5 Inhoud Woord vooraf 11 1 Diverse aspecten van de controle 13 1.1 Doelstelling van de controle van de jaarrekening 14 1.1.1 Basisprincipes 14 1.1.2 De specifieke Belgische context 15 1.2 Andere controleopdrachten 18 1.2.1 De opdrachten zoals bepaald in het Wetboek van Vennootschappen 18 1.2.2 Controle van welbepaalde ondernemingen 21 1.2.3 Controle van bepaalde rubrieken of delen van de jaarrekening 21 1.2.4 Een beperkte controle 22 1.2.5 Het onderzoek van de interne controlemaatregelen 22 1.2.6 Andere controleopdrachten 22 1.3 Controle en beheer 22 1.4 Fraude 23 1.4.1 Hoe worden vergissingen, fraude en andere onwettige handelingen gedefinieerd? 23 1.4.2 Boekhoudkundige fraude 24 1.4.3 Soorten van fraude 24 1.4.4 Te volgen procedure bij aanwijzingen van fraude 25 1.4.5 Meldingen door de revisor 27 1.5 Strijd tegen het witwassen 30 1.6 Het onderscheid tussen de verantwoordelijkheid van de onderneming, de interne auditor en de externe auditor 31 1.7 Controlenormen 31 1.7.1 Inleiding 31 1.7.2 Algemeen aanvaarde controlenormen 32 1.7.3 Algemene controlenormen 33 1.7.4 De normen bij de controlewerkzaamheden 33 1.7.5 De normen voor de verslaggeving 34 1.7.6 De bevestigingsbrief 37 1.8 Interne controle 42 1.8.1 Inleiding 42 1.8.2 Begripsomschrijving 42 1.8.3 De voornaamste karakteristieken van de interne controle 44 1.8.4 De functie van de interne auditafdeling 44 1.8.5 De studie van het interne controlesysteem 45 1.8.6 Het verband tussen interne controle, onregelmatigheden en de externe revisor 46 1.9 Technologie in de controle 46 1.9.1 Inleiding 46
6 inhoud 1.9.2 De complexiteit van IT-systemen 47 1.9.3 Technische complexiteit 47 1.9.4 De inherente risico s van een IT-systeem voor de organisatie 48 1.9.5 Interne controles binnen een IT-omgeving 49 1.9.6 Audit met behulp van de computer 53 1.9.7 Audit rond de computer 54 2 Controle van de jaarrekening 55 2.1 Auditrisico en controledoelstellingen 56 2.1.1 Auditrisico 56 2.1.2 Controledoelstellingen 58 2.1.3 Verband tussen de controledoelstellingen en controlewerkzaamheden 59 2.2 Tijdsspanne van de controlewerkzaamheden 60 2.3 Risicoprofiel van de onderneming 62 2.3.1 Belangrijkste bekommernissen bij de controle 62 2.3.2 Referentiekader voor risico-identificatie 62 2.4 Verwerven van het inzicht in de omgeving en kenmerken van de onderneming 63 2.4.1 Materialiteitsprincipe 64 2.4.2 Initiële risicobepaling 65 2.4.3 Begrijpen van de omgeving van de onderneming 65 2.4.4 Inzicht verwerven in de financiële positie van de onderneming 66 2.4.5 Begrijpen van de effectiviteit van het management van de onderneming 67 2.5 Verwerven van inzicht in de informatiestromen en procedures van de onderneming 68 2.6 Bepalen van de uit te voeren controlewerkzaamheden 71 2.6.1 Proceduretesten 72 2.6.2 Substantieve testen 73 2.7 Bijkomende voorafgaande controlewerkzaamheden 74 2.8 Eindejaarscontrolewerkzaamheden 75 3 Organisatie van de controle 77 3.1 Controleprogramma 78 3.2 Controledossier 80 3.2.1 Het permanente dossier 81 3.2.2 De werkdossiers per jaar 82 4 Testen van de basisprocedures 93 4.1 Inleiding 94 4.2 De test van de verkoopprocedures 94 4.2.1 Interne controleaspecten 94 4.2.2 Doelstellingen van de controle 96 4.2.3 Controlewerkzaamheden 97 4.3 De test van de uitgavenprocedures 99 4.3.1 Interne controleaspecten 99 4.3.2 Doelstellingen van de controle 101
inhoud 7 4.3.3 Controlewerkzaamheden 101 4.4 De test van de procedure voor wedden en lonen 103 4.4.1 Interne controleaspecten 103 4.4.2 Doelstellingen van de controle 105 4.4.3 Controlewerkzaamheden 105 4.5 Praktijkstudie 107 5 Controle van de balans 115 5.1 Oprichtingskosten en immateriële vaste activa 116 5.1.1 Oprichtingskosten 116 5.1.2 Immateriële vaste activa 117 5.1.3 Interne controleaspecten 117 5.1.4 Doelstellingen van de controle 118 5.1.5 Controlewerkzaamheden 118 5.2 Materiële vaste activa 119 5.2.1 Elementen van de jaarrekening 119 5.2.2 Interne controleaspecten 121 5.2.3 Doelstellingen van de controle 122 5.2.4 Controlewerkzaamheden 123 5.2.5 Modelbrief voor de aanschrijving van de hypotheekbewaarder 127 5.2.6 Praktijkstudie 128 5.3 Financiële vaste activa en geldbeleggingen 134 5.3.1 Financiële vaste activa 134 5.3.2 Geldbeleggingen 135 5.3.3 Interne controleaspecten 135 5.3.4 Doelstellingen van de controle 136 5.3.5 Controlewerkzaamheden 136 5.4 Vorderingen 140 5.4.1 Elementen van de jaarrekening 140 5.4.2 Interne controleaspecten 141 5.4.3 Doelstellingen van de controle 143 5.4.4 Controlewerkzaamheden 143 5.4.5 Modelbrief voor de aanschrijving van klanten voor saldobevestiging 151 5.4.6 Praktijkstudies 152 5.5 Voorraden 166 5.5.1 Elementen van de jaarrekening 167 5.5.2 Interne controleaspecten 168 5.5.3 Doelstellingen van de controle 172 5.5.4 Controlewerkzaamheden 172 5.5.5 Modelbrief voor de aanvraag tot opgave van goederen bij derden 184 5.5.6 Praktijkstudies 185 5.6 Liquide middelen 191 5.6.1 Elementen van de jaarrekening 191 5.6.2 Interne controleaspecten 191 5.6.3 Doelstellingen van de controle 193
8 inhoud 5.6.4 Controlewerkzaamheden 193 5.6.5 Modelbrief voor de aanschrijving van banken 196 5.6.6 Attest 197 5.7 Overlopende rekeningen van het actief 199 5.7.1 Elementen van de jaarrekening 199 5.7.2 Interne controleaspecten 199 5.7.3 Doelstellingen van de controle 199 5.7.4 Controlewerkzaamheden 200 5.8 Eigen vermogen 201 5.8.1 Elementen van de jaarrekening 202 5.8.2 Interne controleaspecten 202 5.8.3 Doelstellingen van de controle 202 5.8.4 Controlewerkzaamheden 203 5.8.5 Modelbrief met opgave van de vergaderingen van de aandeelhouders en van de Raad van Bestuur 204 5.9 Schulden op meer dan een jaar en ontvangen kapitaalsubsidies 205 5.9.1 Elementen van de jaarrekening 205 5.9.2 Interne controleaspecten 206 5.9.3 Doelstellingen van de controle 206 5.9.4 Controlewerkzaamheden 207 5.9.5 Modelbrief voor de aanvraag tot bevestiging van leningen 210 5.10 Schulden op ten hoogste één jaar 211 5.10.1 Elementen van de jaarrekening 211 5.10.2 Interne controleaspecten 212 5.10.3 Doelstellingen van de controle 212 5.10.4 Controlewerkzaamheden 213 5.10.5 Modelbrief voor de aanvraag van saldo-opgave aan leveranciers 217 5.10.6 Praktijkstudies 218 5.11 Voorzieningen voor risico s en kosten en overlopende rekeningen 230 5.11.1 Elementen van de jaarrekening 230 5.11.2 Interne controleaspecten 231 5.11.3 Doelstellingen van de controle 232 5.11.4 Controlewerkzaamheden 232 5.12 Controle van de verschuldigde en terugvorderbare vennootschapsbelasting 234 5.12.1 Elementen van de jaarrekening 234 5.12.2 Interne controleaspecten 235 5.12.3 Doelstellingen van de controle 236 5.12.4 Controlewerkzaamheden 236 5.13 Controle van de resultatenrekening 238 5.13.1 Elementen van de jaarrekening 239 5.13.2 Interne controleaspecten 239 5.13.3 Doelstellingen van de controle 240 5.13.4 Controlewerkzaamheden 240
inhoud 9 6 Het controleverslag 245 6.1 Inleiding 246 6.2 Het controleverslag en het Wetboek van Vennootschappen 246 6.3 De eisen gesteld aan een degelijk controleverslag 247 6.4 De inhoud van het controleverslag 247 6.4.1 Inleiding van het controleverslag 248 6.4.2 Verklaring over de jaarrekening 248 6.4.3 Bijkomende verklaringen en inlichtingen 249 6.5 Goedkeurende verklaring 251 6.6 Het toevoegen van een toelichtende paragraaf 254 6.7 Voorbeelden van teksten voor andere dan goedkeurende verklaringen 256 6.7.1 Verklaring met voorbehoud 256 6.7.2 Afkeurende verklaring 256 6.7.3 De onthoudende verklaring 257 6.7.4 Praktijkstudies 258 7 Bijzondere controlewerkzaamheden bij een eerste of eenmalige controleopdracht 263 7.1 Inleiding 264 7.2 De bijkomende controlewerkzaamheden 264 7.2.1 Het onderzoek van de werkpapieren van de vroegere revisor 264 7.2.2 De controle van bepaalde openingssaldi 265 8 De controle van de geconsolideerde jaarrekening 269 8.1 Inleiding 270 8.2 De bepaling van de uit te voeren controlewerkzaamheden betreffende de afzonderlijke jaarrekeningen 270 8.3 Interne controleaspecten 271 8.4 De controlewerkzaamheden betreffende de consolidatie 272 8.5 Het controleverslag over de geconsolideerde jaarrekening 274 8.5.1 Het controleverslag en het Wetboek van Vennootschappen 274 8.5.2 Voorbeeld van een tekst voor een goedkeurende verklaring over een geconsolideerde jaarrekening 275 8.5.3 Voorbeeld van een verklaring als ondernemingen door een andere revisor gecontroleerd zijn 277