HBO Bachelor domeinprofielen en het Projectmanagement beroepsprofiel IPMA-NL interessegroep Professie & Hoger Onderwijs versie 3 - januari 2014 drs Arjan van Bommel, arjan@van-bommel.org 1. Inleiding Jong afgestudeerden krijgen in hun beroepspraktijk al snel met projecten te maken. Ze krijgen bijvoorbeeld de taak een probleem of verbetervoorstel in de organisatie aan te pakken of ten behoeve van een externe klant werkzaamheden te coördineren. Hoewel hier niet altijd de naam project of projectmanager aan kleeft wordt vanaf dat moment weldegelijk een beroep gedaan op proces- en communicatiekwaliteiten die tot projectmanagement gerekend worden en het inhoudelijke vakgebied overstijgen. Veelal valt men terug op de inhoudelijke kennis en vaardigheden opgedaan tijdens de studie, maar ontbeert men de kennis en vaardigheden die nodig zijn om de klus of opdracht tot een goed einde te brengen. De junior betreedt de bekende PM-valkuilen en gaat na enkele jaren ervaring op zoek naar een cursus projectmanagement. Deze situatie illustreert veel, zo niet alle, beroepen waartoe hbo opleidingen opleiden. Van ingenieur tot verpleegkundige, van IT-specialist tot bedrijfskundige en van HRMmedewerker tot communicatiekundige. De rol varieert daarbij van medewerker binnen een project tot eindverantwoordelijke van een project. Onze constatering is dat hbo opleidingen studenten nog onvoldoende voorbereiden op hun rol als medewerker of leider van projecten en veranderingen in organisaties. Veel opleidingen besteden weliswaar aandacht aan projectonderwijs als didactische werkvorm, dit is niet hetzelfde als onderwijs in projectmanagement. Hierdoor is er sprake van verwarring: studenten leven in de vooronderstelling dat zij beschikken over projectmanagementvaardigheden omdat zij immers in projecten hebben gewerkt. In de praktijk ervaren ze pas de valkuilen die hierbij horen. 1
Onze stellingname is dat: Iedere hbo-afgestudeerde moet over de noodzakelijke vaardigheden beschikken om als volwaardig lid in een projectteam te kunnen werken 25% van de hbo-afgestudeerden moet beschikken over de competenties van een beginnend projectmanager. Om deze reden wil IPMA-NL nader onderzoeken in hoeverre in landelijke opleidingsprofielen expliciet projectmanagement kennis- en vaardigheden zijn vastgelegd. Hbo opleidingen zijn ondergebracht in Domeinen (gekoppeld aan een bachelor-graad). De domeinen zijn weer ondergebracht in sectoren. De samenhang tussen de verschillende niveau s van opleidingsprofielen in het hbo is weergegeven in schema 1. Voor 7 domeinen vanuit de sectoren Economie en Techniek en de generieke hbo standaard is middels een quick-scan verkend in hoeverre projectmanagement hier in voor komt. Overzicht van de bekeken profielen: De hbo standaard Generieke hbo kwalificaties Sector Economie (HEO) domeinen: - Bachelor of Business Administration (BBA) - Bachelor of Economics - Bachelor of Commerce Sector Techniek domeinen: - Bachelor of Engineering - Bachelor of Built Environment (BBE) - Bachelor of ICT - Bachelor of Applied Science 2
Internationale vereisten Bachelor/Masterniveau (o.a. Dublin descriptoren & EQF) Internationale afspraken Internationale Bachelor/Master profielen (per graad) HBO standaard Nationale afspraken: Vereniging Hogescholen Sectoren Sectorale Adviescolleges (met name sectoren techniek en economie zijn van belang) Domeinen gekoppeld aan bachelor graad Techniek: Bachelor of Engineering Bachelor of Built Environment (BBE) Bachelor of ICT Bachelor of Applied Science Economie: Bachelor of Business Administration (BBA) Bachelor of Economics Bachelor of Commerce domein competentie profielen Bodies of knowledge per domein Branche en beroepsorganisaties Opleidingen Georganiseerd in Landelijk Opleidingsoverleggen (LOO) gekoppeld CROHO/ISAT nummer Beroeps- en opleidings competentie profielen Bodies of knowledge opleiding X aan instituut Y Instelling Specifiek opleidings/ competenti profiel " Schema 1: Niveaus waarop opleidingsvereisten worden vastgesteld 3
2. De hbo standaard De Nederlands hogescholen hanteren in hun verenigingsverband (voorheen HBO-raad) een standaard van de professionele bachelor. De standaard houdt in dat een hbobacheloropleiding zorg draagt voor een gedegen theoretische basis bij studenten, dat studenten het onderzoekend vermogen verwerven dat hen in staat stelt om bij te kunnen dragen aan de ontwikkeling van het beroep, dat zij over voldoende professioneel vakmanschap beschikken, en tenslotte de beroepsethiek en maatschappelijke oriëntatie ontwikkelen die past bij een verantwoordelijke professional. 1 Deze standaard is een expliciete uitwerking van de voor accreditatie vereiste nationale hbo eindkwalificaties en internationale Dublin descriptoren. Een instelling die een bachelor-graad toekent dient deze standaard in het curriculum en de eindkwalificaties tot uitdrukking te laten komen en draagt de verantwoordelijkheid deze ondubbelzinnig aan te tonen door de wijze van toetsing van deze eindkwalificaties en de borging van de kwaliteit van de toetsing. De standaard, inclusief de gegeven toelichting, bevat geen enkele verwijzing naar competenties gerelateerd aan projectmatig, planmatig, resultaatgericht, methodisch of doelgericht werken. Ook leiding geven, samenwerken in teams of sturen op verandering of resultaten is niet aan de orde. Andersom kan wel gezegd worden dat deze vier hoofdelementen ook van toepassing zouden moeten zijn op het vak projectmanagement. Deze in 2009 geintroduceerde standaard biedt minder houwvast dan het tot dan toe algemeen gehanteerde kader van generieke hbo kwalificaties. " 1 Kwaliteit als opdracht, HBO-raad, augustus 2009 4
3. Generieke hbo kwalificaties De domeinspecifieke en opleidingsspecifieke competenties van alle hbo-opleidingen voldoen aan 10 landelijk vastgestelde hbo kwalificaties en aan de internationaal vastgestelde Dublin descriptoren. Voorts zijn de specifieke invididuele opleidingsprofielen weer afgeleid van de landelijke opleidingsprofielen. Opleidingen kunnen aantonen dat hun programma en toetsing studenten daadwerkelijk voorbereidt om deze twee groepen kwalificaties te behalen. Op deze wijze wordt in Nederland het inhoudelijke niveau van het hbo geborgd. In deze generieke (Nederlandse) hbo kwalificaties komt projectmanagement of projectmatig werken echter niet voor. Wel kunnen elementen van projectmanagement worden herkend in de kwalificaties. Daarmee is nog niet geborgd dat hbo afgestudeerden beschikken over een minimale set PM-competenties weten we uit de praktijk. 5 Creativiteit en complexiteit in handelen Kan omgaan met vraagstukken in de beroepspraktijk, waarvan het probleem op voorhand niet duidelijk is omschreven en waarop de standaardprocedures niet van toepassing zijn. 6 Probleemgericht werken Definieert en analyseert zelfstandig complexe probleemsituaties in de beroepspraktijk op basis van relevante kennis en (theoretische) inzichten. Ontwikkelt en past zinvolle (nieuwe) oplossingsstrategieën toe en beoordeelt de effectiviteit hiervan. 7 Methodisch en reflectief denken en handelen Stelt realistische doelen, plant werkzaamheden en pakt deze planmatig aan. Reflecteert op het (beroepsmatig) handelen op basis van het verzamelen en analyseren van relevante informatie. 8 Sociaalcommunicatieve bekwaamheid Communiceert en werkt samen met anderen in een multiculturele, internationale en/of multidisciplinaire omgeving en voldoet aan de eisen die het participeren in een arbeidsorganisatie stelt. 9 Basiskwalificering voor managementfuncties Voert eenvoudige leidinggevende en managementtaken uit. Voor een volledig overzicht zie de bijlage hbo eindkwalificaties (NL en Dublin) en projectmanagement. Daarin zijn de PM gerelateerde kwalificaties omcirkeld. De internationale Dublin descriptoren (Kennis en inzicht; Toepassen kennis en inzicht; Oordeelsvorming; Communicatie en Leervaardigheden) zijn zo algemeen van aard dat ze allen betrekking kunnen hebben op projectmanagement, maar dit niet specifiek aanduiden. Sinds de introductie van de hbo standaard in 2009 zijn de generieke hbo kwalificaties meer naar de achtergrond geraakt. 5
4. Sector Economie (HEO) Bachelor of Business Administration (BBA) De bacheloropleidingen die hieronder vallen zijn: - Bestuurskunde/Overheidsmanagement - Business Administration in Hotel Management - Hoger Hotelonderwijs - Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs - Integrale Veiligheidskunde - International Business and Management Studies - Logistiek en economie - Office Management - Opleiding voor Management, economie en Recht - Personeel en Arbeid - Vastgoed en Makelaardij - Vrijetijdsmanagement In juni 2011 is de standaard BBA aangenomen. Daarmee zijn de domeincompetenties komen te vervallen. Deze nieuwe BBA standaard is zeer generiek van aard, gericht op generieke bachelor-kwaliteiten en benoemt geen specifieke projectmanagementvaardigheden. De Body of Knowledge & Skills sector HEO Domein Business Administration (Versie 23 juni 2008) omschrijft de kennis en vaardigheden voor de onder dit domein vallende opleidingen. Deze zijn samengevat in 6 domeincompetenties, waarvan er 2 een directe relatie hebben met projectmanagement: DC 4: Inrichten, beheersen en verbeteren van bedrijfs- of organisatieprocessen. Belangrijke deskundigheidsgebieden zijn: organisatiekunde (systeemleer, bedrijfsprocessen), relatiemanagement, financieel management, informatiesystemen, zorgsystemen, verandermanagement Onder de kenniscomponent Basics (de basiskennis waarover elke afgestudeerde bachelor Business Administration beschikt.) wordt Projectmanagement expliciet vermeld. DC 6: Ontwikkelen, implementeren en evalueren van een veranderingsproces. Belangrijke deskundigheidsgebieden zijn: advieskunde- en vaardigheden, verandermanagement, projectmanagement, planning and control. Onder Basics wordt hier o.a. genoemd: Vormen en modellen van projectmanagement, adviesvaardigheden, implementatiemodellen, veranderingsstrategieen- en modellen, weerstand tegen verandering, visie, missie, doelen, risicoanalyse, P&C cyclus, kosten/ baten analyse Onder deze competentie is projectmanagement dus zowel een Deskundigheidsgebied als een onderdeel van de basiskennis (theorie). 6
Bachelor of Economics De bacheloropleidingen die hieronder vallen zijn: - Accountancy - Financial Services Management - Bedrijfseconomie - Fiscaal Recht en economie Ok dit profiel kent 6 domeincompetenties. Twee daarvan lijken relevant voor projectmanagement: DC 1: Ontwerpen, inrichten en onderhouden van (geautomatiseerde) informatiesystemen voor het besturen van organisaties. In de uitwerking hiervan blijven projectmanagement-gerelateerde componenten achterwege. DC 2: Vormgeven, inrichten en toetsen van de administratieve organisatie. Hoewel onontbeerlijk voor deze competentie wordt ook hieronder projectmanagement niet genoemd. Wel wordt genoemd; Verandermanagement. Organisatie van Mensen, Structuren en Processen (people, structures and processes) Het woord project komt alleen voor in de nadere uitwerking van Trends binnen de opleiding Bedrijfseconomie (en niet bij de andere opleidingen): De bedrijfseconoom met kennis van automatisering, inrichting van bedrijfsprocessen en bepaling van informatiebehoefte is de persoon die gevraagd zal worden het project te begeleiden. n.b. in de oudere domeincompetenties van Economics van dec 2005 komt het woord project 4x voor en het woord projectleider 3x. Projectmanagement wordt ook hier niet genoemd. Er lijkt dus eerder sprake te zijn van een afname van het erkende belang van projecten in het Economisch domein dan van een toename. Bachelor of Commerce De bacheloropleidingen die hieronder vallen zijn: - Commerciële economie - Food and Business - International Business and Management Studies - Small Business en Retail Management Dit domein kent 8 competenties. Onder 3 competenties wordt verwezen naar projecten en projectmanagement: DC1: Producten en diensten initiëren en creëren, zowel zelfstandig als ondernemend. Bij het Deskundigheidsgebied Strategisch management en organisatie wordt onder Basics o.a. Projectmanagement genoemd en onder Visions o.a PRINCE2. 7
DC 5: Vanuit het marketingbeleid (ondernemingsbeleid) plannen opstellen, uitvoeren en bijstellen. Bij het Deskundigheidsgebied Opstellen en implementeren wordt onder Basics o.a. projectplan en verandermanagement genoemd; onder Visions Prince2, Roel Gritt, de Caluwé; en onder Trends Projectmatig creëren en Ketenintegratie. DC 8: Leidinggeven aan bedrijf, bedrijfsonderdeel, bedrijfsproces of project. Deze competenties kent het deskundigheidsgebied Projectleiding met als Basics: Plan van aanpak, projectorganisatie, teamrollen, projectplanning. Voortgang en kwaliteit bewaken. Naast deze drie domeinen (Bachelor-graden) bevat de sector HEO ook nog de Bachelor of Communication en Bachelor of Law die hier niet zijn uitgewerkt. 8
5. Sector Techniek Bachelor of Engineering (2006) Betreft bachelor-opleidingen: - AOT - Techniek - Autotechniek - Bewegingstechnologie - Elektrotechniek - Human Technology - Logistiek en Technische Vervoerskunde - Orthopedische Technologie - Scheepsbouwkunde - Technische Bedrijfskunde - Technische Natuurkunde - Werktuigbouwkunde Het oude profiel van de Bachelor of Engineering is gebaseerd op de vier fasen van bewust handelen, en bestaat uit de volgende vier generieke competenties: DC 1. inzicht krijgen in de opdracht of probleemsituatie; DC 2. ontwerpen van het product, de dienst of de sturing; DC 3. plannen van de uitvoering; DC 4. uitvoeren van het plan van aanpak. Onder DC 3 wordt gesteld: De opbrengst van deze competentie is een plan van aanpak, een blauwdruk, oplossing, implementatieplan, interventie, draagvlak, contract, projectteam enzovoorts. Bij de uitwerking van deze competentie wordt projectmanagement genoemd onder Kennis. Het profiel beschrijft ook 3 deelprocessen: Het sturingsproces, het voortbrengingsproces en het ondersteunend proces. Onder het Ondersteunend proces valt weer het Personeels- en organisatieproces, waaronder o.a. wordt verstaan: Ondernemingsvormen, organisatiestructuren, samenwerkingsvormen, projectmatig werken Projectmanagement komt ook terug in de Illustraties van mogelijke beroepsrollen: - Technische bedrijfskunde: Rol: Projectleider, onderzoek aar verplaatsing productie. Hij is goed in het opsplitsen van complexe zaken in deeltaken en het plannen van activiteiten voor anderen. Hij is vertrouwd met projectmanagement technieken, en kan op een professionele manier leiding geven. - Werktuigbouwkunde: 9
Rol: Sales assistant, projectleider i.v.m. orderverwerving. In de projectmanagement participeren Marketing en Sales, Inkoop, Productie, Montage, Transport en Kwaliteitscontrole. Rol: Lid van projectteam, levering energiecentale. Projectmanagement of projectmatig werken wordt in deze illustratie niet verder genoemd. Hoewel projectmanagement zou kunnen worden gezien als de verbindende schakel tussen of overkoepelende competentie over de 4 domeincompetenties van Techniek, wordt het slechts sporadisch genoemd als mogelijk deelelement van de opleiding. Bachelor of Engineering (2012) Betreft bachelor-opleidingen: - werktuigbouwkunde - milieukunde - technische bedrijfskunde - scheepsbouwkunde - elektrotechniek - bewegingstechnologie - industrieel product ontwerpen - mechatronica - autotechniek/automotive - chemische technologie - technisch commerciële confectiekunde - gezondheidszorgtechnologie - logistiek & technische vervoerskunde - industriële automatisering - aviation - embedded systems engineering - maritiem officier - verkeerskunde - algemene operationele techniek - orthopedische techniek - engineering, design & innovation - biometrie - technische natuurkunde - business engineering - bedrijfsmanagement mkb - commercieel ingenieur - luchtvaarttechnologie - advanced sensor technology - technisch commerciële textielkunde Ook in de nieuwe versie van het Bachelor of Engineering profiel komt het woord projectmanagement niet voor. Wat opvalt is dat de relevantie van het kunnen managen van projecten wel in twee internationale standaarden is opgenomen: "First Cycle graduates should be able to demonstrate an awareness of project management and business practices, such as risk and change management, and understand their limitations" (UR-ACE: Framework standard for the Accreditation of Engineering Programmes, 05-11-2008) "manage complex technical or professional activities or projects, taking responsibility for decision making in unpredictable work or study contexts", EQF level 6 (Bachelorniveau) 10
Deze competentie is in de BoE vertaald naar competentie 5: Managen in termen als 'opzetten van een (deel)project; monitoren en bijsturen van T, G, K, I, O' ; communiceren, begeleiden en samenwerken. Zonder het woord projectmanagement letterlijk te noemen. Dat is al veel meer dan in de 2006 versie van de BoE. Bachelor of Built Environment (BBE) Betreft de bachelor-opleidingen: - Bouwkunde - Bouwmanagement en Vastgoed - Bouwtechnische Bedrijfskunde - Civiele Techniek - Geodesie - Milieukunde - Mobiliteit - Ruimtelijke Ordening en Planologie De vijf basiscompetenties zijn: initiëren, ontwerpen, specificeren, uitvoeren en beheren. In de uitwerking van deze 5 competenties, B1 t/m B5, herkennen we de volgende projectmanagement gerelateerde begrippen: B1 Eisen voor een ontwerp ontwikkelen - Signaleert en onderzoekt een situatie die relevant is voor de ontwikkeling van een plan, product, systeem, advies of dienst, gericht op de inrichting en het gebruik van de ruimte en van de gebouwde omgeving. - Ontwikkelt functionele prestatie-eisen voor een te maken ontwerp in de onderzochte situatie. - Wint draagvlak voor deze eisen door ervoor te zorgen dat ze voldoen aan de behoeften en wensen van de opdrachtgever(s) en dat ze realiseerbaar zijn. B2 Een integraal ontwerp maken en verantwoorden - Verantwoordt keuzes. - Integreert de oplossingen in een ontwerp dat voldoet aan gestelde kaders voor kwaliteit, budget, tijd en duurzaamheid. B4 Het uitvoeringsproces sturen en bewaken - Maakt op basis van de specificaties een uitvoeringsplan waarin de aspecten tijd, geld, kwaliteit, informatie, organisatie en risico zijn vastgelegd. - Stuurt, bewaakt en evalueert het uitvoeringsproces aan de hand van het uitvoeringsplan. B5 Een beheersplan implementeren - Stelt op basis van een gekozen beheersstrategie een onderhouds- of handhavingsplan op, binnen de bestaande maatschappelijke, juridische en financiële kaders. - Bewaakt de implementatie van het beheersplan. Hoewel ook hier Projectmanagement als de integrale competentie kan worden gezien over de 5 processtappen valt op dat het woord project, projectplan, projectmatig of projectmanagement bij geen enkele competentie wordt genoemd. Liever heeft men het over het uitvoeringsproces of over het uitvoeringsplan. 11
In hoofdstuk 4 Ontwikkelingen in het domein Built Environment is wel expliciet aandacht voor projecten en programma s als multidisciplinaire werkwijze: Om effectief en efficiënt te kunnen samenwerken is een programmatische, projectmatige en procesmatige aanpak een vereiste. Het voordeel van programmatisch werken is dat er aan de verschillende projecten een langetermijnvisie ten grondslag ligt die de koers bepaalt voor de te ontwikkelen gebieden, inclusief infrastructuur en gebouwen. Deze visie is selectief en geeft duidelijk aan wat er wel en niet moet gebeuren. Projectmatig en procesmatig werken zijn daarbij sleutelwoorden, omdat ze leiden tot sterke producten die kunnen rekenen op draagvlak. Hoewel het programmatisch, projectmatig en procesmatig werken binnen het domein BBE gemeengoed is, is effectief samenwerken nog niet vanzelfsprekend. Dit heeft te maken met de complexiteit van het product dat geleverd moet worden. Steeds zijn er publiekrechtelijke instanties, overheden, politieke organisaties en belanghebbenden die de leefomgeving, infra- structuur en/of gebouwen mede bepalen. en verderop: Dit schakelen tussen schaalniveaus impliceert dat de interdisciplinaire en multidisciplinaire samenwerking cruciaal is voor het welslagen van de projecten. In hoofdstuk 5 (Toekomstig) profiel beroepsbeoefenaars wordt de rol van projectmanager benoemd: Veelgenoemde gewenste rollen zijn die van specialist, adviseur, projectmanager en ondernemer. Beroepsbeoefenaars moeten afhankelijk van hun beroepstaak kunnen schakelen tussen deze rollen. Ook in dit opzicht is het geen kwestie van of-of: specialisten met de nodige kennis en vaardigheden worden als adviseur ingeschakeld dan wel zijn in staat om leiding te geven aan multidisciplinaire projectteams. Tot slot geeft deze profielbeschrijving 10 Illustraties van de Bachelor of Built Environment. Bij de volgende beroepsillustraties komen projectvaardigheden expliciet aan de orde: - Assistent-projectontwikkelaar - Uitvoeringsmanager van een speciaal woningbouwproject - Planoloog - Assistent-projectleider Bij de overige illustraties komt steeds naar voor dat de startende Bachelor in een projectmatige omgeving komt te werken. 12
De voorlopige conclusie is hier dat het belang van het werken binnen en leiding geven aan projecten wel naar voren komt in de beschrijvingen van de beroepscontext, maar dat de competenties die hier bij horen niet expliciet zijn benoemd in het BBE profiel. Bachelor of ICT Betreft alle hbo ict-opleidingen: - Bedrijfskundige Informatica - Communication and Multimedia Design - hbo-ict - Informatica - Informatiedienstverlening en -management - Information Management - Public ICT Management - Technische Informatica De domeinbeschrijving van ICT (hbo-i stichting, 2009) hanteert, in lijn met met de andere technische profielen, ook de processtappen (life cycle fasen) als hoofdcompetenties in het model: Analyseren, Adviseren, Ontwerpen, Realiseren en Beheren. Haaks daarop staan vijf kennisgebieden (ict-architectuurlagen ) waarop de fasen betrekking kunnen hebben: Gebruikersinteractie, Bedrijfsprocessen, Software, Infrastructuur en Hardware interfacing. DIt levert een matrix op van 25 velden. Deze velden zijn ieder op 3 beheersingsniveaus uitgewerkt, wat de competentiekubus oplevert met 75 competentiebeschrijvingen in totaal. In geen enkele beschrijving in dit profiel komt het woord project, projectmatig of projectmanagement voor. Het woord project wordt pas genoemd in het tweede deel van het profiel: Illustraties van de Bachelor of ICT. Er worden 23 illustraties beschreven. In 12 van deze beroepsillustraties heeft de ICT-er een rol als project(team)medewerker, in 1 beschrijving heeft hij de verantwoordelijkheid voor project plannen en beheersen, 1 rol is die van junior projectmanager en 1 rol is de ICT-er projectmanager. Dus 3 van de 23 beschrijvingen hebben daadwerkelijk betrekking op het aansturen van een project. Bij 8 illustraties wordt geen projectcontext beschreven hoewel het in de meeste voorbeelden, gezien de aard van de beschreven activiteiten, wel voor de hand ligt dat dit in projectverband gebeurt (bijv. systeemontwikkelaar). Het rol projectleider wordt in geen enkele keer in verband gebracht met de jonge Bachelor of ICT. Bij iedere illustratie is ook het groeiperspectief beschreven. Slechts in 2 voorbeelden wordt het mogelijke perspectief van projectmanager geschetst en in 2 voorbeelden het leiding geven aan projecten. De voorlopige conclusie is dat de beschreven beroepscontext veelal projectmatig van aard is, maar het Bachelor of ICT profiel de professional daar toch nog vooral in de rol 13
van projectdeelnemer ziet en niet in de projectleidersrol, zelfs niet in het groeiperspectief van deze professional. De praktijk is dat startende ICT-ers al snel in de rol van (junior) projectleider aan ontwikkelingen werken. Het beschreven competentiesmodel (de kubus) doet echter geen enkel recht aan dit aspect van de beroepspraktijk omdat competenties m.b.t. deelnemen aan of leiding geven aan projecten geheel ontbreken. Het lijkt erop dat door het opbreken van het vakgebied in 75 deelgebieden, het geheel uit het oog is verloren. Het gaat daarbij namelijk om de competenties om die deelgebieden met elkaar te verbinden in projecten die de 5 deelfasen en de 5 subdisciplines overstijgen. Projectmanagement is een blinde vlek geworden voor de opstellers van het profiel. Bachelor of Applied Science Betreft de bachelor-opleidingen: - Applied Science - Chemie - Bio-informatica - Chemische Technologie - Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek - Forensisch Onderzoek - Biotechnologie - gezondheidszorg Technologie Het beroepsbeeld beschrijft: De Bachelor of Applied Science kan zich binnen een onderzoekslaboratorium of een (procestechnologisch) bedrijf op een bepaald terrein toeleggen, zoals een specialisatie binnen het vakgebied, fundamenteel of toegepast wetenschappelijk onderzoek of ontwikkelingswerk ten behoeve van laboratorium- of procestechnologie. Enkele jaren na de start van zijn carrière kan hij doorgroeien naar leidinggevende functies zoals projectleider Het profiel van het domein Applied Science omvat acht competenties: 1. Onderzoeken 2. Experimenteren 3. Ontwikkelen 4. Beheren coördineren 5. Adviseren in- en verkopen 6. Instrueren begeleiden doceren coachen 7. Leidinggeven managen 8. Zelfsturing Onder 2. Experimenteren wordt o.a. genoemd: snel en efficiënt het beoogde doel te bereiken door middel van het toepassen van projectplanning. 14
Onder 4. Beheren Coördineren wordt o.a. genoemd: het coördineren van activiteiten met betrekking tot het ontwikkelen, implementeren en onderhouden van het (data)beheersysteem (of onderdelen daarvan) Competentie 7. Leidinggeven managen wordt beschreven als: De Bachelor of Applied Science geeft richting en sturing aan organisatieprocessen en de daarbij betrokken medewerkers teneinde de doelen te realiseren van het organisatieonderdeel of het project waar hij leiding aan geeft. Daaronder wordt o.a. genoemd: project- en planmatig te werken, en het beheersen van een project in termen van tijd, geld, kwaliteit, informatie en organisatie Projectmanagement komt in het profiel niet voor en naar Projectleider wordt alleen verwezen in de beroepsillustraties als het de leidinggevende betreft waaraan wordt gerapporteerd. Concluderend wordt in het domeincompetentieprofiel van Bachelor of Applied Science wel expliciet aandacht besteed aan projectmanagementcompetenties. In de beschreven beroepsvoorbeelden komt deze functie of rol niet terug, maar in het beroepsbeeld wordt deze als mogelijke toekomstige functie geschetst. 15
Evaluatie Het belang van het kunnen werken in projecten en leiding kunnen geven aan teams en projecten is niet verankerd in de formele eisen die Nederland, in generieke zin, aan haar hbo afgestudeerde, startbekwame professionals, stelt. Gaven de (oude) hbo kwalificaties nog sturing in de richting van leiding geven, methodisch en probleemgericht werken. Voor opleidingen zich met name verantwoorden naar de (nieuwe) hbo standaard, valt deze sturing weg. Naar onze mening versterkt dit mogelijk de discrepantie tussen wat startende hbo-ers nodig hebben in de eerste jaren van hun beroepsleven en waartoe zij zijn opgeleid. We zien een toenemende aandacht binnen het hbo voor internationalisering, (praktijkgericht) onderzoek en ondernemerschap. Voor de realisatiekracht van het Nederlandse bedrijfsleven én voor Nederlandse (semi)overheidsinstellingen in o.a. de zorg, het onderwijs en de fysieke omgeving valt juist veel te winnen door: 1. projectmanagement te erkennen als vakgebied; 2. projectmatig werken te erkennen als een generiek competentiegebied voor veel, zo niet alle, hbo opleidingen. Deze quick scan beperkt zich tot de domeinprofielen. Om beter zicht te krijgen op genoemde discrepantie is het zinvol de landelijke en uiteindelijk ook individuele opleidingsprofielen hierop te bezien. We weten uit ervaring dat veel opleidingen, in aanvulling op de generieke vereisten en standaarden, zelf projectmanagement of projectmatig werken in het curriculum hebben ondergebracht. Veelal hiertoe aangezet door de contacten die opleidingen onderhouden met hun specifieke werkveld en de ervaringen van docenten uit de praktijk. 16
Bronnen Kwaliteit als opdracht, HBO-raad, augustus 2009 Standaard Bachelor of Business Administration, HBO-raad op 24 juni 2011 Body of Knowledge & Skills sector HEO Domein Commerce, Versie 23 juni 2008 Body of Knowledge & Skills sector HEO Domein Economics, Versie 23 juni 2008 Profiel van de Bachelor of Engineering, Werkgroep Bachelor of Engineering Competenties In opdracht van cluster Engineering, Maart 2006 Bachelor of Engineering: Een competentiegerichte profielbeschrijving, Domein HBO Engineering, november 2012 BBE Bachelor of Built Environment: Een toekomstgerichte profielbeschrijving, Hoger onderwijs groep Bouw & Ruimte, september 2006 Bachelor of ICT domeinbeschrijving, HBO-I stichting, 2009 Bachelor of Applied Science: Een competentiegerichte profielbeschrijving, Domein Applied Science, december 2008 ICB - IPMA Competence Baseline, Version 3.0, IPMA International Project Management Association, June 2006 17
Bijlage 1 hbo eindkwalificaties (NL en Dublin) en projectmanagement Dublin descriptoren 1 Kennis en inzicht Heeft aantoonbare kennis en inzicht van een vakgebied, waarbij wordt voortgebouwd op het niveau bereikt in het voortgezet onderwijs en dit wordt overtroffen; functioneert doorgaans op een niveau waarop met ondersteuning van gespecialiseerde handboeken, enige aspecten voorkomen waarvoor kennis van de laatste ontwikkelingen in het vakgebied vereist is. 2 Toepassen kennis en inzicht Is in staat om zijn/haar kennis en inzicht op dusdanige wijze toe te passen, dat dit een professionele benadering van zijn/haar werk of beroep laat zien, en beschikt verder over competenties voor het opstellen en verdiepen van argumentaties en voor het oplossen van problemen op het vakgebied. 3 Oordeelsvorming Is in staat om relevante gegevens te verzamelen en interpreteren (meestal op het vakgebied) met het doel een oordeel te vormen dat mede gebaseerd is op het afwegen van relevante sociaalmaatschappelijke, wetenschappelijke of ethische aspecten. Generieke HBO kwalificaties 1 Brede professionalisering Is aantoonbaar toegerust met actuele kennis die aansluit bij recente (wetenschappelijke) kennis, inzichten, concepten en onderzoeksresultaten, alsmede aan de in het beroepsprofiel geschetste (internationale) ontwikkelingen in het beroepenveld,, teneinde zich te kwalificeren voor: het zelfstandig kunnen uitvoeren van de taken van een beginnend beroepsbeoefenaar; het functioneren binnen een arbeidsorganisatie; de verdere professionalisering van de eigen beroepsuitoefening c.q. het beroep. 2 Multidisciplinaire integratie Integreert kennis, inzichten, houdingen en vaardigheden (van verschillende vakinhoudelijke disciplines) vanuit het perspectief van het beroepsmatig handelen. 3 (Wetenschappelijke) toepassing Past beschikbare relevante (wetenschappelijke) inzichten, theorieën, concepten en onderzoeksresultaten toe bij vraagstukken waar afgestudeerden in hun beroepsuitoefening mee geconfronteerd worden. 5 Creativiteit en complexiteit in handelen Kan omgaan met vraagstukken in de beroepspraktijk, waarvan het probleem op voorhand niet duidelijk is omschreven en waarop de standaardprocedures niet van toepassing zijn. 6 Probleemgericht werken Definieert en analyseert zelfstandig complexe probleemsituaties in de beroepspraktijk op basis van relevante kennis en (theoretische) inzichten. Ontwikkelt en past zinvolle (nieuwe) oplossingsstrategieën toe en beoordeelt de effectiviteit hiervan. 7 Methodisch en reflectief denken en handelen Stelt realistische doelen, plant werkzaamheden en pakt deze planmatig aan. Reflecteert op het (beroepsmatig) handelen op basis van het verzamelen en analyseren van relevante informatie. 10 Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid Heeft begrip voor en toont zich betrokkenheid bij ethische, normatieve en maatschappelijke vragen die samenhangen met de toepassing van kennis in de beroepspraktijk. 1
Bijlage 1 hbo eindkwalificaties (NL en Dublin) en projectmanagement Dublin descriptoren 4 Communicatie Is in staat om informatie, ideeën en oplossingen over te brengen op publiek bestaande uit specialisten of niet-specialisten. 5 Leervaardigheden Bezit de leervaardigheden die noodzakelijk zijn om een vervolgstudie die een hoog niveau van autonomie veronderstelt aan te gaan. Generieke HBO kwalificaties 8 Sociaalcommunicatieve bekwaamheid Communiceert en werkt samen met anderen in een multiculturele, internationale en/of multidisciplinaire omgeving en voldoet aan de eisen die het participeren in een arbeidsorganisatie stelt. 9 Basiskwalificering voor managementfuncties Voert eenvoudige leidinggevende en managementtaken uit. 4 Transfer en brede inzetbaarheid Past kennis, inzichten en vaardigheden toe in uiteenlopende beroepssituaties. 1 Brede professionalisering Voert zelfstandig de taken uit van een beginnend beroepsbeoefenaar en kan functioneren binnen een arbeidsorganisatie. Werkt aan de verdere professionalisering van de eigen beroepsuitoefening c.q. het beroep. 2