RAADPLEGINGSDOCUMENT: MEDEDELING VAN DE EUROPESE COMMISSIE OVER DE RECHTEN VAN HET KIND (2011-2014) 1 De rechten van het kind. Overeenkomstig artikel 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie dient de Unie bij te dragen tot de bescherming van de rechten van het kind. Kinderrechten maken deel uit van de grondrechten die de EU en de lidstaten moeten eerbiedigen. Artikel 24 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie bepaalt dat kinderen recht hebben op de bescherming en de zorg die nodig zijn voor hun welzijn. Zij moeten vrijelijk hun mening kunnen uiten. Aan hun mening in hen betreffende aangelegenheden moet in overeenstemming met hun leeftijd en rijpheid passend belang worden gehecht. Het belang van het kind moet voorop staan bij alle maatregelen die op kinderen betrekking hebben. De internationale bescherming van kinderrechten berust op de waarden en beginselen van het VN-Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) van 1989, dat door alle EU-lidstaten is bekrachtigd. Werkzaamheden van de Europese Commissie op het gebied van de rechten van het kind. In 2006 keurde de Commissie een mededeling goed ("Naar een EU-strategie voor de rechten van het kind") om een gemeenschappelijke basis te ontwikkelen voor de doeltreffende bescherming van kinderrechten via intern en extern EU-beleid. Meer informatie over deze mededeling en de activiteiten van de Commissie op dit gebied is beschikbaar op: http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/children/fsj_children_intro_en.htm. Doel van deze raadpleging. De Commissie wil tegen het eind van 2010 een mededeling over kinderrechten (2011-2014) goedkeuren om de EU-strategie voor de rechten van het kind verder te bevorderen. Deze raadpleging stelt belanghebbende partijen in de gelegenheid om de Commissie duidelijk te maken welke concrete maatregelen volgens hen echte meerwaarde zouden kunnen hebben als zij op EU-niveau worden ontwikkeld. Ook biedt deze oefening de Commissie inzicht in de concrete ervaringen van groepen die beroepsmatig met kinderen te maken hebben, met name wat betreft de moeilijkheden waarop zij stuiten bij het bevorderen en beschermen van kinderrechten. Het is de Commissie met name te doen om betrouwbare gegevens, feitelijke informatie en concrete voorbeelden van de situatie in het veld, zowel wat betreft problemen als oplossingen. Onderwerpen van de vragenlijst. Het eerste deel heeft betrekking op de evaluatie van initiatieven op het gebied van de rechten van het kind die de Commissie reeds heeft ontplooid. Het tweede deel gaat in op specifieke aandachtspunten. Voor wie is de vragenlijst bestemd? De vragenlijst is zowel bedoeld voor individuen als voor organisaties, verenigingen, instellingen en andere instanties die zich bezighouden met de bescherming en bevordering van kinderrechten op lokaal, regionaal, nationaal, Europees of internationaal niveau. Het is niet nodig alle vragen te beantwoorden. Naargelang van uw ervaringen hoeft u alleen die vragen te beantwoorden die betrekking hebben op uw werkzaamheden. Belangrijkste vragen 1 Dit document is door de diensten van de Commissie louter voor raadplegingsdoeleinden opgesteld. Het is geen weergave van de standpunten van de Commissie en loopt daarop evenmin vooruit.
I. Vragen betreffende eerdere initiatieven van de Commissie 1. In de mededeling "Naar een EU-strategie voor de rechten van het kind" (2006) heeft de Commissie een algemene EU-strategie ontvouwd om de rechten van het kind te bevorderen en te waarborgen in het kader van het interne en externe beleid van de Europese Unie, en om de inspanningen van de lidstaten op dit gebied te ondersteunen. Wat vindt u over het geheel genomen van deze mededeling? De Gezinsbond staat achter de EU-strategie voor de rechten van het kind, want ook de Europese wetgeving (en niet enkel de wetgeving van de lidstaten) zou moeten getoetst worden aan het IVRK. Europa kan een belangrijke rol spelen om de lidstaten verder te stimuleren om hun wetgeving conform het IVRK te maken. Zo kan Europa de lidstaten aanzetten om, bijvoorbeeld, de rechtspositie van minderjarigen te verbeteren. 2. De EU mag geen inbreuk maken op de kinderrechten; zij dient deze rechten, voor zover zij van toepassing zijn, bij haar eigen beleid in aanmerking te nemen (integratie). De Commissie heeft een aantal instrumenten ingevoerd, waaronder wetgevende maatregelen, zachte wetgeving, financiële ondersteuning en uitwisseling van beste praktijken, om de rechten van het kind te waarborgen en te bevorderen, overeenkomstig de Verdragen en met inachtneming van de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid. Wat vindt u over het geheel genomen van deze stappen? Positief: zie antwoord op vraag 1. II. Vragen over de situatie in het veld Voortbouwend op de aanpak van de mededeling uit 2006 pleit de Europese Raad voor de ontwikkeling van een ambitieuze EU-strategie voor de rechten van het kind. De Commissie is verzocht om ter bescherming en bevordering van de rechten van het kind maatregelen vast te stellen waarbij de Unie voor een meerwaarde kan zorgen. Hierbij zou bijzondere aandacht moeten uitgaan naar kinderen die in extra kwetsbare omstandigheden verkeren. Kindvriendelijke justitie 3. Wat zijn de belangrijkste belemmeringen en problemen voor kinderen met betrekking tot de rechtsstelsels (civiel recht, strafrecht, bestuursrecht, enz.)? Met welke opgaven en problemen krijgen kinderen met name te maken bij een rechtszaak of het nu gaat om een burgerlijke zaak, een migratie- en asielzaak, of een strafzaak (als slachtoffer of gedaagde)? In België is er nog steeds geen sprake van een algemeen hoorrecht voor minderjarigen. In artikel 931 van ons Gerechtelijk Wetboek is het hoorrecht slechts een optie. Wanneer de minderjarig er zelf om verzoekt, kan de rechter weigeren het kind te horen, indien hij oordeelt dat het kind over onvoldoende onderscheidingsvermogen beschikt. Voor de jeugdrechter geldt een aparte regeling. De jeugdrechter is verplicht elke minderjarige die de leeftijd van 12 jaar heeft bereikt te horen in burgerlijke geschillen die verband houden met het ouderlijk gezag, het beheer van de goederen van de minderjarige, de uitoefening van het omgangsrecht of de aanwijzing van een toeziend voogd. In de adoptieprocedure en het voogdijrecht bestaan eveneens aparte regelingen over het hoorrecht. Het 2
Comité voor de Rechten van het Kind heeft ons land reeds beoordeeld omwille van de ongelijke regeling inzake het hoorrecht van kinderen. Er bestaan wel wetsvoorstellen om het hoorrecht van de minderjarigen te optimaliseren. De Gezinsbond pleit voor een spreekrecht van minderjarigen bij elke gerechtelijke en administratieve procedures die hen aanbelangen. Dit moet erkend en in de praktijk gebracht worden. Minderjarigen hebben in principe in België geen toegang tot de rechter. In de praktijk is dit een probleem wanneer de wettelijke vertegenwoordiger niets onderneemt of wanneer de belangen van de minderjarige tegengesteld zijn aan die van zijn wettelijke vertegenwoordiger. Er is ook nog geen algemene wettelijke regeling voor jeugdadvocaten die de inhoud van hun functie en de opleidingsvereisten vastleggen. De wankele rechtspositie van minderjarigen komt bijvoorbeeld tot uiting in echtscheidingsprocedures. De jeugdrechters die oordelen over de verblijfs- en omgangsregeling bij echtscheiding, zijn verplicht om kinderen vanaf 12 jaar te horen. Maar in de praktijk blijkt dit weinig effectief te zijn. Wie jonger is, blijft meestal monddood. En de jongeren die gehoord worden, hebben het gevoel dat er niet echt geluisterd wordt. Met betrekking tot de sanctionering van minderjarigen zijn er ook een aantal problemen. Een jeugdrechter kan een minderjarige boven de 16 jaar uit handen geven. Uithandengeving betekent dat minderjarigen volgens het strafrecht voor meerderjarigen vervolgd worden. Het principe van uithandengeving is volledig in strijd met het Kinderrechtenverdrag. Kinderen die een strafbaar feit pleegden, moeten volgens artikel 40 van het IVRK een maatregel krijgen die rekening houdt met hun leeftijd. Het VN-Comité heeft België daarvoor ook al verschillende malen op de vingers getikt. Het Kinderrechtenverdrag stelt heel duidelijk dat het opsluiten van minderjarigen slechts als ultieme remedie mag worden gebruikt. Maar in België worden er telkens opnieuw meer plaatsen voor minderjarigen vrijgemaakt in gesloten jeugdinstellingen. De infrastructuur van de gevangenissen, bijvoorbeeld van het gesloten federaal centrum van Tongeren voor minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit gepleegd hebben, schiet tekort om een degelijk sociaalpedagogische omkadering uit te bouwen en tegemoet te komen aan de rechten van jongeren. Verder is er de beteugeling van overlast die zich in de jongste jaren in Vlaanderen tegen jongeren is gaan keren. Het instrument daartoe is de Gemeentelijke Administratieve Sanctie (GAS). Minderjarigen vanaf 16 jaar komen in aanmerking voor gemeentelijke administratieve sancties. Maar in de praktijk beboeten gemeentes ook minderjarigen jonger dan 16 jaar. Steeds jongere kinderen worden geviseerd en gesanctioneerd zonder duidelijke rechtsgrond. De soorten administratieve sancties zijn vastgelegd (een administratieve geldboete, een administratieve schorsing of intrekking van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning, een tijdelijke of definitieve sluiting van een inrichting). Maar de toepassing van de bevoegdheid tot het administratief sanctioneren bij overlast overschrijdt de gestelde grenzen: gemeentes delen werkstraffen uit, stellen een avondklok in of gaan zelfs over tot de sluiting van speelpleinen. Sommige boetes lopen op tot 500 euro, terwijl een geldboete maximum 250 euro (125 euro 3
voor minderjarigen) mag bedragen. Er is ook geen duidelijke definiëring van overlast. De scheiding der machten wordt niet gerespecteerd: gemeentes beslissen eerst welke gedragingen ze strafbaar stellen en daarna welke sancties ze opleggen. Ze zijn dus tegelijk wetgevende en rechterlijke macht. Er bestaat ook rechtsongelijkheid tussen minderjarigen en meerderjarigen: administratieve boetes komen niet op een strafblad, maar bij minderjarigen wordt het parket wel op de hoogte gebracht om herhalingen te registreren. Het is wel zo dat er op voorhand een voorafgaande bemiddelingsprocedure moet worden ingesteld. Maar voor dergelijke procedures zijn geen formaliteiten vastgelegd. Het verhoor door de ambtenaar kan daarbij als een vorm van bemiddelen worden beschouwd. 4. Welke concrete initiatieven zouden de rechtsstelsels volgens u kindvriendelijker kunnen maken? Bent u van oordeel dat de EU een bijdrage kan leveren tot deze initiatieven, en zo ja, hoe? Hoe kan de EU ertoe bijdragen dat kinderrechten en met name het beginsel dat er in het belang van het kind moet worden gehandeld daadwerkelijk worden geëerbiedigd bij de rechterlijke beslissingen die kinderen aangaan? De Europese lidstaten moeten ertoe worden aangezet om de rechtspositie van minderjarigen te verbeteren, in het bijzonder voor wat betreft de rechtstreekse toegang tot de rechter, de invoering van een algemeen spreekrecht en bijstand door een gespecialiseerde jeugdadvocaat. Dit als concretisering van artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (vrijheid van meningsuiting van minderjarigen). De European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures is een aanbeveling van de Raad van Europa van 5 november 2008. Het geeft tal van regels over vrijheidsbeneming van jeugdigen, maar ook over de toepassing van alternatieve sancties. Daarin wordt bepaald dat vrijheidsberoving steeds het laatste middel moet zijn. De Gezinsbond steunt dergelijke initiatieven. De lidstaten moeten meer gestimuleerd worden om deze aanbevelingen toe te passen. 5. Kent u beste praktijken, initiatieven, programma's (bv. voor opleiding) of instrumenten om rechtsstelsels beter af te stemmen op de specifieke rechten, belangen en behoeften van kinderen? Kent u grensoverschrijdende initiatieven op dit gebied (zoals samenwerking of deelname aan gezamenlijke projecten met organisaties in andere lidstaten, uitwisseling van beste praktijken, enz.)? - Unie van Jeugdadvocaten: de Unie van Jeugdadvocaten is ontstaan uit de commissie jeugdadvocaten van de Orde van Vlaamse Balies. Deze commissie ligt aan de basis van de bijzondere opleiding jeugdrecht. De Unie van Jeugdadvocaten wil o.a. de kwaliteit van de juridische dienstverlening verbeteren en ijvert voor de verbetering van de rechtspositie van minderjarigen. - Kinderrechtswinkels: Kinderen kunnen hier terecht met vragen die verband houden met kinderrechten. Ze kunnen er ook terecht voor individuele info- en adviesverlening en concrete rechtsbijstand. Er is ook een educatief aanbod. - Kinderrechtencommissariaat: functioneert als ombudsdienst, informeert het publiek over kinderrechten, voert onderzoek uit en adviseert het beleid over kinderrechten. - 4
6. Justitiële zaken kunnen kinderen als getuige of slachtoffer in een kwetsbare positie brengen. Denkt u dat er nadere stappen mogelijk zijn om de behoeften en rechten van kinderen in dergelijke omstandigheden centraal te stellen? Zijn er wettelijke en praktische regelingen om meervoudige verhoren te voorkomen en ervoor te zorgen dat gerechtelijke procedures met zo weinig mogelijk negatieve ervaringen gepaard gaan? Zie vraag 3. De Gezinsbond ijvert ervoor dat rechters die de minderjarigen horen en jeugdadvocaten, allen een gespecialiseerde opleiding moeten volgen, waarbij zij niet alleen gevormd worden over de juridische aspecten van jeugdzaken, maar ook voldoende psychologische en pedagogische bagage meekrijgen. Met deze opleiding worden ze in staat gesteld op een aangepaste wijze te communiceren met het kind. Kinderen moeten ook in een kindvriendelijke ruimte worden gehoord. 7. Kunnen technologische middelen (videoconferentie, video-opnames, onlineklachten, enz.) kinderen betere toegang tot de rechter of betere bescherming tijdens een rechtszaak verschaffen? Kunt u voorbeelden geven van beste praktijken? 8. Denkt u dat het justitieel personeel in de lidstaten toereikend is opgeleid om in strafzaken en bij besluitvorming goed om te gaan met de rechten en behoeften van kinderen? Zo nee, kunt u specifieke behoeften noemen? In België is het nog niet bij wet vastgelegd dat rechters en advocaten een specifieke opleiding moeten volgen wanneer ze met minderjarigen in aanraking komen. Er bestaat wel een bijzondere opleiding jeugdrecht die gedurende drie opeenvolgende jaren werd georganiseerd. Dit heeft ondertussen geleid tot een accreditatie voor meer dan 400 jeugdadvocaten. De OVB-richtlijn (Orde van Vlaamse Balies, 2005) stelt dat de jeugdpermanentie moet worden samengesteld uit advocaten die deze opleiding hebben gevolgd of die zich verbinden deze opleiding te volgen. Maar lang niet alle balies volgen deze richtlijn, zodat niet overal een zelfde kwaliteit van rechtsbijstand aan minderjarigen wordt geboden. Een wettelijke regeling is dus aangewezen. Het is noodzakelijk dat ook de rechters gespecialiseerd zijn in jeugdzaken en actieve luistertechnieken. Zo worden ze in staat gesteld om op een gepaste wijze te communiceren met het kind. (zie ook vraag 6). De Gezinsbond pleit voor de oprichting van een familierechtbank belast met alle problemen die het gezin betreffen, voorgezeten door speciaal opgeleide rechters. Momenteel ligt er een voorontwerp betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank. Dat voorontwerp schuift ook een gespecialiseerde opleiding voor magistraten en advocaten naar voor. De Gezinsbond hoopt dat de oprichting van de familie- en jeugdrechtbank snel zal plaatsvinden. Justitieel beleid ter waarborging van kinderrechten 9. Hoe kan volgens u bij bemiddeling in familieconflicten het beste rekening worden gehouden met de belangen van het kind? Welke initiatieven dient de Unie volgens u te nemen om bemiddeling in familieconflicten te ondersteunen in zaken waarbij meerdere lidstaten een rol spelen? 5
Volgens de Gezinsbond is een aangepast gespreksluik bij bemiddeling nodig om bij echtscheiding de noden van de kinderen van scheidende ouders te beluisteren. 10. De Unie overweegt om iets te doen aan de problemen die EU-burgers in andere lidstaten ondervinden met documenten betreffende hun burgerlijke status (bv. geboorte, naam, verwantschap en adoptie). Wanneer burgers dergelijke akten in een andere lidstaat moeten gebruiken, krijgen zij vaak te maken met prijzige en tijdrovende vereisten. Zo wordt er bijvoorbeeld gevraagd om een vertaling over te leggen of de authenticiteit van hun document te staven. Hoe zou deze situatie volgens u kunnen worden verbeterd? 11. Op de lange termijn zou er werk kunnen worden gemaakt van de wederzijdse erkenning van akten van de burgerlijke stand. Dit zou inhouden dat als een ouderkindrelatie (door geboorte of adoptie) in één lidstaat rechtsgeldig is, deze ook in de andere lidstaten wordt erkend. Vindt u dat de Unie hiertoe maatregelen dient te treffen? 12. In het kader van de toekomstige herziening van de verordening Brussel II bis (betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid) onderzoekt de Commissie of er minimumnormen moeten worden vastgesteld voor beslissingen betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid. Als dergelijke gemeenschappelijke minimumnormen zouden worden vastgesteld, zouden de lidstaten besluiten betreffende het gezag over het kind die in andere lidstaten zijn genomen, kunnen erkennen en tenuitvoerleggen. Hierdoor geschillen zouden over het ouderlijk gezag sneller kunnen worden beslecht. Bent u op grond van uw ervaring van mening dat de Unie minimumvoorschriften zou moeten opstellen voor beslissingen betreffende de ouderlijke verantwoordelijkheid? Aan welke minimumnormen denkt u zoal? 13. Welke moeilijkheden en problemen komt u (of uw organisatie) in de praktijk tegen op het gebied van internationale adoptie (tussen EU-lidstaten en derde landen)? Welke moeilijkheden en problemen komt u (of uw organisatie) in de praktijk tegen op het gebied van beslissingen inzake adoptie tussen EU-lidstaten? De Gezinsbond is op de hoogte van een aantal moeilijkheden en problemen inzake adoptie. - Er zijn veel meer kandidaat-adoptanten dan kinderen die in aanmerking komen voor adoptie. Het risico bestaat dat kandidaat-adoptanten op een illegale manier een kind adopteren. - Kandidaat-adoptanten betalen vaak grote sommen geld om een kindje uit het buitenland te adopteren. Lokale organisaties vragen extra geld, die veel kandidaat-adoptanten bereid zijn om te betalen. Maar zij weten niet altijd waar dat geld precies terecht komt. - Hoewel al vele landen het Haags Adoptieverdrag hebben geratificeerd, zijn er tot nu toe nog landen die dat verdrag nog niet hebben bekrachtigd (vb. Kazachstan, Ethiopië). Toch nemen er veel adopties plaats vanuit deze landen. Maar die landen hebben niet altijd afdoende fysische en wetgevende structuren. Wordt er voldoende rekening gehouden met de rechten van het kind? Kwetsbare groepen kinderen 6
14. In welke situaties acht u kinderen op grond van uw ervaring het kwetsbaarst? Beschikt u over gegevens en cijfers over deze situaties? - Kinderen in armoede: Ruim 17 % van de Belgische kinderen tot 17 jaar leeft in armoede. In absolute termen spreken we hier over meer dan 363.000 kinderen. Grote gezinnen (met 3 of meer kinderen) hebben 20,1 % kans om in armoede terecht te komen. De situatie is het schrijnendst bij eenoudergezinnen waar het armoederisico oploopt tot 35,1 %. (EU-SILC cijfers) - Kinderen in de bijzondere jeugdbijstand - Kinderen die in aanraking komen met justitie, vb. kinderen in een (echt)scheiding. (zie eerder) - Slachtoffers van kindermishandeling (zie onderdeel geweld tegen kinderen ) 15. Welke activiteiten van uw organisatie hebben betrekking op kwetsbare groepen kinderen? Welke moeilijkheden en problemen ondervindt u in de praktijk bij het ontwikkelen van acties ten behoeve van kwetsbare groepen kinderen? De Gezinsbond zet zich in voor het bestrijden van kinderarmoede. Zo heeft de Gezinsbond voorstellen gebundeld om de leefomstandigheden van gezinnen met kinderen te verbeteren. Daar zijn twee luiken aan verbonden. Het eerste luik is gericht naar de verschillende politieke beleidsniveaus die de bestrijding van armoede tot hun bevoegdheid hebben. Wij focussen ons daarin op ingrepen die de bestedingsruimte van gezinnen met kinderen vergroten en tegelijk gericht zijn op het voldoen aan 3 fundamentele voorwaarden voor een waardig leven voor alle kinderen: het recht op goede huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg. Het tweede luik omvat armoedebestrijding binnen de Gezinsbond als beweging. Met het jaar van de bestrijding van armoede voor de deur willen wij ook onze achterban sensibiliseren voor dit onderwerp. Armoede is een onheil dat alle gezinnen kan treffen, zeker bij echtscheiding, ziekte of werkloosheid. In het jaar 2010 willen wij dan ook zoveel mogelijk bondsleden en -vrijwilligers aanzetten om zich solidair te tonen met gezinnen die kampen met financiële krapte en het kluwen van problemen dat daarmee gepaard gaat. In onze nota met voorstellen over kinderarmoede zijn heel wat eisen gebundeld ten aanzien van de overheid. Maar niet alle eisen zijn gemakkelijk realiseerbaar. Zo ijvert de Gezinsbond voor hogere en welvaartsvaste kinderbijslagen zonder discriminaties. Maar de overheid is er tot nu toe nog niet in geslaagd om dit te bereiken omwille van financiële overwegingen. Voor wat betreft kinderen en jongeren in de jeugdhulp, doet de Gezinsbond ook aanbevelingen naar het beleid toe. Wij pleiten ervoor dat de samenleving begrip toont voor de moeilijke situatie waarin vele jongeren leven. Er moet meer geïnvesteerd worden in de hulp aan deze jongeren. Maar de noden van deze kinderen en jongeren worden volledig overschaduwd door de negatieve beeldvorming rond probleemjongeren. Het is belangrijk de criminalisering van jongeren te stoppen en te werken aan een positieve beeldvorming. 7
16. Kent u beste praktijken, initiatieven of programma's die bijdragen tot een betere bescherming van de meest kwetsbare groepen kinderen? Kent u grensoverschrijdende initiatieven op dit gebied (zoals samenwerking of deelname aan gezamenlijke projecten met organisaties in andere lidstaten, uitwisseling van beste praktijken, enz.)? Er bestaan in België verschillende verenigingen die initiatieven nemen ter bestrijding van armoede (vb. Verenigingen waar armen het woord nemen, Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen, vzw De Link, ). Ook op beleidsniveau blijft men niet ongevoelig voor armoede. We denken daarbij bijvoorbeeld aan het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding en het Nationaal Actieplan Sociale Uitsluiting. Ook op Europees vlak zijn initiatieven inzake kinderarmoede noodzakelijk. 2010 is het Europees jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. De Werkgroep Europa binnen de Gezinsbond werkte een prioriteitennota uit voor het Belgisch Voorzitterschap van de Europese Unie. Ook daarin werd de klemtoon gelegd op het bestrijden van de kinderarmoede en de noodzaak om de problematiek multidimensioneel te benaderen: naast materiële ondersteuning moeten ook aspecten van onderwijs, gezondheid, huisvesting in het beleid meegenomen worden. De bestrijding van de kinderarmoede werd 1 van de 3 thema s die België tijdens het voorzitterschap van de EU wil behandelen. 2 17. Welke concrete initiatieven acht u nodig om de rechten van kwetsbare kinderen beter te beschermen en om te bevorderen dat hun belang voorop wordt gesteld? Bent u van oordeel dat de EU een bijdrage kan leveren tot deze initiatieven, en zo ja, hoe? Zie vraag 15 en 16. Geweld tegen kinderen 18. Beschikt u over gegevens en cijfers over geweld tegen kinderen? Hebt u gegevens over justitiële beslissingen inzake geweld tegen kinderen? Voor wat betreft kindermishandeling: Het aantal gemelde kinderen bij de Vlaamse Vertrouwenscentra Kindermishandeling was in 2009 45,5 per 10.000 kinderen. De Vertrouwenscentra kregen in totaal 6435 meldingen. Volgens de vertrouwensartsen is dit slechts het topje van de ijsberg, want het merendeel van de mishandeling gebeurt door bekenden, meestal binnen het gezin, en wordt niet gemeld. (cijfers van Kind en Gezin) 19. Welke activiteiten van uw organisatie hebben betrekking op het beschermen van kinderen tegen geweld? Welke problemen en moeilijkheden komt u in de praktijk tegen bij het uitvoeren van acties om geweld tegen kinderen te bestrijden? De Gezinsbond is voornamelijk actief rond het fenomeen van huiselijk geweld. We doen aanbevelingen naar het beleid toe. In de Vlaamse regelgeving over opvoedingsondersteuning is positief ouderschap de kerngedachte. Deze 2 Zie www.2010againstpoverty.eu. 8
belangrijke boodschap moet volgens ons ook federaal in de wetgeving verankerd worden. Een kind slaan, wordt nog te veel als een deel van het opvoedingsproces beschouwd. Met een aangepaste wetgeving als richtlijn kunnen campagnes gestart worden over geweldloos opvoeden en omgaan met conflicten. In België werd al een wetsvoorstel ingediend om lijfstraffen in alle settings te verbieden, maar tot vandaag is onze wetgeving niet aangepast. De Raad van Europa veroordeelde ons land hiervoor al in 2005. 20. Kent u beste praktijken, initiatieven of programma's die kunnen bijdragen tot een betere bescherming van kinderen tegen geweld? Kent u grensoverschrijdende initiatieven op dit gebied (zoals samenwerking of deelname aan gezamenlijke projecten met organisaties in andere lidstaten, uitwisseling van beste praktijken, uitwisselingen van kinderrechters, enz.)? - Vertrouwenscentra Kindermishandeling: een meldpunt voor alle mogelijke situaties van geweld op kinderen. - Raad van Europa: campagne Raise your hand against smacking. De actie richt zich tegen alle vormen van geweld tegen kinderen, maar zet vooral de lijfstraffen in de kijker. De Raad vraagt om een exclusief verbod op het slaan van kinderen in elke setting: school, opvanginstelling en thuis. 21. Welke concrete initiatieven beveelt u aan om kinderen beter tegen geweld te beschermen? Bent u van oordeel dat de EU een bijdrage kan leveren tot deze initiatieven, en zo ja, hoe? Ja, zie vraag 20. 22. Welke concrete initiatieven beveelt u aan om kinderen beter te beschermen tegen geweld door leeftijdsgenoten (zoals pesten en cyberpesten)? Bent u van oordeel dat de EU hiertoe een bijdrage kan leveren, en zo ja, hoe? Sensibilisering en educatie van kinderen zijn belangrijke middelen om pesten tegen te gaan. Voor wat betreft cyberpesten verwijzen we naar het belang van het Safer Internet Programme van de Europese Commissie. 23. Vindt u dat de EU meer zou moeten doen om het alarmeringsmechanisme bij ontvoering van kinderen uit te bouwen en te zorgen voor een goede onderlinge aansluiting van de nationale mechanismen? Zo ja, hoe? 24. Hoe zou de Commissie volgens u de effectieve invoering van de 116000-hulplijn voor vermiste kinderen in de lidstaten kunnen ondersteunen? Welke bijdrage zou de EU volgens u kunnen leveren? Kinderarmoede 25. Welke activiteiten van uw organisatie hebben betrekking op kinderarmoede? Welke problemen en moeilijkheden komt u in de praktijk tegen bij het bestrijden van kinderarmoede? Zie hierboven 9
26. Kent u beste praktijken, initiatieven of programma's die kinderarmoede helpen bestrijden? Kent u grensoverschrijdende initiatieven op dit gebied (zoals samenwerking of deelname aan gezamenlijke projecten met organisaties in andere lidstaten, uitwisseling van beste praktijken, enz.)? Zie hierboven 27. Welke concrete initiatieven zouden kinderarmoede volgens u kunnen verminderen? Bent u van oordeel dat de EU een bijdrage kan leveren tot deze initiatieven, en zo ja, hoe? Ja, Zie hierboven. De Gezinsbond is blij dat de bestrijding van kinderarmoede tot één van de thema s behoort die België tijdens het voorzitterschap van de EU wil behandelen. We verwijzen hierbij ook nog graag naar een seminarie dat Vleva (Vlaams Europees Verbindingsagentschap) organiseerde op 11 juni 2010: Europese oplossingen voor kinderen in armoede in Vlaanderen ism het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen, de Gezinsbond, OASeS en Kleis. In dit seminarie werden Europese beleidsaanbevelingen voor de bestrijding van armoede bij kinderen geformuleerd en bediscussieerd. Welke maatregelen zouden de Vlaamse en federale overheden moeten verdedigen op het Europese beleidsniveau? Voor de aanbevelingen verwijzen we naar volgende website: http://www.vleva.eu/content/6739 Voor de nota van de Gezinsbond met voorstellen over kinderarmoede: http://www.gezinsbond.be/gezinspolitiek III. Overige vragen Communicatie 28. Hoe kunnen kinderen en volwassen doeltreffend worden geïnformeerd over kinderrechten? Kent u beste praktijken of initiatieven om kinderen te informeren over en bewust te maken van hun rechten? Kent u grensoverschrijdende initiatieven op dit gebied (zoals samenwerking of deelname aan gezamenlijke projecten met organisaties in andere lidstaten, uitwisseling van beste praktijken, enz.)? Mensen(kinder-)rechteneducatie moet duurzaam en systematisch gebeuren. In België gebeurt dit nog te toevallig, te verspreid en te veel afhankelijk van de goede wil en inzet van individuen en NGO s. Dit zijn lovenswaardige initiatieven, maar het is zeker niet voldoende. Er moet werk gemaakt worden van een beleid rond mensen- en kinderrechteneducatie. Wij denken bijvoorbeeld aan de integratie van de inhoud van het IVRK in opleidingsprogramma s voor beroepsgroepen, zoals leerkrachten, maatschappelijk werkers, artsen, juristen, Praktijken en initiatieven: - De Gezinsbond informeert het publiek via brochures, studiedagen en via onze activiteiten. Naar aanleiding van tien jaar Kinderrechtenverdrag organiseerde de Gezinsbond een bijzondere zitting in de Senaat. Onder de noemer senator 10
voor één dag werden 71 kinderen uitgenodigd om in de Senaat te debatteren over kinderrechten. Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van het IVRK kregen kinderrechten een speciaal plekje op onze Brusseldag van 2009. - Kinderrechtencommissariaat - Kinderrechtswinkels - Vormen vzw: expertisecentrum mensenrechten- en kinderrechteneducatie. De Gezinsbond werkte mee aan het vormingspakket thuis in kinderrechten over de rechten van kinderen binnen het gezin en de opvoeding. - Unie van Jeugdadvocaten - Kinderrechtenhuis: kinderrechteneducatie Deelname van kinderen 29. Kent u beste praktijken of initiatieven om kinderen te betrekken bij de ontwikkeling van beleid dat voor hen van belang is? - Gezinsbond senator voor één dag (zie hierboven) - Er bestaan heel wat instrumenten om kinderen en jongeren te laten participeren aan het lokaal beleid, zoals de jeugdraad, de kindergemeenteraad, jeugdparagraaf, inspraakrondes bij de concrete planning van een speelplein of skatepark en de uitgebreide inforondes bij de opmaak van elk jeugdwerkbeleidsplan. - Unicef: project What Do You Think? Via dit project bevraagt Unicef de meest kwetsbare jongeren (bv. Jongeren met een handicap, vluchtelingenkinderen, kinderen die in armoede leven, ) over wat zij denken van het respect voor hun rechten en over de problemen die zij zien of ervaren. Zij verzamelen hun ideeën, hun wensen en hun voorstellen en brengen die over naar de beleidsmakers in ons land, maar ook naar het Comité voor de Rechten van het Kind in Genève. 30. Hoe denkt u dat kinderen meer betrokken kunnen worden bij de EU-strategie voor de rechten van het kind? Andere kwesties 31. Welke andere kwesties zouden in het kader van de EU-strategie voor de rechten van het kind volgens u aan de orde moeten worden gesteld, en waarom? Volgens de Gezinsbond zou er meer aandacht moeten gaan naar de ecologische rechten van het kind. De Gezinsbond roept de overheid op om de leefkwaliteit vanuit een kinderperspectief te meten, en te verbeteren. We pleiten voor het invoeren van een kindnorm om het recht op een gezond lichaam en veilige leefomgeving voor alle kinderen waar te maken. In het IVRK wordt dit recht op een gezonde leefomgeving niet expliciet vernoemd, al hebben alle kinderen recht op gezondheid (artikel 24). In het internationale actieplan een wereld geschikt 11
voor kinderen gaf de VN in 2002 meer eenduidigheid. Alle betrokken landen engageerden zich om via nationale actieplannen de planeet te beschermen voor kinderen. Dit instrument is echter niet bindend, het beleid kan er niet op afgerekend worden. Daarom pleit de Gezinsbond ervoor de ecologische kinderrechten als nieuwe dimensie aan het kinderrechtenverdrag toe te voegen. Onze kinderen mogen misschien niet klagen over welvaart, toch lezen we dagelijks ronduit alarmerende berichten over de impact van onze weinig zorgzame samenleving op de leefkwaliteit van kinderen. Enkele voorbeelden: - 13,9 % van de Belgische kinderen is astmatisch - 13,2 % van de kinderen tot 12 jaar lijdt aan overgewicht - 646 minderjarige verkeersslachtoffers per 30 dagen - Een op vijf Belgische kinderen leeft in armoede De invoering van ecologische kinderrechten en het ontwikkelen van een kindnorm zijn een must! Naast het samenbrengen van diverse expertises is er een doortastend beleid nodig, bijvoorbeeld inzake kindvriendelijker productnormen. Ecologische kinderrechten gaan niet enkel over bescherming, maar ook over voorzieningen en betrokkenheid van kinderen en jongeren zelf. In Dat denken wij ervan!, het kinderrechtenrapport geschreven door jongeren zelf, klinkt duidelijk de roep naar een meer milieuvriendelijk beleid, én de vraag van jongeren om hierbij betrokken te worden. 12