Vlaams Eurydice rapport 2008 Overzicht van het onderwijsbeleid en de onderwijsorganisatie in Vlaanderen Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs en Vorming Afdeling Internationale Relaties Onderwijs Eurydice Vlaanderen Brussel, 2008
Verantwoordelijke uitgever: Natalie Verstraete Afdeling Internationale Relaties Onderwijs Koning Albert II-laan 15 1210 Brussel Tekst: Rob De Vries Coördinatie: Ilse Scheirlinckx Drukwerk: Ministerie Onderwijs en Vorming Drukkerij Naast deze brochure geeft het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming tal van andere publicaties uit. Voor een overzicht kunt u terecht op de website www.ond.vlaanderen.be/publicaties Een papieren versie van de catalogus kunt u bekomen bij het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Agentschap voor Onderwijscommunicatie, Cel Publicaties Onderwijs, Koning Albert II-laan 15, 1210 Brussel, tel: 02-553.66.53 fax: 02-553.66.54 e-mail: onderwijspublicaties@vlaanderen.be U kan alle Eurydice publicaties raadplegen en bestellen op www.eurydice.org. D/2008/3241/196
1. POLITIEKE, SOCIALE EN ECONOMISCHE ACHTERGROND EN ONTWIKKELINGEN... 17 1.1. HISTORISCH OVERZICHT... 17 1.1.1. Naar een federale staat met communautarisering van het onderwijs... 17 1.1.2. Structuur van de politieke besluitvorming... 19 1.1.3. Politieke partijen in Vlaanderen... 19 1.2. WETGEVENDE EN UITVOERENDE MACHTEN OP DE VERSCHILLENDE NIVEAUS... 20 1.2.1. Federaal... 21 1.2.2. Vlaamse Gemeenschap en Vlaamse Gewest... 23 Het Vlaams Parlement... 23 De Vlaamse regering... 23 De Vlaamse Administratie... 24 1.2.3. Brussels Hoofdstedelijk Gewest... 25 1.2.4. Provincies, steden en gemeenten... 25 Provincies... 25 Steden en gemeenten... 25 1.3. GODSDIENST EN ONDERWIJS... 26 1.4. TALEN... 27 1.5. DEMOGRAFISCHE INDICATOREN... 28 1.6. ECONOMISCHE INDICATOREN... 29 1.6.1. Economische toestand van Vlaanderen... 29 1.6.2. De Vlaamse actieve bevolking... 31 1.7. STATISTIEKEN... 34 1.7.1. Scholingsgraad van de bevolking van het Vlaamse Gewest (25-64 jaar), in %... 34 1.7.2. Scholingsgraad van de bevolking van het Vlaamse Gewest (25-34 jaar), in %... 35 1.7.3. Schoolverlaters en restpercentage naar scholingsgraad, in %... 36 2. ALGEMENE ORGANISATIE VAN HET ONDERWIJSSYSTEEM EN HET ONDERWIJSBEHEER... 37 2.1. HISTORISCH OVERZICHT... 37 2.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 38 Wegwerken van drempels die de onderwijsparticipatie bemoeilijken... 38 Kleuterparticipatie... 39 Controle op leerplicht... 39 Actieplan inzake spijbelen en schoolverzuim... 39 Beperking schoolkosten... 39 Schooltoelagen... 39 Engagementsverklaring van ouders... 40 Onderwijsvernieuwing... 40 Proefprojecten Brede school... 40 Actieplan gezondheidsbeleid (inz. evenwichtige voeding en beweging)... 41 Aanpak geweld op school... 41 ICT... 41 Kunst en cultuur... 42 Brussels Nederlandstalig onderwijs... 42 Decreten die vorig jaar werden goedgekeurd en nu uitgevoerd worden... 42 2.3. FUNDAMENTELE PRINCIPES EN WETGEVING... 43 2.3.1. Vrijheid van onderwijs... 44 2.3.1.1. Vrijheid van oprichting, richting en inrichting van onderwijs... 44 2.3.1.2. Vrijheid van schoolkeuze en inschrijvingsrecht... 45 2.3.2. Onderwijsnetten... 46 2.3.3. Wettelijke voorschriften voor gesubsidieerde scholen... 47 2.3.4. Onderwijsmethoden en 'pedagogisch project'... 48 2.3.5. Eindtermen en leerplannen... 49 2.3.6. Algemene regelgevingstechniek... 50 Verzameldecreten betreffende het onderwijs... 50 Vereenvoudiging regelgeving... 51 Tijdelijke projecten voor onderwijsvernieuwing... 51 2.4. ALGEMENE STRUCTUUR VAN EN BESLISSINGSMOMENTEN IN HET ONDERWIJS... 52 2.5. LEERPLICHT... 53 2.5.1. Historisch overzicht... 53 2.5.2. Actuele wetgeving... 53 2.5.3. Controle op de leerplicht... 54 2.6. ALGEMEEN BEHEER... 56 Inhoud / 3
2.6.1. Algemeen beheer op nationaal niveau: de federale staat...56 2.6.2. Algemeen bestuur en beheer op regionaal niveau: de Vlaamse Gemeenschap... 58 2.6.2.1. Onderwijs en vorming... 58 2.6.2.2. Beroepsopleiding en ondernemingsvorming... 60 2.6.2.3. Landbouwvorming... 60 2.6.2.4. Sociaal-cultureel werk met volwassenen... 61 2.6.2.5. Naar een geïntegreerd beleid voor onderwijs, vorming en werk... 61 2.6.2.5.1. Beleidsbepaling: het Ministerieel Comité Onderwijs, Vorming en Werk... 62 2.6.2.5.2. Beleidsvoorbereiding en planning: de interdepartementale stuurgroep O,V en W... 62 2.6.2.5.3. Beleidsuitvoerende entiteiten... 62 Dienst Informatie, Vorming en Afstemming vzw (DIVA)... 62 EPOS... 62 ESF-agentschap Vlaanderen vzw... 62 2.6.3. Algemeen bestuur en beheer op lokaal niveau... 63 2.6.3.1. Netoverstijgende overlegstructuren op stedelijk niveau... 63 2.6.3.2. Ondersteuning van lokaal onderwijsbeleid vanuit de Vlaamse overheid... 64 2.6.3.3. Provinciaal onderwijsbeleid... 65 2.6.4. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer... 65 2.6.4.1. Inrichtende machten... 65 2.6.4.1.1. GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap... 66 2.6.4.1.1.1. Bestuur op centraal niveau: de Raad... 67 2.6.4.1.1.2. Bestuur op mesoniveau: scholengroepen... 67 2.6.4.1.2. Het gesubsidieerd vrij katholiek onderwijs... 68 2.6.4.1.3. Het gesubsidieerd vrij niet-katholiek onderwijs... 68 2.6.4.1.4. Het provinciaal onderwijs... 69 2.6.4.1.5. Het stedelijk en gemeentelijk onderwijs... 69 2.6.4.1.6. Het Nederlandstalig onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest... 70 2.6.4.2. De onderwijskoepels... 71 2.6.4.3. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer in de scholen... 73 2.6.4.3.1. Directie en stafmedewerkers... 73 2.6.4.3.2. Bevoegdheden... 73 2.6.4.3.3. Personeelsformatie... 75 2.6.4.3.4. Organisatie en planning... 76 2.6.4.4. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer in de scholengemeenschappen... 77 Vorming van scholengemeenschappen... 77 2.6.4.4.1. Basisonderwijs... 78 Bevoegdheden... 78 Personeelsformatie... 78 2.6.4.4.2. Secundair onderwijs... 79 Bevoegdheden... 79 Voordelen... 79 2.6.4.5. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer in de hogescholen... 80 2.6.4.5.1. Algemene beheersstructuren en administratieve ambten... 81 2.6.4.5.2. Beheersstructuren en ambten op een lager niveau... 82 2.6.4.6. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer in de universiteiten... 83 2.6.4.6.1. Algemene beheersstructuren en administratieve ambten... 83 2.6.4.6.2. Belangrijke ambten aan de top: de rector... 84 2.6.4.6.3. Beheersstructuren en ambten op een lager niveau... 84 2.6.4.7. Onderwijsinstellingen, bestuur en beheer in de associaties... 85 2.7. INTERNE EN EXTERNE PARTICIPATIE- EN OVERLEGSTRUCTUREN... 85 2.7.1. Interne participatie en overleg in het basis- en secundair onderwijs... 86 2.7.1.1. De pedagogische raad, de ouderraad en de leerlingenraad op schoolniveau... 86 2.7.1.2. De schoolraad... 87 2.7.1.2.1. Gemeenschapsonderwijs... 87 2.7.1.2.2. Gesubsidieerd onderwijs... 87 2.7.1.3. Het medezeggenschapscollege op het niveau van de scholengemeenschap... 88 2.7.1.4. Klassenraden... 89 2.7.1.5. Informele overlegorganen : vakgroepen en personeelsvergaderingen... 89 2.7.2. Participatie en overleg tussen de verschillende actoren in het onderwijsveld... 90 2.7.2.1. Vlaamse Onderwijsraad (VLOR)... 90 2.7.2.2. Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) en Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA)... 91 2.7.2.3. Ouderkoepelverenigingen... 91 2.7.2.4. Onderwijsvakbonden... 92 2.7.2.5. Studenten- en leerlingenkoepelverenigingen... 92 2.7.2.6. Participatie omtrent arbeidsvoorwaarden... 93 2.7.2.6.1. Officieel onderwijs... 94 2.7.2.6.2. Gesubsidieerd vrij onderwijs... 95 2.7.2.6.3. Hoger onderwijs... 96 2.7.2.6.4. Volwassenenonderwijs... 96 Inhoud / 4
2.7.2.7. Band met de arbeidsmarkt en met de andere opleidingsverstrekkers... 96 2.8. FINANCIERING EN ONDERWIJSBUDGET... 97 2.8.1. Herkomst van de middelen voor onderwijs... 97 2.8.2. De omvang van de middelen voor onderwijs en de budgetposten... 98 2.8.3. Financiering van het basis- en secundair onderwijs... 98 Werkingsmiddelen... 98 Omkaderingsmiddelen en infrastructuurmiddelen... 100 Financieel beheer... 100 2.8.4. Financiering van de scholeninfrastructuur en scholenbouw... 100 AGIOn, het Agentschap voor Infrastructuur in het onderwijs... 100 Inhaaloperatie scholenbouw met nieuw financieringssysteem... 101 Energiebesparing... 102 2.8.5. Financiering van de permanente vorming... 102 2.8.5.1. Volwassenenonderwijs... 102 2.8.5.2. Beroepsopleiding VDAB... 103 2.8.5.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen... 103 2.8.5.4. Deeltijds kunstonderwijs DKO... 104 2.8.5.5. Landbouwvorming... 104 2.8.5.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk... 104 Enveloppenfinanciering... 104 Basis en variabel bedrag... 104 Andere subsidies... 105 2.8.6. Financiering van het hoger onderwijs... 105 De beleidsdoelstellingen van het nieuwe systeem... 105 Deelbudgetten... 105 Overgangsregeling... 107 Een Aanmoedigingsfonds voor beleidsspeerpunten... 108 Leerkrediet voor studenten... 108 Budget... 108 Begroting & boekhouding... 109 Controle... 109 Studentenvoorzieningen... 109 2.9. STATISTIEKEN... 110 2.9.1. Schoolbevolking in het voltijds onderwijs naar inrichtende macht en geslacht, schooljaar 2006-2007... 110 2.9.2. Evolutie van de totale schoolbevolking in het voltijds onderwijs vanaf het schooljaar 1999-2000. 112 2.9.3. Aantal onderwijsinstellingen per onderwijsniveau en per net; schooljaar 2006-2007... 112 2.9.4. Huisonderwijs; schooljaar 2006-2007... 113 2.9.4.1. Huisonderwijs binnen het basisonderwijs... 113 2.9.4.2. Huisonderwijs binnen het secundair onderwijs... 113 2.9.5. Leerkrachten-leerlingen ratio per onderwijsniveau; schooljaar 2005-2006... 114 2.9.6. Evolutie van de kostprijs per leerling/student per onderwijsniveau (in euro) 2006-2007... 114 2.9.7. Verhouding van het onderwijsbudget t.o.v. het budget van de Vlaamse Gemeenschap en het Bruto Regionaal Product (in duizend euro)... 116 2.9.8. Onderwijsbegroting per organisatieafdeling (in duizend euro); evolutie 2005-2007... 116 2.9.9. Onderwijsbegroting per uitgavecategorie, in duizend euro (evolutie 2005-2007)... 119 2.9.10. Schoolbevolking in het Nederlandstalig gewoon onderwijs, Brusselse Hoofdstedelijke gewest... 120 3. KINDEROPVANG... 121 3.1. HISTORISCH OVERZICHT... 121 3.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 121 3.3. WETTELIJK KADER... 123 3.4. ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 123 Kind en Gezin... 123 Soorten kinderopvang... 123 Kinderdagverblijven... 124 Diensten voor onthaalouders... 124 Mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven... 124 Zelfstandige onthaalouders... 125 Initiatieven voor Buitenschoolse Opvang... 125 3.5. GEOGRAFISCHE TOEGANKELIJKHEID... 126 3.6. TOELATINGSVOORWAARDEN EN SCHOOLKEUZE... 126 3.7. FINANCIËLE ONDERSTEUNING VAN HET GEZIN... 126 3.8. LEEFTIJDSNIVEAUS EN LEEFTIJDSGROEPEN... 126 3.9. ORGANISATIE VAN DE SCHOOLTIJD... 127 3.10. CURRICULUM EN ACTIVITEITEN... 127 Inhoud / 5
3.11. ONDERWIJSMETHODEN EN DIDACTISCH MATERIAAL... 127 3.12. EVALUATIE VAN LEERLINGEN... 127 3.13. BIJZONDERE BEGELEIDING VAN LEERLINGEN... 127 3.14. PRIVÉ-ONDERWIJS... 127 3.15. ANDERE ORGANISATIEVORMEN... 128 3.16. STATISTIEKEN... 128 4. BASISONDERWIJS... 129 4.1. HISTORISCH OVERZICHT... 131 Medisch schooltoezicht... 131 Diensten voor Studie- en Beroepsoriëntering en PMS-centra... 132 CLB, Centra voor leerlingenbegeleiding... 132 4.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 132 Kleuterparticipatie... 132 Schoolkosten... 133 Schooltoelagen... 133 Controle leerplicht en schoolverzuim... 133 Basismobiliteit... 133 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen... 134 Nieuw Leerzorgkader... 134 CLB, centra voor leerlingenbegeleiding... 134 4.3. WETTELIJK KADER... 134 4.4. ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 135 4.5. GEOGRAFISCHE TOEGANKELIJKHEID... 136 4.6. TOELATINGSVOORWAARDEN EN SCHOOLKEUZE... 136 4.7. FINANCIËLE ONDERSTEUNING VAN HET GEZIN... 137 4.8. LEEFTIJDSNIVEAUS EN LEEFTIJDSGROEPEN... 138 4.9. ORGANISATIE VAN DE SCHOOLTIJD... 139 4.9.1. Organisatie van het schooljaar... 139 4.9.2. Organisatie van de schoolweek en de schooldag... 139 Lengte van de schooldag in het lager onderwijs... 139 4.10. CURRICULUM, LEERGEBIEDEN, AANTAL LESUREN... 140 Kleuteronderwijs... 140 Lager onderwijs... 140 4.11. ONDERWIJSMETHODEN EN DIDACTISCH MATERIAAL... 142 4.12. EVALUATIE VAN LEERLINGEN... 142 4.13. VOORTGANG VAN LEERLINGEN... 143 4.14. STUDIEBEWIJZEN... 143 4.15. BEGELEIDING... 144 4.15.1. Bijzondere begeleiding van leerlingen... 144 4.15.2. De rol van centra voor leerlingenbegeleiding (CLB)... 144 4.16. PRIVÉ-ONDERWIJS... 146 4.17. ANDERE ORGANISATIEVORMEN... 147 4.17.1. Type 5-onderwijs (ziekenhuisscholen en preventoria)... 147 4.17.2. K-diensten (jeugdpsychiatrische diensten)... 148 4.17.3. Tijdelijk Onderwijs Aan Huis (TOAH)... 148 4.18. STATISTIEKEN... 149 4.18.1. Evolutie van het aantal leerlingen in het kleuteronderwijs... 149 4.18.2. Schoolbevolking in het kleuteronderwijs per inrichtende macht... 150 4.18.3. Evolutie van het aantal leerlingen in het lager onderwijs... 151 4.18.4. Vooruitgang van de leerlingen met Belgische nationaliteit... 152 4.18.5. Vooruitgang van de leerlingen met vreemde nationaliteit... 153 4.18.6. CLB, Centra voor Leerlingenbegeleiding... 153 5. SECUNDAIR & POST-SECUNDAIR NIET-TERTIAIR ONDERWIJS... 155 5.1. HISTORISCH OVERZICHT... 157 5.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 158 Schooltoelagen... 159 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen... 159 Meertalig onderwijs... 159 Afwisselend leren en werken... 160 Hoger beroepsonderwijs... 161 5.3. WETTELIJK KADER... 163 Eindtermen en ontwikkelingsdoelen... 163 Deeltijds beroepssecundair onderwijs... 164 Inhoud / 6
Leertijd... 164 Deeltijdse vormingen... 164 5.4. ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 164 5.5. SOORTEN INSTELLINGEN... 165 Structuur secundair onderwijs... 165 Onderwijsvormen... 166 Types onderwijsinstellingen... 166 5.6. GEOGRAFISCHE TOEGANKELIJKHEID... 166 5.7. TOELATINGSVOORWAARDEN EN SCHOOLKEUZE... 166 5.8. INSCHRIJVING EN/OF INSCHRIJVINGSGELD... 168 5.9. FINANCIËLE STEUN VOOR LEERLINGEN... 168 Voorwaarden... 169 Bedragen... 170 5.10. LEEFTIJDSNIVEAUS EN LEEFTIJDSGROEPEN... 170 5.11. STUDIERICHTINGEN EN SPECIALISATIE... 171 Studiegebieden 2e en 3e graad SO... 172 5.12. ORGANISATIE VAN DE SCHOOLTIJD... 173 5.12.1. Organisatie van het schooljaar... 173 5.12.2. Organisatie van schoolweek en schooldag... 173 Schoolweek... 173 Schooldag... 174 5.13. Curriculum, leervakken, aantal lesuren... 174 5.13.1. Eindtermen en ontwikkelingsdoelen... 174 5.13.2. Leerplannen... 176 5.13.3. Lessenroosters... 176 5.13.3.1. Basisvorming... 177 De respectieve verplichte vakkenreeksen van de basisvorming... 177 5.13.3.2. Het optionele vakkenpakket (fundamenteel en complementair gedeelte)... 179 5.13.3.2.1. Eerste graad... 179 5.13.3.2.2. Algemeen Secundair Onderwijs (ASO)... 180 7 e leerjaar onder de vorm van een voorbereidend jaar op het hoger onderwijs... 181 5.13.3.2.3. Technisch Secundair Onderwijs (TSO)... 181 7 e leerjaar onder de vorm van een specialisatiejaar... 181 5.13.3.2.4. Kunstsecundair Onderwijs (KSO)... 182 7 e leerjaren... 182 5.13.3.2.5. Beroepssecundair Onderwijs (BSO)... 183 7 e leerjaren... 183 Experimenteel beroepsgericht secundair onderwijs volgens een modulair stelsel (modulair BSO)... 183 5.13.3.2.6. Systemen van afwisslend leren en werken binnen de leerplicht... 185 5.13.3.2.6.1. Deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO).... 185 Centra... 185 Opleidingsprogramma... 185 Tewerkstellingsmogelijkheden... 186 Knelpunten... 186 Vernieuwingen... 186 5.13.3.2.6.2. De leertijd, georganiseerd door SYNTRA Vlaanderen (zie 7.)... 187 5.13.3.2.6.3. Deeltijdse vormingen... 187 5.13.3.2.6.4. Deeltijds zeevisserijonderwijs... 188 5.13.3.2.7. Vierde graad beroepssecundair onderwijs... 188 5.14. ONDERWIJSMETHODEN EN DIDACTISCH MATERIAAL... 189 5.15. EVALUATIE VAN LEERLINGEN... 189 5.16. VOORTGANG VAN LEERLINGEN... 189 5.17. STUDIEBEWIJZEN... 190 5.18. BEGELEIDING EN BAND MET VERDERE STUDIES/ARBEIDSMARKT... 191 Sectorconvenants en onderwijsconvenants... 191 Startbanenprojecten voor jonge schoolverlaters en werklozen... 191 Werkplekleren... 192 Regionale Technologische Centra (RTC)... 192 DBO, Dienst Beroepsopleiding... 193 Ondernemend onderwijs... 193 5.19. PRIVÉ-ONDERWIJS... 194 5.20. ANDERE ORGANISATIEVORMEN... 194 5.21. STATISTIEKEN... 195 5.21.1. Evolutie van het aantal leerlingen in het secundair onderwijs vanaf het schooljaar 1990-1991... 195 5.21.2. Evolutie leerlingenaantallen in het gewoon secundair onderwijs per onderwijsvorm; schooljaar 2006-2007... 196 5.21.3. Evolutie van het aantal leerlingen in het DBSO vanaf het schooljaar 1991-1992, naar leeftijd... 197 Inhoud / 7
5.21.4. Studiebewijzen secundair onderwijs, uitgereikt op het einde van het schooljaar 2005-2006, naar geboortejaar en geslacht... 198 5.21.5. Studiebewijzen deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO), uitgereikt op het einde van het schooljaar 2005-2006, naar geboortejaar en geslacht... 199 6. HOGER (TERTIAIR) ONDERWIJS... 201 6.1. HISTORISCH OVERZICHT... 202 6.1.1. Geschiedenis van het hogescholenonderwijs... 203 6.1.2. Geschiedenis van het universitair onderwijs... 203 6.1.3. De integratie van het hoger onderwijs... 204 6.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 204 6.3. WETTELIJK KADER... 205 6.4. ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 206 6.5. INSTELLINGEN VOOR HOGER ONDERWIJS... 206 6.6. TOELATINGSVOORWAARDEN... 208 6.7. INSCHRIJVING EN/OF INSCHRIJVINGSGELD... 210 6.8. FINANCIËLE STEUN VOOR STUDENTEN... 210 6.9. ORGANISATIE VAN HET ACADEMIEJAAR... 212 6.10. STUDIEGEBIEDEN... 213 6.11. CURRICULUM... 215 6.12. ONDERWIJSMETHODEN... 215 6.13. EVALUATIE VAN STUDENTEN... 215 6.14. VOORTGANG VAN STUDENTEN... 216 6.15. STUDIEBEWIJZEN... 217 6.16. BEGELEIDING EN BAND MET VERDERE STUDIES/ARBEIDSMARKT... 218 6.17. PRIVÉ-ONDERWIJS... 218 6.18. VERSCHILLEN IN ORGANISATIE EN ANDERE STRUCTUREN... 219 6.19. STATISTIEKEN... 220 6.19.1. Evolutie van het aantal hoofdinschrijvingen aan hogescholen per soort opleiding en per geslacht... 220 6.19.2. Aantal studenten ingeschreven met diplomacontract in de hogescholen academiejaar 2006-2007, per soort opleiding, studiegebied, nationaliteit en geslacht... 222 6.19.3. Evolutie van het aantal studenten aan hogescholen per geslacht en nationaliteit; academiejaren 1985-1986 t/m 2006-2007; BAMA, basisopleidingen en HOKT SP (1)(2)... 223 6.19.4. Evolutie van het aantal studenten in het universitair onderwijs, per studiegebied; academische basisopleidingen, master na master, voortgezette opleidingen GAS en GGS, academische initiële lerarenopleidingen... 224 6.19.5. Aantal diploma's uitgereikt in het hogescholenonderwijs op het einde van het academiejaar 2005-2006, per studiegebied en cyclus; BAMA en basisopleidingen... 224 6.19.6. Aantal diploma's uitgereikt in het universitair onderwijs op het einde van het academiejaar 2005-2006, per studiegebied en cyclus... 225 BAMA en basiopleidingen... 225 Andere opleidingen... 225 7. PERMANENTE VORMING EN OPLEIDINGEN VOOR JONGE SCHOOLVERLATERS EN VOLWASSENEN... 227 Permanente vorming - volwasseneneducatie... 227 Volwassenenonderwijs... 228 Kunsteducatie... 228 7.1. HISTORIEK... 228 7.1.1. Volwassenenonderwijs - historiek... 228 Basiseducatie... 228 OSP, Onderwijs voor sociale promotie... 229 Schriftelijk onderwijs... 229 Volwassenenonderwijs... 229 7.1.2. VDAB historiek... 229 7.1.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - Historiek... 230 7.1.4. Landbouwvorming - Historiek... 231 7.1.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO - historiek... 231 7.1.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk Historiek... 232 7.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 232 7.2.0.1. De uitbouw van een geïntegreerd onderwijs- en vormingsbeleid... 233 7.2.0.2. Strategisch Plan Geletterdheid Verhogen... 234 7.2.1. Volwassenenonderwijs actuele discussies en nieuwe ontwikkelingen... 236 Inhoud / 8
De hervorming van het volwassenenonderwijs... 236 Aanvullingstrajecten tussen hoger onderwijs voor sociale promotie en hoger onderwijs... 236 7.2.2. Beroepsopleiding VDAB - actuele discussies en nieuwe ontwikkelingen... 237 7.2.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - actuele discussies en nieuwe ontwikkelingen... 237 7.2.4. Landbouwvorming - actuele tendensen... 238 7.2.5. DKO - actuele discussies en nieuwe ontwikkelingen...238 7.2.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - actuele tendensen... 239 7.3. WETTELIJK KADER... 239 7.3.1. Volwassenenonderwijs - wettelijk kader... 240 Basiseducatie wettelijk kader... 240 Onderwijs voor Sociale Promotie (OSP) - wettelijk kader... 240 7.3.2. Beroepsopleiding VDAB - wettelijk kader... 241 7.3.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - wettelijk kader... 241 7.3.4. Landbouwvorming wettelijk kader... 242 7.3.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO wettelijk kader... 242 7.3.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - wettelijk kader... 243 7.4. ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 243 7.4.1. Volwassenenonderwijs - doelstellingen... 243 7.4.2. Beroepsopleiding VDAB - algemene doelstellingen... 244 7.4.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - algemene doelstellingen... 244 7.4.4. Landbouwvorming - algemene doelstellingen... 245 7.4.5. Deeltijds kunstonderwijs algemene doelstellingen... 246 7.4.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk- algemene doelstellingen... 246 7.5. SOORTEN INSTELLINGEN... 247 7.5.1. Volwassenenonderwijs - soorten instellingen... 247 7.5.2. Beroepsopleiding VDAB - soorten instellingen... 248 7.5.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - soorten instellingen... 248 7.5.4. Landbouwvorming - soorten instellingen... 249 7.5.5. Deeltijds Kunstonderwijs soorten instellingen... 249 7.5.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - soorten organisaties... 250 Verenigingen... 250 Bewegingen... 250 Vormingsplus-centra of volkshogescholen... 250 Landelijke vormingsinstellingen... 250 Federatie van vormingsdiensten voor personen met een handicap... 251 7.6. GEOGRAFISCHE TOEGANKELIJKHEID... 251 7.6.1. Volwassenenonderwijs - geografische toegankelijkheid... 251 7.6.2. Beroepsopleiding VDAB - geografische toegankelijkheid... 251 7.6.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - geografische toegankelijkheid... 252 7.6.4. Landbouwvorming - geografische toegankelijkheid... 252 7.6.5. Deeltijds kunstonderwijs geografische toegankelijkheid... 252 7.6.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - geografische toegankelijkheid... 252 7.7. TOELATINGSVOORWAARDEN... 252 7.7.1. Volwassenenonderwijs - toelatingsvoorwaarden...253 Basiseducatie... 253 Secundair volwassenenonderwijs... 253 Hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs... 253 7.7.2. Beroepsopleiding VDAB - toelatingsvoorwaarden... 254 7.7.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - toelatingsvoorwaarden... 254 7.7.4. Landbouwvorming - toelatingsvoorwaarden... 254 7.7.5. Deeltijds Kunstonderwijs DKO - toelatingsvoorwaarden... 254 7.7.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - toelatingsvoorwaarden... 255 7.8. INSCHRIJVING(GELD)... 255 7.8.1. Volwassenenonderwijs - inschrijving(sgeld)... 255 7.8.2. Beroepsopleiding VDAB - inschrijving(sgeld)... 256 7.8.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - inschrijving(sgeld)... 256 7.8.4. Landbouwvorming inschrijving(sgeld)... 257 7.8.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO inschrijving(sgeld)...257 7.8.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk inschrijving(sgeld)... 257 7.9. FINANCIËLE STEUN VOOR CURSISTEN... 257 7.9.1. Volwassenenonderwijs - financiële steun voor cursisten... 258 7.9.2. Beroepsopleiding VDAB - financiële steun voor cursisten... 258 7.9.3. ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen financiële steun voor cursisten... 259 7.9.4. Landbouwvorming - financiële steun voor cursisten...259 Inhoud / 9
7.9.5. Deeltijds Kunstonderwijs financiële steun voor leerlingen... 260 7.9.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - financiële steun voor cursisten... 260 7.10. STUDIEAANBOD... 260 Overzicht van het studieaanbod in Vlaanderen... 260 7.10.1. Volwassenenonderwijs - studieaanbod... 261 7.10.1.1. Basiseducatie - studieaanbod... 261 Leergebieden en opleidingen... 261 Eindtermen en basiscompetenties... 262 Leerplannen... 262 7.10.1.2. Het secundair volwassenenonderwijs... 262 Studiegebieden... 263 Eindtermen, specifieke eindtermen en basiscompetenties... 263 Opleidingsprofielen... 264 Sleutelvaardigheden... 264 Leerplannen... 264 7.10.1.3. Het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs... 265 7.10.2. Beroepsopleiding VDAB - studieaanbod... 265 7.10.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - studieaanbod... 266 De leertijd (+ 15 j.)... 266 De ondernemersopleiding (+ 18j.)... 266 Bedrijfsbeheer... 266 Bijscholings- en vervolmakingsprogramma's... 266 Opleidingen op maat... 267 Alternerend leren... 267 Modulair aanbod... 267 7.10.4. Landbouwvorming - studie aanbod... 267 7.10.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO studieaanbod... 268 7.10.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - studieaanbod... 269 7.11. ONDERWIJSMETHODEN... 269 7.11.1. Volwassenonderwijs - onderwijsmethoden... 270 7.11.2. Beroepsopleiding VDAB - onderwijsmethoden... 270 7.11.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - onderwijsmethoden... 271 7.11.4. Landbouwvorming - onderwijsmethoden... 271 7.11.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO - onderwijsmethoden... 272 7.11.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - onderwijsmethoden... 272 7.12. LESGEVERS... 273 7.12.1. Volwassenenonderwijs - lesgevers... 273 Basiseducatie... 273 Secundair volwassenenonderwijs en hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs... 273 7.12.2. Beroepsopleiding VDAB - lesgevers... 274 7.12.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - lesgevers... 274 7.12.4. Landbouwvorming - lesgevers... 274 7.12.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO - leraars... 274 7.12.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - lesgevers... 275 7.13. EVALUATIE EN VOORTGANG... 275 7.13.1. Volwassenenonderwijs - evaluatie en voortgang...275 7.13.2. Beroepsopleiding VDAB - evaluatie en voortgang... 275 7.13.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - evaluatie en voortgang... 276 Leertijd... 276 7.13.4. Landbouwvorming - evaluatie en voortgang... 276 7.13.5. Deeltijds Kunstonderwijs DKO evaluatie en voortgang... 276 7.13.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - evaluatie en voortgang... 277 7.14. STUDIEBEWIJZEN... 277 Ervaringsbewijzen (de vroegere 'titels van beroepsbekwaamheid')... 277 7.14.1. Volwassenenonderwijs - studiebewijzen... 278 7.14.2. Beroepsopleiding VDAB - studiebewijzen... 278 7.14.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - studiebewijzen... 279 7.14.4. Landbouwvorming - studiebewijzen... 280 7.14.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO - studiebewijzen... 280 7.14.6. Sociaal-cultureel volwassenenwerk - competentiedocumenten... 280 7.15. BEGELEIDING EN BAND MET VERDERE STUDIES/ARBEIDSMARKT... 281 Competentieagenda & sectorconvenants... 281 DIVA (Dienst informatie, vorming en afstemming)... 282 Lopende projecten... 282 7.15.1. Volwassenenonderwijs - begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 283 Inhoud / 10
7.15.2. Beroepsopleiding VDAB - Begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 284 7.15.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen - begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 285 7.15.4. Landbouwvorming - begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 285 7.15.5. Deeltijds kunstonderwijs DKO - begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 285 7.15.6. Sociaal-cultureel volwassenenvorming - begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt. 285 7.16. PRIVÉ-ONDERWIJS... 286 7.17. STATISTIEKEN... 286 7.17.1. Volwassenenonderwijs... 286 7.17.1.1. Algemeen... 286 7.17.1.1.1. Aantal cursisten... 286 7.17.1.1.2. Evolutie budget OSP (in 1000 )... 286 7.17.1.2. Basiseducatie... 287 7.17.1.2.1. Evolutie van het aantal cursisten in de basiseducatie vanaf het werkjaar 1990-1991... 287 7.17.1.2.2. Evolutie van het budget basiseducatie (duizend )... 287 7.17.1.3. Secundair volwassenenonderwijs... 287 7.17.1.3.1. Evolutie van het aantal leerlingen in het secundair volwassenenonderwijs (vroeger OSP)... 287 7.17.1.3.2. Aantal getuigschriften, certificaten en diploma's in het secundair volwassenenonderwijs (vroeger onderwijs voor sociale promotie), uitgereikt tijdens de referteperiode 1 februari 2006-31 januari 2007... 288 7.17.1.4. Hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs... 288 7.17.1.4.1. Aantal studenten in het hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs (vroeger HOSP), korte type, naargelang het studiegebied; (referteperiode 1/2/2006-31/1/2007)... 288 7.17.1.4.3. Evolutie van het aantal studenten in het hoger broepsonderwijs van het volwassenenonderwijs (vroeger HOSP)... 289 7.17.1.4.4. Aantal diploma's uitgereikt in het hoger onderwijs voor sociale promotie, per type en categorie, tijdens de referteperiode 1 februari 2006-31 januari 2007... 289 7.17.1.4.5. Aantal getuigschriften pedagogische bekwaamheid (GPB) uitgereikt in het hoger onderwijs voor sociale promotie, tijdens de referteperiode 1 februari 2006-31 januari 2007... 289 7.17.2.1. Trajectwerking in 2006... 290 7.17.2.2. Aantal beëindigde opleidingen, opgesplitst naar activiteit werknemers - werkzoekenden in 2006... 290 7.17.3. Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen... 291 7.17.3.1. Leertijd - aantal cursussen, lesuren en cursisten... 291 7.17.3.2. Ondernemersopleiding - aantal cursussen, lesuren en cursisten... 291 7.17.3.3. Leerovereenkomsten en -verbintenissen... 292 7.17.3.4. Stageovereenkomsten en -verbintenissen... 292 7.17.4. Landbouwvorming... 292 7.17.4.1. Landbouwkundige opleiding van starters in de landbouw, Vlaanderen 2005... 292 7.17.5. Deeltijds kunstonderwijs (DKO)... 292 7.17.5.1. Evolutie van het aantal leerlingen vanaf het schooljaar 1991-1992... 293 8. ONDERWIJZEND & MANAGEMENT PERSONEEL EN EDUCATIEVE STAFLEDEN... 295 8.1. LERARENOPLEIDING... 295 8.1.1. Historisch overzicht... 295 8.1.2. Actuele discussies en toekomstige ontwikkelingen... 296 8.1.3. Wettelijk kader... 296 8.1.4. Instellingen, niveau en opleidingsmodellen... 297 De geïntegreerde lerarenopleidingen... 297 De SLO, specifieke lerarenopleidingen... 298 Mentorschap... 302 Expertisenetwerken en regionale platforms... 303 8.1.5. Toelatingsvoorwaarden... 304 8.1.6. Curriculum, speciale vaardigheden, specialisatie... 305 8.1.7. Evaluatie, diploma's... 306 8.1.8. Alternatieve opleidingswegen... 306 8.2. ARBEIDSVOORWAARDEN VOOR HET ONDERWIJZEND PERSONEEL... 306 Soorten ambten... 307 8.2.1. Historisch overzicht... 308 8.2.2. Actuele discussies en toekomstige ontwikkelingen... 308 8.2.3. Wettelijk kader... 308 8.2.3.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 309 8.2.3.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 309 8.2.3.3. Academisch personeel in universiteiten... 309 8.2.4. Planningsbeleid... 309 8.2.5. Toegang tot het beroep... 310 8.2.5.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 310 8.2.5.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 312 Inhoud / 11
8.2.5.3. Academisch personeel in universiteiten... 313 8.2.6. Statuut... 313 8.2.6.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 313 Terbeschikkingstelling wegens ontstentenis van betrekking, reaffectatie en wedertewerkstelling... 314 8.2.6.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 315 8.2.6.3. Academisch personeel in universiteiten... 315 8.2.7. Vervangingsmaatregelen... 315 8.2.7.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 315 8.2.7.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 316 8.2.7.3. Academisch personeel in universiteiten... 316 8.2.8. Ondersteunende maatregelen... 316 8.2.9. Evaluatie... 317 8.2.9.1. Functiebeschrijvingen en evaluatie in het basis- en seundair onderwijs, volwassenenonderwijs en deeltijds kunstonderwijs en centra voor leerlingenbegeleiding... 317 Invoering... 317 Principes... 317 Inhoud functiebeschrijving... 318 Evaluatieproces... 319 College van beroep... 319 Overgangsregeling voor het GO!, onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap... 319 8.2.9.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 319 8.2.9.3. Academisch personeel in universiteiten... 320 8.2.10. Nascholing... 320 8.2.11. Salaris... 322 8.2.11.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 322 8.2.11.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 323 8.2.11.3. Academisch personeel in universiteiten... 323 8.2.12. Arbeidstijd en vakantie... 324 8.2.12.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 324 Arbeidstijd... 324 Vakantieregeling... 325 Tijdelijke onderbrekingen... 325 8.2.12.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 325 8.2.12.3. Academisch personeel in universiteiten... 326 8.2.13. Bevordering... 326 8.2.13.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 326 8.2.13.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 326 8.2.13.3. Academisch personeel in universiteiten... 327 8.2.14. Beroepsmobiliteit... 328 8.2.14.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 328 8.2.14.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 328 8.2.14.3. Academisch personeel in universiteiten... 328 8.2.15. Ontslag... 329 8.2.15.1. Leerkrachten basisonderwijs en secundair onderwijs... 329 Plichten... 330 8.2.15.2. Onderwijzend personeel in hogescholen... 330 8.2.15.3. Academisch personeel in universiteiten... 330 8.2.16. Pensioenregeling... 331 8.3. MANAGEMENTPERSONEEL... 331 8.3.1. Aanstellingsvoorwaarden voor het directeursambt...331 Directeur en adjunct-directeur... 331 Algemeen directeur (ALDI)... 332 Coördinerend directeur (CODI)... 332 Directeur coördinatie scholengemeenschap basisonderwijs... 333 8.3.2. Arbeidsvoorwaarden... 333 8.4. INSPECTIE EN ENTITEIT CURRICULUM (EX-DVO)... 333 8.4.1. Aanstellingsvoorwaarden inzake het inspecteursambt... 333 8.4.2. Arbeidsvoorwaarden... 335 Evaluatie... 335 8.5. PERSONEEL VERANTWOORDELIJK VOOR BEGELEIDING... 335 PBD, pedagogische begeleidingsdiensten... 336 CLB, centra voor leerlingenbegeleiding... 336 8.6. ANDER ONDERWIJSPERSONEEL... 336 8.7. STATISTIEKEN... 337 8.7.1. Bestuurs- en onderwijzend personeel per onderwijsniveau... 337 8.7.2. Bestuurspersoneel per onderwijsniveau... 338 8.7.3. Bestuurs- en onderwijzend personeel alle onderwijsniveaus (grafiek)... 339 Inhoud / 12
8.7.4. Personeel aan de universiteiten & hogescholen... 339 8.7.5. Bruto-jaarsalaris ( ) van het onderwijzend personeel...340 8.7.6. Bruto-jaarsalaris ( ) van het voltijds academisch personeel... 340 9. EVALUATIE VAN DE ONDERWIJSINSTELLINGEN EN HET EDUCATIEVE SYSTEEM... 341 9.1. HISTORISCH OVERZICHT... 341 9.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 342 9.3. ADMINISTRATIEF EN WETTELIJK KADER... 343 9.3.1. De Onderwijsinspectie... 344 9.3.1.1. Organisatie van de inspectie... 344 9.3.1.2. Taken van de inspectie... 345 9.3.2. De Entiteit Curriculum (voorheen de Dienst voor Onderwijsontwikkeling, DVO)... 346 9.3.3. Pedagogische begeleiding... 347 9.3.3.1. Pedagogische begeleidingsdiensten (PBD)... 347 9.3.3.2. Pedagogische begeleiding in het volwassenenonderwijs & VOVCO,Vlaams Ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs... 348 9.3.4. Speciale regelingen... 349 9.3.4.1. Inspectie en begeleiding van de levensbeschouwelijke vakken... 349 9.3.4.2. Inspectie en begeleidingsdiensten van steden en provincies... 350 9.4. EVALUATIE VAN ONDERWIJSINSTELLINGEN... 350 9.4.1. Interne evaluatie... 351 9.4.1.1. Interne evaluatie in het basis- en secundair onderwijs... 351 9.4.1.2. Interne evaluatie in het hoger onderwijs... 352 9.4.1.2.1. Interne kwaliteitsbewaking aan de hogescholen... 352 9.4.1.2.2. Interne kwaliteitsbewaking aan de universiteiten... 353 9.4.2. Externe evaluatie... 353 9.4.2.1. Doorlichting in het basis-, secundair, volwassenen en deeltijds kunstonderwijs... 353 9.4.2.1.1. Instrumentarium... 354 9.4.2.1.2. Procedure... 354 9.4.2.1.3. Het doorlichtingsverslag... 356 9.4.2.1.4. Verdere opvolging van de doorlichting... 356 9.4.2.2. Doorlichting CLB, centra voor leerlingenbegeleiding... 356 9.4.2.3. Visitaties hoger onderwijs... 357 9.4.3. De accreditatie van opleidingen in het hoger onderwijs... 357 9.5. EVALUATIE VAN HET ONDERWIJSSYSTEEM... 358 9.5.1. Het jaarverslag van de onderwijsinspectie... 358 9.5.2. Periodiek peilingonderzoek inzake eindtermen... 358 9.5.3. Deelname aan internationaal vergelijkend onderzoek... 360 Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS)... 360 Programme for International Student Assessment (PISA)... 360 PIRLS, Progress in International Reading Literacy Study... 362 ICALT, International Comparative Analysis of Learning and Teaching... 362 9.6. ONDERWIJSKUNDIG WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK BETREFFENDE DE EVALUATIE VAN HET ONDERWIJSSYSTEEM... 362 OBPWO-onderzoek... 362 Steunpunten voor beleidsrelevant onderzoek van belang voor onderwijs... 364 Universitaire onderzoeksgroepen... 364 9.7. STATISTIEKEN... 365 9.7.1. Aantal schooldoorlichtingen 2006-2007... 365 9.7.2. Aantal inspectieleden 2008... 366 10. ONDERWIJS VOOR LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN... 367 10.1. HISTORISCH OVERZICHT... 367 10.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 369 10.3. DEFINIËRING EN DIAGNOSE VAN DOELGROEPEN... 371 Leerlingen met beperkingen... 371 Permanent zieke of zwakke leerlingen... 371 Kansarme leerlingen... 372 Migrantenleerlingen en kinderen van etnisch-culturele minderheden... 372 Anderstalige nieuwkomers... 372 10.4. FINANCIËLE ONDERSTEUNING VAN HET GEZIN... 372 10.5. SPECIFIEKE VOORZIENINGEN BINNEN HET GEWOON ONDERWIJS... 372 10.5.1. Geïntegreerd onderwijs (GON)... 373 10.5.1.1. Wettelijk kader... 373 10.5.1.2. Algemene doelstellingen... 373 10.5.1.3. Specifieke ondersteunende maatregelen... 374 Inhoud / 13
10.5.1.4. Hoger onderwijs... 375 10.5.2. Inclusief onderwijs (ION)... 375 10.5.2.1. Wettelijk kader... 375 10.5.2.2. Algemene doelstellingen... 375 10.5.2.3. Specifieke ondersteunende maatregelen... 376 10.5.3. Het geïntegreerd gelijkeonderwijskansenbeleid (GOK)... 376 10.5.3.1. Wettelijk kader... 376 10.5.3.2. Algemene doelstellingen... 377 10.5.3.3. Ondersteuning... 377 Voorwaarden: minimumdrempels en gelijkekansenindicatoren... 377 Extra zorguren... 378 10.5.3.4. Zelfevaluatie... 379 10.5.3.5. Tijdelijke projecten kunstinitiatie... 379 10.5.3.6. Steunpunt GOK... 380 10.5.3.7. LOP's, lokale overlegplatforms & Commissie inzake leerlingenrechten... 380 10.6. BUITENGEWOON ONDERWIJS (BUO)... 380 10.6.1. Wettelijk kader... 381 Ontwikkelingsdoelen... 381 10.6.2. Algemene doelstellingen... 381 10.6.3. Geografische toegankelijkheid... 382 10.6.4. Toelatingsvoorwaarden en schoolkeuze... 382 Leeftijdsvoorwaarde... 382 Toelatingsprocedure... 382 Begeleidingstraject... 383 Gelijke onderwijskansen... 383 POAH, permanent onderwijs aan huis voor zieke kinderen... 383 10.6.5. Leeftijdsniveaus en leeftijdsgroepen... 384 10.6.6. Organisatie van het schooljaar... 384 10.6.7. Curriculum en vakken... 385 Buitengewoon basisonderwijs... 385 Buitengewoon secundair onderwijs... 385 Handelingsplan(ing)... 386 10.6.8. Onderwijsmethoden en didactisch materiaal... 386 10.6.9. Voortgang van leerlingen... 386 10.6.10. Begeleiding en band met verdere studies/arbeidsmarkt... 386 10.6.11. Studiebewijzen... 387 10.6.12. Privé-onderwijs... 388 10.7. SPECIFIEKE MAATREGELEN VOOR LEERLINGEN VAN MIGRANTEN EN ETNISCHE MINDERHEDEN... 388 10.7.1. Het onderwijsvoorrangsbeleid (OVB) in het buitengewoon onderwijs... 389 10.7.1.1. Wettelijk kader... 389 10.7.1.2. Doelgroep... 389 10.7.1.3. Specifieke ondersteunende maatregelen... 390 10.7.1.4. Actieterreinen... 390 10.7.1.5. Looptijd... 390 10.7.2. Het onthaalonderwijs voor anderstalige nieuwkomers (OKAN) in het gewoon onderwijs... 390 10.7.2.1. Wettelijk kader... 391 10.7.2.2. Doelgroep... 391 10.7.2.3. Specifieke ondersteunende maatregelen... 392 Voorwaarden... 392 Begeleiding van de leerlingen... 392 Ondersteuning... 393 10.7.2.4. Bekrachtiging van de studie... 393 10.7.3. Het onderwijs voor Brussel, de rand- en taalgrensgemeenten (en daaraan grenzende gemeenten)... 393 10.7.3.1. De ondersteunende maatregelen voor Nederlandstalige basisscholen in de rand- en taalgrensgemeenten en daaraan grenzende gemeenten... 393 10.7.3.2. Nederlandstalig onderwijs in Brussel... 394 Brusselvarianten in het secundair onderwijs 1 e graad... 395 Ondersteuningsstructuren... 395 10.7.4. Hoger onderwijs... 396 10.8. STATISTIEKEN... 397 10.8.1. Aantal leerlingen in het buitengewoon kleuteronderwijs... 397 10.8.2. Aantal leerlingen buitengewoon lager onderwijs... 397 10.8.3. Evolutie van het aantal leerlingen buitengewoon onderwijs... 398 10.8.4. Aantal leerlingen in het buitengewoon secundair onderwijs 2006-2007... 399 10.8.5. Aantal leerlingen in het geïntegreerd onderwijs per onderwijsniveau van de leerling in 2006-2007... 400 Inhoud / 14
10.8.6. Evolutie van het aantal GON-leerlingen begeleid vanuit het buitengewoon basisonderwijs... 401 10.8.7. Evolutie van het aantal GON-leerlingen begeleid vanuit het buitengewoon secundair onderwijs 401 10.8.8. GOK-gegevens... 402 10.8.9. Aantal leerlingen/studenten van vreemde nationaliteit, per onderwijsniveau... 403 11. DE EUROPESE EN INTERNATIONALE DIMENSIE IN HET ONDERWIJS... 405 11.1. HISTORISCH OVERZICHT... 405 11.2. ACTUELE DISCUSSIES EN TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN... 406 11.2.1. Huidige Europese invloeden op het Vlaams onderwijssysteem... 406 11.2.2. Europese samenwerkingen... 407 11.2.2.1. Het Bolognaproces... 407 11.2.2.2. Het Europees Doelstellingenproces... 407 11.2.2.3. Het Kopenhagenproces... 408 11.3. VLAAMSE BELEIDSLIJNEN EN WETTELIJK KADER... 408 11.4. VLAAMSE PROGRAMMA'S EN INITIATIEVEN... 409 11.4.1. Bilaterale programma's en initiatieven... 409 11.4.1.1. Culturele akkoorden en samenwerkingsprogramma's... 409 11.4.1.2. Vlaamse verdragen... 410 11.4.1.3. Onderwijsakkoorden... 410 11.4.1.3.1. Samenwerking met Nederland... 410 Het Cultureel Verdrag tussen Vlaanderen en Nederland... 410 Het Taalunieverdrag creëerde de Nederlandse Taalunie... 411 GENT-akkoorden... 411 Het accreditatieverdrag... 411 Visitatie... 412 Het verdrag voor de Transnationale Universiteit Limburg (TUL)... 412 Samenwerking tussen universiteiten en hogescholen... 412 Open universiteit... 412 Stichting Scolarta... 413 11.4.1.3.2. Akkoord met Rusland... 413 11.4.1.3.3. Samenwerking met Marokko... 413 11.4.1.4. Samenwerking met buurlanden... 413 11.4.2. Multilaterale programma's en initiatieven... 414 11.4.2.1. Samenwerking in het kader van de Raad van Europa... 414 11.4.2.2. Samenwerking in het kader van de OESO (OECD)... 415 11.4.2.3. Samenwerking in het kader van de UNESCO... 416 11.4.2.4. EU-programma's en initiatieven... 417 11.5. EUROPESE EN INTERNATIONALE DIMENSIE IN HET VLAAMSE CURRICULUM... 418 11.6. MOBILITEIT EN UITWISSELING... 418 Erkenning en validering van buitenlandse diploma's en kwalificaties... 419 Europass... 419 11.6.1. Mobiliteit en uitwisseling van leerlingen en studenten... 419 11.6.1.1. Programma's voor het basisonderwijs... 420 Buurlanden... 420 Uitwisselingen in het kader van het Prins Filipfonds... 420 11.6.1.2. Programma's voor het secundair onderwijs... 420 GROS (Grensoverschrijdende samenwerking met de buurlanden in het secundair onderwijs)... 420 Euroklassen (Europese klasuitwisseling)... 421 11.6.1.3. Programma's voor het hoger onderwijs... 421 Erasmus Belgica... 421 Uitwisselingen in het kader van het Prins Filipfonds... 421 11.6.2. Mobiliteit en uitwisseling van leerkrachten, directeurs en academisch personeel... 422 Uitwisselingen tussen de gemeenschappen in het kader van het Prins Filipfonds... 422 Uitwisseling tussen Nederlandstalige en Franstalige leraren in Brussel... 422 Buurlanden-programma voor het basisonderwijs... 422 Leerkrachten Duits... 423 11.7. STATISTIEKEN... 423 11.7.1. Erasmus... 423 Evolutie van deelname van Vlaamse docenten naar bestemming... 424 11.7.2. Comenius, goedgekeurde projecten basis- en secundair onderwijs en volwassenenonderwijs... 425 11.7.3. Grundtvig, goedgekeurde projecten volwasseneducatie... 425 Aantal mobiliteitsactiviteiten binnen de Grundtvig-leerpartnerschappen... 425 11.7.4. Het Leonardo-programma voor beroepsonderwijs en -opleiding... 426 Inhoud / 15
Glossarium 427 Wet- en regelgeving 431 Instellingen 447 Bibliografie 459 Inhoud / 16
1. Politieke, sociale en economische achtergrond en ontwikkelingen In België heeft de ontwikkeling naar een federale staat belangrijke implicaties gehad voor het onderwijs. Vanaf 1989 is de bevoegdheid voor onderwijs bijna volledig overgeheveld naar de Vlaamse, Franse en Duitstalige Gemeenschap. Deze zijn sindsdien op het vlak van de onderwijsstructuur en het onderwijsbeleid hun eigen weg gegaan. Dit rapport beschrijft het onderwijssysteem van de Vlaamse Gemeenschap. 1.1. Historisch overzicht Hier behandelen we: De creatie van een federale staat en communautarisering van het onderwijs via vijf staatshervormingen 1.1.1. De verschillende niveaus van besluitvorming 1.1.2. Het partijpolitieke landschap 1.1.3. De grondwettelijke waarborgen voor onderwijs 2.3.1. 1.1.1. Naar een federale staat met communautarisering van het onderwijs Bij de oprichting van de Belgische staat (1830) legde de Grondwet, afgekondigd in februari 1831, de structuren van een gecentraliseerde staat vast, gebaseerd op het principe van een éénvormige wetgeving en bestuur voor het hele land. De Grondwet huldigt het principe van de scheiding der machten: de wetgevende (bestaande uit de Koning, de Kamer van Volksvertegenwoordigers en de Senaat), de uitvoerende (bestaande uit de Koning en de Regering) en de rechterlijke macht. In de tweede helft van de 19 e eeuw kwam een taalstrijd op gang, ter erkenning van het Nederlands als volwaardige taal naast het Frans, tot dan de enige officiële taal van België. Pas in 1930 werd de Gentse universiteit als eerste officieel Nederlandstalig. Vanaf 1936 werden de meeste colleges aan de Leuvense universiteit zowel in het Nederlands als het Frans gegeven. De definitieve splitsing van de universiteit zou eerst in 1970 wettelijk worden vastgelegd. Eerst in 1959 werd het Nederlands een volwaardige rechtstaal in België. In 1960 werd het unitaire omroepinstituut gesplitst in een Nederlandstalige en een Franstalige omroep. In 1962 werd de ministerportefeuille voor Cultuur gesplitst, in 1968 deze van Nationale Opvoeding. In 1962 werd ook de taalgrens definitief territoriaal vastgelegd en in 1963 werd België ingedeeld in 4 taalgebieden. Het Nederlandse: Vlaanderen (de provincies Antwerpen, Limburg, Vlaams-Brabant, Oost- en West-Vlaanderen) Het Franse: Wallonië (de provincies Henegouwen, Luik, Luxemburg, Namen en Waals-Brabant) Politieke, sociale en economische achtergrond / 17
Het Duitse (de 9 gemeenten van de Oostkantons) Het tweetalig gebied Brussel-hoofdstad (de 19 Brusselse gemeenten) Elke Gemeenschap behoort tot een taalgebied. Tweetaligheid is van toepassing op de 19 gemeenten van de hoofdstad Brussel, waar de Franstaligen een duidelijke meerderheid uitmaken. Rond dit tweetalig gebied liggen een aantal Nederlandstalige gemeenten met administratieve taalfaciliteiten voor de Franstalige inwoners. Een wijziging of aanpassing van de taalgrens vergt een speciale meerderheid in het federale parlement. De taalstrijd in de jaren '60 leidde tot een reeks staatshervormingen en wijzigingen van de grondwet die gestalte gaven aan een dubbele federatie van gewesten en gemeenschappen. De 1 e staatshervorming (1970) creëerde 3 cultuurgemeenschappen als antwoord op het streven van de Vlamingen naar culturele autonomie. Tevens werd de basis gelegd voor de oprichting van 3 gewesten, als antwoord op het streven van de Franstaligen naar economische autonomie. De 2 e staatshervorming (1980) verruimde de cultuurgemeenschappen tot 3 gemeenschappen (de Vlaamse -, de Franse - en de Duitstalige Gemeenschap) die naast culturele aangelegenheden ook persoongebonden aangelegenheden, met name gezondheid en sociale bijstand onder hun bevoegdheid kregen. Deze gemeenschappen kregen elk een raad (hun parlement) en een regering. Tevens werden ook twee gewesten opgericht: het Vlaamse Gewest en het Waalse Gewest. Ook zij kregen een raad en een regering. In Vlaanderen werden de instellingen van Gemeenschap en Gewest meteen samengesmolten tot één raad en één regering. De Franstaligen hebben de instellingen van de Franse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest niet samengevoegd. Er zijn immers veel meer Franstalige Brusselaars t.o.v. Franstalige Walen dan dat er Nederlandstalige Brusselaars zijn t.o.v. Vlamingen. De 3 e staatshervoming (1988) gaf vorm aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dat eveneens een raad en een regering kreeg en breidde de bevoegdheid van de Gemeenschappen en Gewesten verder uit. Zo werd de bevoegdheid voor onderwijs overgeheveld naar de Gemeenschappen en ingeschreven in de Grondwet (art. 127 1.2). Ook de garanties die vroeger reeds waren gewaarborgd door de zogenaamde Schoolpactwet van 29 mei 1959 (art. 24), werden nu ingeschreven in de Grondwet. Artikel 142 van de herziene Grondwet (17 februari 1994) geeft elke belanghebbende burger het recht een beroep te doen op het Arbitragehof (nu Grondwettelijk hof) wanneer hij van oordeel is dat er sprake is van een schending van de principes en de waarborgen die zijn vastgelegd in onder andere artikel 24 van de Grondwet omtrent onderwijs. De 4 e staatshervorming (1993) maakte van België een volwaardige federale staat. De voormalig tweetalige provincie Brabant werd opgesplitst in twee provincies: Vlaams Brabant (Nederlandstalig) en Waals Brabant (Franstalig). Brussel, de hoofdstad van België én tevens geografisch gezien in het centrum van de voormalige provincie Brabant gelegen, behoorde niet langer tot een provincie. Haar speciaal statuut als tweetalig gebied werd versterkt. De 5 e staatshervorming (de zgn. Lambermontakkoorden) (2001) gaf de verschillende deelstaten zowel meer financiële middelen als meer bevoegdheden. Zo was er voor het eerst echt sprake van fiscale autonomie en kregen de gewesten de nagenoeg volledige bevoegdheid over een aantal belastingen waaronder de verkeersbelasting en de registratieen successierechten. Daarnaast werden bevoegdheden over landbouw, buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking naar de deelstaten overgeheveld. Verder verwierven de gewesten door de overheveling van de Gemeente- en Provinciewet de bevoegdheid en het toezicht over de ondergeschikte besturen (provincies, gemeenten, ocmw's) binnen hun territorium. De samenstelling en werking van de instellingen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werden nogmaals gewijzigd. Sinds de federale verkiezingen van 2007 staat een nieuwe staatshervorming opnieuw vooraan op de politieke agenda. De nieuwe hervorming zal gebeuren in 2 fasen. Politieke, sociale, economische achttergrond / 18
Politiek zakboekje (jaarlijks) Bijzondere Wet betreffende de financiering van Gemeenschappen en Gewesten De Grondwet Wet tot bepaling van de criteria bedoeld in artikel 39, 2, van de bijzondere wet van 16 januari 1989 betreffende de financiering van de Gemeenschappen en de Gewesten 1.1.2. Structuur van de politieke besluitvorming België is eigenlijk een dubbele federatie, een federale unie van 3 gewesten en een federale unie van 3 gemeenschappen. We behandelen eerst de relatie tussen gemeenschappen, gewesten en taalgebieden (voor de taalgebieden zie 1.1.1.). (Zie ook: Res Publica 2000:1 de consequenties van multi-level governance) België telt 3 gemeenschappen (zie 1.1.1.) De Vlaamse Gemeenschap: dit is het Vlaamse Gewest, maar ook de Nederlandstalige instellingen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad, bestaande uit 19 gemeenten. In dat gewest gelden de beslissingen van de gemeenschappen enkel voor die instellingen die op basis van hun organisatorische kenmerken exclusief aan één gemeenschap worden toegeschreven (bv. de Vlaamse scholen in Brussel). De Franse Gemeenschap: dit is het Waalse Gewest, zonder het Duitse taalgebied, maar met de Franstalige instellingen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Duitstalige Gemeenschap: dit is het Duitse taalgebied. België telt 3 gewesten (zie 1.1.1.) Het Vlaamse Gewest: het Nederlandse taalgebied Het Waalse Gewest: het Franse taalgebied en het Duitse taalgebied Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad België bestaat ook uit 10 provincies en 589 gemeenten (waarvan 19 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en 308 in Vlaanderen). 1.1.3. Politieke partijen in Vlaanderen Het partijpolitieke landschap in Vlaanderen werd de laatste jaren herverkaveld door herpositionering (en naamsverandering): van CVP (Christelijke Volkspartij) naar CD&V (Christen-Democratisch en Vlaams) 2001 van SP (Socialistische Partij) naar SP.A (SP Anders - met als ondertitel "sociaal progressief alternatief") 2002 van PVV (Partij voor Vrijheid en Vooruitgang) naar VLD (Vlaamse Liberalen en Democraten) 1992 van Agalev (Anders Gaan Leven) naar Groen! 2003 Politieke, sociale en economische achtergrond / 19
van (het extreem-rechtse) Vlaams Blok naar Vlaams Belang 2004 (wegens juridische veroordeling voor racisme) het ontstaan van nieuwe partijen als gevolg van het uiteenvallen in 2001 van de Vlaamsnationalistische Volksunie (VU): NVA (Nieuw-Vlaamse Alliantie) 2001 spirit (met als ondertitel De Vlaamse Links-liberalen) 2001 (ontstaan uit VU en het links-liberale id21) kartelvorming (mede vanwege de invoering van een kiesdrempel van 5%) als aanloop tot de verkiezingen voor het Vlaams Parlement op 13 juni 2004. CD&V + NVA SP.A + spirit (reeds een kartel in 2002 ter voorbereiding van de federale verkiezingen) VLD + Vivant ( 1997), in 2007 opgegaan in de Open VLD. In Vlaams-Brabant is tevens een Franstalige partij, UF (Union des Francophones) actief. Politieke samenstelling van het Vlaams Parlement 2004-2009 1999-2004 Ministers Zetels Waarvan in Zetels Waarvan in BHG BHG CD&V + 4 (3+1) 29+6 1 CVP 30 2 NVA Vlaams 32 3 Vlaams Blok 22 2 Belang SP.A / spirit 3 (2+1) 25 1 SP 20 1 VLD / Vivant 3 (3+0) 25 1 VLD 27 Groen! 6 0 Agalev 12 UF 1 0 UF 1 VU&ID 12 1 Totaal 124 6 124 6 Op gemeentelijk vlak zijn er heel wat lokale partijen. Met betrekking tot het thema onderwijs is hun relevantie eerder beperkt; ze zijn enkel op lokaal vlak van belang. Dikwijls hebben dergelijke lokale partijen banden met één van de grote partijen. www.cdenv.be www.n-va.be www.s-p-a.be www.meerspirit.be www.vld.be www.vivant.org www.groen.be www.vlaamsbelang.org www.uniondesfrancophones.be 1.2. Wetgevende en uitvoerende machten op de verschillende niveaus We behandelen achtereenvolgens: De federale staat 1.2.1. De Vlaamse Gemeenschap en Vlaamse Gewest 1.2.2. Politieke, sociale, economische achttergrond / 20