Brachytherapie. Jodiumimplantatie voor de behandeling van prostaatkanker. Jessa Ziekenhuis vzw. Dienst kwaliteit

Transcriptie

1 Brachytherapie Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit info@jessazh.be Tel: Jodiumimplantatie voor de behandeling van prostaatkanker Jessa Ziekenhuis vzw Campus Salvator Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt Tel Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, B-3500 Hasselt versie september 2015 (Object-ID )

2 Welkom Het multidisciplinair uro-oncologisch team heet u van harte welkom. In deze brochure vindt u meer informatie over Brachytherapie, de implantatie van jodium voor de behandeling van prostaatkanker. Indien u na het lezen ervan nog vragen heeft, kan u hiervoor steeds terecht bij uw behandelende arts of bij de verpleegkundigen. We wensen u een aangenaam verblijf in ons ziekenhuis, en een vlot herstel. 1

3 Inhoud 1. Prostaatkanker p Prostaat p Doel van de kankerbehandeling p Het vaststellen van prostaatkanker p Behandelingsmogelijkheden p Een operatie (radicale prostatectomie) p Een uitwendige bestralingsbehandeling p Een inwendige bestralingsbehandeling met Jodium zaadjes p Implantatie van Jodium 125 zaadjes p Stralingsveiligheid p Nacontrole p Vragen of problemen? p.11 Deze brochure geeft het standaardverloop van de behandeling weer. Afwijkingen hiervan zijn in de praktijk echter altijd mogelijk. 2

4 1. Prostaatkanker Prostaatkanker is, net als andere vormen van kanker, een ziekte die zich kenmerkt door ongecontroleerde groei van kwaardaardige cellen. Dit in tegenstelling tot de normale en gecontroleerde aanmaak van lichaamscellen, die dienen ter vervanging van uitgeput of beschadigd weefsel. Prostaatkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij de man. In 2005 werden 9510 nieuwe gevallen van prostaatkanker vastgesteld. Deze vorm van kanker wordt vooral gezien op oudere leeftijd. Voor het 40ste levensjaar is prostaatkanker zeer zeldzaam. Net als bij andere vormen van kanker moet eerst vastgesteld worden of de ziekte beperkt is tot het oorspronkelijk orgaan (prostaat), dan wel of er sprake is van een reeds uitgezaaid kankerproces. In dit laatste geval heeft een gerichte, lokale behandeling weinig zin en wordt eventueel een andere therapie aan de patiënt geadviseerd. In deze brochure wordt verder ingegaan op de behandeling van tot de prostaat beperkte kanker, met speciale aandacht voor inwendige bestraling van de prostaat. 2. De prostaat De prostaat is een klier die aan de basis van de penis ligt, tegen de blaas aan (zie figuur 1). De prostaat produceert vocht, dat dient voor het transport van zaadcellen tijdens de ejaculatie (zaadlozing). Hoewel grootte en vorm van de prostaat kunnen wisselen, is de prostaat te vergelijken met een grote walnoot. In de prostaat kunnen zowel goedaardige als kwaadaardige vergrotingen voorkomen. Een goedaardige vergroting (hypertrofie) geeft plasklachten, doordat deze vergroting de plasbuis dichtdrukt. Een kwaadaardig gezwel ontstaat meestal in de buitenzijde van de prostaat en geeft veel minder vaak plasklachten. Goed- en kwaadaardige gezwellen komen vaak tegelijkertijd voor. Voor de goedaardige vergroting bestaan verschillende behandelingsmogelijkheden, die hier echter verder niet besproken zullen worden. In deze brochure wordt ingegaan op de behandeling van prostaatkanker. 3

5 a blaas b urinebuis c penis d zaadbal e urineleider f endeldarm g zaadblaasje h prostaat i zaadstreng 3. Doel van de kankerbehandeling Indien het proces beperkt is tot de prostaat bestaat een grote kans op definitieve genezing. Bij iedere behandeling moet u rekening houden met de mogelijke bijwerkingen. 4. Het vaststellen van prostaatkanker Voor alle vormen van kanker geldt, dat een vroege herkenning van de ziekte betere kansen biedt op definitieve genezing. Dit geldt ook voor prostaatkanker. In een vroeg stadium hoeft prostaatkanker geen klachten te geven. Klachten van het plassen berusten meestal op een goedaardige vergroting van de prostaat. Prostaatkanker werd vroeger alleen opgespoord met de vinger: bij rectaal onderzoek is de prostaat via de anus te voelen. 4

6 Tegenwoordig kan, dankzij het PSA (Prostaat Specifiek Antigeen)-gehalte in het bloed, al in een zeer vroeg stadium vermoed worden of iemand prostaatkanker heeft. Een verhoogd PSA-gehalte is echter op zichzelf geen voldoende indicatie voor prostaatkanker. Bij een ontsteking van de prostaat of bij een grote prostaat kan het PSA-gehalte ook verhoogd zijn. Verder onderzoek, met name microscopisch weefselonderzoek van de prostaat, is daarom altijd noodzakelijk. Dit weefselonderzoek wordt tegenwoordig meestal uitgevoerd met behulp van echografie, waarbij via een sonde in de endeldarm met geluidsgolven de prostaat zichtbaar gemaakt kan worden. In de prostaat kunnen zo afwijkingen gezien worden, die direct aangeprikt kunnen worden om weefsel te verkrijgen voor microscopisch onderzoek. 5. Behandelingsmogelijkheden Voor de lokale behandeling van prostaatkanker staan vier mogelijkheden ter beschikking, namelijk: 1. Een operatie (radicale prostatectomie) 2. Een uitwendige bestralingsbehandeling 3. Een inwendige bestralingsbehandeling 4. Waakzaam afwachten (watchful waiting) Soms worden verschillende behandelingsvormen gecombineerd. De keuze voor een bepaalde behandeling wordt gemaakt door het uro-oncologisch team (de uroloog/de radiotherapeut-oncoloog). 5

7 5.1. Radicale prostatectomie De radicale prostatectomie is een open procedure. In tegenstelling tot een operatie voor een goedaardige vergroting moet bij deze ingreep de gehele prostaat, inclusief prostaatkapsel en zaadblaasjes, verwijderd worden. Het voordeel van een radicale prostatectomie is, dat in principe het gehele aangedane orgaan verwijderd wordt en het PSA niet meer detecteerbaar wordt. In bepaalde gevallen worden tijdens de operatie de lymfeklieren onderzocht. Nadelen Voor de radicale prostatectomie is een ziekenhuisopname van 1 week noodzakelijk. Net als bij elke chirurgische ingreep kunnen, weliswaar zeldzaam, complicaties optreden. Ook bestaat er een belangrijke kans op definitieve impotentie (het verlies van erecties), en een kleine kans op definitieve incontinentie (urineverlies) Uitwendige bestralingsbehandeling Bij uitwendige bestraling wordt de prostaat van buitenaf bestraald met een bestralingstoestel (lineair versneller). De totale behandeling duurt een 7-tal weken. Per week worden vier à vijf bestralingen toegediend. Door de bestraling in zoveel keren te geven, wordt de kans op beschadiging van de gezonde weefsels verminderd. Er is geen opname in het ziekenhuis noodzakelijk, de behandeling vindt poliklinisch plaats. Nadelen De patiënt moet dagelijks naar de bestralingsafdeling komen. Met de moderne bestralingsmethodes (rapid arc) kunnen bijwerkingen beperkt worden. Naast lokale bijwerkingen (irritatie van de blaas en de endeldarm), kan in de loop van de behandeling vermoeidheid optreden. Er is kans op impotentie. De kans op incontinentie is gering. 6

8 5.3. Bestralingsbehandeling met Jodiumzaadjes Bij inwendige bestraling worden kleine radioactieve bronnen (zie figuur 2) in de prostaat aangebracht. De zaadjes bevatten Jodium-125, een radioactieve stof. De bestraling komt langzaam vrij. Na 2 maanden is de bestraling al voor de helft uitgewerkt. Na ruim een jaar is er helemaal geen bestraling meer. De radioactieve bronnetjes blijven gedurende de rest van uw leven in de prostaat achter. Het voordeel van deze techniek is dat de bestraling beperkt blijft tot de prostaat zelf. Nadelen Voor deze behandeling dient u drie dagen opgenomen te worden, en is algemene verdoving nodig. De kans op impotentie is laag. Incontinentie komt zelden voor. 7

9 6. Implantatie van Jodium-125 zaadjes Vóór de behandeling wordt in overleg tussen radiotherapeut en uroloog bepaald of het gezwel geschikt is voor deze techniek. Dit wordt gedaan door het vingeronderzoek van de prostaat via de anus, echografisch onderzoek en eventueel botscan plus CT-scan (MRI). De prostaat moet aan een aantal voorwaarden voldoen : tumor beperkt tot de prostaat zelf prostaatvolume kleiner dan 50 cc een niet agressief gezwel normaal plaspatroon U wordt de dag van de behandeling opgenomen voor de pre-operatieve onderzoeken. s Avonds krijgt u nog een klein lavement (Fleet). De ingreep neemt 1 tot 2 uur in beslag. Tijdens de narcose wordt een blaaskatheter ingebracht. Met de echografiesonde in de endeldarm wordt de prostaat in beeld gebracht op een televisiemonitor (zie figuur 3). De prostaat wordt per 0,5 cm stapsgewijs in beeld gebracht. Op die manier wordt een driedimensioneel computerbeeld van de prostaat genomen. Aan de hand van dit beeld bepaalt de bestralingsfysicus het optimale implant (de plaats van de zaadjes). 8

10 Onder echogeleide worden vervolgens dunne holle naalden in de prostaat gebracht, via de huid tussen scrotum (balzak) en anus. Via de naalden worden de radioactieve zaadjes in de prostaat gebracht. De zaadjes zitten aan elkaar in strengetjes (zie figuur 4) van 1 tot 6 per naald. Nadat alle zaadjes zijn ingebracht (totaal 40 tot 120, afhankelijk van het volume van de prostaat), wordt met een röntgendoorlichtapparaat de positie gecontroleerd en het aantal nageteld. Na de procedure wordt u teruggebracht naar uw kamer. Indien u nog een blaassonde heeft na de operatie wordt die verwijderd de dag van het ontslag. Indien het plassen spontaan plaatsvindt, kan u naar huis. Thuis moet u nog medicatie nemen tegen de ontsteking en medicatie om plasproblemen te voorkomen. U mag de eerste dagen geen zwaar werk verrichten. Na ongeveer 6 weken mag u weer fietsen. Onder de balzak kan een bloeduitstorting voorkomen. Deze verdwijnt spontaan binnen enkele weken. Er kunnen in de eerste weken plasklachten optreden. De urine kan in het begin wat bloedrood kleuren. Het is belangrijk dat u voldoende drinkt (+/- 2 liter per dag). Cafeïne houdende dranken (koffie, thee, cola...) vermijdt u best. Omdat de prostaat tegen de endeldarm aanligt, komen soms lichte klachten van diarree of wat slijm bij de ontlasting voor. 9

11 7. Stralingsveiligheid Ondanks het feit dat bij u radioactieve Jodium-125 bronnetjes zijn geïmplanteerd, kan u na 1 dag het ziekenhuis weer verlaten. De geringe hoeveelheid radioactiviteit in de prostaat levert geen gevaar op voor u en uw naaste omgeving. Wel wordt geadviseerd de eerste 2 maanden nauw lichamelijk contact met kleine kinderen en zwangere vrouwen te vermijden. Kleine kinderen worden dus best niet op de schoot genomen. Behalve deze genoemde voorzorgen, kan u een normaal sociaal leven leiden. Reizen en dergelijke zijn mogelijk. Indien u binnenkort een internationale vliegreis gepland hebt, kan u best een attest vragen aan uw arts (radioactiviteit kan gedetecteerd worden bij een controle). Ook seksuele gemeenschap kan normaal plaatsvinden. Wel wordt aangeraden de eerste keren een condoom te gebruiken, omdat eventueel een zaadje geloosd kan worden bij het klaarkomen. Het sperma kan de eerste weken verkleurd zijn (roodbruin of zwart). 8. Nacontrole Een zestal weken na ontslag krijgt u een afspraak op de bestralingsafdeling in het Jessa Ziekenhuis, campus Virga Jesse. Er worden röntgenfoto s en een CT-scan van de prostaat gemaakt. Deze dienen om de zaadjes na te tellen, en een nieuwe dosisberekening te verrichten. U zal ook regelmatig door uw verwijzend uroloog gecontroleerd worden. Eerst na één maand en nadien driemaandelijks. Het effect van de behandeling wordt gecontroleerd d.m.v. het rectaal onderzoek met de vinger, eventueel aangevuld met echografisch onderzoek en een regelmatige bepaling van de PSA-waarde in het bloed. 10

12 9. Vragen of problemen? Indien u nog vragen heeft of problemen ondervindt, kan u steeds de prostaatverpleegkundige contacteren. Artsen dr. Kurt Dilen dr. Dirk Herremans dr. Peter Martens dr. Jo Stragier dr. Koen van Renterghem dr. Kristiaan Vekemans dr. Patrick Willemen Secretariaat urologie tel: of Privéraadpleging Laegveld tel: Afdeling Urologie Hoofdverpleegkundige Ine Bauters, tel: Verpleegeenheid, tel: Websites

13 Persoonlijke notities 12