JAARVERSLAG 2015 Weidevogelgroep Duinboeren 1
Inhoudsopgave 3 Voorwoord 4 Resultaten 10 Seizoen in beeld 12 Waarnemingen 13 Howabo 16 Colofon 2
Voorwoord Een belangrijke succesfactor voor de weidevogels zijn de weersomstandigheden. Regen is nodig om de grond van akkers en weiden vochtig te houden zodat wormen en pieren in de bovenlaag zitten en bereikbaar zijn voor de vogels. Warmte is vooral van belang voor de jongen. Zodra ze uit het ei komen zijn ze kwetsbaar en koelen snel af. Bij kou zitten ze vaak onder de vleugels van de ouders. Dat gaat weer ten koste van de tijd die ze nodig hebben om voedsel te zoeken. Het voorjaar van 2015 was droog en koud. Niet gunstig dus. We zien dat duidelijk in de resultaten terug. In de gehele provincie Noord-Brabant is het aantal legsels lager dan normaal. Verder zijn er gedurende het seizoen weinig jongen gezien. Een teken dat er veel zijn gesneuveld. In ons gebied zijn vooral in De Zeeg de resultaten slecht. In de Gement speelde, behalve de weersomstandigheden, ook de werkzaamheden ten behoeve van het project HOWABO (Hoog Wateraanpak s-hertogenbosch) de weidevogels parten. Er werden volop werkzaamheden uitgevoerd, juist in het broedseizoen van de weidevogels: afgraven, transport en storten van grond op percelen waar weidevogels normaal gesproken broeden. Na overleg met de betrokken partijen is de route van het transport en de planning van de werkzaamheden gewijzigd zodat er enigszins rekening werd gehouden met de meest kwetsbare percelen. Verstoring heeft het uiteindelijk toch veroorzaakt. Je zag dat vogels de strook waarin werkzaamheden plaats vonden, vermeden. Niet duidelijk is in hoeverre weidevogels het gebied zijn ontvlucht of helemaal niet tot broeden zijn gekomen als gevolg van de activiteiten. Het project HAWABO heeft een blijvende invloed op de Gement. Aan de noordkant is een natuurgebied gecreëerd: voedselarm maar wel met veel rust. Aan de zuidkant van de dijk blijft landbouw: grond met het broodnodige voedsel voor de vogels. De komende jaren zal blijken of deze tweedeling gunstig uitpakt voor de weidevogels. Rini van den Boer Voorzitter weidevogelgroep Duinboeren 3
Resultaten De weersomstandigheden waren dit seizoen ongunstig voor de weidevogels. Het voorjaar was koud en droog. Dat betekent dat het voedselaanbod beperkt was en de overlevingskansen voor de jongen lager. Het aantal succesvolle legsels valt tegen. In de Gement is de schade beperkt. Met name in de Zeeg waren de resultaten slecht. Werkgebied De Zeeg Gement Aantal boeren 20 35 Gebiedsgrootte 156 ha 312 ha Aantal Vrijwilligers 11 25 Het totaal aantal van alle soorten is 134 legsels. Vorig jaar waren er dat 197. Hiervan is ongeveer de helft met succes uitgebroed. Het verlies van legsels als gevolg van bewerkingen is nihil door de inspanningen van de weidevogelgroep en de goede medewerking van de boeren. Soort Resultaat Totaal Bekend Uit % Uit Niet Pred. Bew. Werk. Verl. Ov. Onb. uit Grutto 1 1 0 0,00 0 1 0 0 0 0 0 Kievit 121 115 59 51,30 56 50 0 4 1 0 1 Scholekster 10 10 8 80,00 2 2 0 0 0 0 0 Wulp 2 1 1 100,00 0 0 0 0 0 0 0 Totaal 134 127 68 53,54 59 53 0 4 1 0 1 % van bekend resultaat 53,54 46,46 41,73 0 3,15 0,79 0 0,79 Toelichting: Pred=predatie Bew=beweiden Werk=werkzaamheden Verl=verlaten Onb=onbekend Op de kaarten hieronder wordt ingezoomd op de gebieden waar de legsels zijn gevonden. De stippen geven de locaties van de nesten aan. De Zeeg Kievit=wit Scholekster=blauw 4
Gement Kievit=wit Scholekster=blauw Grutto=rood Wulp=bruin De Ham 5
Het aandeel grasland is toegenomen. Kieviten hebben ook in weiland gebroed. Per groep Hieronder een overzicht met de aantallen per groep van 2011 tot en met 2015. Het aantal uit zat sinds 2011 flink in de lift. Voor het eerst in vijf jaar is het weer gedaald. In de Zeeg (Ton H) was het resultaat van dit seizoen dramatisch. Na een geweldige opleving in 2014 is het aantal weer teruggezakt naar het niveau van 2013. Ton H Wout Ton P Wim Rini totaal Kievit 121 uit 23 6 17 7 6 59 niet uit 27 3 18 5 4 57 onbekend 1 4 5 Scholekster 10 uit 5 1 2 8 niet uit 1 1 2 onbekend 0 Wulp 2 uit 1 1 niet uit 1 1 onbekend 0 Grutto 1 uit 0 niet uit 1 1 uit Totaal 2015 56 9 38 15 16 134 68 Totaal 2014 108 17 36 21 15 197 88 Totaal 2013 54 12 28 12 12 118 86 Totaal 2012 59 10 19 16 7 111 56 Totaal 2011 41 15 19 9 10 94 49 6
Kievit Op 18 maart was het eerste kievitsei gevonden. Voor weidevogelgroep Duinboeren betekende dit de start van het seizoen. Legsels opsporen en markeren zodat loonwerkers en boeren de eieren in beeld hebben en het nest kunnen sparen bij bewerkingen. Het aantal legsels viel tegen, met name in de Zeeg. Daar komt bij dat veel legsels verloren zijn gegaan door predatie (opgevreten door roofdieren zoals kraaien en vossen) Door kou en droogte was het ook voor predatoren moeilijker om aan voedsel te komen waardoor ze, meer dan andere jaren, zich richtten op eieren. Na een verloren legsel begint een kievit meestal aan een tweede of zelfs derde legsel. Door de hoge predatiedruk in ons gebied zullen zelfs na meerdere pogingen niet alle kievit paartjes een legsel tot een goed eind hebben gebracht. In de Gement is veel onrust geweest als gevolg het afgraven van grond en de aanleg van dijken. Maar we hebben de indruk dat de vogels zich hier niet teveel van hebben aangetrokken. Alleen op of in de nabijheid van de afgravingen en grondtransport zijn de vogels verdreven. In De Zeeg waren de twee beste bouwlanden omgezet in grasland. Ook in weilanden zijn legsels gevonden maar het resultaat was slecht. In het begin zijn de meeste eieren gepredeerd. Er waren veel kraaien aanwezig. Opvallend is dat in verschillende nesten één ei verdwenen was. Totaal zijn 59 legsels uitgekomen. Dat betekent dat zo n 200 jongen (uitgaande van drie à vier eieren per legsel) uit het ei zijn gekomen. Zouden dat allemaal volwassen kieviten zijn geworden dan wemelde het nu van de kieviten. Echter, voor de kuikens is het iedere dag een strijd om te overleven. Genoeg voedsel vinden, niet zelf opgevreten worden en niet teveel afkoelen. Het vermoeden is dat dit seizoen veel kuikens het niet hebben gered als gevolg van het koude, droge voorjaar. We hebben maar weinig jongen op zien groeien tot vliegvlugge vogels. Dat betekent dat de groei van de populatie (sinds 2009 na het aantal weer toe) dit jaar zal stagneren. In de grafieken is duidelijk te zien dat de opwaartse lijn sinds 2011 in dit seizoen niet is doorgetrokken. Het aantal uitgekomen legsels is de beste maatstaf voor de succes van een broedseizoen. In De Zeeg is dit gedaald van 44 in 2014 tot slechts 23 in 2015. In de Gement is het aantal uitgekomen legsels ongeveer gelijk gebleven: 36 stuks. Totaal Uit Totaal Uit 7
Scholekster Totaal Uit totaal Totaal Uit De scholeksters hebben het goed gedaan in 2015. Het aantal broedparen is veel lager dan van de kievit, maar ten opzichte van voorgaande jaren is het aantal succesvolle broedgevallen goed. In de Gement drie uit en in De Zeeg vijf. Het verlies van eieren is beperkt. Tijdens ons bezoek in het veld (op de foto een perceel in De Zeeg) vloog een alarmerende scholekster rond. Een teken dat er jongen in de buurt waren. Ook in de Gement hebben we meerdere jonge scholeksters op zien groeien. 8
Grutto en wulp Grutto en wulp broeden in grasland. Het aantal broedparen is de laatste jaren sterk afgenomen. Slechts één gruttopaar heeft dit seizoen gebroed in de Gement. Helaas zonder succes. In de jaren zestig telden we nog tientallen broedgevallen. Ook in De Zeeg hebben in het verleden grutto s gebroed. De kans is groot dat de grutto helemaal verdwijnt uit ons gebied. Ook wulpen komen nog zelden tot broeden. We zien regelmatig wulpen in het grasland maar het aantal legsels is zeer beperkt. Dit jaar slechts twee waarvan er één is uitgekomen. Een van de twee legsels van de wulp is uitgekomen. We troffen het legsel aan juist toen de jongen uit het ei kropen. grutto Overige soorten Behalve de vier grote soorten (kievit, scholekster, wulp, grutto) broeden ook verschillende kleinere vogels in ons gebied. De meest voorkomende zijn: graspieper, gele kwikstaart, veldleeuwerik, roodborsttapuit. We hebben geen exacte tellingen maar ze lijken zich goed te kunnen handhaven. wulp Opvallend is dat ook de veldleeuwerik het goed doet terwijl deze vogel het in z n algemeenheid moeilijk heeft. Wij zien en horen hem regelmatig, met z n onafgebroken zang hoog in de lucht om z n territorium aan te duiden. gele kwikstaart 9 veldleeuwerik
Seizoen in beeld De groep in De Zeeg wist een visdiefje te spotten. Hij deed zijn naam eer aan. Voor hun ogen pikte deze wendbare vogel een visje uit het water en vloog ermee weg. Dit jaar ging onze traditionele excursie naar Doornik natuurakkers in Bemmel. Louis Dolmans heeft ons rondgeleid door zijn natuurgebied. Hij doet aan graanveredeling en teelt z n gewassen op een natuurlijke wijze. Dit trekt veel bloemen en vogels. Op een gegeven moment zagen we een koppeltje jonge patrijzen het pad over steken. 10
Ibis gesignaleerd in de Gement De Ibis komt normaal voor in Egypte of Irak. Passanten zagen het dier zitten in de Gement. Waar de vogel vandaan kwam, is niet bekend. Vermoedelijk is de Ibis van een particulier. Het beestje had een ring om zijn poot. Foto Malachy Burns Ook patrijzen komen we tegen in ons gebied. Helaas geen broedgevallen. Foto Malachy Burns 11
Waarnemingen Tijdens het veldwerk zijn we vooral gefocust op de weidevogels. Maar er zijn ook veel andere soorten te bewonderen. In de tabel een overzicht de data waarop ze zijn waargenomen. In de kop van de Gement dat grenst aan ons gebied maar buiten ons weidevogelbeschermingsgebied valt, werden kemphanen, een groenpootruiter, roodborsttapuit, gierzwaluwen en de kleine plevier gespot. Datum maart april mei juni aalscholver blauwborst blauwe reiger buizerd Canadese gans gele kwikstaart gierzwaluw graspieper grauwe gors grutto houtduif kauw kiekendief blauw kievit kleine zwaan knobbelzwaan koekoek kwartel meerkoet nijlgans ooievaar patrijs regenwulp rietgors roodborsttapuit scholekster slechtvalk spreeuw tapuit torenvalk veldleeuwerik visdiefje waterhoen watersnip wespendief wilde eend witte kwikstaart wulp zilvermeeuw zilverreiger zwarte kraai 18 26 2 9 13 16 21 23 27 30 4 6 11 14 18 21 28 6 13 18 12
HOWABO Van oudsher is de Gement een natuurlijk overstromingsgebied. Een groot gedeelte van het jaar stond deze polder onder water. Alleen in de zomer was landbouw mogelijk. Boeren, die hun boerderij in aangrenzende dorpen op hoger gelegen grond hadden, gebruikte de Gement als weide gebied. Voornamelijk om te hooien. In die tijd was de Gement een paradijs voor weidevogels. Vochtige grond en veel rust in het broedseizoen. Tussen 1907 en 1911 is het Drongelens kanaal gegraven om de Gement en het Bossche Broek te ontlasten bij hoog water. Rivieren, zoals de Dommel, werden opgesloten tussen dijken zodat het water de kortste weg naar de Maas maakte. Het gebied verdroogde. Al vroeg in het voorjaar kon het land bewerkt worden. Het buffer om water op te bergen was sterk beperkt. In 1995 werd dat Den Bosch bijna fataal. De waterstand was extreem hoog. Een dijk brak door en het Bossche Broek en de A2 stonden onder water. Ook de stad dreigde natte voeten te krijgen. Om de risico s op overstromingen te verkleinen, is het project HOWABO gestart: Hoog Wateraanpak s-hertogenbosch. Tussen Vlijmen, Vught en s-hertogenbosch is 750 hectare ingericht als waterbergingsgebied. Grond is inmiddels afgegraven voor natuurontwikkeling en extra bergingsvermogen. In het verlaagd gebied vormt zich blauw grasland, wat kansen biedt aan bijzondere planten en dieren zoals het pimpernelblauwtje. De afgegraven grond is gebruikt om een dijk aan te leggen. Aan de noordkant van de dijk krijgt de natuur de ruimte. Bij hoog water wordt dit gebied als waterberging gebruikt (statistisch gezien 1 maal in de 150 jaar). Het gebied aan de zuidkant van de dijk blijft voor landbouw bestemd. De aanleg van de dijk heeft afgelopen seizoen voor onrust gezorgd onder de weidevogels. Hopelijk zijn hierdoor geen broedparen voor goed naar een andere locatie verhuisd. Voor weidevogels is voedsel van levensbelang. Dat vinden ze in het landbouw gebied aan de zuidkant. En de natuur ten noorden van de dijk biedt de nodige rust. De vraag is of de opgeworpen kade geen belemmering vormt. Als dat niet zo is, geeft dat weer kansen voor de weidevogels. Optimisten voorspellen dat zelfs de tureluur weer terug zal keren in de Gement. Van oudsher is de Gement een overstromingsgebied 13
Extreem hoge waterstand in 1995 Afgravingen en aanleg van een dijk in 2015 14
Blauw ingekleurd gebied is bestemd voor natuurontwikkeling en waterberging 15
Colofon De Weidevogelgroep Duinboeren is een werkgroep van Stichting De Duinboeren. Voorzitter Secretariaat Gegevensverwerking Rini van den Boer Margreet van Mensvoort St.-Lambertusstraat 50 5266 AG Cromvoirt m.van.mensvoort@home.nl Ingrid Meuwissen Coördinatiepunt Landschapsbeheer Brabants Landschap coördineert de weidevogelbescherming in Noord-Brabant en begeleidt ook de Weidevogelgroep Duinboeren Coördinator Veldmedewerker Jochem Sloothaak Anja Popelier De weidevogelgroep werkt samen onder de naam "Natuurlijk Vught" met andere organisaties in Vught die zich bezig houden met de natuur. Foto s De foto s in dit jaarverslag zijn gemaakt in de Gement en De Zeeg, door vrijwilligers van de weidevogelgroep, tenzij anders aangegeven. Relevante websites Onze website www.brabantslandschap.nl www.duinboeren.nl www.weidevogelbescherming.nl www.nmvught.nl www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/vrijwilligers paginasweidevogels/weidevogelgroep-duinboeren/ Met dank aan onze sponsors: 16