Museumwijzer Fries Museum, Leeuwarden Stichting Senia
Museumwijzer Fries Museum Leeuwarden Colofon Uitgever: Stichting Senia i.s.m. Wetenschapswinkel Taal, Cultuur en Communicatie, Rijksuniversiteit Groningen Auteur Merlijn Torensma Datum van uitgave juni 2014 M14-04 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de samensteller / Stichting Senia.
Museumwijzer Fries Museum - Leeuwarden VÓÓR HET MUSEUMBEZOEK Op haar website omschrijft het Fries Museum zich als een museum dat gaat over de Friezen en Friesland, een eigenzinnig stukje buitenland in Nederland. Het museum gaat over meer dan dat, want ook aan hedendaagse Nederlandse kunst wordt veel aandacht besteed. Het museum heeft drie verdiepingen met elk een grote zaal die wordt omringd door kleinere zalen. Een bezoeker kan er met gemak enkele uren doorbrengen. Het is verstandig voor het museumbezoek te beslissen wat u het liefst ziet. Deze museumwijzer geeft de keuze uit twee routes door het Fries Museum. De eerste gaat over de Friese cultuur en leert u meer over de wereld om u heen. De tweede gaat over hedendaagse kunst en leert u kijken met een andere blik. Kies vooraf welke van de twee routes gevolgd gaat worden. Tips: - vorm uit de groep waarmee u reist twee- of drietallen waarin u het museum wilt bezoeken; - bepaal samen welke van de twee routes u wilt lopen; - lees voorafgaand aan het museumbezoek onderstaande twee hoofdstukken; - bezoek eventueel voorafgaand aan het museumbezoek de website www.friesmuseum.nl om een eerste indruk van de collectie te krijgen. EIGENZINNIG STUKJE BUITENLAND Leeuwarden is de hoofdstad van Friesland en in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa. Dat is natuurlijk niet zonder reden: Leeuwarden heeft als hofstad een rijke geschiedenis en al jaren bruist het er van de festivals en andere culturele activiteiten. De stad heeft beroemdheden voortgebracht, zoals de spionne Mata Hari, schrijver Jan Jacob Slauerhoff, kunstenaar Cornelis Escher en cabaretier Jan Jaap van der Wal. Centrale plek voor de culturele activiteiten is het Wilhelminaplein. Aan dat plein staat ook het nieuwe Fries Museum, dat in 2013 werd geopend door Koningin Máxima. Het museum werd mogelijk doordat de architect Abe Bonnema bij zijn dood achttien miljoen euro naliet voor een nieuw gebouw. Hij eiste wel dat het museum een centrale plek in de stad zou krijgen. Het Fries Museum gaat over kunst, cultuur en geschiedenis. U vindt er eeuwenoude voorwerpen naast hedendaagse kunst. Er zijn statige portretten uit de zestiende en zeventiende eeuw, typisch Friese kostuums en het zwaard van de piraat en volksheld Grutte Pier. Het museum heeft een uitgebreide collectie van hedendaagse Nederlandse kunstwerken, videokunst, installaties en grafiek. Hetzelfde gebouw biedt onderdak aan het Fries Verzetsmuseum, de drie zalen van filmhuis Slieker en Café Thús. Het Fries Museum blijkt een plek te zijn waar bezoekers vaker dan één keer komen. Het gebouw is imposant en er is altijd weer iets nieuws te ontdekken. De tentoonstellingen worden regelmatig vernieuwd. Museumwijzer Fries Museum ~ 3 ~ Stichting Senia
HET GEBOUW EN DE COLLECTIE Het Fries Museum bepaalt het aanzicht van het Wilhelminaplein. Het gebouw, ontworpen door Hubert-Jan Henket, is drie verdiepingen hoog en heeft een glazen gevel van 440 vierkante meter. Het museum is als volgt ingedeeld: Begane grond: Kassa, museumwinkel en Café Thús 1 e verdieping: Tentoonstelling Ferhaal fan Fryslân over de Friese identiteit. Hier vindt u werken van onder meer Sir Lourens Alma Tadema, het beroemde zwaard van Grutte Pier, Friese mode uit vervlogen tijden en de Hindelooper oudheidkamer. 2 e verdieping: Tentoonstelling Oud geld over Friese families in de Gouden Eeuw. De tentoonstelling wordt op een videoscherm ingeleid door Jort Kelder, die ook een van de kleine zalen inrichtte. Op deze verdieping is ook het Fries Verzetsmuseum te vinden. 3 e verdieping: Tentoonstelling Horizonnen met moderne en hedendaagse kunst vanuit de hele wereld. Hier zijn werken te zien van kunstenaars als Gerrit Benner, Claudy Jongstra en Julien Berthier. Tips: - volg de luisterroute, ingesproken door cabaretier Jan Jaap van der Wal. Op een eigenzinnige wijze vertelt Jan Jaap over de hoogtepunten van het museum. De luisterroute is voor 2,50 te huur bij de kassa. - in het museum is als eerbetoon aan architect Abe Bonnema een aantal van zijn ontwerpen te zien. Er zijn maquettes en door het raam zijn sommige van de echte gebouwen terug te vinden. Museumwijzer Fries Museum ~ 4 ~ Stichting Senia
TIJDENS HET MUSEUMBEZOEK Een museum bezoeken krijgt meer betekenis als het samen met anderen wordt gedaan. Bij deze museumwijzer gaan we ervan uit dat een route in twee- of drietallen wordt gevolgd en dat de vragen hieronder samen worden besproken. Neem vooral de tijd om ook zelf de grote zalen en kleinere zalen door te lopen. De vragen zijn niets meer dan een leidraad. Voor beide routes heeft u anderhalf uur nodig. Spreek een tijdstip af waarop de groep elkaar beneden weer treft bij Café Thús. In het café is een aantal heerlijke gerechten, bereid van streekproducten, te krijgen. Tips: - vraag bij de kassa welke nieuwe tentoonstellingen er zijn naast de vaste collectie; - op de tafel tussen de trap en de lift liggen gratis boekjes met uitleg over het museum; - neem de trap of lift naar de bovenste verdieping. Het is minder vermoeiend om van boven naar beneden door het museum te gaan; - kijk op iedere verdieping goed naar extra informatie. Zo is er op de eerste verdieping het boek Ferhale Boek - Ferhaal fan Fryslân te leen. In dat boek worden (in het Nederlands) prachtige details over de tentoonstelling en de Friese identiteit verteld. ROUTE 1: FRIESE CULTUUR In 1827 werd het Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur opgericht. De belangrijkste vraag waar het genootschap antwoord op wilde hebben, was wie de Friezen zijn en waar ze vandaan kwamen. In die tijd waren veel naties en volkeren bezig met een zoektocht naar de nationale identiteit. Veel van de bekende Friese dingen zijn terug te vinden in het museum, zoals schaatsen, kaatsen, koeien, de Friese vlag en andere typische streekproducten. De naam Fries zou trouwens niets te maken hebben met de kou zoals lang werd gedacht, maar het verwijst naar een oud woord dat krullen betekent. Een echte Fries heeft kennelijk krulletjes. Ras ad din Al Bahr Begin op de bovenste verdieping bij de tentoonstelling Horizonnen. Veel van de hedendaagse kunst hier komt van buiten de provincie. Toch zijn er bijna overal sporen terug te vinden van de Friezen. Neem bijvoorbeeld de foto met de titel Ras ad din Al Bahr van Ad van Denderen. Museumwijzer Fries Museum ~ 5 ~ Stichting Senia
Drie weldoorvoede Friese koeien op een strand in Libanon. Fotograaf Ad van Denderen, eerder fotograaf voor onder andere Vrij Nederland, zoekt met een serie foto s naar een ander beeld van de landen rond de Middellandse Zee. Hij wil niet de bekende beelden van armoede, oorlogen en de invloed van de islam laten zien, maar hoe het leven echt is. Beantwoord al kijkend de volgende vragen: - Wat is het eerste idee dat bij u op komt bij het zien van deze koeien op het strand? - Friese koeien zijn overal op de wereld te vinden, zoals hier in Libanon. Gaat het hier om een product dat wordt geëxporteerd of wordt er ook een beetje Friese cultuur verspreid op deze manier? Pipenpoy Een verdieping lager is gewijd aan de Gouden Eeuw en het ons kent ons van de zeventiende eeuw. Dit wordt duidelijk gemaakt aan de hand van de levens van verschillende families, zoals die van Sophie Anna van Pipenpoy. Wat opvalt is dat veel van de Friese adel op de schilderijen geen typisch Friese naam draagt. Sophie Anna van Pipenpoy zal niet bekend hebben gestaan om haar mooi gevormde neus. De jonge dame werd op sommige schilderijen met een tamelijk rechte neus afgebeeld door een goedwillende schilder, maar op sommige portretten komt ze er minder goed vanaf. Museumwijzer Fries Museum ~ 6 ~ Stichting Senia
Sophie Anna was voorbestemd om nageslacht te leveren. Een ander soort carrière lag er voor haar niet in het verschiet. Ongelukkigerwijs bleef Sophie Anna kinderloos: de man met wie ze zou trouwen, werd vermoord. De tweede man, aan wie ze gekoppeld werd door de stadhouder, maakte een dienstmeisje zwanger maar niet Sophie Anna. Uiteindelijk stierf ze op Liauckama State op 20 november 1670 kinderloos en met haar de familienaam. - Hoe vindt u het leven van Anna Sophie? Wat zegt dit over uw normen en waarden en die uit haar tijd? Willem Frederik Niet ver van de schilderijen van Sophie Anna is het verhaal te vinden van een wel erg ongelukkige stadhouder Willem Frederik. Discussievragen voor op de route - Welke details over het ongeluk van Willem Frederik vindt u het meest saillant? - Welk verhaal spreekt meer tot de verbeelding, dat van Sophie Anna of dat van Willem Frederik? En waarom juist dat verhaal? Grutte Pier Op de eerste verdieping is het meeste te vinden over wie de Friezen echt zijn. Een van de bekendste verhalen is dat van Grutte Pier (Grote Pier). Hij was een boer die met vrouw en kinderen woonde in het dorpje Kimswerd. Bij een inval van Saksen werd zijn vrouw vermoord en boerderij vernield. Hij zwoer wraak en richtte een klein leger op waarmee hij op de Zuiderzee tientallen schepen veroverde op niet-friezen. Met zijn zwaard zou hij menig Hollander een kopje kleiner hebben gemaakt. - Volgens de legendes zou Grutte Pier mensen hebben onthoofd als ze niet zuiver Fries konden spreken. Wat vindt u hiervan? Is dit te rechtvaardigen als verdediging van het eigen volk? Of gaat het hier om een verkeerd soort nationalisme? - Wat maakt dat iemand Fries of Hollander is? Moet je ergens geboren zijn, wonen, de taal spreken of een lange lijn voorouders hebben uit een bepaalde streek? ROUTE 2: MODERNE KUNST Bij moderne kunst gaat het er vaak niet om of iets mooi is of niet. Ook gaat het meestal niet om het zo nauwkeurig mogelijk verbeelden van de werkelijkheid. De makers van de kunstwerken willen de toeschouwer aan het denken zetten, wijzen op een andere werkelijkheid of dat je op een andere manier naar jezelf gaat kijken en de wereld om je heen. Blue Green Monochrome Begin op de bovenste verdieping van het museum bij het werk van Gerrit Benner (als 1 genummerd) en volg de lijnen tot u uitkomt bij nummer 5, Blue Green Monochrome van Esther Tielemans. Hieronder is een vergelijkbaar werk van Tielemans. Neem de tijd om de werken goed in u op te nemen. Museumwijzer Fries Museum ~ 7 ~ Stichting Senia
This is art van Esther Tielemans, dat niet in het Fries Museum is te zien. In haar kunstwerken probeert ze een tegenstelling tussen werkelijkheid en fictie weer te geven. Het blauw en groen kan vertaald worden als twee rivieren die in elkaar overstromen, het versmelten van het land met de lucht aan de horizon, maar ook als de vage grens tussen de wereld die we kennen en onze gedachten daarover. Probeer zo goed mogelijk antwoord te geven op deze vragen: - Wat voor gevoel roepen deze werken van Tielemans bij u op? - De titel Blue Green Monochrome geeft weinig informatie over wat Tielemans met het kunstwerk bedoelde te zeggen. Wat ziet u in het schilderij en wat voor naam zou u eraan geven? Love love In dezelfde zaal is een film en informatie te vinden over het kunstwerk Love love van Julien Berthier. Love love van is de naam van een schip dat in 2007 door Berthier werd omgebouwd. De voorkant van het schip werd er af gezaagd en verzwaard met een grote kiel. Het schip geeft het idee van schipbreuk, maar is niets anders dan een bootje waarop een plezierig tochtje gemaakt kan worden. Probeer zo goed mogelijk antwoord te geven op deze vragen: - Wat roept dit kunstwerk voor gevoelens bij u op? - Wat voor bedoeling zou de kunstenaar met dit werk kunnen hebben? Museumwijzer Fries Museum ~ 8 ~ Stichting Senia
Moderne kunst is vaak niet mooi, maar eerder de verbeelding van een idee. Welk idee zou Berthier hier proberen duidelijk te maken? Neem de tijd om de andere kunstwerken in deze ruimte goed te bekijken: - Wat vindt u van de inrichting van deze ruimte? - Is er een duidelijke lijn in de tentoonstelling Horizonnen te ontdekken? Wel werk spreekt het meest aan en waarom juist dat werk? - Wat zoekt u zelf in kunst? Het is interessant dat te vergelijken met de anderen in de groep. Spyker Op een verdieping lager is de tentoonstelling Oud geld. Bekijk de video van Jort Kelder en bezoek daarna de ruimte die door hem is ingericht. In die ruimte staan een auto, zilverwerk en een reeks zeventiende portretten naast elkaar opgesteld. Jort Kelder bij het plaatsen van de Spyker C8 Laviolette in het Fries Museum. De auto kost een paar ton is vooral te zien als statussymbool. - Is het vreemd dat deze objecten uit totaal verschillende periodes door Jort Kelder en het museum bij elkaar zijn gezet? - Is de auto, de Spyker, te zien als een kunstobject of is het vooral een gebruiksvoorwerp? Kostuums In het museum zijn verschillende kostuums te bekijken. Vergelijk eens de kostuums op de schilderijen en die in het museum te zien zijn. Heel comfortabel en praktisch lijken de kostuums niet. - Wat zeggen kleren over degene die ze draagt? En wat zeggen uw kleren over uzelf? - In de Middeleeuwen was rood een van de duurdere kleuren om kleding van te maken. Hoe is dit terug te vinden in de kostuums en uniformen die u kent? En zijn daar voorbeelden van te vinden in het museum? Museumwijzer Fries Museum ~ 9 ~ Stichting Senia
NA HET MUSEUMBEZOEK Leeuwarden heeft volop te bieden voor dagjestoeristen. Op de benedenverdieping van het Fries Museum zijn gratis plattegronden van het centrum van de stad te krijgen. Blokhuispoort Wat absoluut het bezoeken waard is, is de Blokhuispoort. Deze voormalige gevangenis staat aan de rand van het centrum en is een Rijksmonument. De oude gevangenis is enkele jaren de uitvalsbasis van talloze kunstenaars en creatieve bedrijfjes. Met een beetje geluk kunt u een kijkje nemen in een van de oude cellen. In de Blokhuispoort is op het tweede plein een gezellig klein café, De Bak, waar voor weinig geld genoten kan worden van een hapje en drankje. Op vrijdagmiddag is het de plek waar cultureel Leeuwarden het weekend inluidt met een borrel. De Blokhuispoort is een bijzondere historische plek in Leeuwarden. De geschiedenis gaat minstens vijfhonderd jaar terug. Op 22 februari 1499 werd in opdracht van Willebrord van Schaumburg, Stadhouder des Hertogen van Saksen, begonnen met de bouw. Het was vooral een kasteel dat behoorde bij de verdediging van de stad. Na vele verbouwingen werd het een gevangenis voor zwaardere criminelen, later een huis van bewaring en in de Tweede Wereldoorlog werden er mensen van het verzet opgesloten door de Duitse bezetters. Roemrucht is de overval op de Blokhuispoort waarbij in december 1944 verzetslieden werden bevrijd. Prinsentuin Aan de andere kant van het centrum ligt de Prinsentuin, die is ontworpen door de bekende architect L.P. Roodbaard. In de zomermaanden is dit de plek waar de Leeuwarders ontspannen in de zon, komen voor concerten en festivals en met vrienden samen zijn. In het midden van het stadspark ligt De Koperen Tuin, een grand café dat is genoemd naar een boek van Simon Vestdijk. Hier is het heerlijk genieten van de romantisch aangelegde vijver die wordt omringd door grote platanen en een aantal exotische boomsoorten. In de Prinsentuin zijn ook het Pier Pander Museum en tempel met beeldhouwwerken van de Friese kunstenaar die vooral bekend is om zijn ontwerp van Wilhelmina op de Friese munten. De beelden zijn alleen in de zomermaanden te zien. Tips: - ga voor een wandeling van het Fries Museum naar de Blokhuispoort over het Ruiterskwartier, de Wirdumerdijk, de Peperstraat en de Oosterstraat. Dit zijn allemaal oude, historische straten. - in de Oosterstraat is de Gladde Gevel, het oudst bewaarde stenen huis van de stad. - vermijd het gebied achter de MacDonalds, de Weaze: ooit was dit een van de duurste straten van de stad, maar nu is het een plek voor prostituees en dealers. Museumwijzer Fries Museum ~ 10 ~ Stichting Senia
PRAKTISCHE INFORMATIE Adres Fries Museum Wilhelminaplein 92 8911 BS Leeuwarden 058 255 55 00 www.friesmuseum.nl Openingstijden Dinsdag tot en met zondag 11.00-17.00 uur Gesloten op maandagen. Café Thús is tot 20.00 uur open. Toegangsprijs Volwassenen 10,- Groepen (v.a. 10 personen, p.p.) 8,- Vrienden Fries Museum gratis Museumkaart gratis Erheen reizen Met de trein Het Fries Museum ligt in het centrum van Leeuwarden, op vijf minuten lopen van het treinen busstation. Steek vanaf het station de weg over naar de Sophialaan. Loop rechtdoor via de Prins Hendrikstraat tot bij het Wilhelminaplein. Het museum bevindt zich rechts op het plein. Met de auto Volg de route naar de parkeerkelder Zaailand. In deze nieuw gebouwde parkeerkelder is vrijwel altijd plaats voor uw auto. Met de lift aan de voorzijde van de parkeerkelder kunt u rechtstreeks naar de centrale hal van het museum. Per dag bent u maximaal 8,- kwijt. De parkeergarage is 24 uur per dag open. Tips: - het museum ligt aan het Wilhelminaplein, maar de Leeuwarders noemen het plein het Zaailand, zoals het van de zeventiende tot en met de negentiende eeuw heette. - gebruik in de stad de 114 meter hoge Achmeatoren als oriëntatiepunt. De toren ligt om 2 minuten lopen van het Wilhelminaplein en het busstation en is vanuit de hele stad goed te zien. - iedere zondagmiddag is er van 13.30 tot 14.30 een gratis rondleiding (excl. entree) door het museum. Een ervaren intermediair neemt bezoekers mee langs de hoogtepunten van de collectie. - op vrijdagen is er markt op het plein voor het museum. Het is een van de grootste markten van de provincie en het is altijd sfeervol even te struinen tussen de vele kraampjes. Museumwijzer Fries Museum ~ 11 ~ Stichting Senia