de Nationale ar Postadres Postbus 93122 2509 AC Den Haag Gemeenten zijn voor burgers het gezicht van de overheid. Met de overheveling van onder andere de jeugdzorg en taken van de AWBZ zal dit de komende jaren nog sterker worden. Tegelijkertijd voeren gemeenten grote bezuinigingen door en worden er discussies gevoerd over de 'terugtredende overheid'. Burgers hebben hoge verwachtingen van hun gemeente, maar de vraag is of en hoe gemeenten aan deze verwachtingen kunnen blijven voldoen. Zo is het bij schuldsanering voor burgers niet altijd duidelijk wat van hen wordt verwacht. Of wat zij van hun gemeente mogen verwachten. Onder andere hierdoor is het aantal klachten hierover de laatste jaren sterk gestegen. Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 151 2594 AG Den Haag Tel: (070) 356 35 63 bureau@nationale.nl www.nationale.nl Doorkiesnummer (070) 356 5 34 JP Datum 20 maart 2012 Uitbesteding publieke taken In toenemende mate worden gemeentelijke activiteiten uitbesteed of privaatrechtelijk geregeld. Voor burgers past dit vaak niet bij de beleving die zij hebben bij de gemeente als 'het gezicht van de overheid'. Dit heeft ook gevolgen voor het vertrouwen dat burgers in hun gemeentelijke overheid hebben. Of, als er sprake is van verwachtingen waaraan niet kan worden voldaan, van het vertrouwen dat de gemeente in zijn eigen inwoners heeft. Voor mij is dit aanleiding om het komende jaar meer aandacht te besteden aan de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor een goede klachtafhandeling bij op afstand geplaatste activiteiten of publieke taken. Ik wil ook uw gemeente uitdagen zelf hier kritisch naar te kijken. Ons nummer No 2012/266 U Behandelend medewerker J. Prins Bijlagen 1 Onderwerp Jaarbrief en samenvatting jaarverslag 2011 Vertrouwen Voor de Nationale is het vertrouwen tussen de burger en de overheid de kern van zijn dagelijks werk. Wat kunnen overheid en burgers in redelijkheid over en weer van elkaar verwachten? Hoe gaan gemeenten behoorlijk om met een meer zelfbewuste, kritische burger? Hoe maak je diezelfde burger duidelijk waar de grens ligt van de taak en verantwoordelijkheid van de gemeente? Behoorlijk handelen van de overheid is een randvoorwaarde voor het vertrouwen van de burger. Vertrouwen dat is opgebouwd uit ervaringen die de burger met de overheid heeft gehad. Juist voor gemeenten is het, als 'het gezicht van de overheid', vanwege de vele directe contacten met burgers van groot belang zich hiervan zeer bewust te zijn en te investeren in het herstel van geschonden vertrouwen. ISJ I O : M ; NJ o? o = o O - - <J2 =
de Nationale Ons nummer No 2012/266 U 2 Deze investering kan bestaan uit aandacht voor goede uitvoering waarbij behoorlijke behandeling van de burger voorop staat: door te kiezen voor een informele afhandeling van klachten en bezwaarschriften, zodat formele procedures worden voorkomen, en door gebruik te maken van goede ervaringen en voorbeelden van andere gemeenten. Daarbij wijs ik op het grote belang van competenties gericht op effectieve communicatie, conflictherkenning en -hantering, zoals blijkt uit het project Prettig contact met de overheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Meer informatie hierover vindt u bij het Kennis- en Expertisecentrum Prettig contact met de overheid via www.prettigcontactmetdeoverheid.nl. www.jaarverslag.nationale.nl Ons jaarlijks Verslag over ons werk en onze visie op de verhouding tussen overheid en burger heeft een vorm gekregen die meer bij deze tijd past. In druk ontvangt u hierbij de samenvatting. Voor een volledig overzicht van ons werk verwijs ik naar onze nieuwe website. Op deze website vindt u de volledige tekst van mijn Verslag aan de Tweede Kamer, mijn visie op het thema vertrouwen, cijfers en een digitale tijdlijn met hoogtepunten uit 2011. De qr-code onderaan deze brief leidt u ook naar de site. Overheidsorganisaties waar wij veel me te maken hebben, krijgen bijzondere aandacht in 'jaarbrieven', die ik met deze organisaties zal gaan bespreken. Deze jaarbrieven staan ook op de site. In het eerste deel van mijn verslag laat ik zien wat over vertrouwen te leren valt en hoe het vertrouwen van de burger in de overheid versterkt kan worden. De komende tijd zal ik op meer plaatsen het gesprek aangaan over vertrouwen en ik ben natuurlijk ook geïnteresseerd in uw visie. Wat speelde in 2011? Afgelopen jaar ontving ik 13.740 klachten en 29.717 telefoontjes van burgers, bedrijven en instellingen. Bij het behandelen van deze klachten en telefoontjes hebben we naar steeds effectievere middelen gezocht om de verhouding tussen overheid en burger te versterken. Dit jaar heb ik ook Mare Dullaert mogen verwelkomen als de eerste Kinder. In 2011 ben ik door de Tweede Kamer herbenoemd voor een termijn van zes jaar.
de Nationale Ons nummer No 2012/266 U 3 Tot slot De Nationale, inmiddels 15 jaar tevens lokale ombudsvoorziening, ondersteunt uw gemeente bij een behoorlijke klachtafhandeling. Het komende jaar zal nog meer ingezet worden op kennisoverdracht over klachtbehandeling, het voorkomen van klachten en op interventies en bemiddelingen in concrete zaken. De Nationale werkt gezamenlijk met uw gemeente aan het vertrouwen tussen burger en overheid: niet oordelend, maar normerend en daarbij telkens gericht op de vraag 'Wat kunnen gemeente en burgers in redelijkheid over en weer van elkaar verwachten?' Het antwoord op die vraag wil ik ook graag het komende jaar gezamenlijk met u nader invullen. a
EEN VERTROUWDE OVERHEID Samenvatting van het Verslag van de Nationale over 2011 13.740 168 13.1 29.717 157 19
3 K l a c h t e n per beleidsterrein Wijze van klachtbehandeling A a n t a l klachten e n contacten aantal % aantal % Algemene Zaken 11 16 Buitenlandse Z a k e n 158 1.3 150 1.2 Veiligheid en Justitie 1.233 10.4 1.092 9.1 Binnenlandse Z a k e n en K o n i n k r i j k s r e l a t i e s 167 1.4 402 3.3 O n d e r w i j s, C u l t u u r en W e t e n s c h a p 477 4.0 692 5.7 Financiën 2.363 19.9 2.366 19.6 Defensie 64 0.5 193 1.6 Sociale Z a k e n en W e r k g e l e g e n h e i d 1.625 13.7 1.422 1 1.8 V o l k s g e z o n d h e i d, W e l z i j n en S p o r t 1.597 13.4 1.417 1 1.8 Ministeries Oplossing d o o r interventie 2.973 2.657 Bemiddeling 53 E c o n o m i s c h e Z a k e n, L a n d b o u w en Innovatie 156 1.3 152 1.3 I n f r a s t r u c t u u r en M i l i e u 537 4.5 584 4.8 Politie 1.219 10.3 1.226 10.2 P u b l i e k r e c h t e l i j k e bedrijfsorganisaties 13 20 0.2 7 10 Waterschappen 120 1.0 103 0.9 Gemeenten 1.890 15.9 1.953 16.2 Provincies 68 0.6 51 0.4 G e m e e n s c h a p p e l i j k e regelingen 170 1.4 200 1.7 1 1.875 100 12.049 100 58 Onderzoek met rapport 382 l l i i l i i l i i 1111 379 Decentrale overheden O n d e r z o e k m e t brief Buitengewone Opsporingsambtenaren 1.000 ontvangen klachten van n i e t aangesloten g e m e e n t e n 36 Tussentijds o p g e l o s t o f b e ë i n d i g d Totaal 213 Totaal 3.757 mmmmmm^-, 3.476 I 3.740 k l a c h t e n o n t v a n g e n (telefoon tjes. bezoek en e-mail) Meeste klachten ontvangen over Belastingdienst (2.265) T o e n a m e in klachten o v e r D U O en van v e t e r a n e n o v e r Defensie M i n d e r k l a c h t e n o v e r C V Z en U W V O m b u d s m a n bevoegd o v e r 8 6 % van ontvangen klachten 76% van k l a c h t e n o p g e l o s t d o o r i n t e r v e n t i e O p e n en duidelijk I N D v o o r een verblijfsvergunning en betaalt v o o r deze aanvraag 401 leges. A c h t e r a f gezien had ze een a n d e r f o r m u l i e r m o e t e n krijgen w a a r v o o r v o o r de behandeling 41 legeskosten g e l d e n. N a d a t de aanvraag w o r d t afgewezen legt Saskia h e t m i s v e r s t a n d u i t en vraagt de teveel betaalde leges t e r u g. Maar de I N D w i j s t haar o p haar eigen verantwoordelijkheid. De Nationale van klagers k r e e g geheel o f gedeeltelijk gelijk in s c h r i f t e l i j k o n d e r z o e k de aanvraag - ondanks M e e s t e o o r d e l e n gingen o v e r g e b r e k aan e e r l i j k h e i d en b e t r o u w b a a r h e i d van de overheid I 57 aanbevelingen gedaan vindt het vreemd dat de IND - toch in behandeling genomen. Uiteindelijk M l heeft betaalt de IND de teveel betaalde Saskia. bevoegdheid van Nationale in % het verkeerde formulier leges terug aan 1.000 ontvangen contacten (telefoontjes, bezoek en e-mail) jumumm De Nationale o m b u d s m a n deed zijn w e r k in 2011 met: 124 v r o u w e n S a s k i a vraagt v o o r haar Bulgaarse p a r t n e r e e n f o r m u l i e r aan bij de 379 r a p p o r t e n u i t g e b r a c h t 78%.Jimwwuuupiumjifii., Bevoegdheid Nationale K e r n c i j f e r s 2011: 29.717 contacten *ssk *ss D e Nationale is alleen bevoegd over klachten die over de overheid gaan. mximmmimmxixi miiiimmxxiimniii xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxixxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxixxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx T «44 m a n n e n
5 H WERK IN CIJFERS Toonaangevende dossiers: Ontwikkelingen 2011: B u r g e r s in de knel Digitalisering Gezondheid Prettig contact Openbaarheid Z i e www.jaarverslag. Start Kinder Nationale w o r d t B e t r o k k e n en oplossingsgericht veteranen Gegrond/ niet gegrond nationale.nl. T r u d i w o o n t o p Saba en w a c h t al jaren o p de teruggave van haar A l g e m e n e o u d e r d o m s v e r z e k e r i n g p r e m i e ( A O V ). Z e w o r d t van h e t kastje naar de m u u r g e s t u u r d : de I n s p e c t o r a t e o f Taxes van Saba Alex Brenninkmeijer h e r b e n o e m d v o o r 6 jaar Plannen v o o r ' H u i s v o o r K l o k k e n l u i d e r s ' bij Nationale v e r w i j s t naar Sint M a a r t e n, die v e r w i j s t naar Bonaire en die v e r w i j s t w e e r naar Saba. De Nationale legt Respectvol de zaak voor aan de opvolger, de Belastingdienst Nederland. Caribisch J a c q u e s is w e r k l o o s en Deze biedt excuses aan en laat Trudi weten dat het kantoor Saba alsnog de teruggave AOV uitbetaalt. Inmiddels er maatregelen zijn getroffen om dit soort gevallen in de toekomst voorkomen. te schrijft zich bij het U W V in r via de w e b s i t e w e r k. n l als w e r k z o e k e n d e. H i j o n t d e k t dat j hij via de l i n k ' w e r k g e v e r ' alle o p de w e b s i t e geplaatste cv's - o o k (Deels) g e g r o n d 7 8 % die van h e m - kan inkijken. H i j is verontwaardigd. N i e t g e g r o n d 19% Naar aanleiding hiervan heeft de Nationale G e e n o o r d e e l 3% het UWV gevraagd om de inschrijving op werk.nl aan te passen zodat de privacy van mensen beter beschermd is. Het UWV heeft de website inmiddels A a n t a l gedane en opgevolgde aanbevelingen Top IO k l a c h t e n f (rapport verbeterd 201II191). W a a r gaan de klachten over? I. 6. D U O Belastingdienst 485 2.265 Een b e h o o r l i j k e o v e r h e i d is: o p e n en duidelijk, r e s p e c t v o l, b e t r o k k e n en oplossingsgericht, eerlijk en b e t r o u w b a a r. 7. CBR 2. Gemeenten 1.953 3. Politie 1.226 ^^^^ 327 8. Bureaus Jeugdzorg O p e n en duidelijk 157 Respectvol 4. 60% % opgevolgde aanbevelingen UWV 9. C V Z 1.134 303 Betrokken en oplossingsgericht 0. SVB Eerlijk en 5. C A K 499 19% 81 % 310 40% 89% betrouwbaar 65% 247 35% Niet behoorlijk Behoorlijk Een toelichting op de cijfers van de verschillende overheidsinstanties is te vinden in de jaarbrieven van de Nationale. Zie: wrtftw.jaarverslag.nationaleornbudsman.nl/jaarbrieven. de Nationale D e Nationale geeft alleen een behoorlijkheidsoordeel in rapporten.
VERTROUWEN IS FUNDAMENT VOOR GOEDE RELATIE BURGER-OVERHEID Vertrouwen in de burger Persoonlijk Respectvol Participatie Inhoudsvolle relatie Ve rtro u we n s m o d e I Aanbevelingen Nationale Heb aandacht voor goede contacten met burgers Ga waar nodig het'lastige gesprek' aan Geef interfaces tussen burger en overheid vorm op basis van vertrouwen: contact zo persoonlijk mogelijk behandel de burger respectvol beslis niet over de burger, maar mét de burger Beperk de complexiteit van wet- en regelgeving Heb meer aandacht en waardering voor goede uitvoering, vanuit vertrouwen Verdiep kennis: hoe werkt het creëren van vertrouwen Vertrouwen scheppen is mensenwerk Geef professionals de ruimte Vertrouwen en behoorlijkheid Wat moet er gebeuren? Context Waarom vertrouwen? Vertrouwen in middelpunt belangstelling door kredietcrisis en minderheidskabinet Nederland is een high-trust samenleving: basis is vertrouwen in elkaar SCP: hoe we met elkaar omgaan is belangrijkste maatschappelijke onderwerp Greep uit praktijk Moeder baby Jelmer: "Je vertrouwt erop dat de inspectie haar taak doet en de patiëntveiligheid dient. Dan vertrouw je eigenlijk op iets wat er niet is." ZZP'ers vertrouwden op informatie van het UWV Toen dit niet bleek te kloppen werden ze beschuldigd van fraude. Veteranen voelen zich in de steek gelaten door de strikt juridische opstelling van de overheid. Het vertrouwen van Q-koorts patiënten in de overheid is diep aangetast. Systemen en logica van de overheid hebben verstrekkende gevolgen voor individuele levens. Doordat pestgedrag tegen homo's niet effectief werd aangepakt, verloren zij hun vertrouwen. Relatie burger - overheid Overheid investeert te vaak in systemen en niet in relatie: regel is regel, juridische instrumenten Burger wil behoorlijk behandeld worden (= relatie) Wat is er aan de hand met de relatie burger - overheid? Structurele spanning tussen overheid als systeem en leefwereld van mensen leidt tot afnemend vertrouwen 7 Vertrouwen op Vertrouwen in (confidence) (trust) Confidence = vertrouwen op systemen Trust = vertrouwen in mensen Er is een wisselwerking tussen vertrouwen op en vertrouwen in Kern van het werk van de Nationale is behoorlijkheid Behoorlijk = persoonlijk, respectvol, participatie Vertrouwen ontstaat door verbinding rechtmatigheid en behoorlijkheid (ombudskwadrant) Behoorlijkheid versterkt vertrouwen Wat betekent behoorlijkheid voor vertrouwen? Alex Brenninkmeijer, Nationale sinds 2005 de Nationale
Eerlijk en betrouwbaar Van 2006 tot en met 2009 heeft de Belastingdienst ten onrechte ruim 6.000.000 aan bijdragen Zorgverzekeringswet ontvangen van Nederlanders die in het buitenland wonen. De minister van Financiën erkent het probleem maar vindt terugbetaling uit eigen beweging over die jaren niet uitvoerbaar: mensen die hier recht op hebben moeten er zelf maar om vragen. De dringt erop aan dat de Belastingdienst de gedupeerden toch actief benadert. Tussen eind 2011 en eind 2012 stuurt het College voor Zorgverzekeringen een brief aan ruim 13.000 mensen die mogelijk recht hebben op een teruggaaf. En de Belastingdienst gaat alsnog uit zichzelf teruggaaf verlenen vanaf het belastingjaar 2010. Om redenen van effectiviteit en efficiency brengt de Nationale zijn volledige verslag over 2011 alleen uit via www.jaarverslag.nationale.nl. U vindt daar (downloads naar) het Verslag aan de Tweede Kamer, de visie van de op het thema vertrouwen, cijfers, jaarbrieven en een tijdlijn met hoogtepunten uit 201 I. De Nationale Postbus 93122 2509 AC Den Haag Telefoon (070) 356 35 63 Fax (070) 360 75 72 www.nationale.nl www.nationale-nieuws.nl www.jaarverslag.nationale.nl Colofon Uitgave: Bureau Nationale, Den Haag Foto's: Jacqueline de Haas (foto Alex Brenninkmeijer) en www.istockphoto.com Vormgeving: Fabrique, Delft Druk: Vijfkeerblauw, Rijswijk Maart 2012 De namen in de praktijkverhalen zijn om privacyredenen aangepast