanneer de gemeente op eigen initiatief op een beurs aanwezig is, wordt een clip-display opgesteld en worden brochures uitgedeeld. Er worden adressen verzameld en informatie verspreid. De deelname aan een welbepaalde beurs wordt jaar na jaar in overweging genomen en varieert. Scholeninfodag Bellewaerde (niet langer aanwezig omdat de organisatie enkel wenst te werken met partners van Bellewaerde). Reiswijzerbeurs/Fiets- en wandelbeurs Roeselare: de beurzen alterneren. De organisatie gebeurt door Vakantiegenoegens i.s.m. Westtoer. Workshop Toerisme Gent (vanaf 2007 in Westhoekverband) Tourissima Rijsel Neos-beurs: Neos richt zich naar actieve senioren. Met ruim 25.000 leden verspreid over 173 afdelingen in heel Vlaanderen, eist Neos een prominente plaats op in het seniorenlandschap. Neos brengt regionale bestuursleden en vertegenwoordigers uit de toeristische en culturele wereld samen. Folkfestival Dranouter: infostand waar brochures en algemene toeristische informatie over Heuvelland en de Westhoek worden verspreid. Flanders Coach: in 2007 georganiseerd door Toerisme Vlaanderen en Westtoer. VVV Heuvelland heeft zijn aanbod aan de Britse reisindustrie voorgesteld. Flanders Travel Forum: georganiseerd door Toerisme Vlaanderen. VVV Heuvelland participeert via Westtoer aan: drie grote vakantiesalons (Utrecht Brussel Antwerpen); een seniorenbeurs (Utrecht). Folders, brochures en dvd s VVV Heuvelland verspreidt een aantal eigen folders en brochures. De verspreiding gebeurt via de eigen baliewerking, op beurzen en evenementen, via toeristische informatiekantoren, attracties en horeca in de eigen gemeente. Heuvelland brochure, drietalig, 18.000 ex. Nederlands, 3.500 ex. Frans, 3.500 ex. Engels; Heuvelland magazine, voor de leden van VVV Heuvelland: van 3.000 tot 5.000 ex. per editie, soms algemene bedeling in Heuvelland; Folder bezoekerscentrum; Gekopieerde folder Bayernwald; Brochures Westtoer (Westhoekjes, Logiesgids, ); Brochures Westhoekgemeenten; Brochures horeca en vakantiewoningen; dvd 100% Heuvelland; dvd Zero Hour. Toeristisch beleidsplan Heuvelland 2010-2014 -24-