Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering

Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering Rita Van Durme Rita Van Durme is adjunct van de directeur bij het departement Onderwijs en Vorming, afdeling Secundair Onderwijs en Leerlingenbegeleiding. Ze volgt daar onder meer het gezondheidsbeleid op. Daaronder valt ook het beleid m.b.t. pesten, drugs, suïcide, relationele en seksuele vorming. Ze is secretaris van de opvolgingsgroep die werd geïnstalleerd n.a.v. de engagementsverklaring over de bescherming van de seksuele integriteit van minderjarigen in onderwijs. Seksueel misbruik komt in tal van contexten voor: in de Kerk, in de sportwereld, in de jeugd- en gehandicaptenzorg, in de kinderopvang, in onderwijs Het is dus niet het probleem van een of twee sectoren. Sommige sectoren namen al een aantal maatregelen, maar een beleid dat geweld bij kinderen en jongeren tegengaat kan zich pas realiseren als elke betrokken actor zijn verantwoordelijkheid opneemt. Daarom wordt er best over verschillende beleidsdomeinen heen gewerkt. Dat is ook wat de Vlaamse ministers bevoegd voor Jeugd, Sport, Welzijn en Onderwijs dachten toen ze op 23 september 2011 de problematiek over geweld op kinderen, inclusief seksueel misbruik, op de Vlaamse regering bespraken. Deze bespreking vormde de aanzet tot een aantal acties. In dit artikel wordt ingegaan op die acties en wat ze met zich meebrachten. In het bijzonder wordt stilgestaan bij de engagementsverklaring voor Onderwijs die in het verlengde van de bespreking over geweld op kinderen werd afgesloten. Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering 27

Integrale aanpak Bij hun bespreking over de problematiek van geweld op kinderen in september 2011 gingen de ministers bevoegd voor Jeugd, Sport, Welzijn en Onderwijs uit van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind 1. De ministers gaven aan dat ze wilden werken aan een integrale visie en aanpak van geweld, inclusief de aanpak van seksueel misbruik. Deze integrale aanpak omvatte onder meer: 1 de oprichting van een meldpunt dat zou open staan voor alle burgers, inclusief kinderen en jongeren, met vragen en meldingen over geweld en misbruik; 2 een verdere versterking van de bestaande samenwerking met Justitie, waarin onder meer een stappenplan werd uitgewerkt voor de handelingen van zowel hulpverleners, politie en justitie bij kindermishandeling. Daarbij werd voorzien om de bestaande BOX 1. MELDPUNT GEWELD samenwerking tussen Justitie, Binnenlandse Zaken en Welzijn uit te breiden met de sectoren Onderwijs, Jeugd en Sport; 3 het afsluiten van een engagementsverklaring door elke minister met zijn sector(en) en het ontwikkelen van een vormingsaanbod voor jeugdwerkers, BOX 2. RAAMWERK SEKSUALITEIT EN BELEID (SENSOA EN CHILD FOCUS) In februari 2012 publiceerden Sensoa en Child Focus het Raamwerk seksualiteit en beleid. Het raamwerk is een leidraad voor beleidsvoering rond seksualiteit en lichamelijke integriteit en kan gratis gedownload worden: http://www.seksuelevorming.be/sites/default/files/ digitaal_materiaal/2012j047raamwerkseksualiteiten beleidprintable.pdf De lezer vindt er niet alleen een visie op goed beleid rond dit onderwerp, maar ook een gedegen onderbouwing, instrumenten die nuttig kunnen zijn om het beleid van de eigen organisatie door te lichten en voorstellen tot protocollen en gedragscodes. Scholen en CLB s die al een aanpak uitgewerkt hebben rond de bescherming van de seksuele integriteit van kinderen kunnen de leidraad gebruiken om te toetsen of de gemaakte afspraken nog aangevuld kunnen worden. In het bestek van dit nummer is het niet mogelijk om alle onderdelen van het Raamwerk mee te geven. We lichten er wel de beleidspijlers uit die in dit nummer in de artikels van Rita Van Durme, Evelyne Vanoutrive en Greta Clarebout worden vermeld. DRIE BELEIDSNIVEAUS Een goed beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit bestaat uit drie niveaus of lagen, in opklimmende volgorde: kwaliteitsbeleid, preventiebeleid en reactiebeleid. - Kwaliteitsbeleid: hoe gaan we om met seksualiteit en lichamelijke integriteit en welke zorg bieden we daar rond? Het kwaliteitsbeleid vraagt organisaties (bv. de school, het CLB) om een voorwaardenscheppend kader te maken. Men heeft een visie op wat kinderen en jongeren nodig hebben en formuleert hun rechten (bv. kinderen hebben recht op privacy, leerlingen hebben recht op vorming over seksualiteit en op zorg). De organisatie bezint zich over de waarden die ze onderschrijft (bv. respect voor je eigen lichaam en dat van anderen ) en hoe met dat onderwerp omgegaan wordt (bv. we communiceren daar transparant over, en we willen de ouders daar zo goed mogelijk bij betrekken ). - Preventiebeleid: welke risico s op vlak van seksualiteit en lichamelijke integriteit moeten we voorkomen? Deze beleidslaag gaat over de aanpak die men uitwerkt om het risico op ongewenste zwangerschap, seksueel overdraagbare aandoeningen, seksueel grensoverschrijdend gedrag enz. te beperken. - Reactiebeleid: wat doen we als er in onze organisatie een incident plaats vindt? Een reactiebeleid omvat protocollen voor het melden en zorgvuldig behandelen van klachten, de aanpak van de nazorg en de manier waarop men verdere incidenten tracht te voorkomen. Deze niveaus zijn alle drie nodig. Een reactiebeleid dat niet rust op de onderste lagen, komt bijvoorbeeld neer op brandjes blussen en het risico lopen om bij een volgend incident net dezelfde problemen en hinderpalen tegen te komen als bij het incident waarop men net gereageerd heeft. GECONCRETISEERD IN BELEIDSDOMEINEN Om de drie beleidsniveaus concreet vorm te geven, zal een organisatie zoals een school/clb vermoedelijk een hele waaier aan initiatieven nemen. Zo kan een school bij kleutertjes al beginnen met waardenvorming, tegelijk transparante communicatielijnen met ouders uitbouwen en met de juffen en meesters bespreken welke gedragslijn ze in deze tijden na Dutroux volgen (bv. mag je je arm om een kind slaan als dat aan het wenen is?). In het Raamwerk beschouwt men daarom volgende beleidsdomeinen waarop organisaties actief moeten zijn om een integraal beleid uit te bouwen. - Zorg en educatie. Welke algemene basiszorg bieden we in de organisatie en hoe werken we daaraan? Hoe pakken we de educatie rond relaties en seks (relationele en seksuele vorming of RSV) op een leeftijdsadequate manier aan? Hoe brengen we risico s aan op een manier dat leerlingen er weerbaarder van worden? Wat verwachten ouders van onze school en ons CLB? Moeten we iets extra doen voor specifi eke doelgroepen en wie is daar het best voor geplaatst? Voor scholen is het educatieve aspect vertaald in de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Andere organisaties (bv. 28 Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering

hulpverleners, trainers, schoolpersoneel en CLB-medewerkers om hen te leren omgaan met mogelijke situaties van geweld en misbruik. Dit zowel op vlak van preventie, detectie, melding als opvolging. Ook kinderen en jongeren zouden beter worden gevormd. Dit allemaal ter ondersteuning van de aanpak van geweld op kinderen. We zijn meer dan een jaar verder sinds deze mededeling op de Vlaamse Regering en er werd niet stilgezeten. Zo werd het meldpunt 1712 geweld tijdens het voorjaar 2012 gelanceerd met als slogan Elk vermoeden van geweld telt (zie box 1). Dit meldpunt integreert de bestaande meldpunten, aanspreekpunten, onthaalwerkingen van de vertrouwenscentra kindermishandeling en de centra algemeen welzijnswerk (slachtofferhulp, ouderenmishandeling, partnergeweld, intrafamiliaal geweld). In de lanceringscampagne werd de focus gelegd op de problematiek van kindermishandeling in verschillende contexten en leefsituaties (gezin, school, vrije tijd, sport). Via een tv-spot die liep van 13 tot 26 maart 2012 en 3 affiches (zie box 1) werd de burger geïnformeerd over het meldpunt. De affiches werden in die periode ook verspreid naar de scholen en de Centra voor Leerlingenbegeleiding. Een tweede actie die gebeurde, is de uitbreiding van het Vlaams Forum voor Kindermishandeling met de sectoren Onderwijs, Jeugd en Sport. Van mededeling naar engagementsverklaring Na de mededeling over de aanpak van geweld op de Vlaamse Regering in september 2011 werkten Sensoa en Child Focus aan een ontwerp van engagementsverklaring. Inspiratie voor de inhoud van het ontwerp werd onder meer gevonden in het Handboek relationele BOX 3. HANDBOEK RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS (SENSOA, 2011) Het handboek is bedoeld voor leerkrachten ASO, TSO, KSO en BSO die rond seksualiteit en relaties wensen te werken. Deel 1 van het handboek beschrijft het belang van relationele en seksuele vorming. Deel 2 gaat in negen hoofdstukken dieper in op volgende thema s: seks en maatschappij, puberteit, relaties, seks en lichaam, geboorteregeling, gender, seksuele oriëntatie, seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Over elk thema vindt de leerkracht de basisinfo die leerlingen rond het thema nodig hebben. Ten slotte is er deel 3 waarin een aantal praktische tips staan over hoe een les over relaties en seksualiteit kan worden opgebouwd, over afspraken die met leerlingen kunnen worden gemaakt, over hoe je als leraar best omgaat met lastige vragen Het handboek is te verkrijgen via www.sensoa.be jeugdbewegingen) hebben door de overheid geen educatieve doelen vooropgesteld gekregen. Het zorgaspect vertaalt zich naar laagdrempelig onthaal van vragen, het aanbieden van gepaste hulp en een proactief nadenken over hoe zouden we moeten optreden als er bij ons toch een incident plaatsvindt? - Huisregels en accommodatie. Welke gedragscode houden we aan op onze school of in ons CLB? Mogen leerlingen die een koppeltje zijn elkaar zoenen? Mag je op de computers in het ICT-lokaal naar alle mogelijke sites surfen en mag de leerkracht meekijken met wat je daar op de computer doet? Wat kan er aan de accommodatie verbeterd worden? Kan de zorgjuf beschikken over een gesprekslokaal waar leerlingen zeker weten dat er niet om de haverklap iemand komt binnenvallen (omdat het kopieerapparaat daar nou eenmaal staat)? Hoe zorgen we er voor dat leerlingen zich in alle privacy kunnen uit- en aankleden als ze op het medisch consult van het CLB komen? - Deskundigheidsbevordering en screening van personeel. Welke competenties moeten leerkrachten en CLB ers hebben om goed om te gaan met seksualiteit en lichamelijke integriteit? Welke kennis, attitudes en vaardigheden verwachten we van medewerkers? Een leerkracht moet allicht op een correcte manier informatie kunnen geven over relaties en seksualiteit, maar welke competentie moet hij inzake gespreksvoering en signaaldetectie in de vingers hebben? Hoe willen we dat CLB ers, leerkrachten, directieleden reageren na een incident? - Communicatie. Hoe brengen we onze aanpak aan bij leerlingen en ouders? Hoe reageren we als vaders of moeders het helemaal niet eens zijn met wat er in de klas gebeurt rond seksualiteit? Met welke externe organisaties overleggen we rond seksuele integriteit? Hoe wordt intern gecommuniceerd over afspraken en maatregelen? Hoe pakken we de crisiscommunicatie bij incidenten aan? EEN MATRIX VAN INTEGRAAL BELEID De combinatie van de drie beleidsniveaus en vier beleidsdomeinen beslaat het volledige beleid dat een organisatie (zoals een school of CLB) dient uit te werken, op maat van de eigen populatie en kenmerken. De matrix is geen keurslijf, maar een stevig hulpmiddel voor organisaties die over deze gevoelige materie een behoorlijke totaalaanpak willen uitwerken. BELEIDSMATRIX (uit: Raamkader Seksualiteit en Beleid van Sensoa en Child Focus) KWALITEIT PREVENTIE REACTIE Zorg Basiszorg Preventieve zorg Zorg na incident Educatie Basiseducatie Preventieve educatie Educatie na incident Huisregels Basis omgangsregels Regels ter preventie Regels na incident Accommodatie Basis accommodatie Accommodatie en veiligheid Accommodatie na incident Sceening Basiscompetenties Deskundigheid Specifi eke Risicobeperkende Competenties in opvang personeel competenties competenties van slachtoffers en plegers Welke communicatie Welke communicatie over Welke communicatie over Communicatie over kwaliteitsbeleid preventiebeleid naar wie reactiebeleid naar wie en naar wie en hoe? en hoe? hoe? Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering 29

Kwaliteitsbeleid In de engagementsverklaring van onderwijs (29/02/2012) wordt benadrukt dat het belangrijk is te zorgen voor: - een klimaat waarin kinderen en jongeren zich op vlak van relationeel en seksueel gedrag kunnen ontwikkelen en ontplooien; - respect voor rechten die worden gevormd door een aantal normerende principes zoals bv. zelfrespect, wederzijdse toestemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid tussen partners. Bij seksueel gedrag wordt ook rekening gehouden met de leeftijd van de betrokkenen en dient de context aangepast te zijn. Door deze rechten te respecteren en duidelijk grenzen aan te geven kunnen kinderen en jongeren ook ontplooien tot gezond functionerende volwassenen in de maatschappij. Voor de volledige inhoud van de engagementsverklaring voor onderwijs: zie http://www.ond.vlaanderen.be/antisociaalgedrag/maatregelen/engagements-verklaring.pdf en seksuele vorming voor het secundair onderwijs van Sensoa (zie box 3) en het Raamwerk Seksualiteit en Beleid (verder Raamwerk genoemd, zie box 2) waaraan Child Focus en Sensoa samenwerkten. en de koepels van ouderverenigingen. De minister van Onderwijs ging op basis van het ontwerp met de vermelde stakeholders in overleg om te komen tot een engagementsverklaring. Een kwaliteitsbeleid beschrijft de visie van de school op hoe leraren en leerlingen met elkaar omgaan op vlak van seksualiteit en lichamelijke integriteit én hoe dat verankerd is in de dagelijkse werking (afspraken, schoolreglement ). Het kwaliteitsbeleid handelt niet alleen over regels, maar ook over de omgangscultuur en de accommodatie die het welbevinden en de bescherming van kinderen en jongeren stimuleren. Het is nuttig om kinderen, jongeren en hun ouders mee te laten nadenken over hoe regels best in praktijk worden gebracht (bv. regels in verband met douchebeurten na de lessen lichamelijke opvoeding). Ook regels in verband met het ter beschikking stellen van condooms of anticonceptie, over waar en wanneer men mag surfen op het internet worden best met alle betrokkenen besproken. Preventiebeleid Bij de engagementsverklaring werd vertrokken van de brede definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie, namelijk een toestand van fysiek, emotioneel, mentaal en sociaal welzijn. Gezondheid is dus breder dan vrij zijn van ziekten, disfuncties of andere kwalen. Met betrekking tot het thema van de seksuele gezondheid veronderstelt deze omschrijving dat men niet alleen focust op het vermijden van risico s, maar ook op het verkrijgen van mogelijkheden om seksuele en relationele vaardigheden te ontwikkelen die uiteindelijk ook zorgen voor gezond functionerende volwassenen in de maatschappij. De engagementsverklaring moest mogelijk maken dat elke minister samen met de stakeholders in gesprek kon gaan en dat er een aantal sectorspecifieke accenten konden worden gelegd. Er is immers een verschil tussen een vrijwillige jeugdwerker, een trainer van een sportclub, een opvoeder in een instelling voor de bijzondere jeugdzorg, een leerkracht op school of een medewerker van het CLB. Voor onderwijs werden de volgende stakeholders betrokken: de onderwijskoepels, de centrumnetten van de CLB s, de pedagogische begeleidingsdiensten, de Vlaamse Scholierenkoepel Op 29 februari 2012 was het zover en gaven de verschillende stakeholders via de ondertekening van de engagementsverklaring voor de bescherming van de seksuele integriteit van minderjarigen in onderwijs aan dat er een oprechte bekommernis bestond om werk te maken van een beleid rond seksuele ontplooiing en het vermijden van risico s. Op hetzelfde moment werden engagementsverklaringen ondertekend voor sport, welzijn en jeugd, steeds tussen de respectievelijke ministers en de stakeholders van die sector. Van een engagement naar de praktijk: het Raamwerk als vertrekbasis Het Raamwerk Seksualiteit en Beleid (zie box 2) kan gebruikt worden om de engagementsverklaring in de praktijk om te zetten. Het Raamwerk bundelt een modelvisie, concrete instrumenten en achtergrondinformatie en bevat dus allerlei elementen om een beleid rond seksualiteit en lichamelijke integriteit op te bouwen of bij te schaven. Wat kan dit beleid (nl. kwaliteitsbeleid, preventiebeleid en reactiebeleid) voor onderwijs inhouden? Het preventiebeleid focust op het voorkomen van de risico s van seksueel gedrag: misbruik, ongewenste zwangerschap, hiv- of soa-besmetting, gendergerelateerd geweld. Concreet gaat het onder meer om het organiseren van relationele en seksuele vorming aangepast aan de leeftijd van elke leerling. Binnen onderwijs wordt aan deze elementen gewerkt via de leergebiedoverschrijdende en vakoverschrijdende eindtermen in het gewoon onderwijs en de ontwikkelingsdoelen in het buitengewoon onderwijs. Educatie gaat óók over het aanleren van attitudes en vaardigheden (zoals verantwoordelijkheidszin, respect, manieren van communiceren). Om kinderen en jongeren te kunnen ondersteunen in hun seksuele ontplooiing is het nodig dat leraren weten wat normaal, gezond seksueel gedrag is en hoe kinderen zich seksueel ontwikkelen, welke competenties er daarvoor nodig zijn. Tevens is het noodzakelijk dat leraren de signalen van seksueel grensoverschrijdend gedrag kunnen herkennen en correct doorverwijzen. Hierbij zijn de afspraken met de CLB s en de vertrouwenscentra van belang. Onderdeel van het preventiebeleid zijn ook duidelijke gedragsregels, die bij voorkeur samen 30 Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering

met schoolpersoneel, ouders en leerlingen worden opgesteld. Tot het preventiebeleid behoort eveneens het installeren van een meldpunt, waarbij iedereen op school weet dat ze er in vertrouwen en in veiligheid hun verhaal kunnen vertellen. Ook de accommodatie (bv. douchegelegenheden op de school of op excursie, goede verlichting in de fietsenstalling, geen afgesloten hoeken op de speelplaats, voldoende toezicht) kan risicosituaties voorkomen en is een onderdeel van het preventiebeleid. Reactiebeleid In het reactiebeleid wordt vastgelegd hoe er wordt gereageerd op grensoverschrijdend gedrag. Het reactiebeleid bepaalt welke procedure, werkwijze, rapportage of zorg er nodig is wanneer grenzen overschreden worden. Een goed reactiebeleid zorgt ervoor dat klachten snel geformuleerd worden en snel een passend antwoord krijgen. Het schoolteam gaat hierbij regelmatig na of er klachten zijn. Bij een incident kijkt men of alle betrokkenen zijn uitgenodigd om de situatie te evalueren. Een reactiebeleid handelt niet enkel om de reacties t.a.v. slachtoffers en daders. Er wordt bijvoorbeeld ook nagegaan of de infrastructuur moet worden heringericht, of het toezicht moet worden verhoogd, of leerkrachten nog bijgeschoold moeten worden in noodzakelijke competenties. Ook een goede procedure om te communiceren over het incident (inclusief met de pers) is belangrijk. Noden bij het omzetten van een engagement in de praktijk In de maanden die volgden op de ondertekening van de engagementsverklaring werd er samen met de verschillende partners van de engagementsverklaring geïnventariseerd welke bestaande documenten en instrumenten nu al worden ingezet ter ondersteuning van de begeleiding door scholen en de CLB s. Ook de inspanningen van de ouderkoepels, om ouders te versterken in hun rol als opvoeders, en van de Vlaamse Scholierenkoepel werden hierbij niet vergeten. Na de inventarisatie werd nogmaals duidelijk dat scholen en CLB s al heel wat inspanningen doen om een beleid rond seksuele en lichamelijke integriteit te waarborgen. Er werd daarom met de stakeholders (nl. onderwijskoepels, centrumnetten CLB, pedagogische begeleidingsdiensten, Vlaamse scholierenkoepel, koepels van ouderverenigingen) nagegaan welke bijkomende noden en behoeften er bestonden om scholen, CLB s, leerlingen en ouders nog beter te ondersteunen. Aandachtspunten voor vorming De stakeholders besloten dat het zinvol is dat begeleiders van scholen, CLB s en ouderverenigingen nog bijkomend gevormd worden over fasen die kinderen en jongeren tijdens hun seksuele ontwikkeling doormaken, het al dan niet normoverschrijdend karakter van bepaalde gedragingen van kinderen en jongeren, het omgaan met vermoedens en geruchten, het positief betrekken van ouders bij vermoedens en het tijdig detecteren van signalen. Deze noden en behoeften worden meegenomen in een training die Sensoa in het najaar van 2013 geeft aan een aantal mensen uit onderwijskoepels, centrumnetten voor de CLB s en ouderkoepels. De bedoeling is dat die mensen in 2014 de opgedane kennis doorgeven aan andere collega s die scholen en CLB s ondersteunen en begeleiden. Vertaalslag van het Raamwerk naar onderwijs Er wordt ook gewerkt aan de aanpassing van het Raamwerk aan de concrete onderwijscontext. Hiertoe starten er Bij het reactiebeleid kan men als instrument een handelingsprotocol gebruiken dat de procedures omschrijft die het schoolteam kan volgen bij een incident. In het reactiebeleid wordt nagegaan of het protocol goed is gekend. Het protocol wordt bij voorkeur regelmatig opgefrist en geëvalueerd. Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering 31

samen met de stakeholders in het voorjaar en tijdens de zomerperiode van 2013 werkgroepen. Iedere stakeholder van de engagementsverklaring zal daarbij een aantal bestaande instrumenten kunnen toetsen aan het Raamwerk en kunnen nagaan of aanpassingen aan deze instrumenten noodzakelijk zijn. Tijdens de werkgroepen wordt er ook gezocht naar afstemming van het Raamwerk met referentiekaders waarmee scholen nu al werken, zoals de Gezonde Scholenmethodiek en het zorgbeleid. De Gezonde Scholenmethodiek wordt sinds jaren door de overheid gepromoot als basis om te werken aan het gezondheidsbeleid in de scholen. De Gezonde Scholenmethodiek berust op vier pijlers: educatie (organisatie van het curriculum, deskundigheid van leraren om het curriculum te kunnen organiseren), regulatie (afspraken en procedures, zowel op formeel als op informeel vlak), facilitatie (structurele maatregelen die verandering in de schoolomgeving en het schoolklimaat nastreven) en zorg en begeleiding en dit op verschillende niveaus (leerling, klas, school, omgeving). De vier pijlers van de Gezonde Scholenmethodiek vinden we terug in het Raamwerk, maar ze zijn daar anders ingekaderd. Zowel de Gezonde Scholenmethodiek als het Raamwerk stellen dat de ene pijler niet los kan gezien worden van de andere. Ze bevelen beiden aan om in de scholen te werken met een team dat het gezondheidsbeleid trekt, alsook om participatie van leerlingen en ouders te stimuleren en hen te betrekken bij het uitstippelen van het beleid. Beide referentiekaders benadrukken ook het belang van samenwerking met partners voor de scholen. Een ander referentiekader uit onderwijs is dat van het zorgcontinuüm, waarbij de rol van de school en CLB wordt uitgeklaard en waarbij wordt aangegeven wanneer externe hulp buiten de school wenselijk en noodzakelijk is. Ook tussen dit referentiekader en het Raamwerk is afstemming nodig. Bij het zorgcontinuüm wordt het belang van de transparantie en communicatie tussen de school, het CLB, de ouders en eventuele externe hulpverlening benadrukt. Transparantie en duidelijke communicatie komen ook terug in het Raamwerk (bv. bij het uitstippen en het maken van afspraken en regels, wanneer er grensoverschrijdend gedrag is vastgesteld). Het is de bekommernis van alle stakeholders om rekening te houden met deze bestaande referentiekaders in onderwijs. Op die manier kan het beleid voor de bescherming van de integriteit van minderjarigen in onderwijs het grootst mogelijk draagvlak krijgen. De vertaalslag en dus aangepaste versie van het Raamwerk voor onderwijs wordt verwacht tegen eind oktober 2013. Wordt vervolgd Na de vertaalslag van het Raamwerk en de voorziene trainingen is het werk in het opvolgen van de engagementsverklaring nog niet gedaan. Het is immers de bedoeling dat trainers die zijn opgeleid op hun beurt de opgedane kennis kunnen doorgeven. Het de bedoeling dat vragen en noden van scholen en CLB s worden opgevangen en opgevolgd. Daarbij laten we de engagementsverklaring niet los en wordt er geëvalueerd of alle ontwikkelde instrumenten en maatregelen eventueel moeten worden bijgestuurd. Het is ook de bedoeling dat de verschillende sectoren nog kunnen leren van elkaar. Er leven immers dezelfde vragen bij begeleiders die werkzaam zijn in verschillende sectoren (bv. wat met het beroepsgeheim/ambtsgeheim? wat met het ouderlijk gezag? hoe ga je best om met verontruste situaties en hoe bespreek je dat best? hoe kan je ouders enerzijds erkenning geven voor hun inzet als ouders en anderzijds wijzen op destructief gedrag?). Bij het uitwerken van antwoorden op vragen voor een bepaalde sector kan er dus ook inspiratie gevonden worden in een andere sector. Sensoa bewaakt dit door te zorgen voor een databank waarin alle verzamelde informatie uit de betrokken sectoren wordt bijgehouden. Deze manier van werken helpt ervoor te zorgen dat er t.a.v. van kinderen en jongeren over diverse sectoren heen op eenzelfde wijze wordt gehandeld. En dat laatste was uiteindelijk toch een centraal aandachtpunt in de mededeling van september 2011, waarmee de bal aan het rollen ging! Meer weten? De Gezonde Scholenmethodiek (gezondheidsmatrix als beleidsinstrument voor de school) http://www.vigez.be/gezondeschool/beleid/ Eerste Lijn over seksueel grensoverschrijdend gedrag op school (Klasse) http://www.klasse.be/leraren/eerstelijn/ seksueel-grensoverschrijdend-gedrag/ Engagementsverklaring ter bescherming van de seksuele integriteit van de minderjarigen in onderwijs http://www.ond.vlaanderen.be/antisociaalgedrag/ maatregelen/engagementsverklaring.pdf Raamwerk Seksualiteit en Beleid. Kwaliteit, preventie en reactie in jouw organisatie (Sensoa en Child Focus, 2012) http://www.seksuelevorming.be/sites/default/files/digitaal_mat eriaal/2012j047raamwerkseksualiteitenbeleidprintable.pdf Sensoa (2011). Relationele en seksuele vorming. Handboek voor het secundair onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Site voor leraars en jongerenbegeleiders (Sensoa) http://www.seksuelevorming.be/ Verdrag inzake de Rechten van het Kind (20 november 1989, Nederlandse vertaling) http://www.sociaalcultureel. be/jeugd/kinderrechten/kinderrechtenverdrag.pdf 1 In het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK) wordt in artikel 2.3, 6 en 12 verwezen naar het principe van non-discriminatie, het belang van het kind, leven, overleven en ontwikkeling en het recht op inspraak. In artikel 19 van het IVRK staat dat elke staat de verplichting heeft om kinderen te beschermen tegen elke vorm van mishandeling door ouders of door andere personen die verantwoordelijkheid dragen voor de zorg voor het kind en om in dit verband hiervoor preventieve maatregelen te nemen en behandelingsprogramma s op te zetten. Ten slotte is er nog artikel 34 dat de staten verplicht het kind te beschermen tegen alle vormen van seksuele exploitatie en seksueel misbruik door allerlei passende maatregelen te nemen. Zie: http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/kinderrechten/ Kinderrechtenverdrag.pdf 32 Een engagementsverklaring als stevig fundament voor het recht op seksuele ontplooiing van minderjarigen in onderwijs: werken in uitvoering