bronnen EHBO Schaap en geit. Enkele spoedsituaties: Wat te doen? SPAR S Slijmvliezen Kleur, vochtig, crt P Pols Frequentie en kracht A Ademhaling Frequentie en type R Reflexen Dreigreflex, pupil reflex, correctiereflex zoals dubbeltreden Enkele spoedsituaties Als dierhouder of beheerder van een kinderboerderij, of als hobby s met deze diersoorten, zul je je kleine herkauwers regelmatig moeten observeren om te kijken of ze gezond zijn. Opvallende gedragingen en symptomen (afzondering, tandenknarsen, snelle moeilijke ademhaling etc) maken dat je aan de gezondheid kunt twijfelen. Een aantal bepalingen kun je zelf uitvoeren, zoals het opnemen van de ademhaling, pols en temperatuur. Het kan zijn dat je besluit de dierenarts te bellen om het dier te onderzoeken. In sommige gevallen is meer haast geboden en zul je zelf al wat moeten ondernemen om de tijd te overbruggen voordat de dierenarts komt. Bloedingen/verwondingen Druk uitoefenen op de wond, drukpunten (oksel, lies, staart). Koelen (brandwonden). Benauwd Zorgen dat luchtwegen zo open mogelijk zijn, hals strekken, evt. mond op neus beademen. Bewusteloosheid Dier op zij leggen, kop gestrekt, tong uit bek. Oververhitting Overbrengen naar koele omgeving, lauw afspuiten, laten drinken Shock Warm houden (deken, rust, niet laten drinken (mogelijk verslikken) Niet vorderende partus Als je het kunt, reponeren. Bij schaap: schaap op zijn rug in de wei. Overeind zetten via zitstand, dus eerst op de kont zetten en dan op de poten.
Wat te doen bij wonden als gevolg van scheren en klauwbekappen: Mogelijke behandelingen; Niks doen: Indoen de wond goed uitbloed, zal er ook zonder behandeling genezing optreden, zonder dat er zich ontstekingen voordoen. Het gebruik van wondspray is vaak ethisch en vooral bedoeld om het publiek gerust te stellen. Acederm wondspray: Goed schudden voor gebruik. Reinig de wond en directe omgeving met water en eventueel met een niet irriterende vloeibare zeep. Verwijder necrotisch (dood) en purulent (etterig) weefsel. Dep het wondoppervlak droog. Spray twee maal daags op de wond. Bevorderd wondgenezing bij: o Verwondingen o Nabehandeling van operatieve wonden o Speen en tepelaandoeningen o Tussenklauwaandoeningen o Droge en vochtige mok o Caro luxurians (wild vlees) o Hyperkeratose (verhoorning) Bevorderd de epithelisering (huidvorming) Werkt antiseptisch (ontsmet) Normaliseert de granulatie (eerste wondheling uit het bloed) Remt exudaatvorming (wondvochtvorming) Houdt de wond soepel Remt de bacteriele groei Geen wachttijd en bijwerkingen CTC spray (UDA) Bevat chloortetracyclinehydrochloride en kleurstof! Behandeling van oppervlakkige huid en hoefinfecties (rotkreupel, stinkpoot, mortellaro) gevoelig voor chloortetracycline Behandeling van oppervlakkige wonden, gecontamineerd door chloortetracycline gevoelige kiemen. Bespuit de te behandelen oppervlakte op een afstand van 15-20 cm gedurende 3 seconden, zodat deze gelijkmatig gekleurd wordt. Deze behandeling dient bij klauwaandoeningen na 30 seconden herhaald te worden. o Wonden 1x behandelen o Mortelaro 1-2 maal daags dubbele behandeling met 30 seconden interval gedurende 3 dagen. o Andere klauwaandoeningen ook 1-2 maal daags dubbele behandeling met 30 seconden interval. Herhalen afhankelijk van herstel met interval van 1-3 dagen. o In verband met sensibiliteit en contactdermatitis dient bij toepassing direct contact met huid en ogen en inademing vermeden te worden. Draag handschoenen, beschermiddel voor ogen en gezicht. o Overgevoeligheid is een mogelijke bijwerking en geen wachttijd. Aluminiumspray: Uitwendig gebruik, 1-2 x daags ter afdekking en bescherming van wonden. Gas rook damp niet inademen Bij inslikken arts waarschuwen Milieuschadelijk
Oraal toedienen van medicijnen - Veelal wormmiddelen - Drench voor vloeibare middelen - Pillenschieter voor vaste middelen - Pasta s worden in de paardenhouderij gebruikt - Ontwormen via het voer in de varkenshouderij Repteerdrenchgun Drencgum Metalen pillenschieter Pillenschieter Injecteren van medicijnen Wegwerp spuit Repeteerspuit met fles o o o o o Scherpe naald Bijvoorkeur niet met dezelfde naald dier- medicijnverpakking Wegwerpspuit of repeteerspuit Intramusculair (in de spier) Medicijn word snel in het bloed opgenomen. o In de halsspier - geen spuitreacties in duur spierweefsel o Bilspier - gemakkelijker toe te dienen Subcutaan (onderhuids) Medicijn wordt langer afgegeven o Kale huidvlakte achter de voorpoot (ivermectines) o 6 cm achter het oor (footvax vacciantie)
- Footvax geeft vaak een heftige entreactie. Achter de voorpoot bemoeilijken deze het lopen.
Bronnen Adviezen van de dierenarts mbt schapen en geiten In de tekst spreken we voor de gemakkelijkheid alleen over ooien, schapen enzovoort maar dit gaat ook op voor geiten. De dracht. Tijdens het laatste deel van de dracht zul je speciaal moeten letten op: 1. Verwerpen. 2. Lijf bieden, kappen of roos laten zien. Een snelle behandeling is dan noodzakelijk. 3. Ten gevolge van bovengenoemde aandoening is er vaak een slechte ontsluiting van de geboorteweg; extra aandacht rond het lammeren is dan ook vereist; deze schapen niet opnieuw laten dekken. 4. Slepende melkziekte aan het eind van de dracht kun je voorkomen door de ooien niet een te ruime conditie te laten krijgen. Treedt toch slepende melkziekte op, dan moet u de krachtvoergift verhogen. Het werpen. Noteer vooral nauwkeurig de dekdatum. Een schaap draagt 137-152 dagen, gemiddeld 146 dagen. 1. De gedragsverandering is het eerste symptoom van de komende geboorte: afzondering van het koppel; liggen en opstaan; staan met een gebogen rug. 2. Let op de zwelling van vulva en uier. 3. Is de geboorte aanstaande, controleer dan om de 2 uur (controleer gedurende de nacht niet te veel, dit kan onrust in het koppel brengen) of één van de ooien staat of ligt te persen. 4. Plaats de ooi na aflammeren in een apart kraamhokje van 1,5 m2 ( tot twee dagen na het lammeren om een goede moeder-lambinding te bevorderen) en knip de wol rondom de geboorteweg en uier royaal af, dit ook in verband om het gemakkelijk drinken van de lammeren. De lammeren. 1. Na de geboorte direct de navel ontsmetten met 5% jodiumtinctuur of met een spray. 2. Controleer de lammeren op vitaliteit en let erop dat ze de eerste 12 uur voldoende drinken. Omdat een lam zonder afweerstoffen tegen ziekten geboren wordt, moet het direct na de geboorte biest drinken (hoe eerder hoe beter). 3. Let op tranende en/of ontstoken oogjes. Aandachtspunten bij en na verlossing. 1. Zorg ervoor dat je niet aan het verkeerde pootje trekt. Controleer altijd goed of je met de vruchtdelen van hetzelfde lam te maken hebt. 2. Verantwoord verlossen is alleen mogelijk wanneer je met de hand de geboorteweg en de baarmoedermond kan passeren. 3. Wees voorzichtig met het terugduwen van het lam in de baarmoeder. Wanneer de baarmoeder teveel is samengetrokken altijd de dierenarts waarschuwen. 4. Controleer altijd na een verlossing of er geen lammeren in de baarmoeder achterblijven.
5. Controleer op het afkomen van de nageboorte en op napersen. 6. Controleer het uier op ontstekingen en de tepels op normaal functioneren. Verlossing Het is moeilijk aan te geven wanneer je in moet grijpen bij de geboorte. In grote lijnen kan worden aangegeven dat pas moet worden ingegrepen als: 1. De geboorte een uur na het zichtbaar worden van de vruchtvliezen of vruchtdelen niet vordert; 2. Binnen twee uur na het zichtbaar worden van vruchtvliezen of vruchtdelen, bij een kennelijk normale ligging, de geboorte niet is beëindigd. Verder bied je hulp: - Wanneer het eerste lam in normale houding in de geboorteweg ligt (dat wil zeggen kop op de gestrekte voorpootjes en het schaap perst goed), na anderhalf uur, indien de situatie niet verandert; - Als een lam in een normale stuitligging ligt (dat wil zeggen achterstevoren met naar achter gestrekte pootjes), en niet binnen een half uur geboren wordt; - Bij kennelijk afwijkende liggingen van een lam in kopligging (teruggeslagen pootjes) na ongeveer een half uur - Meteen als er sprake is van een stuitligging met afwijkende ligging van één of beide achterpootjes. De aangegeven tijden zijn richtlijnen. Als je de situatie niet vertrouwt, kun je eerder controleren of de hulp inroepen van de dierenarts. Afwijkende geboorteligging lam Neem bij een afwijkende geboorteligging de volgende zaken in acht: - Zorg voor schone handen en korte nagels. - Reinig het achterstel van het dier met lauw water, waaraan een desinfecterend middel is toegevoegd (eventueel wol/haren wegknippen als er veel mestresten aanzitten). - Gebruik bij het opvoelen glijmiddel, of vaseline; nooit zeep! Valse weeën In een enkel geval kun je stuiten op een nog gesloten baarmoedermond. Dit voelt aan als een knop. - Controleer of er melk in het uier zit. Indien dit het geval is, zullen de lammeren in de regel binnen 24 uur geboren worden (dit hoeft echter niet!). - Zit er geen melk in het uier, dan kan het nog wel enige dagen duren voordat het schaap aflamt. Besteed extra aandacht aan het dier. Soms is er sprake van een slag in de baarmoeder. Meestal is er dan wel een spoor van vruchtwater te vinden. In dat geval zal er een keizersnede gemaakt moeten worden. Kopligging Je voelt in de normale situatie een gestrekte kop, die op gestrekte voorpootjes ligt, terwijl de rug en de schedel van het lam naar de rug van de moeder gekeerd zijn. Meestal wordt het lam spontaan geboren. Wil je helpen: voorzichtig aan de pootjes trekken, terwijl het schaap perst. Afwijkende kopligging Algemeen geldt bij afwijkende ligging dat het lam terug moet worden geduwd in de baarmoeder. Dit vergemakkelijkt het opheffen van de afwijkende ligging aanzienlijk. Dit terugduwen is niet altijd zonder gevaar! De baarmoederwand is erg dun en kwetsbaar.
Teruggeslagen kop Je dient het lam eerst terug te duwen in de baarmoeder. Daarna met de hand over de hals van het lam gaan, de kop van het lam in de volle hand nemen en voorzichtig onderlangs naar je toehalen. Het is bij deze handeling vaak nodig erg ver naar binnen te gaan. Als de kop en hals volledig gestrekt liggen, kunt je de beide voorpootjes strekken. Carpaalligging Bij deze ligging voelen we één of twee gebogen voorknietjes. Indien één voorpootje gebogen is en het andere ligt goed, dan zien we vaak een al gedeeltelijk geboren kop plus goedliggend voorpootje, terwijl de gebogen voorknie van het andere pootje in de geboorteweg te voelen is. In zo n situatie kan het lam er meestal aan de kop en het goedliggende voorpootje worden uitgetrokken. Indien het gebogen voorknietje nog in de baarmoeder ligt, voor de bekkeningang, dient de kop van het lam teruggeduwd te worden tot in de baarmoeder. Het pootje is dan goed te leggen door: 1. Het voorknietje langs de hals een beetje omhoog te brengen en 2. Vervolgens het klauwtje in gebogen toestand naar je toet te halen en dan 3. Het pootje te strekken in de geboorteweg. 4. Vervolgens kun je het lam met voorzichtige trekkracht geboren laten worden, terwijl het dier perst. Schouderligging Het voorpootje ligt gebogen in het schoudergewricht en in z n gehele lengte langs de romp teruggeslagen. 1. Ligt het schoudergewricht van het verkeerd liggende pootje in de geboorteweg, dan kunt u door een beetje trekkracht aan de kop en het goedliggende pootje het lam meestal vlot geboren laten worden. 2. Indien het pootje recht gelegd moet worden: eerst de kop terugduwen in de baarmoeder. Doe dit voorzichtig. Als je te rug bent met terugduwen, dan kan er een scheur in de baarmoeder komen, meestal met dodelijke afloop voor het moederdier. 3. Als het lam ver genoeg is teruggeduwd, probeer dan de voorknie te pakken en naar achteren te halen, totdat een carpaalligging is bereikt. Handel verder als beschreven bij de carpaalligging. Stuitligging De kans op doodtrekken van een lam in stuitligging is bij Texelaars vrij groot. Deze lammeren hebben namelijk een diepe borstkas die gemakkelijk gekraakt wordt wanneer er al een klein beetje geforceerd aan het lam wordt getrokken (gebroken ribben die longbeschadiging veroorzaken). Bij een kopligging treedt dit gevaar veel minder vaak op,
omdat het lam dan meer gestroomlijnd is en de geboorteweg beter is opgerekt. De geboorteweg raakt bij een kopligging beter ontsloten dan bij een stuitligging. Wanneer het lam in stuitligging ligt en je vermoed een éénling of een zeer goed ontwikkeld tweelinglam, dan krijg je vaak te maken met een keizersnede. Tarsaalligging Als je bij controle één of twee gebogen hakjes in plaats van klauwtjes voelt, is er sprake van een tarsaalligging. Als extra controle kun je voelen naar het staartje. Het corrigeren van een tarsaalligging is vaak lastig en niet geheel zonder risico. 1. Eerst het lam voorzichtig terugduwen. 2. Vervolgens de hak omhoog brengen richting staart. 3. Het onderbeentje langs de baarmoederwand naar achteren brengen 4. Onderbeentje strekken. Pas op voor scheuren van de baarmoeder. Heupligging Het achterpootje is sterk gebogen in het heupgewricht en ligt langs het lichaam teruggeslagen. Meestal gaat het om beide achterpootjes en voel je alleen het staartje. Een heupligging is zeer lastig te corrigeren, neem niet te veel risico! 1. Het lam ver terugduwen in de baarmoeder. 2. Achterpootje aan de hak naar achteren trekken zodat alle gewrichtjes van het pootje gebogen worden. 3. Er is nu een tarsaalligging bereikt. Handel verder zoals beschreven gij de tarsaalligging.
Wormen Maagdarmwormen Voordat je in het voorjaar de schapen en lammeren naar buiten brengt, moet je de schapen met een wormmiddel. Daarna breng je de schapen op een zo school mogelijk perceel, wat de wormen betreft. De lammeren behandel je dan op een leeftijd van vier tot zes weken. Op het moment van ontwormen moeten ze minimaal twee weken buiten hebben gelopen. Vier weken na het toedienen van een wormmiddel laat je een mestonderzoek doen van een aantal lammeren. Aan de hand van de uitslag bepaal je wanneer je weer moet behandelen. Een goede uitgevoerde ontworming is een ontworming: Met een goed wormmidel; In een goede dosering. Ga bij de dosering uit van het advies van de fabrikant van het middel. Geef liever een overdan een onderdosering. Daarbij is het gewicht van de lammeren van belang. Vaak schatten mensen het gewicht van de opgroeiende lammeren te laag schatten. Het gevolg is dat veel lammeren een te lage dosering wormmiddel toegediend krijgen. Cocciddiose Coccidiose kan soms een groot probleem zijn, vooral op intensieve schapenbedrijven. Het behandelen van de lammeren is dan nodig. Zere bekjes Ecthyma, oftewel zere bekjes, is een virusziekte die voornamelijk voorkomt bij schapen en geiten. De ziekte uit zich vooral in het voorjaar en najaar. De verschijnselen bij lammeren zijn het bekendst. Lammeren krijgen door de infectie met het virus zweren en puisten rond de bek. Maar ook op andere plekken van het lichaam kan het virus toeslaan. Ecthybel is een entstof voor Ecthyma. Voorbehoedend enten is echter niet toegestaan. Ecthybel is daardoor alleen inzetbaar als geneesmiddel bij zieke dieren die een infectie met ecthyma doormaken. Het ecthyma-virus is ook besmettelijk voor mensen en kan bij mensen op de vingers veroorzaken.
Uitwendige parasieten Bij schapen in ons land komen de volgend uitwendige parasieten regelmatig voor: - Bijtende witte luis (Damalinia ovis); - Schapenluisvlieg (Melophagus ovinus); - Wolschurftmijt (Psoroptes ovis); - Beenschurftmijt (chorioptes ovis); - Bromvlieg (lucilia sericata); veroorzaker van myiasis. Zie je bij het scheren parasieten of vind je aanwijzingen die op parasieten kunnen wijzen, laat dan een diagnose stellen. Stel niet zonder diagnose een behandeling in en stel zeker geen behandeling in als daar geen reden voor is. Scheren Ooien die niet voor de aflamperiode zijn geschoren, kunnen geschoren worden in de loop van de maand juni. Scheer de ooien niet als de lammeren er nog bijlopen. Je loopt dan risico dat een aantal lammeren de moeder niet meer kan vinden. Let bij het scheren op het voorkomen van huidparasieten of op afwijkingen die op parasieten kunnen wijzen. Controleer bij het scheren ook de klauwtjes en doe er zo nodig wat aan.