KIJKWIJZER Voortgezet Onderwijs bovenbouw Den Haag van Berlage gemeentemuseum den haag maart 2001afdeling educatie postbus 72 2501 CB Den Haag jovereem@gemeentemuseum.nl
1 In 1935 werd het Gemeentemuseum voor het publiek geopend en daarmee kon iedereen het indrukwekkende, nieuwe onderkomen zien, dat Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) had gemaakt voor de veelzijdige Haagse kunstcollectie. Met de verwezenlijking van het museum was zijn grootste droom werkelijkheid geworden, namelijk het ontwerpen van een gebouw, geheel gewijd aan het overbrengen van cultuur aan het volk. Tijdens de opening werd aan het museum een sculptuur geschonken ter nagedachtenis van de bouwmeester, die in het voorgaande jaar op 78-jarige leeftijd was overleden. Dit werk staat nu in de ontvangstzaal op de eerste verdieping, samen met het beeld van de eerste directeur, H.E. van Gelder. Vroeger stond op de oorspronkelijke sokkel Berlages lijfspreuk geschreven: Bouwen is dienen. Berlage wilde zijn architectuur, maar ook zijn interieurkunst, in dienst stellen van de opdrachtgever, zijn eigen kunstzinnige principes en de samenleving. Deze drie uitgangspunten, die overigens sterk met elkaar samenhangen, vormen de leidraad voor de volgende opdrachten. Gebruik uitsluitend potlood om mee te schrijven en een plattegrond om alles te vinden (beide gratis verkrijgbaar bij de informatiebalie in de hal van het museum). Bepaal in overleg met je docent of je de hele kijkwijzer gaat maken, of een gedeelte ervan. A. DE WENSEN VAN DE OPDRACHTGEVER: FUNCTIONALITEIT. GA NAAR DE LANGE GANG, DIE TUSSEN STRAAT EN MUSEUM LOOPT. 1. Hoe kun je aan de buitenzijde zien waar zich het museumgedeelte bevindt en waar de kantoren voor de medewerkers zijn ondergebracht? 2. Waarom werkte Berlage niet met een lange vlakke gevel, maar met verschillende geveldelen die ten opzichte van elkaar verspringen, zowel van hoog naar laag, als van voor naar achter? (Bekijk deze vraag ook eens als je bij de binnentuin staat.)
2 3. Welk onderdeel aan de voorzijde oogt eigenaardig, als je bedenkt dat het hier gaat om een museumgebouw met dienstenvertrekken? Wat zou hiervan de bedoeling kunnen zijn en waar, rondom het gebouw, kom je dit element nog meer tegen? 4. Welke praktische en esthetische functie heeft de vijver? Welke rol speelt de lange gang hierbij? * Schetsopdracht: schets in niet meer dan vijf minuten de grote onderdelen (bouwvolumes) van de voorgevel en de raampartijen.
3 B. PRINCIPES VAN DE BOUWMEESTER: WAARHEID, LICHT EN RUIMTE GA NU NAAR DE HAL EN NEEM DE TRAP NAAR DE EERSTE VERDIEPING, TOTDAT JE IN DE ONTVANGSTZAAL BENT MET DE BEELDEN VAN BERLAGE EN VAN GELDER. Deze twee mannen hebben samen de ideologische basis van het gemeentemuseum bedacht. 5. Noem vier verschillende materialen waarover je hebt gelopen in het museum. Wat is de eigenschap van elk materiaal als je er overheen loopt? 6. Beschrijf hier voor iemand die het museum niet kent, hoe de ruimte van de ontvangstzaal eruit ziet. Betrek daarin: de verschillende hoogten, hoe muren en plafonds met elkaar zijn verbonden, wat gesloten is en wat open, hoe het licht naar binnen komt en op welke manieren deze ruimte toegang biedt tot andere ruimten. 7. In de wand van de ontvangstzaal is het grote, computergestuurde kunstwerk van Peter Struyken te zien. Welke relatie heeft dit werk volgens jou met Berlages gebouw en wat vind je er van?
4 8. Op de eerste verdieping vind je twee typen grote zalen, waar het licht op verschillende manieren naar binnen valt. Beschrijf het onderscheid tussen de zalen en op welke wijze het licht op de kunstwerken valt. Welk verband zie je tussen deze belichting en de speciale lampen, die in de kleinere kabinetten zijn opgehangen? GA NU NAAR DE GANG EN LOOP NAAR DE GROTE ZAAL DIE UITKIJKT OP DE BINNENTUIN. 9. Berlage heeft twee kleuren baksteen gebruikt voor de gevels van de binnentuin. * Teken hieronder het metselverband en daarnaast een metselverband zoals je dat kent van het gemiddelde huis in Nederland.
5 10. Welk metselverband is het meest geschikt om gewicht te dragen? Als je in de zaal rondkijkt, waaraan denk je te kunnen zien of Berlage zijn gebouw uit bakstenen heeft opgetrokken of uit een ander bouwmateriaal? 11. Wat vind je van deze ruimte. Waarom is hier geen daglicht? Omschrijf de sfeer. GA NU NAAR DE KELDER MET DE MODEGALERIJ TOE. DEZE LIGT PRECIES ONDER DE BINNENTUIN. 12. In het reliëf in de centrale hal staat een tekst geschreven. Wat betekenen deze woorden voor jou? Op welke manier heeft Berlage volgens jou de samenleving willen dienen en vind je dat hij hierin is geslaagd? C. OM DE SAMENLEVING TE DIENEN