Van beschermd wonen naar zelfstandig wonen Aanbevelingen vanuit cliëntperspectief mei 2017
Van beschermd wonen naar zelfstandig wonen vanuit clie ntperspectief Een instelling voor beschermd wonen biedt mensen die door psychische problemen (tijdelijk) niet zelfstandig kunnen wonen een beschermde woonomgeving. Omdat is besloten dat cliënten minder lang in de beschermde woonomgeving kunnen wonen en versneld moeten verhuizen naar een eigen woning, heerst er onrust en onzekerheid. Veel cliënten, medewerkers en organisaties krijgen hiermee te maken. In een samenleving waar burgers en cliënten steeds meer centraal komen te staan, is medezeggenschap en burgerparticipatie van grote waarde. Daarom hebben in maart 2017 Ggzvertegenwoordigers vanuit adviesraden, cliëntenraden van Ggz instellingen, cliënten- en belangenorganisaties en andere betrokkenen in kaart gebracht wat zelfstandig wonen vanuit cliëntperspectief betekent voor de cliënt, de medewerkers en de organisatie. Wat hebben zij nodig om goed zelfstandig wonen mogelijk te maken? In deze brochure vindt u de aanbevelingen vanuit cliëntperspectief. Omdat er onvoldoende juiste informatie wordt gegeven merk ik veel onrust binnen mijn woonvorm. Hierdoor vallen mensen terug en duurt terugkeer langer. Wat is beschermd wonen? In een beschermende woonvorm (BW) krijgen mensen met langdurige psychiatrische of verslavingsproblemen een combinatie van begeleiding en wonen. Men ontvangt ondersteuning om het gewone leven weer op te pakken. Behalve een ondersteunende woonsituatie hoort ook een zinvolle dagbesteding en onderwijs bij beschermd wonen. Dit kan zowel betaald als onbetaald zijn. Sinds 2015 wordt beschermd wonen georganiseerd door de gemeenten. Het valt onder de Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Gemeenten werken samen aan de uitvoering van beschermd wonen. 2 Wat heeft de clie nt nodig? Basisvaardigheden van de cliënt Om zelfstandig te kunnen wonen hebben cliënten basisvaardigheden nodig. Het is belangrijk dat de cliënt dit in de beschermde woonvorm leert ter voorbereiding op het zelfstandig wonen. Hierbij valt te denken aan: Praktische vaardigheden zoals koken, wassen of contact leggen met instanties en het aangaan van sociale contacten. Financiële vaardigheden en administratie zoals inzichtelijk maken wat er financieel gaat veranderen, hoeveel inkomsten heeft de cliënt, wat kost het zelfstandig wonen en is dat financieel mogelijk? Kan de cliënt zelf met geld omgaan (budgetteren) of is het verstandig dit te laten beheren? Emotionele vaardigheden: wat heeft de cliënt nodig om gemotiveerd te raken; is hij er aan toe, heeft hij structuur, zelfstandigheid en durft hij om hulp te vragen? Ondersteuning en begeleiding van de cliënt Om basisvaardigheden te verwerven is het van groot belang dat er voldoende, op de cliënt afgestemde, begeleiding is. Hierbij kunnen de volgende zaken centraal staan: Geef de juiste informatie aan de cliënt juist zodat er geen ruis en onrust ontstaat. Maak samen met de cliënt een stappenplan zodat de cliënt gefaseerd over kan gaan naar zelfstandig wonen. Hierbij is monitoring en flexibiliteit van groot belang. Stem ondersteuning vanuit de beschermde woning af op andere vormen van ondersteuning, zoals ambulante begeleiding en dagbesteding, zodanig dat de cliënt daar geen hinder van ondervindt.
Wat is het belang van de inbreng vanuit cliëntperspectief Zorg dat de cliënt er klaar voor is. Hij moet voldoende vertrouwen hebben. Er moet een risico-inventarisatie worden gedaan (waarbij ook risico s uit het verleden zijn meegenomen). Het is daarbij heel belangrijk dat deze zijn besproken met de cliënt. Start een nulmeting. Wat is de situatie nu, over zes maanden en bijvoorbeeld over een jaar. Hierdoor wordt inzichtelijk of het beleid en plan van aanpak op de cliënt zijn afgestemd. Stel tijdens de overgang van beschermd wonen naar zelfstandig wonen extra ondersteuning beschikbaar, wanneer de cliënt dit nodig heeft. Een begeleider die het proces blijft volgen en de cliënt ondersteunt waar dit nodig is, is cruciaal voor het slagen van het traject. Geef de cliënt, wanneer de cliënt andere begeleiders krijgt, helderheid in de consequenties hiervan. Geef de cliënt zekerheid. Bijvoorbeeld over het uitstroomproces, financiën, 24-uurs bereikbaarheidsdienst om op terug te vallen, hulp in noodsituaties, nazorg of een terugvalscenario. Informeer en ondersteun ook het netwerk van de cliënt. Wonen, dagbesteding/onderwijs en financiën Naast vaardigheden en goede ondersteuning zijn andere zaken nodig om zelfstandig te kunnen wonen. Hierbij valt te denken aan: Voldoende passende, betaalbare woningen in een passende omgeving. (Veilige wijken met een goede ondersteuningsstructuur) Geef de cliënt keuze waar hij wil wonen. Bijvoorbeeld met wie, in welke buurt of de grootte van de woning. Zorg voor een tussenvorm (een kamer of appartement) om te kijken hoe het is om op eigen benen te staan. Zorg dat de cliënt staat ingeschreven voor een woning. Regel en geef inzicht in financiële regelingen die de overgang van beschermd naar zelfstandig wonen makkelijker maken. Te denken valt aan een renteloze lening vanuit de gemeente zodat de cliënt de tijd kan nemen om te verhuizen. Zorg voor een vorm van dagbesteding (betaald of onbetaald). Geef indien van toepassing informatie over financiële veranderingen zoals de voordeurdelersregeling en kostendelersnorm. Wanneer mensen een bijstandsuitkering ontvangen en met iemand gaan samenwonen kan dat van invloed zijn op de uitkering die zij ontvangen. Cliënten staan centraal in de hulpverlening. Daarom is het belangrijk dat zij vanuit hun ervaringsdeskundigheid meedoen en meedenken Op deze manier kunnen zij bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van de zorg. Zo kunnen zij gemeenten, organisaties en anderen inzicht geven n de wensen en verwachtingen van (ex)cliënten. Gedurende het zorgproces of de ondersteuning worden kwaliteit en tevredenheid steeds gemonitord. Van daaruit kan tijdig worden bijgestuurd, verbeteringen worden doorgevoerd en klachten worden voorkomen. De klantgerichtheid kan worden gestimuleerd. Met de resultaten kunnen het beleid en de uitvoering geworden geëvalueerd bijgestuurd. Zorgbelang Overijssel kan ondersteuning bieden als het gaat om raadpleging. Neem gerust vrijblijvend contact op via info@belangenorganisaties overijssel.nl of 0742500155 3
Wat hebben medewerkers nodig? Zorg dat begeleiders over basisvaardigheden beschikken zoals goede communicatieve vaardigheden, betrouwbaarheid, stigmavrij zijn, gelijkwaardigheid, duidelijkheid kunnen geven aan de cliënt en voldoende gemotiveerd zijn om het beste uit de cliënt te halen, kennis van de sociale kaart en het traject van de cliënt. Zorg dat de begeleider voldoende inhoudelijke kennis heeft of weet waar hij kennis vandaan moet halen, zoals financiële kennis of kennis over regelgeving. Zorg voor een kennisbank binnen de organisatie, zodat begeleiders de cliënt de juiste informatie geven en weten hoe ze op kunnen komen voor de belangen van de cliënt. Zorg dat begeleiders voldoende bij- of nascholing volgen. Zorg voor samenwerking. De omslag van beschermd wonen naar zelfstandig wonen met begeleiding is groot. Het is belangrijk dat er een cultuuromslag plaatsvindt en teams worden ontschot. Daarnaast is het van groot belang dat een team gemengde kennis over zowel beschermd wonen als ambulant wonen zodat een natuurlijke overvloeiing ontstaat. Zorg voor speciale trajectbegeleiders die zowel intern als ambulant kunnen werken. Het is belangrijk dat de begeleider ook kan helpen bij de praktische kant van wonen, zoals koken en wassen. Dit leren begeleiders vaak niet tijdens de opleiding. Prestatieafspraken Gemeenten maken prestatieafspraken over wonen en woningen met woningcorporaties. Adviesraden en cliëntenraden moeten hier ook over kunnen meepraten. Samenwerking is van groot belang. Inbedding in de lokale samenleving Inbedding in de lokale samenleving is erg belangrijk. Inwoners in wijken, vrijwilligers in buurthuizen en sportclubs moeten ook geïnformeerd worden over het omgaan met mensen met een psychische kwetsbaarheid 4 Zorg dat de cliënt niet hospitaliseert maar probeer de vraag achter de vraag naar boven te krijgen. Werk als begeleider samen met de mantelzorger of het netwerk van de cliënt. De rol van naastbetrokkenen moet erkend worden en waar nodig en mogelijk moeten naastbetrokkenen worden ontzorgd. De samenwerking met de naastbetrokkenen dient al in de herstelfase een duidelijke plaatst te krijgen. Zorg voor een vaste (sturende) begeleider. Wanneer de cliënt door zijn verhuizing een andere begeleider krijgt, is het goed om alvast tevoren kennis te maken en de overgang van beschermd wonen en ambulant wonen zo natuurlijk mogelijk te laten verlopen. Begeleiders moeten over voldoende tijd beschikken om de cliënt goed te kunnen begeleiden. Zij moeten de ruimte en de vrijheid nemen én krijgen om hulp op maat te bieden. Begeleiders moeten een stappenplan krijgen over hoe zij de cliënt kunnen ondersteunen. Begeleiders moeten vertrouwen geven en krijgen. Hoe hoger een medewerker in een organisatie werkzaam is, hoe meer vertrouwen hij moet geven. Hoe lager hoe meer vertrouwen een professional moet krijgen. Duidelijke kaders, communicatie en regelgeving van derden zijn van groot belang. Zorg voor duidelijke regelgeving en brieven in begrijpelijke taal zodat begeleiders, cliënten en het netwerk het begrijpen. Zet ervaringsdeskundigen in. Zorg voor een Zelfstandigheid Academie, waar cliënten zelf dingen kunnen leren.
Soms is de wetgeving nog niet helder uitgekristalliseerd maar ondervindt de cliënt al wel de consequenties. Duidelijke informatie is belangrijk. Aandachtspunten voor de organisatie! Zorg voor goede scholing van medewerkers zodat zij op de hoogte zijn van veranderde regelgeving. Zorg voor continuïteit in het personeelsbestand zodat er minder wisseling van begeleiders is en begeleiders zich gedragen voelen door de organisatie. Heb vertrouwen in medewerkers en geef ruimte om zorg op maat te bieden. Zorg voor regelarm beleid zodat zaken eenvoudiger en goedkoper kunnen. Beweeg mee met ontwikkelingen en kantel. Luister daarbij naar wat de cliënt nodig heeft, niet alleen naar wat de wet voorschrijft. De organisatie is er voor de cliënt en niet de cliënt voor de organisatie. Geef juiste informatie en communiceer eenduidig; een voorbeeld hiervan is wie er verantwoordelijk is voor goede woonruimte. Is dit de gemeente, woningcorporatie of bijvoorbeeld de instelling. Zoek samenwerking met andere organisaties zodat kennis gedeeld wordt en men elkaar weet te vinden, zowel lokaal als regionaal. Maak een stappenplan om te komen van beschermd wonen naar zelfstandig wonen en houdt daarbij rekening met diverse zaken zoals het onderzoeken van haalbaarheid, voldoende passende woningen, draagvlak, geld om zaken te realiseren en communiceer hierover. Regel voldoende woonruimte voor specifieke doelgroepen,zoals 18-23 jarigen Denk creatief. Organisaties beschikken over vele mogelijkheden en vaardigheden. Ze kunnen bijvoorbeeld cursussen aanbieden tegen betaling. Het geld dat de organisatie daarmee verdient kunnen zij investeren in projecten. Organisaties die beschermd wonen aanbieden zouden hierin moeten samenwerken. Ondersteun teams, zodat ze goed hun werk kunnen doen. Zorg voor een duidelijke afbakening tussen professionals en vrijwilligers. Maak mantelzorg- en familiebeleid. Stem vraag en aanbod rondom woningen af en oefen druk uit op de woningbouw voor betere en betaalbare woningen. Zorg voor flexibiliteit binnen een team, waardoor beschermd wonen en zelfstandig wonen met ambulante begeleiding flexibel verloopt. Een ambulant team zou flexibelere werktijden en bereikbaarheid moeten hebben. 5
Colofon Wat is het Programma Aandacht voor iedereen? In het programma Aandacht voor iedereen krijgen adviesraden voor het sociaal domein en lokale en regionale belangenorganisaties, maar ook cliëntenraden en Wwb-cliëntenraden informatie en advies van de landelijke patiënten-, gehandicapten- en ouderenorganisaties en de Koepel Adviesraden Sociaal Domein. Zo kunnen zij een stevige gesprekspartner zijn voor gemeenten en zorg- en welzijnsaanbieders. Dit gebeurt onder andere door trainingen. Zorgbelang Overijssel is één van de samenwerkingspartners in dit programma. Wat doet Zorgbelang Overijssel? Zorgbelang Overijssel behartigt de belangen van burgers op het gebied van zorg en welzijn. Zij voert taken uit voor diverse partijen waaronder gemeenten, provincie, zorgverzekeraars, zorgverleners, cliëntenraden en adviesraden. Denk daarbij aan onafhankelijke cliëntondersteuning voor het sociale domein (Wmo, Participatiewet en Jeugdwet) en de Wet langdurige zorg, klachtenfunctionaris Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg, jeugdvertrouwenspersoon en raadplegingen van burgers en cliënten. Heeft u een vraag of wilt u meer informatie dan kunt u mailen naar info@zorgbelang-overijssel.nl of bellen naar 074 2500155. Kijk ook op www.zorgbelang-overijssel.nl voor ons dienstenaanbod. Staat de oplossing voor uw vraagstuk er niet bij? Neem dan gerust contact met ons op. Wij denken graag met u mee. Dit is een uitgave van Zorgbelang Overijssel Samenstelling Gerry Vrielink Betty Stam Anne-Wil Lensen Adres Lupinestraat 9 7552 HJ Hengelo Tel.: 074-250 01 55 E-mail: info@belangenorganisatiesoverijssel.nl Website: www.zorgbelang-overijssel.nl