De achtste zondag na Epifanie, 3 maart 2019 in de Martinikerk in Sneek. Aan deze dienst werkt de cantorij Instemming mee onder leiding van Grietje Dam Ds. Jan Willem Nieboer Gelezen: Jeremia 7: 1-15 71De HEER richtte zich tot Jeremia: 2 Ga in de tempelpoort staan en verkondig deze boodschap: Luister naar de woorden van de HEER, Judeeërs; luister, jullie die door deze poorten naar binnen gaan om de HEER te vereren. 3Dit zegt de HEER van de hemelse machten, de God van Israël: Beter je leven, dan mogen jullie in dit land blijven wonen. 4Vertrouw niet op die bedrieglijke leus: Dit is de tempel van de HEER! De tempel van de HEER! De tempel van de HEER! 5Als jullie je leven werkelijk beteren, als jullie elkaar rechtvaardig behandelen, 6vreemdelingen, wezen en weduwen niet onderdrukken, in dit land geen onschuldig bloed vergieten en niet achter andere goden aan lopen, jullie onheil tegemoet, 7dan mogen jullie hier blijven wonen, in dit land dat ik jullie voorouders gegeven heb. Zo is het altijd geweest, zo zal het dan altijd zijn. 8Maar jullie vertrouwen op die bedrieglijke leus, en dat zal je niet baten. 9Jullie stelen, moorden, plegen overspel en meineed, branden wierook voor Baäl en lopen achter andere goden aan, die jullie eerst niet kenden. 10En toch durven jullie, terwijl jullie al die gruweldaden plegen, voor mij te verschijnen in deze tempel, het huis waaraan mijn naam verbonden is, met de gedachte: Ons kan niets gebeuren! 11Denken jullie soms dat het huis dat mijn naam draagt een rovershol is? Ik zie wel degelijk wat jullie doen spreekt de HEER. Lucas 6: 39-49 39Hij sprak ook in gelijkenissen tegen hen: Kan de ene blinde de andere blinde leiden? Vallen ze dan niet beiden in een kuil? 40Een leerling staat niet boven zijn leermeester; pas als iemand zich alles heeft eigen gemaakt, zal hij de gelijke zijn van zijn leermeester. 41Waarom kijk je naar de splinter in het oog van je broeder of zuster, terwijl je de balk in je eigen oog niet opmerkt? 42Hoe kun je tegen hen zeggen: Laat mij de splinter in je oog verwijderen, terwijl je de balk in je eigen oog niet ziet? Huichelaar, verwijder eerst de balk uit je eigen oog, pas dan zul je scherp genoeg zien om de splinter in het oog van je broeder of zuster te verwijderen. 43Een goede boom brengt geen slechte vruchten voort, en evenmin brengt een slechte boom goede vruchten voort. 44Elke boom kun je aan zijn vruchten kennen, want van distels pluk je geen vijgen en van doornstruiken geen druiven.45een goed mens brengt uit de goede schatkamer van zijn hart het goede voort, maar een slecht mens brengt uit zijn slechte schatkamer het kwade voort; want waar het hart vol van is daar loopt de mond van over. 46Waarom roepen jullie Heer, Heer tegen mij, maar doen jullie niet wat ik zeg? 47Ik zal jullie vertellen op wie degene lijkt die bij me komt, naar mijn woorden luistert en ernaar handelt: 48hij lijkt op iemand die bij het bouwen van zijn huis een diep gat groef en het fundament op rotsgrond legde. Toen er een overstroming kwam, beukte het water tegen het huis, maar het stortte niet in omdat het degelijk gebouwd was. 49Wie wel naar mijn woorden luistert maar niet doet wat ik zeg, lijkt op iemand die een huis bouwde zonder fundament, zodat het meteen instortte toen het water ertegen beukte en er alleen een bouwval overbleef. Gezongen: Lied 280 De vreugde voert ons naar dit huis: 1, 2, 3 en 7, Lied 295 Wees hier aanwezig gemeente refrein, Byzanthijns Kyrië, Lied 146a Laat ons nu vrolijk
zingen, Hertslach 13: It wurd fan oarsprong fier en heech, Lied 834 Vernieuw Gij mij, o eeuwig licht, Lied 841 Wat zijn de goede vruchten, Lied 825 De wereld is van Hem vervuld: 1, 3 en 5, lied 416 Hear wês my us: Cantorij 1 en 3 gemeente 2 en 4 BLINDE VLEKKEN Een paar jaar geleden was ik met een groep dominees in Jeruzalem. We gingen op de avond van Sabbat in kleine groepjes naar verschillende synagogen. Heel erg ons best doen om bij te houden waar ze waren in de boekjes met lappen hebreeuwse tekst. Maar steeds de draad kwijtraken en verlegen aan de meneer naast je vragen of die even aan wil wijzen waar we zijn. Tsjonge jonge, wat kunnen ze snel gebeden opzeggen. Na de dienst gingen we twee aan twee naar mensen thuis. De sabbatsmaaltijd vieren. Allemaal instructies mee wat we wel en niet moesten doen. Niet het licht op de wc uitdoen, dat hebben ze voor de sabbat aangedaan en laten ze branden zodat ze op sabbat geen vuur hoeven maken. Als jij het uitdoet breng je ze in verlegenheid. Eventuele kadootjes niet inpakken want die mogen ze niet uitpakken. Ingewikkeld geloof hoor. Al die regeltjes. Ik had een cd meegenomen van Leonard Cohen in het Fries. Handig bedacht vond ik zelf. Dan heb je al heel wat uit te leggen en direct stof tot gesprek. Inderdaad, het ijs was al snel gebroken. Toen kwam de zoon de kamer binnen stappen. Bijna 18 jaar. Zijn eerste vraag was: Ik doe s morgens mijn ochtendgebed, zet mijn keppeltje op, houd me aan de spijswetten, doe mijn dagelijkse rituelen. Waaraan kan ik bij jullie zien dat jullie christelijk zijn? Tsja, geef daar maar eens antwoord op. Ik draag geen boordje en eet lekker alles wat op mijn bordje komt. Ik doe op zondag gewoon het licht op de wc aan en uit. Vaste dagelijkse rituelen probeer ik nu en dan weer eens in te voeren, maar erg lukken wil dat niet. Ik praat vaak eventjes met God: op de fiets, de bank, of in de auto, maar altijd onopvallend. Mijn protestantse geloofsbeleving ligt er hier ineens een beetje povertjes bij. Toch is mijn hele dag doordesemd met geloof. Mijn lieve naasten maken er grapjes over dat ik zelfs in een Disneyfilm bijbelse laagjes ontdek. Dat is meer dan beroepsdeformatie. Het is een soort religieus gen waar ik mee behept ben. Maar het zit allemaal van binnen.
Kun je van buiten aan me zien dat ik christelijk ben? Aan de boodschappen die ik uit het karretje op de band van de kassa til? Aan de manier waarop ik met mensen omga, over mensen praat? Aan waar ik me boos over maak, of waar ik warm voor loop? Aan mijn stemgedrag? Dat is eigenlijk niet aan mij, dat zou een ander moeten zeggen. Woont er in mij een bepaalde rust, een vertrouwen dat anderen opvalt? Het zou kunnen. Ik ervaar ook een diep onderliggend vertrouwen. Wil daar ook wel over vertellen, maar dat voelt ook ongemakkelijk bij zo n eerste kennismaking. En is dat het antwoord op de vraag van deze jongen? Hij vraagt naar rituelen en vormen, niet naar mijn handel en wandel. Ineens bedenk ik me dat het eigenlijk best fijn kan zijn om van die regeltjes te hebben. Waar je je samen aan houdt. Dat geeft een fijn gevoel dat je bij elkaar hoort. Dat je aan je geloof werkt. Ik merk ook aan niks dat ze het onvrij vinden al die regeltjes. Helemaal niet, het geeft ze juist iets lichts. Niks geen gezeur dat je op sabbat helemaal niet mocht schaatsen, of zwemmen, of fietsen. Zoals bij ons nogal eens als je het over kerk en geloof hebt. Ze genieten er oprecht van, voelen zich juist vrij. Regeltjes kunnen blijkbaar ook vrij maken. Als naar mijn geloof gevraagd wordt, heb ik het gevoel heb dat ik mijn hele doopzeel moet lichten. Alsof het geloof iets is wat in je diepste binnenste zit. Wat je eruit moet trekken, aan anderen moet durven laten zien. Dat je moet durven vertellen over dat grote vertrouwen dat je voelde toen dat hele erge gebeurde Maar, dat voelt niet goed. Want dat hele erge, dat wil ik helemaal niet met iedereen delen. En, nu ben ik even heel eerlijk hoor - waar ik dan bang voor wordt, is dat iemand anders daar dan weer overheen gaat. Met iets nog ergers en met een nog groter vertrouwen. Zo zitten wij mensen immers in elkaar en voor je het weet doe je er zelf aan mee. Zit je tegen elkaar op te bieden. Alsof je met geloof pas recht van spreken hebt als het flink beproefd is. Nou ja, zo gaat het bij mij altijd, achteraf weet ik wat ik had moeten antwoorden. Ik had deze jongen gewoon moeten vertellen over onze kerststal en alle rituelen die we daaromheen thuis hebben. Hoe Jozef en Maria door de kamer reizen, op de laatste advent de stal bereiken en hoe we na de kerstnachtdienst altijd het Christuskind in z n kribbetje leggen.
Of over de paasnachtviering, vlak voordat het licht terug komt en iedereen stil met een kaarsje in de bank zit te wachten. Of over die ontroerende momenten dat ik brood uitdeel, het in hele grote en hele kleine handen leg, mensen in de ogen kijk en zeg: het lichaam van Christus. Ze zijn er wel die rituelen, maar ik denk er helemaal niet aan als er naar mijn geloof gevraagd wordt. Omdat het in mijn ogen meer uiterlijkheden zijn. Kijk dat is de balk die ik in mijn ogen ontdekte toen ik daar in Jeruzalem bij die familie zat en me wat verbaasde over hun splinter: al die regeltjes, al dat opdreunen van ingesleten teksten. Ik ontdekte dat ik mezelf teveel opleg. Alsof geloof beperkt is tot dat vertrouwen is dat ik diep van binnen voel. Waar ik altijd op terug zou moeten kunnen vallen. Dat nooit eens weg is. Maar, dat is het nou juist: het is er niet altijd. Het is soms ook weg. Geloof ik dan niet genoeg? Doe niet zo raar, zou die joodse jongen daar in Jeruzalem zeggen. Als geloof even niet van binnen naar buiten wil, dan is het gewoon tijd om de boel om te keren. Dan moet je geloof van buiten naar binnen halen. Met het opzeggen van bekende teksten, het neuriën van een bekend lied, met het samen zingen, met dat kindje in die kribbe, met dat kaarsje dat je brandt bij die foto, zachtjes het Onze Vader prevelen, of met gewoon stil zijn een potje huilen en een schietgebedje, of alleen maar stil zijn en je open stellen. Al die rituelen, al die verhalen, gedichten, gebeden: het zijn even zo vele weggetjes waarlangs dat verdwenen vertrouwen zijn weg naar je binnenste terug kan vinden. Dan vraag ik hem wat Ik zeg: Jij bent bijna18. Je gaat zo het leger in. Hoe is dat voor jou? Hij zegt: 18 jaar lang hebben anderen hun leven gewaagd voor mij. Nu is het eindelijk mijn beurt om mijn steentje bij te dragen. Ik ben trots en blij dat het zover is. Ik ben onder de indruk van dit ferme antwoord. Ik denk aan mijn eigen zoon: precies even oud is en met hele andere dingen bezig. Ik vraag zijn ouders: Hoe is het voor jullie dat hij straks het leger in gaat? Ze zeggen: We zijn niet bang Maar dat vroeg ik niet. Einde gesprek. We hebben terrein betreden dat niet bespreekbaar is. Ik geloof zeker dat deze jongen oprecht antwoord gaf Maar er blijft iets schuren. Ik had willen vragen: Stel dat jij een ander antwoord had willen geven. Had jij je dan vrij gevoeld om dat te kunnen geven? Ik denk aan Amos Oz, die een ander antwoord gaf en zijn kritiek zorgvuldig verwoordde. Hij werd op een ochtend wakker en ontdekte dat er met grote letters VERRADER op zijn huis gekalkt stond.
Zoals Jeremia na het stukje dat we lazen bijna gelyncht werd omdat hij het waagde kritiek te geven in oorlogstijd 1. Dan ondergraaf je het moreel. Met dat woord Verrader wilde men Amos Oz buiten spel zetten: Naar hem hoef je niet meer te luisteren. Hij heult met de vijand. Maar Amos Oz neemt de tijd om rustig na te denken over dat woord op zijn huis. Al die gedachten zette hij op papier. Het werd een bijzonder indrukwekkend boekje. `Hoe genees je een fanaticus` Daarin vertelt hij dat het zo belangrijk is dat er ruimte is om op verschillende manieren tegen dezelfde dingen aan te kijken. Juist als de boel onder druk staat. Juist als er geweld dreigt. Als er uiteindelijk maar een manier van kijken over blijft, dan leidt de blinde de blinde. Waar dat op uitloopt heeft Jezus ons vanmorgen duidelijk gemaakt. Het is van levensbelang dat jij je kunt verplaatsen in iemand die anders denkt dan jij. Dat is heel wat anders dan verraad. Als de poging om je te verplaatsen in een ander een reden is om iemand in de hoek van het verraad weg te zetten, dan klopt er iets niet. Dan is er iets mis met dat woord. Want, zegt Amos Oz, ook een woord als verrader kun je op verschillende manieren uitleggen. Een verrader, zegt Amos Oz, dat is iemand die verandert in de ogen van wie niet kunnen en wie niet willen veranderen 2. Zo kantelt het perspectief. Wordt het scheldwoord verrader ineens tot een geuzennaam. Een ziener onder de blinden. 1 In hoofdstuk 27 van het boek Jeremia staat een uitgebreide versie van het stuk dat wij lazen. Daarin wordt duidelijk hoeveel risico Jeremia neemt met zijn woorden in de tempelpoort. 2 Het hele citaat luidt: Verraad is niet tegengesteld aan liefde, het is een van de vele vormen ervan. Een verrader is volgens mij iemand die verandert in de ogen van mensen die niet kunnen veranderen en niet willen veranderen, die verandering haten en zich geen verandering kunnen voorstellen, alleen willen ze jou altijd veranderen. Met andere woorden, in de ogen van de fanaticus is iedereen die verandert een verrader. Uit Hoe genees je een fanaticus, pagina 19