Behandelwijzer Locatie Deventer De inwendige bestralingsbehandeling (HDR) Prostaatkanker
2 Behandelwijzer locatie Deventer
Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 De voorbereidingen 8 3 De bestraling 9 4 Bijwerkingen 10 5 Adviezen 11 6 Nazorg 14 Bestralingsbehandeling 3
1 Inleiding Uw uroloog heeft prostaatkanker bij u geconstateerd en u bent voor een inwendige bestralingsbehandeling, in combinatie met uitwendige bestraling, doorverwezen naar de Radiotherapiegroep. Iedere patiënt wordt over het algemeen voorafgaand aan de verwijzing besproken in een multidisciplinair team bestaande uit urologen, radiotherapeut-oncologen, medisch-oncologen en pathologen. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de inwendige bestralingsbehandeling van de prostaat en de voorbereidingen daarop. Voor meer informatie over uitwendige bestraling verwijzen wij u naar de desbetreffende informatiefolder. Meer over prostaatkanker De prostaat is een klier zo groot als een tamme kastanje (25-30 ml), die rondom de urinebuis ligt, tegen de blaas aan. De prostaat maakt het vocht dat nodig is voor het transport van zaadcellen bij de zaadlozing. In de prostaat kunnen goedaardige en kwaadaardige cellen ontstaan. Per jaar krijgen in ons land ongeveer 35.000 mannen kanker. Prostaatkanker komt voor bij meer dan 8.000 mannen, meestal op latere leeftijd. Voor je 40e is prostaatkanker zeldzaam. Met een bloedonderzoek (PSA= Prostaat Specifiek Antigeen) kan deze vorm van kanker in een vroeg stadium worden herkend. In het lichaam bevinden zich cellen die zich delen. Celdeling is nodig voor het vervangen van oude, beschadigde of uitgeputte cellen. Celdeling is ook belangrijk om het lichaam te laten groeien. Prostaatkanker is een ziekte die ontstaat doordat sommige cellen zich ongeremd snel gaan delen. Het lichaam kan deze abnormale cellen niet bestrijden. Het heeft er geen grip op. De cellen gaan een eigen weg en hebben het vermogen om omliggend, gezond weefsel aan te tasten en binnen te dringen. Kankercellen kunnen zich ook verspreiden via de bloed- en lymfebanen en verder in het lichaam schade aanrichten. Deze uitzaaiingen noemen we metastasen. Als de prostaatkanker zich beperkt tot de prostaat, is genezing goed mogelijk. Zijn er uitzaaiingen geconstateerd, dan kan de ziekte wel worden onderdrukt, maar van genezing kan echter geen sprake zijn. 4 Behandelwijzer locatie Deventer
Behandeling is voor iedereen anders In Nederland kennen wij 4 behandelingsmethoden als de prostaatkanker beperkt is tot de prostaat. Operatief verwijderen van de prostaat (radicale prostatectomie) Bestraling van buitenaf (uitwendige radiotherapie) Bestraling binnenin (inwendige radiotherapie/brachytherapie) Behandeling met hormonen. Ook passen we combinaties van bovenstaande behandelingsmethoden toe. In het algemeen geldt dat de therapie agressiever wordt, als ook de prostaatkanker agressiever wordt. Wij proberen altijd de minst agressieve behandeling toe te passen, omdat dit een betere kwaliteit van leven oplevert, dus minder bijwerkingen en gevolgen. Dit mag echter niet ten koste gaan van de genezingskans! Het is dus niet een kwestie van een therapie uitkiezen. We bekijken welke therapie het meest geschikt is om de bij u geconstateerde prostaatkanker te behandelen. Soms is actieve behandeling niet nodig en blijft u alleen onder controle, omdat de kanker langzaam of vrijwel niet groeit. Wij noemen dit waakzaam beleid. Radiotherapiegroep legt zich toe op inwendige en uitwendige radiotherapie, eventueel in combinatie met hormoonbehandeling. Physician assistant Tijdens uw behandeling wordt u begeleid door een radiotherapeut-oncoloog of een physician assistant. Een physician assistant is geen arts maar is opgeleid om taken van de arts over te nemen. Dit gebeurt altijd onder supervisie van de radiotherapeutoncoloog. Bestralingsbehandeling 5
U bent voor radiotherapie doorverwezen naar Radiotherapiegroep. Wat kunt u tijdens het behandeltraject verwachten? Doorverwijzing naar Radiotherapiegroep Oproep van Radiotherapiegroep (telefonisch en bevestigingsbrief). Voorbereiding Route voor alle patiënten. Eerste gesprek met radiotherapeut-oncoloog of physician assistant. Voorlichtingsgesprek met MBB er (Medisch Beeldvormings- en Bestralingsdeskundige) die gespecialiseerd is in het voorlichten van patiënten. CT-scan brengt het bestralingsgebied in beeld. Bestralingsplan radiotherapeutoncoloog bepaalt het aantal bestralingen en de dosis straling per keer. MBB ers vervaardigen het bestralingsplan. Voorbereiding Route voor sommige patiënten. Mouldroom het maken van masker of andere hulpmiddelen t.b.v. de bestralingsbehandeling. 6 Behandelwijzer locatie Deventer
Bestralingsbehandeling Uitvoering van het bestralingsplan. Nazorg Na de laatste bestraling. Bestralingsbehandeling bestaat uit één of meerdere bestralingen. Nazorgbrief en controle-afspraak. Controlegesprek met radiotherapeut-oncoloog of physician assistant. Gesprek met diëtist. Bestralingsbehandeling 7
2 De voorbereidingen Gesprek over uw behandeling Voordat u de bestraling ondergaat, doorlopen wij een aantal voorbereidende onderzoeken en bespreken wij de behandeling met u. De radiotherapeut-oncoloog bepaalt of uw prostaat geschikt is voor inwendige bestraling. Het onderzoek van de prostaat gebeurt met een inwendig vingeronderzoek én een echografie (planningsecho/ volumestudie), beide via de anus. Het kan voorkomen dat deze onderzoeken uitwijzen dat aanvullend onderzoek nodig is, of dat het beter is om een hormoonbehandeling te ondergaan. Patiëntenvoorlichting Ter voorbereiding op de behandeling bieden wij u een voorlichtingsgesprek aan met een van onze Medisch Beeldvormings- en Bestralingsdeskundigen (afgekort MBB ers). Een MBB er is gespecialiseerd in het geven van voorlichting en geeft u tijdens het voorlichtingsgesprek uitleg over uw behandeltraject door middel van een PowerPoint presentatie. Wij raden u aan om bij dit gesprek iemand uit uw nabije omgeving mee te nemen. Medicatie Van uw radiotherapeut-oncoloog krijgt u een aantal recepten voor medicijnen. U krijgt een recept voor Tamsulosine 0,4 mg, dit medicijn wordt voorgeschreven om plasklachten in de eerste maanden na de behandeling zo veel mogelijk te voorkomen. U start met het gebruik van Tamsulosine 5 dagen voor de ingreep en u blijft dit gebruiken tot 3 maanden na de ingreep. Verder krijgt u Bisacodyl 10 mg in de vorm van een zetpil. Bisacodyl is een laxeermiddel. Het is belangrijk dat de darmen zo leeg mogelijk zijn tijdens de behandeling. U gebruikt Bisacodyl 2 dagen voor de ingreep s avonds en 1 dag voor de ingreep s middags. Tevens krijgt u een recept voor Tavanic 250 mg, dit wordt voorgeschreven om infecties, veroorzaakt door bacteriën te voorkomen. U gebruikt Tavanic gedurende 3 dagen en start hiermee bij thuiskomst op de dag van de ingreep. Anesthesie Nadat u bij uw radiotherapeut-oncoloog bent geweest, heeft u een afspraak in het ziekenhuis met de anesthesist. De anesthesist bespreekt met u welke vorm van verdoving voor u het beste is. 8 Behandelwijzer locatie Deventer
3 De bestraling De operatieve ingreep Bij inwendige bestraling plaatsen wij naalden in en rondom de prostaat. Door deze naalden gaat een radioactieve bron die straling afgeeft. De behandeling vindt plaats in de operatiekamer. Na afloop worden de naalden weer verwijderd. Het voordeel van deze vorm van inwendige radiotherapie is dat de bestraling binnen de prostaat is geconcentreerd. Het omliggende weefsel wordt minder belast dan het geval is bij uitwendige bestraling. Het inbrengen van de naalden gebeurt operatief. Dit is vrijwel altijd 2 weken na afloop van de uitwendige radiotherapie. De operatieve behandeling gebeurt tijdens een dagopname. Voor de verdoving krijgt u meestal een ruggenprik. De anesthesist heeft dit vooraf met u besproken. Als de verdoving werkt, krijgt u een (blaas)katheter. De echografiesonde in de endeldarm brengt de prostaat in beeld. Met behulp van dit beeld brengen wij via het perineum (de huid tussen de balzak en anus) een aantal holle naalden in. Meestal worden 15 tot 20 naalden gebruikt. Na het plaatsen van de naalden wordt een echografie en CTscan van de prostaat gemaakt. Met deze beelden wordt een definitief plan van behandeling gemaakt. Dat duurt ongeveer een half uur. Daarna kan de behandeling beginnen. De naalden worden met slangetjes (zogeheten transfertubes) aangesloten op het bestralingsapparaat. De behandeling duurt ongeveer 10 tot 20 minuten (afhankelijk van de sterkte van de radioactieve bron). Uit voorzorg krijgt u tijdens de behandeling via een infuus antibiotica toegediend. Een eventuele infectie wordt op deze manier voorkomen. De operatieve ingreep duurt in totaal ongeveer 3,5 uur. De (blaas)katheter verwijderen wij na een aantal uren. Bestralingsapparaat Flexitron Bestralingsbehandeling 9
4 Bijwerkingen Het is mogelijk dat er bijwerkingen van de inwendige bestraling optreden. Hieronder leest u de meest voorkomende klachten. De dagen na de ingreep kunt u een bloeduitstorting onder de balzak krijgen. Het gebied tussen de anus en de balzak is gevoelig en voelt vol aan. Deze klacht duurt ongeveer 1 tot 3 weken. Plasklachten kunnen optreden, zoals branderigheid, het slecht kunnen ophouden van de plas of juist moeilijker en vaker plassen. Dit is zeker niet bij iedereen het geval. Na 4 tot 6 weken nemen deze klachten geleidelijk aan af. In de urine kan de eerste tijd bloed zitten. Dit is op zich niet verontrustend. Het is belangrijk om voldoende te drinken. Er is een kans (minder dan 6%) dat u na de ingreep niet meer kunt plassen. De plasbuis is dan door de zwelling dichtgedrukt. Mocht dit gebeuren, meldt u zich dan direct bij uw uroloog. In het ergste geval meldt u zich bij de Eerste Hulp. Er wordt dan voorzichtig een katheter geplaatst. Deze katheter zal later weer worden verwijderd. Het kan voorkomen dat u diarree krijgt of dat u wat slijm (soms bloed) bij de ontlasting hebt. Dit komt door de bestralingsreactie op de endeldarm. De klacht is niet verontrustend en gaat bijna altijd na enkele maanden vanzelf over. Aanpassingen van het dieet kunnen ook een positief effect hebben op de klachten. Na 3 maanden is het plaspatroon grotendeels hersteld. Verdere verbeteringen treden zelfs tot 2 jaar na de behandeling op. De klachten zoals hierboven beschreven kunnen ook langer aanhouden. Het is belangrijk dat u, in overleg met uw radiotherapeut-oncoloog, uw medicijnen inneemt en dat u het geadviseerde dieet volgt. Bijwerkingen bespreken U kunt uw vragen en de bijwerkingen bespreken met uw radiotherapeut-oncoloog. Hij/ zij houdt tevens in de gaten hoe u de behandeling verdraagt en wat de bijwerkingen zijn. Ernstige bijwerkingen na de behandeling komen zelden voor. Echter kunnen wij deze, net als bij andere behandelingen of operatieve ingrepen, nooit helemaal uitsluiten. 10 Behandelwijzer locatie Deventer
5 Adviezen Dieetadviezen Onderstaand vezelbeperkt dieet volgt u 2 dagen voor de behandeling. Ontbijt 2 à 3 sneetjes witbrood zonder zaden, besmeerd met halvarine, margarine of roomboter beleg - kaas zonder pitten en korsten - 1 gekookt ei (als u daar zin in heeft) - honing, gekleurde hagelslag of jam thee met suiker als u dat gewend bent Tussendoor koffie, thee of water 1 portie fruit zonder schil of pit (appel, peer of banaan) Tweede broodmaaltijd 2 à 3 sneetjes witbrood zonder zaden, besmeerd met halvarine, margarine of roomboter beleg - kaas zonder pitten en korsten - honing, gekleurde hagelslag of jam 1 beker melk of karnemelk Tussendoor thee 2 biscuitjes Warme maaltijd een stuk gekookte kip zonder vel of gekookte vis 1 opscheplepel gekookte groenten (worteltjes, bloemkoolroosjes, spinazie of sperziebonen) een portie witte rijst, macaroni of spaghetti (geen volkoren) jus of bouillon een schaaltje yoghurt, vanillevla of vanillepudding Bestralingsbehandeling 11
In de loop van de avond koffie, thee of water Voldoende drinken ruim 1 tot 2 liter vocht per dag naast koffie (maximaal 4 kopjes per dag), thee of water kunt u ook bouillon, druiven-, appel-, en sinaasappelsap (zonder vezels), roosvicee en limonade van limonadesiroop gebruiken. Geen dranken met koolzuur! De dag van de behandeling: nuchter Na 8 uur s avonds tot 4 uur voor de behandeling alleen nog koffie, thee of water drinken. Dieet bij klachten Het is mogelijk dat u na de behandeling plas- en/of ontlastingsklachten krijgt. U krijgt hier medicijnen voor, daarbij hebben wij een speciaal dieet samengesteld dat de kans op klachten vermindert. Daarbij is het belangrijk dat u voldoende drinkt. Bij plasklachten deze producten niet gebruiken: alcohol appels en appelsap aardbeien ananas azijn chocolade citrusvruchten (sinaasappel, citroen en grapefruit) en het sap hiervan cranberry s en cranberrysap koolzuurhoudende dranken koffie perziken pruimen sterke kruiden en specerijen vitamine B-complex vitamine C 12 Behandelwijzer locatie Deventer
Deze producten kunt u met mate gebruiken: avocado s bananen champagne gekonfijte vruchten, zoals vijgen noten oude kaas uien roggebrood wijn yoghurt zure haring zure room Dit fruit kunt u wel nemen: abrikozen papaja peer watermeloen Zodra de bijwerkingen zijn verdwenen, kunt u weer eten wat u wilt. Algemene adviezen Na 2 tot 3 dagen na de behandeling kunt u weer met uw dagelijkse bezigheden beginnen. Belangrijk is dat u na de behandeling voldoende drinkt. Dat is minstens 1 tot 2 liter drinkvocht per dag. Verder kunt u eten wat u gewend bent. Wij adviseren u om de eerste 3 weken geen druk op de prostaat te geven, zoals bij fietsen. Seksueel contact is gewoon toegestaan. Lange tijd niet vrijen kan zelfs nadelige gevolgen hebben voor de potentie. Het sperma kan de eerste tijd rood of donker verkleurd zijn, dit komt door de bloedbijmenging. De potentie kan in de loop der jaren minder worden, enerzijds door natuurlijke processen, anderzijds door de bestraling. Bestralingsbehandeling 13
6 Nazorg Vragen voor, tijdens en na de bestraling Mocht u na de behandeling nog met vragen over de bestraling zitten of heeft u klachten die mogelijk met de bestraling te maken kunnen hebben, dan kunt u contact met ons opnemen en zullen wij u verder helpen. U kunt onze medewerkers van de poli bereiken van maandag t/m vrijdag van 09.00-16.30 uur op telefoonnummer 0570-646931. Met spoed hulp nodig in de avonduren of in het weekend Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van Radiotherapiegroep, dan kunt u contact opnemen op telefoonnummer 0570-646900. U wordt dan doorverbonden naar de telefooncentrale van het Deventer Ziekenhuis. U kunt vragen naar de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog. Controle-afspraken In de laatste week van de uitwendige bestraling krijgt u een afsprakenkaartje mee met daarop een controle afspraak bij de radiotherapeut-oncoloog voor over ongeveer 1 maand. U komt het eerste jaar 2 tot 3 keer terug voor controle. Mochten zich verder geen klachten voordoen, dan komt u na het eerste jaar slechts 1 keer per jaar terug bij de radiotherapeut-oncoloog. Daarnaast wordt u gecontroleerd door uw uroloog. 14 Behandelwijzer locatie Deventer
Bestralingsbehandeling 15
Behandellocatie Deventer Nico Bolkesteinlaan 85, Deventer Postbus 123, 7400 AC Deventer T +31 (0)570 64 69 00 F +31 (0)570 64 69 01 Radiotherapiegroep heeft behandellocaties in Arnhem, Deventer en Ede E info@radiotherapiegroep.nl www.radiotherapiegroep.nl BB-prostaat hdr-d-2015-002