Wat vraagt de energieconsument?

Netwerk is een uitgave van ENEXIS nr. 04 oktober 2014 Enschede Boulevard 1945 52 12 59.8 N, 6 54 1.7 E FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL De energietransitie dwingt ons om scherp in het vizier te houden hoe we de slimste routes kunnen volgen naar een duurzaam energiebestel Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur, Enexis p. 7 De energieconsument kiest zelf De laatste 5 jaar is de energieconsument meer veranderd dan in de 50 jaar daarvoor Het aantal Nederlanders dat zelf energie opwekt of investeert in energiebesparende maatregelen groeit explosief. Meer dan ooit zoeken ze daarbij de samenwerking met buurtgenoten. Ons land telt inmiddels bijna 500 lokale duurzame energie initiatieven. Tegelijkertijd kijken veel Nederlanders kritischer naar de traditionele spelers in energieland. Ze streven naar meer onafhankelijkheid en verlangen een nieuwe rol van lokale overheden, energiebedrijven en netbeheerders. De energieconsument van nu wil de regie over energie. Netwerk nr. 04 oktober 2014 Wat vraagt de energieconsument?

3 de regisseur 5 FOTOGRAFIE LAURENS KUIPER Enschede Zuidelijke binnenstad 51 34 97 N, 4 45 077 E FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL Frank Rieff accountmanager Noord Nederland Enexis faciliteert de energietransitie met kennis en expertise 1.160.000 potentiële 01 energieregisseurs Steeds meer consumenten willen zelf de regie hebben over hun energie, en besluiten energie producent te worden. Enexis faciliteert dit voornamelijk met de slimme meter en Buurkracht. 02 04 02 Verduurzaming bestaande woningbouw Dit heeft hoge prioriteit in de stad Enschede. De gemeente werkt samen met publieke en private partijen, en biedt zowel huurders als kopers advies en begeleiding bij het nemen van duurzaamheidsmaatregelen (zie www. reimarkt.nl). Enexis faciliteert de gemeente met Energie in beeld, de webapplicatie ( www.energieinbeeld.nl) die inzicht biedt in het energieverbruik. 01 03 De energieconsument kiest zelf 03 Zonnepanelen Het kabinet wil de lokale duurzame opwekking van elektriciteit voor kleinverbruikers stimuleren. We merken dat steeds meer coöperaties en Verenigingen van Eigenaren installaties voor zonnepanelen willen ontwikkelen op braakliggende gronden of daken van geschikte gebouwen. Enexis faciliteert deze initiatieven. En ook checken wij onze netstructuur zodat we deze initiatieven kunnen aansluiten. Kennis en expertise 04 Enexis stelt haar kennis en expertise beschikbaar voor klanten, onder wie de gemeente Enschede. Als accountmanager ben ik het eerste aanspreekpunt. Als blijkt dat de vragen specialistische kennis van duurzaamheid vereisen, komt assetmanagement in beeld. Als het vervolgens tot uitvoering komt, is dat in handen van mijn collega s van infraservices.

6 voorwoord 7 Enexis & de maatschappij 8 Enexis & de regio 18 Enexis & de klant 28 De behoefte aan informatie was enorm tijdens de storing. Goed dat Enexis een informatiepunt oprichtte Buurtbewoner Jaap Hartog over de gasstoring in de Enschedese wijk Bolhaar We bouwen op leveringszekerheid en daarmee op Enexis Pim van Kilsdonk, adjunct directeur Techniek & Projecten bij de Efteling Het doel van de groep moet in lijn zijn met de doelen van de individuen Hoogleraar aan de RUG Frans S t o k m a n over het welslagen van lokale energie-initiatieven In een klein jaar hebben we al 1.500 kwh opgewekt. Maar het gaat ons meer om bewustwording bij de kinderen Oud-schooldirecteur Piet Willems over de zonnepanelen op het dak van de Mr. Ivenschool te Elsendorp Blij dat Enexis en wij goed contact hebben. Zo kunnen we de zaken helder krijgen Jos Kortis, gemeente Maastricht Consumenten waarderen de plaatsing van de slimme meter door Enexis met een 8 Enexis meet iedere twee weken de klanttevredenheid We hebben een markt nodig voor stroom die consumenten zelf opwekken Pier Nabuurs, voormalig CEO Kema 10 12 20 22 30 36 38 In zekere zin voelde mijn recente overstap van Evides Waterbedrijf naar Enexis als heel overzichtelijk. Het beheer van kapitaalintensieve zekerheden talrijk (12). Als al die visies nou keurig synchroon zouden lopen, naar een breed gedeeld eindmodel, was er weinig aan de hand. Maar dat doen ze termijn. Dat definieert de taakstelling en verantwoordelijkheid van Enexis. Parallel hieraan zien we dat de consument, dus ook de energieconsument, op de opwekking zelf (22). Een goede ontwikkeling, denk ik. Maar ook een ontwikkeling die steeds zwaardere eisen stelt aan de infrastructuur van morgen. in lijn te houden met de visievorming op het gebied van energietransitie. In een uitgebalanceerde strategie en een afgewogen investeringsbeleid, waarin be infrastructuren, langjarige investerings niet. Daar ligt dus een spanningsveld dat steeds meer zijn eigen keuzes maakt Alleen al daarom moet Enexis goed heer, onderhoud en duurzame innovatie Peter Vermaat, Voorzitter Raad van Bestuur, Enexis modellen en de bijzondere dynamiek van ondernemen in een publieke omgeving voelden al snel weer vertrouwd. En net als bij drinkwater wil ook de energie- vraagt om afstemming, sturing en regie. Hierin kan een netbeheerder als Enexis een belangrijke rol spelen. Niet dat wij straks de verhouding bepalen tussen (20). Natuurlijk is energie voor veel mensen een algemeen goed. Het moet er gewoon zijn, kwalitatief uitstekend en tegen een redelijke prijs. Dat is en blijft blijven luisteren naar de klant (30). Dat kunnen we niet genoeg doen. Want al is er dan geen vrije keuze in het selecteren van je netbeheerder, als die keuze er hand in hand gaan. Dat vereist empathie, nuchterheid, maar ook continue kennisverrijking. Alleen al daarom willen wij onze kennis klant eerst en vooral een beschikbaar, fossiele en hernieuwbare energie, of tus de primaire verantwoordelijkheid van de wel zou zijn, dan zou die klant voor volop delen met bedrijven, overheden betaalbaar en duurzaam product (10). sen centrale en decentrale opwekking. netbeheerder. Enexis moeten kiezen. Dat is onze en kennisinstituten met hart voor Spanningsveld De energietransitie mag rekenen op de interesse van politiek, markt, media Dat is niet aan ons. Wat wel aan ons is, is een verantwoord langetermijnbeleid. En dat dwingt ons om scherp in het vizier te houden hoe we de slimste routes Zwaardere eisen Maar tegelijkertijd zien we dat de energieklant in toenemende mate ambitie (36). Kennisdelen Zo staan wij elke dag opnieuw voor de energietransitie en infrastructuur (38). Mijn collega s en ik zien ernaar uit om aan die dialoog mede vorm en inhoud te geven. en maatschappij. En die aandacht zal kunnen volgen naar een duurzaam ener grip wil krijgen op zijn energiegebruik, schone taak om de wensen van onze de komende jaren niet afnemen. De giebestel. Met oog voor de actuele ont de energienota, de leverancier, de klanten en de ambities van onze bestuur belangen zijn immers groot en de on- wikkelingen, maar met focus op de lange herkomst en in toenemende mate ook lijke en zakelijke stakeholders optimaal

8 Enexis & de maatschappij 9 FOTOGRAFIE LAURENS KUIPER Enschede Heutinkstraat 52 12 58.1 N, E 6 54 24.3 E 75.168 Enschede telt 75.168 gasaansluitingen en 62.961 elektriciteitsaansluitingen. Enexis & de maatschappij Energie voor iedereen Energie brengt de stad tot leven. Steeds meer bewoners willen zelf hun energie regelen. Enschede speelt hierop in met hulp bij verduurzaming van bestaande woningen. Enexis faciliteert en spant zich in om de netten vitaal en betrouwbaar te houden. 1.103 28.946 m 3 Het gemiddelde gasverbruik per dag is in Enschede 1.103 m 3. 3De drie meest voorkomende oorzaken voor storingen zijn: graafwerkzaamheden, defecte componenten en grondverzakkingen Enschede telt 28.946 straatlantaarns.

10 Enexis & de maatschappij storing 11 Enschede Bolhaar 52 15 92.8 N, E 6 52 5.1 E Vijf dagen zonder gas Het lijkt zo vanzelfsprekend: een ongestoorde energielevering. Maar dat het ook flink mis kan gaan, liet een grote gasstoring in de Enschedese wijk Bolhaar zien. Tijdens de pinksterdagen zaten 306 huishoudens tot vijf dagen zonder gas. Een reconstructie aan de hand van tweets. 7 Jun 14 jimmy @jimmyagame Woningen in wijk Bolhaar Enschede nog tot ver in de avond zonder gas en water: http://hlfgr.co/1ldo4pw #rtvoost 8 Jun 14 Erik Koldewijn @ErikKoldewijn Wijk #Bolhaar #Enschede in beslag genomen door @Enexis. Succes met alle herstelwerkzaamheden! pic. twitter.com/pljrrwg7bn 9 Jun 14 RTV Oost nieuws @rtvoost UPDATE (video): Informatiepunt Enexis in wijk de Bolhaar in Enschede - http://bit.ly/1hjgeqt #rtvoost 10 Jun 14 TWENTE STAD @Twentestad1 #twente #nieuws Gedupeerden gasstoring Enschede mogen gratis douchen in zwembad Het Slagman http://t.co/lu250aemeo 10 Jun 14 ENEXIS @Enexis De #gasstoring in de wijk #Bolhaar #Enschede is om 13.00 uur opgelost. Dank voor het begrip en geduld. https://www.enexis. nl/consument/nieuws/gasstoringenschede-wat-moet-u-doen-naheraansluiting Jos ten Veldhuis, zelf bijna de hele gasloze 01Enexis-technicus periode actief om de storing op te lossen, legt uit: Een waterleiding van Vitens was gesprongen. Door het water spoelde veel zand weg, waardoor onze gasleiding niet meer genoeg werd ondersteund en knapte. Een grote hoeveelheid water liep vervolgens in de gasleidingen. Een klein laagje water is geen probleem, daar gaat het gas wel overheen, maar hier was meer aan de hand. Het probleem was dat we niet wisten op welke plekken het water precies zat, doordat er allerlei verzakkingen waren. Dat moesten we allemaal controleren, en met pompen en compressoren zijn we het water vervolgens te lijf gegaan. Jaap Hartog maakte het van dichtbij mee. 02Buurtbewoner Laten we niet vergeten dat het warm was. Die Enexis-medewerkers en mensen van de aannemers waren echt aan het ploeteren in de hitte. Dus we hebben als buurtbewoners hun taak wat verlicht. De een kwam met koffie, de ander met frisdrank of koekjes. Echt fantastisch, hoe de buurt er alles aan deed om het werk voor de monteurs wat te verlichten, vult Jos aan. We zijn heel erg verwend. Die eerste dag hebben we vooral gebruikt om de buurt veilig te stellen en om de omvang van de storing vast te stellen. Op de tweede dag zijn onder andere de gashoofdkranen afgesloten. Het meeste werk zat m in het watervrij maken en schoonmaken van de leidingen. oude schaftwagen werd vakkundig omgetoverd tot 03Een bewonersinformatiepunt. Goed dat Enexis dat regelde, meent Jaap. De behoefte aan informatie in de wijk was enorm. In het begin dachten we nog dat de storing weer snel verholpen zou zijn, maar het werd al snel duidelijk dat dat niet het geval was. Maar hoelang het zou duren? We hadden geen idee, en Enexis kon dat aanvankelijk ook moeilijk inschatten. Door het infopunt waren we steeds op de hoogte, en het was ook goed om daar gewoon met elkaar te kunnen praten. Een gemiddelde elektriciteitsstoring duurde 23,6 minuut, een gasstoring 50 seconden. Gemiddeld treft een storing in Enschede 698 huishoudens. weet niet of veel gebruikgemaakt is van 04Jaap de mogelijkheid om te douchen bij Het Slagman. Zelf heb ik een elektrische boiler. Ik kon nog een keer met warm, met lauw en met koud water douchen. Maar het was warm weer, ongetwijfeld waren veel mensen na een aantal plakdagen wel toe aan een lekkere douche. Een goede service van Enexis. verwarring ontstond door een onjuist bericht 05Enige op RTV Oost dat al op maandagavond 9 juni de storing opgelost zou zijn. Vervelend, vond Jos. Buurtbewoners rekenden daarop en toen dat niet zo bleek te zijn, werden wij erop aangesproken. Het enige minpuntje in een verder prima verlopen proces. Op 10 juni waren de meeste mensen alweer aangesloten, onder wie Jaap. Hij kijkt met respect terug op het werk dat Enexis-medewerkers en medewerkers van aannemers hebben verricht. Zeker naar de mensen die zwaar fysiek werk deden, de mannen met een schop in de hand. En met een lach op het gezicht. Ik heb veel respect voor de instelling van die mensen. Op 11 juni hadden alle bewoners weer gas.

12 Enexis & de maatschappij interview 13 TEKST ADRIAAN VISSER PORTRETTEN JAAP VAN DEN BEUKEL Pim van Kilsdonk adjunct-directeur Techniek & Projecten bij de Efteling Een stroomstoring onderbreekt het sprookje van onze gasten. Dat willen we voorkomen Wij ontzorgen onze gasten, Enexis ontzorgt ons

14 Enexis & de maatschappij interview 15 Kaatsheuvel De Efteling, Python 51 38 48.5 N, 5 3 12.7 E In 2020 wil de Efteling klaar zijn voor minimaal 5 miljoen bezoeken per jaar. Een stevige ambitie, weet ook Pim van Kilsdonk. Als adjunct-directeur Techniek & Projecten bij de Efteling kent hij de waarde van samenwerking. Ook met een partner als Enexis. We bieden een mooie wereld, een wereld waarin alles vlekkeloos verloopt NATIONALE BEELDBANK ij een attractie als de Python hangt de energie voortdurend in de lucht. Vanuit de treintjes van de achtbaan klinkt volop gegil en gejoel, omstanders kijken lachend toe. En hoor het geratel wanneer de treintjes de rit naar boven maken. Dat daar stroom voor nodig is, spreekt voor zich. Toch wil de Efteling dat de gast er zo weinig mogelijk bij stilstaat. In een wereld vol wonderen is zoiets als stroom heel ver weg. We halen onze gasten uit het leven van alledag, vertelt Pim van Kilsdonk, adjunct- directeur Techniek & Projecten bij de Efteling.. En natuurlijk, achter de schermen is stroom daarbij van wezenlijk belang. We bouwen op die leveringszekerheid en daarmee op Enexis. Want ga maar na: een stroomstoring onderbreekt het sprookje van onze gasten. Dat willen we voor komen. Klaar voor de volgende stap De Efteling groeit. In 2013 telde het attractiepark in Kaatsheuvel 4,15 miljoen bezoeken. In 2020 moeten dat er jaarlijks minimaal 5 miljoen zijn. Van die doelstelling maakte de Efteling de afgelopen jaren al werk, met veel nieuwe attracties. Bovendien eindigt het daar niet. Momenteel is het park druk met de bouw van een divecoaster. De achtbaan biedt gasten een duik loodrecht naar beneden en is in de zomer van 2015 gereed. Ook is bungalowpark Bosrijk dan uitgebreid met 400 bedden. Van Kilsdonk kijkt uit naar de volgende stap, al beseft hij maar al te goed wat daarvoor nodig is. Niet alleen vanuit de Efteling, maar ook door een partner als Enexis. Een nieuwe achtbaan. Een groter Bosrijk. Welke impact heeft die uitbreiding op de stroomvoorziening? We liepen tegen onze grenzen aan. Dus zijn we met Enexis in gesprek gegaan over een uitbreiding van onze capaciteit. Die moet in de zomer van 2015 rond zijn. Ligt de infra er, dan weten we zeker dat de divecoaster straks draait en dat ook heel Bosrijk is voorzien van stroom. Bovendien hebben we dan voldoende capaciteit richting 2020 én daarna. Onze afspraken hebben we voor de zomervakantie van 2014 vastgelegd, al heeft Enexis in de tussentijd al werk gemaakt van de uitbreiding en zo de doorlooptijden verkort. Iets wat alleen kan op basis van vertrouwen. Hoe vertaalt zich dat? Neem bijvoorbeeld de N261 langs de Efteling, die momenteel wordt omgebouwd. Toen daar voor de werkzaamheden een goot langs de weg lag, heeft Enexis er alvast kabels in gelegd en ons daarmee tijd en geld bespaard. Zo n proactieve houding werkt. Wij ontzorgen onze gasten, Enexis ontzorgt ons. DE EFTELING De geschiedenis van het park gaat terug tot in de jaren dertig, toen op de huidige plek een sport- en wandelpark was. Officieel is De Efteling opgericht in 1952. De eerste jaren richtte het zich vooral op ouders met kinderen tot twaalf jaar, nu is het een themapark voor alle leeftijden. 75 Het park is circa 75 hectare groot ha 2.200 Er werken ongeveer 2.200 medewerkers 4,15 De Efteling ontving 4,15 miljoen bezoekers in 2013 mln. 220mln. Sinds 2009 heeft De Efteling ruim 220 miljoen geïnvesteerd Dat klinkt als een goede wisselwerking. En dat is het ook. Onze vraag voor uitbreiding was niet standaard, we hebben Enexis wat uit de comfortzone gehaald. Maar het bedrijf heeft laten zien niet zozeer in producten te denken, maar vooral vanuit onze behoefte. En uiteindelijk gaat het daar ook om: Enexis heeft de kennis. Hoe het bedrijf die voor ons inzet, maakt niet zoveel uit. Zolang wij maar kunnen uitgaan van voldoende stroom voor de toekomst. Dat laatste punt, die zekerheid, maakte net als het verkorten van de doorlooptijden deel uit van onze afspraken.

16 Enexis & de maatschappij interview 17 Kaatsheuvel De Efteling, Aquanura 51 38 53.1 N, 5 2 43.7 E Het is aan ons om duurzame ontwikkelingen op tijd te signaleren én te initiëren. Dat pakken we graag samen met Enexis op 900 lampen geven Aquanura verlichting en kleur in alle kleuren van de regenboog 140km aan elektrische leidingen is nodig om de onderwaterwereld aan te sturen 29 licht- en audiomasten rondom Aquanura hebben elk een speciale lamp die 360º draaibaar is 7,5 m De licht- en audiomasten zijn 7,5 m hoog ANP PHOTO Inspringen op pieken Aan het eind van de dag verzamelen de gasten van de Efteling zich bij Aquanura. De vijver ligt er rustig bij, met de Fata Morgana en het Eftelingtheater op de achtergrond. Het is wachten op het waterspektakel, dat in de avonduren prachtig tot zijnn recht komt. De verlichting verandert voortdurend, waterstralen schieten omhoog en over en weer. De muziek is een samenvatting van die van andere attracties en begeleidt de 10 minuten durende show. Aquanura ging van start in 2012. En ook hier komt de nauwe samenwerking met Enexis naar voren, vertelt Van Kilsdonk. Aquanura is meestal één keer per dag te zien. Is het druk, dan verhogen we het aantal dagelijkse voorstellingen naar twee en heel soms naar drie. Veel gasten zien Aquanura op hetzelfde moment, wat de show per gast tot een energiezuinige attractie maakt. Wel verbruikt Aquanura veel energie in korte tijd. Dat zorgt voor een piekbelasting. En dat juist op het moment dat er in het park veel lichten aan zijn en ook de horeca op volle toeren draait. Voordat we met Aquanura startten, waarschuwde Enexis ons al dat we tegen de maximale capaciteit van ons stroomverbruik aanliepen. We hebben samen naar een oplossing gezocht en die gevonden in de vorm van een generator. Die is aangesloten op het middenspanningsnet en geeft extra energie tijdens de piek door Aquanura. Blijft de generator deel uitmaken van jullie energievoorziening? Wanneer straks ons netwerk is verzwaard, hebben we de generator niet meer nodig. Maar voor nu is het een goede oplossing. Enexis zoekt met ons naar mogelijkheden om de piekbelasting op te vangen op de lange én korte termijn. De generator van Aquanura is daarvan een goed voorbeeld. Blik op duurzaam Tijdens een bezoek aan de Efteling valt op welke rol de natuur er krijgt. De paden van het ene naar het andere rijk voeren langs dicht bos en bloemrijke vijvers. En in het Sprookjesbos is de rust nooit ver weg. Met die aandacht voor de omgeving zijn ook duurzame energieoplossingen volop in beeld, vertelt Van Kilsdonk. Toch hebben we daar voor onze uitbreiding geen gebruik van kunnen maken. De huidige oplossingen voor duurzame energie komen qua volume en opwekking niet overeen met onze behoeftes. De beleving door onze gasten staat voorop, daaraan doen we geen concessies. Je zult echt geen zonnepaneel op het dak van het huisje van Roodkapje zien. Maar de ontwikkelingen rondom duurzame oplossingen verlopen snel. Wat verwachten jullie voor de toekomst? Binnen vijf tot tien jaar zijn er oplossingen die wél bij ons passen. Denk bijvoorbeeld aan twee achtbanen die als het ware met elkaar praten. Wanneer de ene achtbaan veel energie vraagt, kun je ervoor zorgen dat dit voor de andere achtbaan op hetzelfde moment niet geldt. Zo kun je pieken nog beter opvangen. Daarnaast kijken we scherp naar ontwikkelingen voor duurzame opwekking, en dan met name om dat zo lokaal mogelijk te doen. Het is aan ons om die ontwikkelingen op tijd te signaleren én te initiëren. Een mooie uitdaging. En ook die pakken we graag samen met Enexis op.

18 Enexis & de regio 19 Elsendorp Vliegerthof 51 35 0.5 N, 5 46 9.9 E FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN 34 buurten zijn aangesloten bij Buurkracht Enexis & de regio Lokale energie-initiatieven Het aantal lokale energie-initiatieven groeit explosief. Steeds vaker slaan buurtgenoten de handen ineen om samen te besparen op energie. Buurkracht een initiatief van Enexis ondersteunt deze duurzame initiatieven met raad en daad. 1.500 66% In totaal zijn dat 1.500 mensen 2 op de 3 deelnemers is positief of zeer positief over Buurkracht 100 Hintham was de eerste buurt met 100 deelnemers 90 Ongeveer 90 buurtbewoners bezochten de buurtbijeenkomsten in Elsendorp. 300 Leeuwarden telt 300 Buurkrachtdeelnemers

20 Enexis & de regio achtergrond 21 TEKST JOOST BIJLSMA Energiecoöperaties brengen mensen bij elkaar De snelle ontwikkeling van duurzame energie gaat gepaard met een explosie van lokale initiatieven. Bewoners van steden, dorpen en wijken bundelen hun krachten om samen energie op te wekken en te besparen. De ene keer lukt het samenwerken beter dan de andere keer. Wat zijn de voorwaarden voor succes? Als iemand weet wanneer lokale energie initiatieven succesvol zijn, dan is het Frans Stokman wel. De hoogleraar sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen bestudeert informele sociale netwerken, waaronder energiecoöperaties. Tegelijkertijd is hij zelf actief in lokale duurzame energie. Zo is hij medeoprichter van de bekende coöperatie Grunneger Power en de stichting Samen Energie Neutraal. Die ondersteunt dorpen in het Noorden om over tien jaar energieneutraal te worden. In zijn ogen staan we aan het begin van Princenhage- Ambachten buurt, Breda, Noord Brabant 101 7 buren acties doen al mee in de buurt Hintham-Zuid, Rosmalen, Noord- Brabant 114 2 buren acties doen al mee in de buurt een belangrijke energierevolutie. Over twintig jaar gaan we anders met energie om dan nu. We zullen totaal nieuwe toepassingen van lokale duurzame energie krijgen, verwacht hij. Hij vergelijkt de energierevolutie met de eerder gestarte ICT-revolutie die ook leidde tot allerlei onverwachte toepassingen. Bij beide revoluties zie je dat het accent verschuift van grote spelers naar kleinere, stelt Stokman. Lokale coöperaties in energie maken mensen meer van elkaar afhankelijk, ook qua verdiensten. De sociologie leert dat mensen zich netter gedragen bij wederzijdse afhankelijkheid. Sociale cohesie Voor het welslagen van een lokaal energie initiatief is het volgens Stokman cruciaal dat iedereen er voordeel bij heeft. Het doel van de groep moet in lijn zijn met de doelen van individuen, stelt hij. Zo n lokaal initiatief moet mensen iets opleveren. Dat hoeft niet alleen in termen van geld te zijn. Het kan ook meer comfort zijn of meer sociale cohesie: energiecoöperaties brengen mensen in buurten en dorpen dichter bij elkaar. Stokman benadrukt dat hij het lokale niet wil idealiseren. Volgens hem is het samenwerken in coöperaties ook gewoon een goede organisatievorm voor duurzame energie en energiebesparing. Energie, en zeker duurzame energie, is voor veel mensen onontgonnen terrein. Ze moeten de krachten bundelen om de juiste beslissingen te kunnen nemen. Zo Het accent verschuift van grote spelers naar kleinere Kastelenbuurt, Oosterhout, Noord-Brabant 52 5 buren doen al mee acties in de buurt zijn 2.000 energiecoöperaties in de Verenigde Staten ontstaan. Die zitten op het platteland op plekken die zo afgelegen waren dat energiebedrijven niet in een net wilden investeren. Toen zijn de lokale bewoners het zelf maar gaan doen. Professionaliteit Een ander bepalend punt voor het succes van een coöperatie is professionaliteit, stelt Stokman. Coöperaties zijn in het begin afhankelijk van een aantal enthousiaste oprichters. Die gaan na een tijdje op hun wenkbrauwen lopen of het wordt hen te ingewikkeld. Dan is het tijd voor nieuwe ervaren krachten die het initiatief op een hoger plan kunnen tillen. Om de coöperaties tot wasdom te laten komen is het politieke klimaat van belang. Dit verklaart waarom Duitse initiatieven van ondernemers en gemeenten/ burgers (de zogeheten Stadtwerke) zo n succes zijn geworden. Volgens Stokman heeft de politiek daar voor een langere periode zekerheid geboden over de opbrengsten van zelf opgewekte energie. Lokaal opgewekt kreeg bovendien Ruwaard Staatsliedenbuurt, Oss, Noord- Brabant 93 10 buren acties doen al mee in de buurt Hoonhorst, Overijssel 59 2 buren doen al mee voorrang op het net boven centraal opgewekt. Die duidelijkheid maakte het mogelijk om professionele organisaties op te zetten. acties in de buurt Trial-and-error In Nederland is het lastiger om lokale initiatieven op een hoger plan te tillen. Zeker als coöperaties ook energie willen leveren, kan dit tot problemen leiden. Dat heeft te maken met de vereiste schaalgrootte en deskundigheid die daarbij hoort. Dit was in het Noorden reden om een overkoepelende coöperatie op te richten, die een energievergunning heeft gekregen: Noordelijk Lokaal Duurzaam Energie (NLD). Stokman: Deze leidt levering in goede banen en zorgt ervoor dat de winsten terugvloeien naar de coöperaties die daarmee kunnen investeren. Zo kunnen lokale coöperaties zich concentreren op waar ze goed in zijn. Volgens Stokman is het onvermijdelijk dat coöperaties als nieuw fenomeen een kwestie zijn van trial-and-error. Het is vergelijkbaar met startende ondernemingen: één op de vijf overleeft. ENEXIS STEUNT LOKALE INITIATIEVEN Enexis helpt lokale initiatieven een zetje te geven. Onder meer via Buurkracht, waaraan medio 2014 29 buurten meededen. Met dit project ondersteunt het netwerkbedrijf buurten die samen energie willen besparen. Buurtteams enthousiasmeren andere buurtgenoten om mee te doen. De deelnemers krijgen toegang tot een website die inzicht geeft in verbruik en hoe zich dat verhoudt tot het gemiddelde verbruik in hun buurt. De slimme meters, die hiervoor nodig zijn, worden met voorrang kosteloos geïnstalleerd. Samen kunnen de buren vervolgens beslissen tot besparende maatregelen. Roel Woudstra, programmamanager Buurkracht: Prachtig om te zien hoe elke buurt vol enthousiasme aan de slag gaat en er een eigen draai aan geeft. Volgens Woudstra kiest het netwerkbedrijf bewust voor een faciliterende rol. Bewoners weten meestal zelf heel goed wat ze willen en daar helpen we ze bij. Buurkracht ondersteunt met software, maar ook met bijvoorbeeld een warmtecamera, waarmee warmetelekken kunnen worden opgespoord. Stokman ziet Buurkracht als een eerste stap en moedigt Enexis aan om verder te anticiperen op de behoeften van lokale energie-initiatieven. Dat kan door het net beter klaar te maken voor lokale opwekking, bijvoorbeeld door opslagmogelijkheden te creëren. En door het instrumentarium te ontwikkelen dat intelligenter gebruik van stroom door community s mogelijk maakt. Netwerkbeheerders zullen volgens hem een visie moeten hebben op hoe de toekomst van lokale energie eruit gaat zien. Meer informatie: buurkracht.nl

22 Enexis & de regio in beeld 23 Elsendorp Zeelandsedijk 1 51 34 49 N, 5 46 3.9 E FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN Elsendorp Energiek Ondernemen zit inwoners van het Brabantse Elsendorp in het bloed. Een voorhoede van veertien huishoudens investeert in duurzaamheid en probeert anderen hun voorbeeld te laten volgen. Met als ultiem doel: een energieneutraal dorp. De drijvende kracht achter Elsendorp Energiek is Henrie van Summeren. Hij laat tachtig zonnepanelen installeren op zijn bedrijf, en verwacht in zeven tot acht jaar de kosten er weer uit te hebben. Netto denken we zo n 18.000 kwh per jaar te produceren. In een normaal jaar is dat ook ongeveer ons verbruik. De daken van de stallen liggen perfect op het zuiden. Zuidoost of zuidwest is ook prima, maar anders had ik het niet gedaan.

24 Enexis & de regio in beeld 25 Elsendorp St. Janstraat 49-51 51 34 50.8 N, 5 46 9.4 E De Dompelaar is het kloppend hart van het dorp; hier vinden de basisschool, sporthal en buurtzaal onderdak. Daarom liggen er zes zonnepanelen op het dak, geschonken door Elsendorp Energiek. In een klein jaar hebben we al 1.500 kwh opgewekt, vertelt Piet Willems van de Mr. Ivenschool. Maar het gaat ons meer om bewustwording bij de kinderen. Daarom deden we ook mee aan het lespakket van Enexis, Van zon krijg je energie.

26 Enexis & de regio in beeld 27 Elsendorp Zeelandsedijk 2 51 35 7.7 N, 5 45 51.9 E Sjan Schaap laat zijn spouwmuren isoleren. Onder hoge druk worden isolerende korrels in de muur geblazen. Daarna vernevelen lijm en korrels en ontstaat één isolerende massa. De terugverdientijd is vier jaar, maar het gaat Schaap niet alléén om de kostenbesparing. Er zit best veel trek in het huis en we hebben koude muren. Het comfort is voor mij net zo belangrijk als de lagere energiekosten.

28 Enexis & de klant Rubriek 29 CREDIT Groningen NAAM ACHTERNAAM Winschoterdiep 53 10 53.5 N, 6 50 22.4 E FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN 1.000 De klantenservice van Enexis ontvangt dagelijks ongeveer 1.000 telefoontjes. 7,6 Het klantcontact wordt gemiddeld met een 7,6 gewaardeerd. 30sec De gemiddelde wachttijd bij de klantenservice bedraagt ongeveer 30 seconden. 515sec De gemiddelde duur van een telefoontje bedraagt zo n 515 seconden. 328mln. Alle geïnstalleerde zonnepanelen (89.963) wekten samen 328.065.836 kwh op. Enexis & de klant Persoonlijk Bijna 200.000 Nederlandse huishoudens wekken zelf hun energie op. Dit aantal zal naar verwachting na drie jaar verdubbeld zijn. Enexis staat haar klanten bij met raad en daad vanaf idee tot uitvoering.

30 Enexis & de klant vakmanschap 31 TEKST GEESKE DE VRIES FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL Sint-Michielsgestel Azaleastraat 34 51 38 26.8 N, 5 20 26.1 E Goede service begint met prettig contact Waar mensen werken, gaat veel goed en ook weleens iets mis. Drie klanten; een gemeentemedewerker, particulier en ondernemer, vertellen hoe zij het contact met Enexis ervaren. Gelukkig doken ze niet meteen de meterkast in Hugo Koolen (inwoner Sint Michielsgestel) kreeg een slimme meter, en is te spreken over de installatie ervan door John Hurkx. John Hurkx monteur Realisatie Opleidingsteam Bedankt voor de goede service! Dat hoor ik vaak als ik een slimme meter heb geplaatst. Van tevoren ga ik altijd met de klant naar de meterkast en leg ik uit wat ik precies ga vervangen en wat daarbij komt kijken. Pas daarna vraag ik of de hoofdschakelaar uit kan en ga ik aan het werk. Meestal reageren de klanten heel positief, zelfs als ik een gaslek aantref tijdens het beproeven van de gasleidingen, iets wat weleens voorkomt. Niet leuk, maar vaak vinden de mensen het fijn dat ik het ontdek. Ik onderzoek in zo n geval ook altijd waar het lek precies zit en vertel wie het probleem kan oplossen. Als dat betekent dat ik te laat kom op het volgende adres, bel ik mijn collega s om te vragen of iemand anders daarnaartoe kan gaan. Zo zorgen we ervoor dat we alle afspraken kunnen nakomen. Het mooiste van mijn werk? Als ik vertrek en de klant tevreden is. Dan ben ik ook blij. Hugo Koolen inwoner Sint-Michielsgestel Voordat de slimme meter bij mij werd geplaatst, had ik er al over gehoord en gelezen. Sommige mensen vertelden mij dat ze liever niet zo n meter willen, omdat ze zich afvragen of het allemaal goed gaat en bang zijn dat ze gecontroleerd worden. Maar ik maak me daar niet zo druk om. Toen ik van Enexis een brief kreeg met de mededeling dat onze wijk aan de beurt was, vond ik dat dan ook prima. John Hurkx kwam samen met een collega de meter installeren. Eerst vertelden ze me wat ze gingen doen. Een heel duidelijk en open verhaal. Ik wist natuurlijk al het een en ander van de slimme meter, maar vond het toch prettig dat John en zijn collega niet meteen de meterkast in doken. Tussen de werkzaamheden door beantwoordden ze meteen mijn vragen, en toen de stroom eraf moest, vroegen ze of dat mocht en of ik apparaten uit wilde zetten. De installatie ging hartstikke goed en snel, en volgens mij hadden de jongens ook wel plezier in het werk! Ik weet alleen nog niet precies wat ik van de slimme meter zelf vind. Eerlijk gezegd heb ik er nog niets mee gedaan; ik ben niet iemand die iedere maand wil weten wat het energieverbruik was. Maar misschien komt dat nog.

32 Enexis & de klant vakmanschap 33 Zuidbroek De Akkers 19 53 9 35.2 N, 6 50 18.7 E Ik ben tevreden met de schadevergoeding Piet Aardse (Aardse Orchideeën) liet een aantal meters verwisselen in zijn kas. Toen dit verkeerd werd aangesloten, liepen zijn orchideeën een groeistoornis op. Fokko Reinders (Enexis) was meteen ter plaatse en zorgde voor een schadevergoeding. Fokko Reinders accountmanager bij Enexis Als accountmanager probeer ik dicht bij de klant te staan, zodat we op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in elkaars organisatie. Vanuit een goede samenwerking kun je ook problemen goed oplossen. Dat bleek wel bij Aardse Orchideeën, toen een van onze onderaannemers de meters niet goed verwisselde. De onderaannemer zette de draaivelden van de hoofdmeter verkeerd om, waardoor daarna alle elektromotoren de verkeerde kant op draaiden. De ramen in de kas van Aardse Orchideeën gingen open in plaats van dicht, terwijl het winter was. Dat was schrikken! Ik ben direct naar Aardse Orchideeën gegaan om uit te zoeken wat er precies was gebeurd en heb geadviseerd om een schadeclaim bij Enexis in te dienen. Vervolgens heb ik Piet op de hoogte gehouden. Aardse Orchideeën was tevreden met de gang van zaken rondom het probleem en met de schadevergoeding. Doordat we al goed contact hadden, is onze relatie na dit akkefietje gelukkig niet op scherp gesteld. Piet Aardse mede-eigenaar van Aardse Orchideeën Bij Aardse Orchideeën kweken we zo n zes miljoen orchideeën per jaar, op drie locaties in Zuidbroek en Sappemeer. De orchideeën verkopen we aan retailklanten door heel Europa. Met Enexis hebben we voornamelijk contact als er iets veranderd moet worden in een aansluiting, bijvoorbeeld in onze warmtekrachtinstallatie. Fokko snapt gelukkig waar het over gaat, waardoor het contact soepeler verloopt. Dat was ook fijn toen we afgelopen winter trammelant kregen doordat een onderaannemer van Enexis de polen in de hoofdmeter op een van onze locaties omwisselde. De watercirculatiepompen werkten daardoor niet meer goed, maar de meeste schade ontstond doordat de ramen in de kas opengingen; het werd te koud in de kas. De orchideeën liepen een groeistoornis op, en er ontstond schade aan de ramen. De onderaannemer deed alsof dat onze schuld was, maar Fokko zag gelukkig dat dat niet klopte. Het was natuurlijk ook vrij duidelijk. We hebben een schadeclaim ingediend bij Enexis en die is uitbetaald. Ik ben wel tevreden over die oplossing. Dat vind ik ook goed aan Enexis: als er iets moet gebeuren, wordt het altijd wel geregeld.

34 Enexis & de klant vakmanschap 35 Maastricht Onze Lieve Vrouwenplein 50 50 49.9 N, 5 41 34.4 E Juiste gegevens zijn belangrijk voor onze begroting Jos Kortis (gemeente Maastricht, rechts) kreeg meteen een telefoontje van Jean Corten (Enexis, links) toen deze ontdekte dat de gegevens over OVL van de gemeente Maastricht niet klopten. Jean Corten accountmanager bij Enexis Gemeenten sturen ons periodiek een overzicht van het aantal lichtmasten dat ze hebben. Aan de hand daarvan berekenen wij de netwerkkosten. Ook geven wij het energieverbruik van de masten door aan de energieleverancier. Maar de bestanden van de gemeenten blijken niet altijd te kloppen. Daarom zijn we bij Enexis gestart met het opschonen van bestanden van de openbare verlichting. Onder de projectnaam Licht op OVL gaan we zelf ter plekke kijken: welke lichtmasten staan in onze bestanden en welke in die van de gemeenten? Ook kopen we data van een bedrijf dat panoramafoto s maakt in de omgeving, zodat we het daadwerkelijke aantal lichtmasten kunnen vaststellen. Binnen de gemeente Maastricht is men recentelijk gestart met een traject om te komen tot een actuele database. Dit doen wij in gezamenlijkheid. Super vind ik dat! We hebben sowieso erg goed contact. Dat is ook een compliment voor de gemeente Maastricht: ook al is er een probleem, we kunnen altijd netjes door één deur. Dat is toch mooi? Jos Kortis contractbeheerder en vakspecialist openbare verlichting bij de gemeente Maastricht Zelf had ik al geconstateerd dat onze gegevens over de openbare verlichting in de gemeente Maastricht niet juist zijn en ik was dan ook blij dat Enexis dit onderkende. Ik stel het zeer op prijs dat we voorrang krijgen in het project Licht op OVL. Juiste gegevens zijn vooral van groot belang voor de meerjarenplanning en -begroting van onze gemeente. We stellen iedere vier tot vijf jaar een beleidsplan openbare verlichting op, waarin onder meer staat welke lichtmasten en armaturen vervangen moeten worden en wanneer. Essentieel voor de veiligheid. Én we stemmen daar de financiële middelen op af. Het is fijn dat Enexis veel aandacht heeft voor de gemeente Maastricht en dat we goed contact hebben. Zo kunnen we de zaken helder krijgen. Ik had eerlijk gezegd verwacht dat bepaalde commerciële partijen klantvriendelijker zouden zijn dan een organisatie als Enexis, vanwege de gedwongen winkelnering. Maar het is eerder andersom.

36 Enexis & de klant BEELD SHOOTMEDIA DE KLANT BEPAALT Twee weken voor de plaatsing van de slimme meter stuurt Enexis een bericht aan de klant. Deze kan desgewenst de installatie verplaatsen. Ook mag de slimme meter geweigerd worden. Dat gebeurt in 1 tot 2 procent van de gevallen. technische tekening 37 Operatie slimme meter In 2020 moet Enexis 2.750.000 huishoudens voorzien hebben van een slimme gas- en/of elektriciteitsmeter. Een logistieke operatie die tot in de puntjes is voorbereid. 190.000 250.000 330.000 375.000 375.000 375.000 300.000 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Aantal meters dat Enexis jaarlijks zal plaatsen. 350.000 meters zijn reeds geïnstalleerd. 7,6 Klanten waarderen de plaatsing van de meter door Enexis met een 7,6. De klanttevredenheid wordt iedere twee weken gemeten. 75monteurs zijn momenteel fulltime bezig met het plaatsen van meters. Ze installeren elk zo n 6 tot 10 meters per dag. Besparing Enexis vindt de slimme meter belangrijk, omdat de slimme meter energiebesparing stimuleert en de klant bewust maakt van zijn energieverbruik. 50duizend Enexis heeft een ijzeren voorraad van zo n 50.000 meters.

38 Enexis & de klant toekomstvisie 39 TEKST ANNEMIEK PLANTING Pier Nabuurs voormalig CEO Kema Hoe ziet de energie toekomst voor consument en netbeheerder eruit? HOLLANDSE HOOGTE GETTY IMAGES 01. Een nieuw marktmechanisme 02. De slimme meter slimmer gebruiken De 4 bouwstenen voor een duurzame energievoorziening Techniek en ICT spelen een belangrijke rol in de overgang naar een duurzame energievoorziening. Pier Nabuurs, tijdelijk voorzitter van Topsector Energy en betrokken bij Smart Energy Collective, geeft zijn visie op de rol van de technische mogelijkheden. Prijsprikkels zijn nodig om mensen voordeel te laten zien van verduurzaming. Dan gaan ze de technische mogelijkheden gebruiken. Neem bijvoorbeeld de automatisering in het huishouden. Die heeft moeiteloos zijn intrede gedaan, simpelweg omdat een wasmachine en een vaatwasser het leven makkelijker hebben gemaakt. Om prijsprikkels te kunnen bieden, moet het hele marktmechanisme veranderen. Met de netbeheerders en energiemaatschappijen voorop als kartrekkers vanuit hun maatschappelijke rol. De beschikbare capaciteit op het netwerk moet een prijs krijgen op basis van metingen. In mijn auto zitten méér sensoren dan in het hele Nederlandse netwerk! Er moet meer informatie beschikbaar komen. Slimme woonwijken, slimme meters, domotica: de techniek is klaar voor een verduurzaming van onze samenleving. Technisch gezien is mijn smartphone slim genoeg om thuis mijn hele energiehuishouding te monitoren en aan te sturen waarbij ik zelf aan de knoppen zit en niet het energiebedrijf of de netbeheerder. Daarvoor moet de slimme meter wel slimmer gebruikt gaan worden. Hij raadpleegt het netwerk buiten jouw huis bijvoorbeeld niet of er behoefte is aan de energie van jouw zonnepanelen. Gebruik je die stroom zelf niet, dan lever je jouw overschot vanzelf aan het net. Zelfs als het netwerk al overbelast is en de zonne-energie voor een negatieve prijs moet worden verkocht.

40 Enexis & de klant service Netwerk houdt u aangesloten bij de wereld van Enexis. Vul deze kaart in en neem een gratis abonnement. De energieconsument kiest zelf ISTOCK 04. De regie bij de consument Ik krijg mijn eigen verbruiksgegevens straks niet realtime door, maar per kwartier. Echt inzicht in je energieverbruik en de kosten ervan krijg je zo niet. Er moet meer regie bij de consument komen te liggen. Om huishoudens concrete voordelen én mogelijkheden te laten zien van de slimme meter zijn nieuwe producten en diensten nodig. Vraag en aanbod moet je automatisch 03. Voer een decentrale capaciteitsmarkt in We hebben een markt nodig voor stroom die consumenten zelf kunnen opwekken. Nu kun je niet zelf bepalen wanneer je teruglevert en je kunt het ook niet opslaan. Het beschikbaar stellen energie te gebruiken als er genoeg aanbod is. Dat dit werkt, blijkt uit een hittegolf van een jaar of tien geleden. Toen liep de kilowattuurprijs op de handelsmarkt op tot 5 euro! Als dat direct was doorberekend aan de huishoudens, dan was iedereen acuut handwasjes gaan doen. Of dat technisch wel mogelijk is? Kijk naar de telefoniesector: als zij de kunnen reguleren én aanpassen aan jouw behoeftes. Bijvoorbeeld om binnen de privacy van mijn huis mijn verbruik per apparaat realtime te monitoren, de kosten aan mij te presenteren, en mij mijn energieverbruik te laten aansturen. Automatisch, zonder daar uren per dag aan kwijt te zijn. Wat we nodig hebben zijn servicepakketten die energiemanagement uit handen nemen met de garantie COLOFON Nr. 04 Oktober 2014, Netwerk is een relatiemagazine van Enexis. Netwerk is er voor belanghebbenden en belangstellenden binnen Enexis en haar omgeving. Uitgever Enexis B.V., Ma gistratenlaan 116, 5223 MB s-hertogenbosch, Telefoon 088 857 77 77. Redactieadres communicatie@enexis.nl. Hoofdredactie Enexis Cor Brockhoven. Eindredactie Enexis Fleur Breitbarth, Marc Evers. Concept en realisatie Scripta Communicatie, Nieuwe Herengracht 47, 1011 RN Amsterdam, Artdirection en lay-out Marjolein Rams. Lithografie Grafimedia Amsterdam. Drukwerk Kampert-Nauta, Oss. Tekst Joost Bijlsma, Jan Broeks, Anna Richt Hannema, Annemiek Planting, Gerhard Sluiter, Frans-Jozef Willems. Beeld ANP Foto, Jaap van den Beukel, Getty Images, Jeroen Hofman, Hollandse Hoogte, istock, Laurens Kuiper, Nationale Beeldbank, Shootmedia. Enexis is de regionale netbeheerder van gas- en elektriciteits netten in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. Voor meer informatie zie enexis.nl. van vermogen moet een waarde krijgen: kosten en het gebruik wereldwijd me dat consumenten op jaarbasis een paar een capaciteitsmarkt op decentraal teen kan verrekenen, dan kan de energie honderd euro minder kwijt zijn aan gas niveau. Dan stimuleer je mensen om sector ook differentiëren in prijs. en elektriciteit.