Vitamine D In de orthomoleculaire wereld is het belang van hoge doseringen vitamine D al geruime tijd een prominent gespreksonderwerp. Langzamerhand weet een stortvloed aan ondubbelzinnige onderzoeksresultaten ook nationale en Europese overheidsinstellingen te overtuigen. Zowel de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden als de maximaal toegestane doseringen blijven stijgen. Het in vet oplosbare vitamine D is essentieel voor onze gezondheid. Strikt genomen is vitamine D geen echte vitamine. Het kan immers tussen mei en oktober worden aangemaakt in de (onbedekte) huid onder invloed van UV-B (ultraviolet licht) uit zonlicht. Je dient dan wel iedere dag tussen 11 uur s ochtends en 3 uur s middags ten minste een kwartier tot een half uur buiten te zijn. De rest van het jaar is het zon licht niet krachtig genoeg om een adequate vitamine D aanmaak te garanderen. Belangrijke risicogroepen voor vitamine D-tekort zijn baby's, kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. Daarbij kunnen mensen met een donkere huidskleur en mensen die hun lichaam grotendeels bedekken, altijd zonnebrandmiddelen gebruiken of de meeste tijd binnenshuis doorbrengen, het hele jaar door een te lage lichaamseigen aanmaak van vitamine D hebben. Kortom, een deel van het jaar of het hele jaar zijn we voor een goede vitamine D-voorziening afhankelijk van vitamine D uit voedingssupplementen. Het is namelijk vrijwel onmogelijk om voldoende vitamine D uit de voeding te halen, zelfs bij het gebruik van voedingsmiddelen die zijn verrijkt met vitamine D. De kennis over de rol van vitamine D in het menselijk lichaam is de laatste decennia enorm 1 / 16
toegenomen. Wetenschappers hebben receptoren voor vitamine D aangetroffen in meer dan 30 verschillende typen weefsels en organen, waaronder afweercellen, hersenen, spieren, hart, alvleesklier, schildklier, bijschildklier, thymus, huid (hoorncellen), darmen, eierstokken, baarmoeder, placenta, borst en prostaat. Dit betekent dat vitamine D een breed werkterrein heeft en op uiteenlopende manieren de gezondheid ondersteunt. Vitamine D is dus niet alleen belangrijk voor sterke botten en tanden. Uit recente wetenschappelijke studies is gebleken dat een goede vitamine D-voorziening op termijn gunstig is voor de levensverwachting en kwaliteit van leven. Zorgen voor een optimale vitamine D-voorziening, het hele jaar door, is daarom een uitstekende investering in de gezondheid! Vitamine D: -is van belang voor sterke botten en tanden en verhoogt de opname van calcium (kalk) in botten en tanden; -is belangrijk voor sterke en soepele spieren en een goede balans; -bevordert een gezond en evenwichtig afweersysteem; -verhoogt de weerstand tegen infecties; -ondersteunt de stofwisseling van koolhydraten en vetten; -vermindert de vetopslag; -heeft een gunstige invloed op hart en bloedvaten; -helpt bij het behoud van een gezonde bloeddruk; 2 / 16
-ondersteunt de barrièrefunctie van de darmwand; -is belangrijk voor de vruchtbaarheid; -is goed voor het zenuwstelsel, de hersenfunctie en de geestelijke veerkracht; -is positief voor stemming en welbevinden; -ondersteunt de conditie van het oog; -helpt bij het behoud van gezonde cellen en weefsels; -gaat verouderingsprocessen tegen. Bronnen 3 / 16
Zonlicht, vette vis, vlees, eieren, (biologische) melk, met vitamine D verrijkte margarine, halvarine en bak- en braadproducten. Tekenen van een mogelijk tekort 4 / 16
Rachitis, osteomalacie, osteoporose, spierzwakte, pijn in spieren en/of botten, (chronische) vermoeidheid, (chronische) pijn, verminderde weerstand voor infecties, verhoogde kans op onder meer hart- en vaatziekten, autoimmuunziekten, kanker en depressie. Indicaties 5 / 16
Preventie en behandeling van een vitamine D-tekort Aandoeningen en condities geassocieerd met een inadequate vitamine D-status: -bewegingsapparaat: osteoporose, botbreuken, osteomalacie, rachitis, myopathie, sarcopenie, renale osteodystrofie, grotere kans op vallen -auto-immuunziekten: diabetes type 1, multiple sclerose, chronische thyroïditis (Hashimoto), reumatoïde artritis, inflammatoire darmziekte, ziekte van Addison, SLE (systemische lupus erythematosus) -diabetes type 2, metabool syndroom, overgewicht/obesitas -hart- en vaatziekten: hypertensie, atherosclerose, ischemische hartziekte, hartfalen, beroerte, hartinfarct -luchtwegen: astma, COPD, bronchitis -infectieziekten: influenza, tuberculose, (virale) luchtweginfecties, verminderde weerstand, bacteriële vaginose -mentale aandoeningen: schizofrenie, depressie, angst, autisme, cognitieve achteruitgang bij ouderen -kanker: borst-, prostaat-, dikke darm-, huid-, blaas-, slokdarm-, maag-, ovarium-, nier-, cervix-, mond-, pancreas- en baarmoederkanker, Hodgkin en non-hodgkin lymfoma -oogaandoeningen: maculadegeneratie 6 / 16
-PMS (premenstrueel syndroom) -spijsverteringskanaal: verhoogde darmpermeabiliteit, (gedeeltelijke) verwijdering van de maag (gastrectomie), coeliakie (glutenintolerantie), inflammatoire darmziekten -taaislijmziekte (cystische fibrose, mucoviscidose) -leverziekten -chronische pijn -grotere kans op overlijden (alle oorzaken) Contra-indicaties 7 / 16
Een hoge dosis vitamine D is gecontraindiceerd bij een hoge bloedspiegel van calcium of fosfor, hyperparathyroïdie en nierstenen. Wees voorzichtig met hoge doses vitamine D bij sarcoïdose; hierbij is de omzetting vitamine D in calcitriol toegenomen waardoor het risico op hypercalcemie toeneemt. Gebruiksadviezen De Gezondheidsraad heeft in 2008 de aanbevolen niveaus voor extra vitamine D (tabel 1) voor bepaalde groepen aangepast. Leeftijd 8 / 16
adequate inname (mcg/dag); blootstelling aan zonlicht aanvaardbare bovengrens (mcg/dag) nauwelijks gebruikelijk 0-11 maanden 10 5 25 1-3 jaar 10 9 / 16
5 50 4-50 jaar 5 2,5 50 51-60 jaar 10 5 50 61-70 jaar 10 / 16
10 7,5 50 >=71 jaar 15 12,5 50 tijdens zwangerschap en lactatie 10 7,5 50 11 / 16
Tabel 1. Voedingsnormen voor vitamine D, in mcg (microgram) per dag (Gezondheidsraad, 2000) In 2008 heeft de Gezondheidsraad de aanbeveling voor vrouwen boven de 50 jaar verhoogd naar 10 mcg extra vitamine D per dag. Ze vindt het wenselijk dat: - dagelijks 10 microgram vitamine D extra wordt gebruikt door: alle kinderen tot 4 jaar (dit advies geldt niet voor kinderen die dagelijks meer dan een halve liter zuigelingenvoeding of opvolgmelk gebruiken) personen van 4 tot 50 (vrouwen) of 70 (mannen) jaar die een donkere huidskleur hebben of onvoldoende buitenkomen vrouwen tot 50 jaar die een sluier dragen vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven personen vanaf 50 (vrouwen) of 70 (mannen) jaar die een lichte huidskleur hebben en voldoende buitenkomen 12 / 16
- dagelijks 20 microgram vitamine D extra wordt gebruikt door: personen die osteoporose hebben of in een verzorgings- of verpleeghuis wonen personen vanaf 50 (vrouwen) of 70 (mannen) jaar die een donkere huidskleur hebben, onvoldoende buitenkomen en vrouwen vanaf 50 jaar die een sluier dragen De veilige bovengrens van inname van extra vitamine D blijft 50 microgram (2000 ie) per dag voor de gehele bevolking (behalve voor baby s van 0-11 maanden, zie tabel 1). N.B. Internationale vitamine D-experts zijn evenwel van mening dat een optimale vitamine D-voorziening inhoudt dat de calcidiolspiegel bij iedereen minimaal 70 tot 80 nmol/l dient te zijn. Dit betekent dat Nederlanders meestal meer vitamine D nodig hebben dan de Gezondheidsraad suggereert. De Gezondheidsraad baseert haar advies uitsluitend op het effect van vitamine D op botten en spieren; de vitamine D-onderzoekers baseren hun aanbeveling onder meer op de gezamenlijke gezondheidseffecten van vitamine D. Om een calcidiolspiegel van 70 tot 80 nmol/l te bereiken, is in veel gevallen een dagdosis van 20 tot 25 mcg (800-1000 ie) vitamine D nodig. Ouderen, die minder cholecalciferol in de huid aanmaken, hebben soms wel 40 tot 50 mcg vitamine D (2000 ie) per dag nodig. Een dagdosis tot 50 mcg is veilig; een dosis hoger dan 50 mcg mag alleen gebruikt worden op advies van een deskundige. Periodieke controle van de calcidiolspiegel is een prima hulpmiddel om te zien of de vitamine D-inname toereikend is. 13 / 16
*100 ie (internationale eenheden) vitamine D komt overeen met 2,5 mcg (microgram) vitamine D. Interactie Verschillende medicijnen hebben een negatieve invloed op de vitamine D-status of vitamine D-werking: anti-epileptica (waaronder carbamazepine, fenytoïne, primidon, fenobarbital), corticosteroïden, cimetidine, colestipol, colestyramine, cyclosporine, laxeermiddelen, etidronaat, heparine, steroïdhormonen en tuberculostatica (waaronder isoniazide, rifampicine). 14 / 16
Vitamine D kan de opname van (het giftige) aluminium verhogen. Vitamine D kan de bloedspiegel van atorvastatine (Lipitor) en ander medicijnen verlagen die worden gemetaboliseerd door CYP3A4. Suppletie met vitamine D kan in combinatie met synthetische vitamine D-analogen de kans op hypercalcemie vergroten. Thiazidediuretica verlagen de calciumuitscheiding; vitamine D-suppletie kan sneller leiden tot hypercalcemie. Veiligheid 15 / 16
Vitamine D is veel minder toxisch dan voorheen werd aangenomen. Vitamine D-toxiciteit met hypercalciëmie treedt pas op bij doseringen boven 250 mcg per dag (10.000 IU/d) en een calcidiolbloedspiegel boven 220 nmol/l. 16 / 16