SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Infobrochure Een leidraad met informatie voor een radicale prostatectomie.
Inhoud Voorwoord 2 De prostaat 3 Opname in het ziekenhuis 5 Definistief ontslag 10 Incontinentiemateriaal 12 Nuttige tips 15 De verpleegkundige 16 De urologen 17
Voorwoord Geachte heer, Recent werd bij u de diagnose gesteld van een kwaadaardig proces in de prostaat. Dit gebeurde na het nemen van de weefselstukjes uit de prostaat, de zogenaamde biopsies. Van de bestaande behandelingsvormen werd besloten dat de radicale prostatectomie voor u de beste oplossing bleek. Dit betekent dat de prostaat, de zaadblaasjes en de bijhorende lymfeklieren operatief zullen worden weggenomen. De bedoeling van deze brochure is u wegwijs te maken in het verloop van zowel de ingreep als het gebeuren na de operatie. Indien u na het doornemen van de brochure nog vragen hebt, twijfel dan niet om contact op te nemen met Karen Joosten, prostaatverpleegkundige, uw huisarts of uw uroloog. Het is voor ons immers belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt. Deze brochure is een leidraad, maar het verloop van de opname kan van persoon tot persoon verschillen.
De prostaat 4 5 1 2 3 1. Prostaat 2. Dikke darm 3. Urethra (plasbuis) 4. Blaas 5. Zaadblaasjes
De prostaat De prostaat heeft de grootte en de vorm van een kastanje en ligt om de urinebuis heen. Dit is de buis die onderaan de blaas begint en waarlangs de urine het lichaam verlaat. De prostaat zelf bestaat uit een grote hoeveelheid klierbuisjes die worden omgeven door spier- en bindweefsel. Deze klieren produceren het prostaatvocht dat wordt opgeslagen in de prostaat. De prostaat wordt beïnvloed door hormonen die in de teelballen worden aangemaakt. Deze hormonen regelen o.a. de groei van de prostaat en de vorming van het prostaatvocht. Bij een zaadlozing komen de zaadcellen in het prostaatvocht naar buiten. De prostaat produceert een specifieke stof, het prostaat specifiek antigeen (PSA). Deze stof wordt in het bloed uitgescheiden en via een bloedafname kan worden bepaald hoeveel van deze stof zich in één milliliter bloed bevindt. Het is meestal naar aanleiding van een verhoging van dit PSA dat men verdere onderzoeken gaat plannen om zo eventueel tot de diagnose van prostaatkanker te komen. Van alle operaties die t.h.v. de prostaat worden uitgevoerd is de radicale prostatectomie de meest uitgebreide. Het is immers belangrijk dat bij aanwezigheid van kwaadaardige cellen de volledige prostaat wordt weggenomen samen met de lymfeklieren en de zaadblaasjes. Deze operatie vormt een groot verschil met de ingreep die men uitvoert bij een goedaardige vergroting van de prostaat. In dat geval gaat men de prostaat schrapen zodat de plasbuis die door de prostaat loopt, terug breder komt open te staan.
Opname in het ziekenhuis 1. Onderzoeken. Bij een radicale prostatectomie is het van groot belang dat u goed wordt voorbereid op de ingreep. Het is belangrijk dat u zich bij uw huisarts aanbiedt, die uiteraard het best geïnformeerd is omtrent uw algemene conditie. Voor de ingreep dient er immers een algemene controle uitgevoerd te worden, met o.a. een bloedonderzoek en een cardiogram (EKG). Ook uw medicatieschema wordt nagekeken, waarbij bloedverdunners minstens één week voor de operatie dienen gestopt te worden. Uw huisarts zal u deze gegevens meegeven bij opname. In een aantal situaties is het mogelijk dat hij u even verwijst voor een specialistische op puntstelling. De namiddag vóór de operatiedag wordt u in het ziekenhuis opgenomen. Eventueel kan dan nog een röntgenfoto van de longen worden gemaakt. Er wordt nog één keer bloed afgenomen om ervoor te zorgen dat er in het labo bloed voor u in voorraad is. 2. Voorbereiding. 2.1. Scheren: Aangezien een insnede gemaakt wordt van de navel tot aan het schaambeen ter hoogte van de onderbuik, worden alle haren weggeschoren. De verpleegkundige doet dit de dag van de opname of u kunt dit thuis zelf doen. U scheert zich van de tepels tot aan de knieën. De zone die tijdens de operatie ontsmet wordt, is immers veel breder dan de insnede zelf. 2.2. Darmvoorbereiding: De prostaat ligt dicht tegen het laatste stuk van de dikke darm (rectum). Een lege darm vergemakkelijkt voor de uroloog de ingreep. Daarom krijgt u een vloeistof te drinken om de darm volledig proper te maken en te ontdoen van stoelgang. U mag nog eten en drinken tot 12 uur s nachts en vanaf dan moet u nuchter blijven.
Opname in het ziekenhuis 2.3. Bescherming tegen flebitis (aderontsteking): De dag van de opname worden u steunkousen aangemeten. Deze kousen zijn lang en elastisch, ze ondersteunen de bloedsomloop in de benen. Mocht u van een vorige ingreep kousen thuis hebben liggen, kunt u deze meebrengen. Ze zijn nog perfect bruikbaar. Vanaf de opname krijgt u eenmaal per dag een spuitje in de bovenarm (Clexane ). Dit bevat een beperkte hoeveelheid bloedverdunner die ervoor zorgt dat zich geen klonters vormen in de aders. 2.4. De anesthesist: De avond vóór de operatie komt de anesthesist even langs. Deze dokter zal de algemene verdoving bij u uitvoeren. De arts zal u enkele vragen stellen die belangrijk zijn voor de narcose, ook zal hij/zij het gebruik van de pijnpomp toelichten. (zie verder periode na de operatie). 2.5. De ochtend van de ingreep: * Douchen is mogelijk. * Temperatuur, bloeddruk en pols worden gecontroleerd. * Elastische kousen en operatiehemdje worden aangedaan. * Contactlenzen, kunstgebit, hoorapparaten en juwelen worden verwijderd. Als het uur van de operatie gekend is, zal de verpleegkundige u een kalmerend medicament en een comprimé antibiotiaca toedienen als voorbereiding op de ingreep.
Opname in het ziekenhuis 3. De operatie. In de operatiezaal zal er, terwijl u nog wakker bent, een katheter (buisje) in de rug worden geplaatst (een epidurale pijnpomp). Het is via deze weg dat u de eerste dagen na de operatie de nodige pijnstilling zal toegediend krijgen. Na de plaatsing wordt u onder algemene verdoving gebracht en kan de operatie beginnen. Er wordt een insnede gemaakt tussen de navel en het schaambeen. In een eerste tijd worden de lymfeklieren links en rechts verwijderd. Vervolgens wordt de prostaat volledig losgemaakt alsook de zaadblaasjes. In de mate van het mogelijke worden twee zenuwen, die aan beide kanten langs de prostaat lopen, gespaard. Dit ten voordele van de erecties. Het stuk plasbuis dat door de prostaat loopt wordt mee weggenomen. Daarna wordt de blaas rechtstreeks op de plasbuis vastgehecht. Belangrijk is dat na de operatie deze aanhechting, de anastomose, goed kan genezen. Om de genezing te bevorderen wordt een blaassonde geplaatst, die minstens acht dagen ter plaatse blijft. Op het einde van de operatie worden twee wondbuisjes geplaatst, telkens aan de zijkant van de onderbuik. Aansluitend wordt u naar de ontwaakruimte (recovery) gebracht, waar men u nog een tijdje kan volgen. Als uw toestand stabiel is, wordt u terug naar de verpleegafdeling gebracht of eventueel naar de afdeling Intensieve Zorgen voor een korte observatie. 4. Periode na de operatie. 4.1. Pijnpomp: De pijnpomp is een systeem dat voor de operatie geplaatst wordt, hierdoor kan de pijn bijzonder goed onder controle worden gehouden. Het PCA-systeem (Patient Controlled Analgesia) bestaat uit een pompje waarlangs u vlak bij het ruggenmerg continue pijnmedicatie krijgt toegediend. Zodoende is een lage dosis pijnmedicatie voldoende voor een zeer groot effect.
Opname in het ziekenhuis Als u toch nog pijn ervaart ondanks deze continue toediening, kan u op een knop drukken zodat tijdelijk wat meer medicatie wordt gegeven. Het systeem is beveiligd tegen overdosering: u mag dus zo vaak drukken als u wilt. Door de toediening van deze continue pijnmedicatie is het best mogelijk dat u wat verminderd gevoel hebt in de benen. Na ongeveer 48 uur kan de pijnpomp worden verwijderd, omdat de pijn dan progressief vermindert. Daarna wordt overgeschakeld op voldoende krachtige geneesmiddelen die gewoon via het infuus worden toegediend. Wanneer uiteindelijk ook het infuus wordt verwijderd, kan u vanzelfsprekend nog steeds pijntabletten gebruiken. 4.2. Infuus: Gedurende de eerste twee à drie dagen na de operatie zal de werking van de darmen slechts stilaan terug op gang komen. In deze periode kan u niet eten of drinken. De bedoeling van het infuus is u het nodige vocht en mineralen te kunnen toedienen. Wij gebruiken een vast schema voor het starten van eten en drinken en het verwijderen van uw infuus. Wanneer de darmen stilaan hun werking hernemen, kan u beginnen met drinken en eten van vloeibare voeding. Nadien wordt het normale voedingsregime hersteld. 4.3. Drains (buisjes): Aan weerszijden van de buik loopt één drain die het wondvocht van de operatie moet opvangen. Wanneer de hoeveelheid vocht die uit de drains komt beperkt is, kunnen ze één na één door een verpleegkundige worden verwijderd. 4.4. Mobilisatie: In bed regelmatig met de benen bewegen, is belangrijk. Het stimuleert de bloedsomloop en vermindert het risico op bloedklonters. We raden u ook aan regelmatig diep in en uit te ademen om te voorkomen dat u een longontsteking zou krijgen. De kinesist helpt u bij deze ademhalingsoefeningen. De dag na de ingreep kan u al kortstondig uit bed. Stelselmatig kan u langere periodes opkomen. Na enkele dagen kan u opnieuw zelfstandig rondwandelen.
Opname in het ziekenhuis 4.5. Blaassonde: De blaassonde is de belangrijkste sonde die acht dagen ter plaatse blijft om de nieuwe aansluiting van de plasbuis en de blaas te laten genezen (de anastomose). De eerste vijf dagen na de operatie wordt meestal een kleefverband op de penis aangebracht om te voorkomen dat deze sonde accidenteel uit de blaas valt. De sonde zit met een ballonsysteem in de blaas vast, zodat er zelden een probleem optreedt. De achtste dag na de operatie (dag 0 is de dag van de operatie) wordt er een blaasfoto gemaakt op de dienst radiologie om te controleren of de plaats waar de blaas opnieuw aan de plasbuis werd gehecht, goed geneest. Wanneer de radiografie geen lekkage vertoont, wordt de blaassonde verwijderd en kan u opnieuw spontaan plassen. De verpleegkundige geeft u een urinaal om in te wateren, waarop u kunt aflezen hoeveel ml u per keer plast. Dit kan u dan neerschrijven op het volgblad dat ze u overhandigde. Bij plasdrang vragen we u om op te komen uit uw bed en te plassen in het urinaal. Als u in staat bent de urine even op te houden kan u stelselmatig het urinaal een beetje verder van het bed hangen (bv; aan het nachtkastje, achter het bed, op het toilet,...) Het is mogelijk dat u urine verliest, wat na een radicale prostaatoperatie normaal is. De verpleegkundige bezorgt u het nodige opvangmateriaal. Het is van belang dat de sluitspier van de blaas opnieuw goed getraind wordt. De kinesist die gespecialiseerd is in bekkenbodemspieroefeningen, zal u begeleiden bij deze oefeningen, wanneer dit nodig blijkt.
Opname in het ziekenhuis Wanneer u veel urine verliest, laat u het incontinentiemateriaal wegen door een verpleegkundige, zo krijgt men een idee over de hoeveelheid urine die wordt opgevangen. We raden u aan overdag voldoende te drinken (minimum 1.5l), zo krijgen we een goed beeld van uw plaspatroon. Na het verwijderen van de sonde krijgt u tweemaal daags een pilletje om de urine te ontsmetten (Urfadyn PL ) Definitief ontslag Voor u naar huis gaat, namelijk op dag 9, zal de uroloog de resultaten van het definitieve onderzoek van de prostaat met u bespreken. Het is immers belangrijk dat alle kwaadaardige cellen zo goed mogelijk werden verwijderd. Eventueel kan het nodig zijn om aanvullend nog een bestralingsbehandeling te plannen. Dit gebeurt zeker niet onmiddelijk, omdat het belangrijk is dat u eerst goed kan recupereren van de ingreep. Het bepalen van de eventuele noodzaak tot bijkomende behandeling gebeurt in overleg met uw huisarts, de oncoloog en de specialist van de bestralingsafdeling (radiotherapeut). We adviseren u ook thuis de buikband en de steunkousen nog een drietal weken aan te houden. Ook de spuitjes tegen flebitis worden door een thuisverpleegkundige nog gedurende 10 dagen verder gezet. De uroloog geeft u de nodige voorschriften mee en u krijgt ook een afspraak voor een eerstvolgende controle, meestal drie weken na het ontslag. Probeer op dat moment te komen met een voldoende gevulde blaas. De huisarts zal voordien een nieuwe bloedbepaling van het PSA uitvoeren om te zien of deze al voldoende gedaald is. De kinesitherapeutische behandeling wordt zonodig ook bij uw thuiskomst verder gezet. Ga steeds naar een kinesist die gespecialiseerd is in bekkenbodem kine. De prostaatverpleegkundige of uw huisarts beschikt over een lijst met gespecialiseerde kinesisten, zij helpen u graag verder.
Definitief ontslag Het is belangrijk dat u de eerste zes weken geen zware fysieke inspanningen levert, dit om de buikwonde goed te laten genezen en de buik zijn oorspronkelijke stevigheid terug te geven. Ook met fietsen en heffen van meer dan 5kg, wacht u best een zestal weken. Licht huishoudelijk werk of werken in de tuin kan in principe geen kwaad. De haakjes worden verwijderd: de eerste helft op dag 9 op de afdeling en de rest op dag 12 door de huisarts. Wanneer u veel urine verliest, laat u het incontinentiemateriaal wegen door een verpleegkundige, zo krijgt men een idee over de hoeveelheid urine die wordt opgevangen. We raden u aan overdag voldoende te drinken (minimum 1.5l), zo krijgen we een goed beeld van uw plaspatroon. Na het verwijderen van de sonde krijgt u tweemaal daags een pilletje om de urine te ontsmetten (Urfadyn PL ) Na deze operatie is een tijdelijke of definitieve stoornis van de erectie een feit. Zo mogelijk worden tijdens de operatie één of beide zenuwen gespaard. Ook dan moet gedurende het eerste jaar worden afgewacht in hoeverre recuperatie optreedt. Belangrijk blijft dat u en uw partner hierover praten. U kan natuurlijk steeds een beroep doen op uw huisarts of de uroloog. Zelfs bij het volledig uitblijven van spontane erecties zijn er nog een aantal therapeutische mogelijkheden om terug erecties te bekomen.
Incontinentiemateriaal Om het tijdelijk urineverlies na deze operatie op te vangen, kan u gebruik maken van incontinentiemateriaal. Er bestaat een grote keuze aan materiaal om urine op te vangen. Op de volgende bladzijden vindt u enkele adressen waar u incontinentiemateriaal kunt aankopen. Deze informatie is vrijblijvend. De keuze wordt bepaald door de graad van urineverlies, de leeftijd en de individuele behoefte aan zekerheid en comfort. Tegenwoordig zijn de meeste opvangmaterialen betrouwbaar en onopvallend. Ze gaan hinderlijke geurvorming tegen, zijn gebruiks- en huidvriendelijk en verbeteren daardoor aanzienlijk de hygiëne. Zij bieden de mogelijkheid om het urineverlies op een comfortabele manier op te vangen. Wit Gele Kruis: Hier kan iedereen terecht. Zij hebben een uitgebreide keuze aan incontinentiemateriaal. Een aantal adressen in de buurt: Houthalen Heusden-Zolder Brugstraat 4 Vredelaan 33 011 45 41 09 011 52 44 52 Beringen Lummen Harmoniestraat 10 Dr. Vanderhoeydonckstraat 16 011 43 17 42 013 52 18 59 Tessenderlo Stationstraat 68 013 66 18 54 Al deze kantoren zijn geopend op weekdagen tussen 09u00 en 17u00. Indien u niet terecht kunt op een van deze adressen kan u terecht op het provinciaal secretariaat dat 24u op 24u bereikbaar is op het telefoonnummer: 089/ 30 08 80
Incontinentiemateriaal De mutualiteiten: De Voorzorg Limburg: Mediotheek - Uitleendienst Capucienenstraat 10 3500 Hasselt Tel.: 011 24 99 10 E-mail: mediotheek@devoorzorg.be CM - Limburg: De thuiszorgwinkel vindt u in: Hasselt: Overpelt: Gouverneur Roppesingel 75 Burgemeester van Lindtstraat 19 Tel.: 011 28 09 80 Tel.:011 51 51 75 Beringen: Maasmechelen: Koolmijnlaan 354 Rijksweg 142 Tel.: 011 24 31 13 Tel.: 089 84 19 14 Liberale Mutualiteit Limburg: U kan via de uitleendienst incontinentiemateriaal bekomen aan voordelige prijzen. Aanvragen: via uw plaatselijk kantoor of tel. 011 29 10 30. De Neutrale Ziekenfondsen: Prodomo Dankzij deze dienst kan u verscheidene producten aan goedkope tarieven verkrijgen. Info bij SOSMUT tel.: 02 733 97 41 Onafhankelijke ziekenfondsen: o.a. Partena Bestellen op tel.: 0800 999 60 Online via info@partena-gezondheidsshop.be Gratis levering in het ziekenfondskantoor in uw buurt.
Incontinentiemateriaal Apotheker of bandagist: De zorgwinkel Brugstraat 38 3550 Heusden-Zolder Tel.: 011 33 45 31 Demolder Bampslan 20 3500 Hasselt Tel.: 011 28 64 99 Elewaut BVBA Guffenslaan 19 3500 Hasselt Tel.: 011 22 19 00 Orthomed Henry Fordlaan 43 3600 Genk Tel.: 089 30 72 39
Nuttige tips Enkele praktische tips: 1. Wanneer u thuis een buikband en/of lange elastische kousen hebt, breng deze dan mee de dag van uw opname in het ziekenhuis. 2. Vergeet het verslag van de huisarts niet. 3. Breng thuismedicatie best in de originele verpakking mee. 4. Het is altijd handig dat u een pyjama of short met een opening aan de voorkant meebrengt om de blaassonde door te steken. 5. Een kamerjas is handig wanneer u in de zetel zit of op de gang wandelt. 6. Voor uw privacy is het handig om een ondoorzichtig zakje, winkeltasje of dergelijke mee te brengen. Het zakje van de blaassonde kan hierin discreet meegedragen worden.
De verpleegkundige Indien u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft kan u contact opnemen met uw huisarts, uroloog of met Karen Joosten, prostaatverpleegkundige. Zij is steeds te bereiken via: het secretariaat urologie tel.: 011 71 53 57 email: karen.joosten@sfz.be Karen Joosten, Prostaatverpleegkundige Ons team wenst u een vlot herstel!
De urologen Dokter Jo Stragier: Dr. Jo Stragier promoveerde aan de KULeuven in 1988. Hij genoot zijn opleiding urologie aan de KULeuven. Hij is lid van de Belgische Vereniging voor Urologie (BVU) en Fellow of the European Board of Urology (FEBV). Naast de algemene urologie legt hij zich toe op de endoscopische en oncologische urologie.
De urologen Dokter Kurt Dilen: Dr. Kurt Dilen promoveerde aan de KULeuven in 1995. Hij genoot zijn opleiding urologie aan de KULeuven en aan De Wever ziekenhuis te Heerlen. Hij is lid van de Belgische Vereniging voor Urologie (BVU) en Fellow of the European Board of Urology (FEBV). Naast de algemene urologie legt hij zich toe op de laparoscopische urologie.
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Sint-Franciskusziekenhuis P. Paquaylaan 129 3550 Heusden-Zolder Tel. 011 71 50 00 Fax. 011 71 50 01 www.sfz.be