SHL-Groep is een modern toegerust diagnostisch centrum dat laboratoriumonderzoek en ander diagnostisch onderzoek verricht bij patiënten op verzoek van huisartsen en verloskundigen. Dankzij een fi jnmazig netwerk van prikposten en diagnostische steunpunten in de regio is SHL-Groep makkelijk bereikbaar voor alle inwoners van ons werkgebied. instructie Microbiologie en Occult bloed (ifobt) Stichting SHL-Groep Bredaseweg 165, 4872 LA Postbus 228, 4870 AE Etten-Leur T (076) 502 91 00 E info@shl-groep.nl www.shl-groep.nl KvK 20057835 instructie_microbiologie_def.indd 1 07-05-12 09:37
AFNAME INSTRUCTIE MICROBIOLOGIE EN OCCULT BLOED (IFOBT) INHOUD Inleiding Alvorens materiaal voor microbiologisch onderzoek af te nemen, verzoeken wij u deze afname instructie nauwgezet door te nemen. De kwaliteit van het microbiologisch onderzoek is namelijk rechtstreeks afhankelijk van de manier van afnemen en bewaren van het materiaal. Daarnaast verzoeken wij u de monsters goed te identifi ceren (naam + geboortedatum) en alle relevante (klinische) informatie te vermelden op het aanvraagformulier. pag. 2 pag. 5 pag. 6 pag. 6 pag. 6 pag. 7 Inleiding Materialen instructie Urine Kweek Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorrhoeae Overbrengen van urine in desbetreffende urinebuis De volgende gegevens zijn absoluut noodzakelijk voor een goede interpretatie van de resultaten: - Onderzocht materiaal (urine, feces, pus, genitaal etc.) - Locatie afname (oor, oog, knie, etc.) - Tijdstip en datum afname - Eventuele behandeling met antibiotica - Specifi ek voor urines: de aanwezigheid van een catheter De volgende afnames worden in deze instructie besproken: Urine: - Kweek - Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorrhoeae Feces: - Acute/chronische diarree - wormen en wormeieren - Helicobacter pylori - Occult bloed (ifobt) Genitaal: - Kweek - Groep B streptokokken zwangeren - Chlamydia trachomatis/ Neisseria gonorrhoeae - Trichomonas vaginalis - Humaan papillomavirus + cervix cytologie Diverse materialen: - Herpes simplex 1/2 - Pus (uitstrijkjes voor kweek wond, oor, oog, etc.) - Sputumkweek - Schimmelkweek - MRSA screening - ESBL screening pag. 9 pag. 9 pag. 9 pag. 10 pag. 11 pag. 11 pag. 12 pag. 13 instructie Feces Occult bloed Elicobacter Pylori Acute / Chronische diarree - wormen en wormeieren instructie Genitaal Onderzoek Kweek Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorrhoeae / Trichomonas vaginalis Humaan papillomavirus detectie + cervix cytologie pag. 14 instructie Diverse Materialen pag. 14 Herpes simplex 1 en 2 pag. 14 Pus (uitstrijkjes voor kweek wond, oog, oor, etc.) pag. 14 Sputumkweek pag. 15 Schimmelkweek pag. 15 MRSA screening pag. 16 ESBL screening pag. 17 pag. 18 Overige Informatie Afbeelding Materialen 2 3 Art. 30303039 - versie 2 instructie_microbiologie_def.indd 2 07-05-12 09:37
MATERIALEN De volgende afnamematerialen/informatiefolders worden gratis ter beschikking gesteld aan aanvragers van microbiologisch laboratoriumonderzoek. Ze zijn te bestellen via de website: www.shl-groep.nl/artsen. Bestelnr. Urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem 95790001 Urinebuis bacteriologie (groene dop) 95790002 Urinebuis Biochemie/Chlamydia/GO (beige dop) 95790003 Steriel potje met lepeltje 10801306 ifobt (occult bloed) buisje 95400020 eswab 10001288 Gen Probe Aptima Swab: afname door arts 99050001 Gen Probe Aptima Swab: afname door patiënt 99050034 Steriel potje 30ml 10800218 HPV cervixcytologie (Surepath) 10019004 Informatie: Bestelnr. Instructie Microbiologie en Occult bloed ifobt 30303039 materiaal SHL-Groep 30303065 Verzamelen van urine voor microbiologisch onderzoek 30303037 instructie urinemonsters 30303052 Helicobacter pylori ademtest 30303097 Helicobacter pylori fecestest 30303055 instructie Occult bloed 30303096 instructie: zelf een vaginale afname uitvoeren 50505093 Instructie verzenden PostNL 30303046 Art. 30303039 - versie 2 4 5 instructie_microbiologie_def.indd 3 07-05-12 09:37
AFNAME INSTRUCTIE URINE wordt dan ook als de eerste keuze diagnostiek beschouwd. - Voor vrouwen ligt de gevoeligheid op urine beduidend lager voor Neisseria gonorrhoeae dan op een genitale swab. - GO diagnostiek moet dan ook steeds op een genitale swab. Kweek - Urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem - Urinebuis bacteriologie (groene dop) - Verzamelen van urine voor microbiologisch onderzoek - instructie urinemonsters Voor een betrouwbaar resultaat moet gebruik gemaakt worden van midstream urine die minstens 3 uur in de blaas aanwezig was. - Reinigen uitwendige genitaliën met water (geen desinfectans gebruiken, resten kunnen in urine terechtkomen en het onderzoek belemmeren). - Man: voorhuid terugschuiven en de eikel met water wassen. - Vrouw: schaamlippen spreiden en driemaal schoonvegen met een vochtig gaasje van voor naar achteren. Telkens een schoon gaasje nemen. - Eerste portie urine lozen in toilet. - Tweede portie urine (= midstream) opvangen in urinepotje. - Derde portie urine lozen in toilet. - Overbrengen urine in desbetreffende urinebuis (zie Overbrengen van urine in desbetreffende urinebuis). Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorrhoeae - Urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem - Urinebuis Biochemie/Chlamydia/GO (beige dop) - instructie urinemonsters - In tegenstelling tot de kweek maken we hier gebruik van de fi rst voided urine (FVU) = eerste portie urine (tweede en derde portie lozen in toilet). Let erop dat er ten minste 1 uur tussen de vorige urinelozing moet zitten. - PCR onderzoek op urine voor Chlamydia trachomatis en Neisseria gonorrhoeae is voor mannen even gevoelig als een urethrale swab en Overbrengen van urine in desbetreffende urinebuis - Voor kweek: groene dop - Voor Chlamydia trachomatis / Neisseria gonorrhoeae: beige dop - Voor volledig urineonderzoek: beige dop. - instructie urinemonsters. - Verzamel voldoende urine in het potje en schroef de dop er goed op. Bij het sluiten van het potje moet het afnamepunt (naald) in de urine gedompeld zijn. - Meng de urine in het potje voor de monstername. - Trek de beschermende sticker los (niet verwijderen). Let op: onder de sticker zit een naald. - Plaats de (vacuüm) buis met de stop naar beneden op de nu zichtbare naald en druk voorzichtig de buis naar beneden. De buis wordt gevuld met urine. Wacht tot de buis volledig gevuld is. - Buizen met groene dop na vulling mengen door de buis een acht tot tienmaal te kantelen tot de preservering (poeder) volledig is opgelost. - Wanneer beide buizen gevuld moeten worden: starten met de urinebuis met de beige dop, daarna de urinebuis met de groene dop. - Plaats de beschermende sticker terug op het potje. 6 7 instructie_microbiologie_def.indd 4 07-05-12 09:37
Identifi catie Zowel op het urinepotje, met geïntegreerd afnamesysteem, als op de gevulde buizen de volgende gegevens vermelden: - naam + voorletters - geboortedatum - geslacht - plasdatum en plastijd Transport, vergezeld van een volledig en correct ingevuld aanvraagformulier, kan op drie manieren naar SHL-Groep. - Afgeven van het materiaal op een prikpost van SHL-Groep. Het urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem en de (gevulde) buizen afgeven op een prikpost. Wanneer de urinebuizen niet gevuld zijn zal een medewerker van SHL-Groep, de nodige urinebuizen vullen. - Afgeven van het materiaal bij het laboratorium van SHL-Groep, Bredaseweg 165, 4872 LA Etten-Leur. - Indien de vorige 2 opties niet mogelijk zijn: verzenden via PostNL (zie Instructie verzenden PostNL). Om optimale transportcondities te krijgen moeten bij deze optie de urinebuizen gevuld zijn. Het urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem hoeft hierbij niet meegezonden te worden naar het laboratorium. AFNAME INSTRUCTIE FECES Occult bloed - ifobt (occult bloed) buisje - instructie Occult bloed - Open de groene dop door deze linksom te draaien. - Trek de dop omhoog. - Bestrijk het oppervlak van de feces met het stokje, zorg ervoor dat de groeven volledig bedekt zijn. - Stop het stokje terug in het afnamebuisje en druk het dopje stevig aan (na dichtdrukken niet meer openen!). - in de koelkast bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Helicobacter pylori - Steriel potje met lepeltje (blauwe dop) - Helicobacter pylori fecestest - Een kleine hoeveelheid materiaal in potje brengen (potje niet helemaal vol doen!!) - Dekseltje goed vastdraaien. - in de koelkast bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Het afnamebuisje 1. 2. Correcte manier groeven Vul hier s.v.p. uw voorletter(s), achternaam, geboortedatum, geslacht en afnamedatum in. Open de groene dop 1. Draai dop linksom 2.trek de dop omhoog Bestrijk het oppervlak Bedek de groeven volledig Stop het stokje terug in het afname buisje en druk het dopje stevig aan. Doordrukken tot de klik! * Na dichtdrukken niet meer openen Stuur de afnamebuisjes na de laatste afname op. * Na afsluiten koel bewaren 8 9 instructie_microbiologie_def.indd 5 07-05-12 09:37
Acute / Chronische diarree - wormen en wormeieren Bij acute diarree wordt gekeken naar Salmonella speciës/shigella speciës/ Campylobacter speciës, Giardia lamblia en Cyptosporidium parvum door middel van moleculaire diagnostiek. Bij een positieve PCR wordt een kweek voor het bepalen van de gevoeligheid ingezet. In functie van de consistentie van het monster en de leeftijd worden zo nodig bijkomende testen aangemeld (adeno/rotavirus, Entero-hemorragische E. coli, Clostridium diffi cile etc.). Het kweken van Yersinia enterocolitica, Vibrio speciës, Plesiomonas shigelloides en Listeria monocytogenes gebeurd alleen na specifi eke aanvraag. Bij chronische diarree wordt gekeken naar Blastocystis hominis/cryptosporidium parvum/dientamoeba fragilis/ Entamoeba histolytica en Giardia lamblia door middel van moleculaire diagnostiek en antigeendetectie. Wormen en wormeieren betreft het microscopisch onderzoek naar o.a. Entorobius vermicularis, Taenia speciës etc. Bij verdenking op Schistosoma of Strongyloides stercoralis graag dit duidelijk vermelden op het aanvraagformulier. - Steriel potje met lepeltje. - Een kleine hoeveelheid materiaal in potje brengen (potje niet helemaal vol doen!!). - Dekseltje goed vastdraaien. - in de koelkast bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Identifi catie Op ieder potje de volgende gegevens vermelden: - naam + voorletters - geboortedatum - geslacht - afnamedatum Transport, vergezeld van een volledig en correct ingevuld aanvraagformulier, kan op drie manieren naar SHL-Groep: - Afgeven van het materiaal op een prikpost van SHL-Groep. - Afgeven van het materiaal bij het laboratorium van SHL-Groep, Bredaseweg 165, 4872 LA Etten-Leur. - Indien de vorige 2 opties niet mogelijk zijn kan het materiaal verzonden worden via PostNL (zie Instructie verzenden PostNL). Let op: de kans om bacteriën bij een positieve PCR te kweken wordt hierdoor kleiner. AFNAME INSTRUCTIE GENITAAL ONDERZOEK In relatie tot de klachten en de risico inschatting voor SOA kan gekozen worden uit verschillende aanvragen: Kweek - gisten/gardnerella vaginalis/trichomonas vaginalis - Uitgebreide genitale kweek: gonokokken/gisten/gardnerella/ richomonas/streptococcen groep B/bacteriën in overmaat aanwezig + gevoeligheidsbepaling van de bacteriën - Enkel: Streptococcen groep B (zwangeren). Chlamydia trachomatis/neisseria gonorrhoeae/trichomonas vaginalis PCR Humaan papillomavirus + cervixcytologie. Volgende algemene opmerkingen zijn van toepassing: 1 uur voor afname niet urineren. Tijdens de menstruatie wordt bij voorkeur geen materiaal afgenomen. Kweek - eswab. - Lamp instellen en handschoenen aandoen. - Speculum (een kwartslag draaiend) inbrengen (nat of met speciale glijstof). - Open de eswab verpakking. - Breng de wattenstok in contact met de te onderzoeken fl uor. Draai de wattenstok een slag rond. - Sluit goed af. - op kamertemperatuur (20-25ºC) bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Opmerking: Voor kweek Neisseria gonorrhoeae bij mannen urethrale afname. Op aanvraag zijn eswabs met een minitip verkrijgbaar. - Breng de swab 2 tot 4 cm in de urethra. - Roteer 5 seconden onder lichte druk, zodat een goed contact met de urethrale wand wordt verkregen. 10 11 instructie_microbiologie_def.indd 6 07-05-12 09:37
Chlamydia trachomatis/neisseria gonorrhoeae/ Trichomonas vaginalis - Gen Probe Aptima Swab: afname door arts. Hierin bevinden zich 2 wattenstokken. De witte is voor het verwijderen van overtollig mucus, en deze moet direct na gebruik worden weggegooid. De blauwe swab is voor de afname van het materiaal. - Gen Probe Aptima Swab: afname door patiënt. Hierin zit slechts 1 roze afnamestok, dit is een dikke stok wat de afname door de patiënt zelf vergemakkelijkt. - instructie: Zelf een vaginale afname uitvoeren. Vrouwen - Lamp instellen en handschoenen aandoen. - Speculum (een kwartslag draaiend) inbrengen (nat of met speciale glijstof). - Open Gen Probe Aptima Swab. - Verwijder eerst met de witte wattenstok eventueel overtollig mucus. Gooi dit afnamestokje weg. - Breng de blauwe swab 1-1.5 cm in het cervicale kanaal en roteer gedurende 5 seconden tegen de endocervicale wand. - De dop vastschroeven, wattenstok NIET verwijderen. - bewaren op kamertemperatuur en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Opmerking: een vaginale afname door de vrouw zelf lijkt even gevoelig te zijn als de cervicale afname op de huisartsenpraktijk. De werkwijze is identiek aan wat hierboven staat, alleen wordt de swab dan door de vrouw zelf ±5 cm vaginaal ingebracht. Mannen Voor het opsporen van Chlamydia trachomatis en Neisseria gonorrhoeae bij mannen volstaat een eerste portie urine (zie tekst afname eerste portie urine). De gevoeligheid van de testen op een urethrale uitstrijk is niet hoger dan op een eerste portie geloosde urine. Enkel voor Trichomonas vaginalis moet gebruik gemaakt worden van een Gen Probe Aptima Swab: afname door de arts. - Breng de swab 2 tot 4 cm in de urethra. - Roteer 5 seconden onder lichte druk, zodat een goed contact met de urethrale wand wordt verkregen. - bewaren op kamertemperatuur en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Humaan papillomavirus detectie + cervix cytologie - HPV cervixcytologie (Surepath). - Lamp instellen en handschoenen aandoen. - Speculum (een kwartslag draaiend) inbrengen (nat of met speciale glijstof). - Eventueel overtollig slijm verwijderen met een gaasje. - De cervix-brush inbrengen met de borstelharen tot in het endocervicale kanaal. Onder zachte druk 4 tot 5 maal rond draaien met de wijzers van de klok mee. - Verwijder de cervix-brush, trek hem van het steeltje en doe hem in het medium - Potje goed sluiten. - bij kamertemperatuur bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Identifi catie Op de materialen de volgende gegevens vermelden: - naam + voorletters - geboortedatum - geslacht - afnamedatum Transport, vergezeld van een volledig en correct ingevuld aanvraagformulier, kan op drie manieren naar SHL-Groep: - Afgeven van het materiaal op een prikpost van SHL-Groep. - Afgeven van het materiaal bij het laboratorium van SHL-Groep, Bredaseweg 165, 4872 LA Etten-Leur. - Alleen indien de vorige 2 opties niet mogelijk zijn verzenden via PostNL (zie Instructie verzenden PostNL) 12 13 instructie_microbiologie_def.indd 7 07-05-12 09:37
AFNAME INSTRUCTIE DIVERSE MATERIALEN - in de koelkast bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Herpes simplex 1 en 2 - eswab. - Lamp instellen en handschoenen aandoen. - Open de eswab verpakking. - Blaasje openprikken met een fi jne steriele naald. - Swab 5 seconden roteren, onder lichte druk, over de bodem van het ulcus (cave pijnlijk!). - bij kamertemperatuur (20-25º) bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Pus (uitstrijkjes voor kweek wond, oog, oor, etc.) - eswab. - Open de eswab verpakking. - Breng de wattenstok in contact met de te onderzoeken pus. Draai of wrijf de wattenstok over het te onderzoeken oppervlak, zorg ervoor geen gezonde huid te raken (contaminatie met huid commensalen). Indien mogelijk pus uit de diepte van een wond nemen. - bij kamertemperatuur (20-25º) bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). Sputumkweek - Steriel potje 30ml (witte dop). - Het beste is om ochtendsputum uit de bronchiën te verzamelen (een goede opgehoeste fl uim, geen speeksel!). Schimmelkweek - Steriel potje 30ml (witte dop). - Haren: de aangetaste haren met een pincet uittrekken en in een steriel potje doen. Haren niet afknippen! - Nagels: de aangetaste nagels zo kort mogelijk afknippen en in een steriel potje doen. - Huidschilfers: van de aangetaste plaatsen huidschilfers afkrabben en in een steriel potje doen. - bij kamertemperatuur bewaren en zo snel mogelijk a everen op het laboratorium (zie Transport). MRSA screening Voor het opsporen van dragerschap van Methicilline Resistente Staphylococcus Aureus (MRSA) wordt op verschillende plaatsen materiaal afgenomen, met name neus, keel, perineum en eventueel andere geïnfecteerde plaatsen. Bij een catheter à demeure in de voorgeschiedenis tevens urine inleveren. - eswab - Draag handschoenen. - Open de eswab verpakking. - Strijk in een draaiende beweging volgende plaatsen uit: - Neus: Binnenzijde beide neusvleugels (neuspeutergebied). - Keel: De beide tonsillen, of tonsilbogen. - Perineum: Gebied vanaf vagina of testikels tot anus. - Gebruik voor elke afname een nieuwe swab! - Bij aanwezigheid wonden, huidlaesies, sputum of catheter a demeure deze uitstrijken en of materiaal opvangen in het daarvoor bestemde recepiënt. - bij kamertemperatuur (20-25º) bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). 14 15 instructie_microbiologie_def.indd 8 07-05-12 09:37
Identifi catie Op de materialen de volgende gegevens vermelden: - naam + voorletters - geboortedatum - geslach - afnamedatum - Voor MRSA en ESBL kweken: de afnameplaats. ESBL screening Voor het opsporen van dragerschap van Extended Spectrum Betalactamase producerende gramnegatieve staven (ESBL) wordt op verschillende plaatsen materiaal afgenomen, met name keel en rectum. Tevens sputum bij productieve hoest, urine bij aanwezigheid catheter en wonduitstrijken. - eswab. - Draag handschoenen. - Open de eswab verpakking. - Strijk in een draaiende beweging volgende plaatsen uit: - Keel: de beide tonsillen, of tonsilbogen - Anaal/Rectaal - Gebruik voor elke afname een nieuwe swab! - Bij aanwezigheid wonden, huidlaesies, sputum of catheter a demeure deze uitstrijken en of materiaal opvangen in het daarvoor bestemde recepiënt. - bij kamertemperatuur (20-25º) bewaren en zo snel mogelijk afl everen op het laboratorium (zie Transport). OVERIGE INFORMATIE Voor verdere informatie kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met onze arts-microbioloog of klinisch chemicus (voor ifobt), via het centrale telefoonnummer (076) 502 91 00. Transport, vergezeld van een volledig en cor-rect ingevuld aanvraagformulier, kan op drie manieren naar SHL-Groep: - Afgeven van het materiaal op een prikpost van SHL-Groep. - Afgeven van het materiaal bij het labora-torium van SHL-Groep, Bredaseweg 165, 4872 LA Etten-Leur. - Alleen indien de vorige 2 opties niet mogelijk zijn verzenden via PostNL (zie Instructie verzenden PostNL) 16 17 instructie_microbiologie_def.indd 9 07-05-12 09:37
AFBEELDING MATERIALEN AFnAMe MATeRiAAlKAART Kleuren kunnen afwijken van de afbeelding. Urine Feces Diverse materialen Urinepotje met geïntegreerd afnamesysteem (95790001) Kweek midstream Urine volledig Diarree (acute/chronische) Helicobacter pylori Occult bloed Bacteriële kweek Pus (wond/oor/etc.) MRSA, genitaal, etc. PCR Herpes, Bordetella, Influenza, etc. Sputum Schimmels Chlamydia/GO Trichomonas HPV Cervixcytologie Urinebuis Bacteriologie (groene dop) (95790002) Urinebuis Biochemie/ Chlamydia/GO (beige dop) Steriel potje met lepeltje (10801306) ifobt (95400020) eswab (10001288) Steriel potje 30ml (10800218) Genitale swab Gen Probe Aptima Swab Surepath (10019004) (95790003) arts patiënt (99050001) (99050034) 18 19 instructie_microbiologie_def.indd 10 07-05-12 09:37