September 2011 DE EEUW VAN DE DUURZAAMHEID Manifest van het Haags Milieucentrum
DENK MEE, DOE MEE Omdat er zonder duurzaamheid geen toekomst is, zet het Haags Milieucentrum zich al 20 jaar in voor de duurzaamheid van onze stad. Door duurzaamheid steeds meer in onze stad en lokale economie te integreren, werken we aan een houdbare toekomst met bestaanszekerheid voor iedereen. Ook besparen we veel geld en leven we een stuk gezonder. Structurele langere termijn oplossingen beginnen altijd met een verbindende visie op de toekomst. In dit manifest geven we onze visie op hoe we met elkaar aan een houdbare toekomst kunnen werken. Je hoeft het niet vergaand met elkaar eens te zijn om toch samen aan een duurzamere stad te werken. Verschillen van mening en aanpak zullen altijd blijven bestaan, maar het is wel goed, veel meer dan nu, daar met elkaar over in gesprek te gaan. Onze toekomstvisie willen we de komende jaren uitwerken in projecten die erop gericht zijn het Hagenaars een stuk gemakkelijker te maken om duurzamer te leven. Wij vragen u daarover met ons mee te denken, met ons samen te werken of ons te steunen bij deze gezamenlijke opdracht. En als u niet naar ons toekomt, komen wij wel naar u toe. Zie voor de uitwerking in concrete activiteiten ons meerjarenplan en werkplan 2011 www.haagsmilieucentrum.nl Over het HMC. Haags Milieucentrum Esperantoplein 8, 2518 LE, 070-3029952 1
Bij duurzaamheid gaat het in de eerste plaats om mènsen. Niet alleen de mensen van nu, overal ter wereld, maar meer nog de toekomstige generaties waaronder onze eigen kinderen en kleinkinderen. Het gaat ook om hun kansen op een goede kwaliteit van leven. Dan gaat het om bestaanszekerheid en het ook in de toekomst kunnen voorzien in primaire levensbehoeften als een veilige plek om te wonen en genoeg voedsel en water. Dat kan alleen als we ervoor zorgen dat de aarde alle diensten en grondstoffen kan blijven leveren die voor het leven van mensen zo belangrijk zijn. Cruciaal daarvoor is een economie die binnen de grenzen blijft die het milieu nu eenmaal stelt en uitgaat van een breed welvaartsbegrip. Een economie die mensen in staat stelt zelf zo veel mogelijk in hun behoeften te voorzien. Een economie waar werken voor mensen meer is dan louter geld verdienen en waarin niet alleen dat wat in geld uit te drukken is waarde heeft. Geld kun je immers niet eten, olie niet drinken en van economische groei wordt de aarde niet groter. De dreiging van een crisis De economie die nu de wereld beheerst, van de VS en China tot Europa, Japan, Brazilië, India en Nigeria, staat niet meer ten dienste van mensen. Ze is te zeer gericht op de korte termijn, laat weinigen van winsten profiteren en velen de lasten dragen. Deze economie schept financiële zeepbellen en werkloosheid; is verslaafd aan groei en aan fossiele brandstoffen, put belangrijke schaarse grondstoffen in een recordtempo uit. De aldus ontstane wereldwijde economische crisis is ernstig, maar ernstiger is de milieu- en klimaatcrisis die hiervan het gevolg is. De gevolgen blijken al te vaak groter en sneller te gaan dan in de somberste scenario s is voorzien. Bij milieuvernietiging gaat het om sluipende, veelal onomkeerbare processen met een incubatietijd van vaak tientallen jaren. Als de gevolgen zich voordoen is het meestal te laat. Je kunt ze op dat moment moeilijk of niet meer tot staan brengen en terugdringen. Neem het klimaat. Als bepaalde ecologische grenzen, als gevolg van 2
menselijk ingrijpen, overschreden worden, kan het ene proces het andere oproepen of versterken. Het klimaat slaat op hol en dan is er geen houden meer aan. De zeespiegel gaat stijgen, er komen meer en heftige orkanen, zware regenval en langdurige droogtes en dus overstromingen, watertekorten en mislukte oogsten. Daarbij zitten we in een tijdklem, want als we nu een aantal zaken niet stevig aanpakken, heeft dat later weinig zin meer. Dit heeft niets met doemdenken te maken, maar met een nuchtere vertaling van op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde feiten. Je hoeft geen helderziende te zijn om te voorspellen dat dit zo niet door kan en mag gaan. Het wordt nooit meer zoals vroeger. We hebben te lang op de pof geleefd, zowel economisch als ecologisch. Een tijdperk van versobering breekt aan. De urgentie is groot om de economie en de samenleving op een aantal punten grondig te hervormen. Duurzame ontwikkeling is geen luxe, maar een noodzaak om te overleven, ook economisch. We zullen nu alles uit de kast moeten trekken om die, haast niet te beseffen, gevolgen zoveel mogelijk te voorkomen. En hoe langer we daarmee wachten hoe moeilijker en duurder het later wordt. Bovendien is het klimaat zeker niet het enige milieuprobleem dat het menselijk bestaan bedreigt. Sterk afnemende biodiversiteit, zoetwatertekorten, luchtvervuiling, het kappen van bossen, vervuiling van de oceanen, verwoestijning, erosie en het verlies aan landbouwgrond zijn ook uiterst zorgelijk. Kringlopen van actief burgerschap Niets gaat zonder pijn, maar zo bedreigend als de gevolgen van de economische en ecologische crisis zijn, zo hoopvol en aantrekkelijk zijn de oplossingen, zeker als het om de directe leefomgeving van mensen gaat. Ze vormen een verhaal waarbij de kwaliteit van ons bestaan er op veel terreinen direct op vooruit zal gaan. En het is een realistisch verhaal. In de wereld die ons voor ogen staat, gaat het om mensen die hun lot voor een belangrijk deel weer in eigen hand nemen, om een overheid die dit volop ondersteunt en om bedrijven 3
die binnen een eerlijk speelveld die producten en diensten leveren waar echt behoefte aan is en die superzuinig zijn op schaarse grondstoffen en energie. Voldoende en gezond voedsel zijn dan bijvoorbeeld belangrijker dan terrasverwarmers en 130 km zones. Wij kiezen voor een wereld en een stad waarin voor iedereen volop werk is ondermeer door werk eerlijk te verdelen. Belangrijk is het daarbij om organisaties en structuren klein te houden en kringlopen te sluiten. Het gaat om de juiste, optimale en dus niet te grote schaal. Zo wordt macht ook meer controleerbaar. Ecologische duurzaamheid kan simpelweg niet zonder in te zetten op sociale duurzaamheid, waarbij te grote verschillen in inkomen een belangrijk onderdeel van de agenda zijn. Dit is een verhaal dat laat zien dat investeren in duurzaamheid goed is voor de leefkwaliteit en de bestaanszekerheid, goed is voor de portemonnee van de burger en voor de werkgelegenheid. Het is een verhaal van samenredzaamheid en waarin zelfredzaamheid iets anders is dan het door de overheid afschuiven van collectieve verantwoordelijkheid op individuele burgers. Ons verhaal gaat over verbinden en samenwerken en over de netwerksamenleving die daarvoor nodig is. Het is kortom een verhaal van actief burgerschap, maatschappelijk verantwoord ondernemen en een overheid die ondersteunt en grenzen stelt: het is kiezen voor een politiek die inzet op de langere termijn en voor het behoud en herstel van de onderleggers van het menselijk bestaan, d.w.z. natuur en milieu; duurzaamheid en klimaat. Niet te groot Wat voor samenleving zien wij over 20, hooguit 30 jaar? Ieder huishouden is dan voor een belangrijk deel zijn eigen energiecentrale met zonnepanelen of warmtepompen en eigen energieopslag, bijvoorbeeld in een elektrische auto. Veel mensen zijn aandeelhouder van een lokaal energiebedrijf dat duurzame energie produceert. Bedrijven bieden producten en diensten aan die duurzaam zijn en waar behoefte aan is. Buurten zijn met groen en 4
fietspaden dooraderd. Werken, schoolgaan, recreatie en wonen zijn veel meer met elkaar verweven. Mensen ruilen in hun buurt diensten, lenen van alles van elkaar en verbouwen voor een deel hun eigen voedsel. Een groot voordeel daarvan is dat mensen elkaar weer leren kennen. Bewoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en het stadsbestuur voelen zich samen verantwoordelijk voor een prettige buurt en leefomgeving. Zo ontstaat er een buurtcultuur van goed nabuurschap, met mensen die elkaar helpen en minder afhankelijk zijn van verzorging door de staat. We worden ook weer gezonder. De nu vaak ongezonde stadslucht wordt stukken schoner, we leven en stuk gezonder wat fietsen en bewegen veel meer en we eten verser en beter. We gaan van een overmatige vleescultuur naar een eetpatroon met minder, maar lekkerder en beter vlees. Een leefstijl waarbij boeren weer een eerlijke prijs krijgen voor hun met zorg geteelde producten die ze in de omgeving afzetten waardoor ook het contact tussen de stad en het platteland hersteld wordt. We scheiden ons afval tot in de kleinste fracties zodat vrijwel alles hergebruikt wordt. Er komen overal stadsbanken die lokale activiteiten financieren, zoals energieopwekking. Of ze financieren de lokale en regionale duurzame productie van voedsel met overal (super)markten met verse producten in de stad. Van groot belang is investeren in vitale en een biologisch diverse natuur in en om de stad, die goed met elkaar verbonden is en waarin burgers volop kunnen ontspannen. Samenleving in beweging Inzetten op kwaliteit en duurzaamheid is arbeidsintensief. Het lokaal en regionaal sluiten van kringlopen levert dan ook veel werk op. Lokale en provinciale, maar ook landelijke en Europese overheden dienen hiervoor voorwaarden te scheppen, te reguleren. Overheid en politiek hebben er baat bij dat burgers goed geïnformeerd zijn en dienen zelf ook transparant te zijn. Onafhankelijke lokale media spelen daarbij een belangrijke rol. 5
Hoe komen we daar in 20 tot 30 jaar? Staan er niet te veel machtige belangen in de weg en staat de wind van de tijdgeest niet te zeer de andere kant op? Dat kan zijn, maar wij zien ook een samenleving in beweging en wij willen die trend versnellen. Omdat onze toekomst ermee gemoeid is! De gevolgen van klimaatverandering en milieuverloedering worden namelijk steeds meer voelbaar. Daar kunnen we gewoon niet langer omheen. Onder invloed van de economische en ecologische crisis zien we overal hoopgevende initiatieven ontstaan. Wij hebben er dan ook vertrouwen in dat er een transitie tot stand komt. We zitten op een kantelpunt. Er is een stevige onderstroom van actief burgerschap en duurzame ondernemingszin aan te wijzen. Met mensen die inzien dat ze minder afhankelijk moeten worden van de overheid en van een nauwelijks te controleren wereldmarkt. Met ondernemers die inzien dat voor de continuïteit van hun bedrijf duurzame productie nodig is, en dat het zuinig omgaan met grondstoffen belangrijker is dan hoge winsten op de korte termijn. Die inzien dat met duurzaam ondernemen een goede boterham te verdienen valt. Wij koesteren dergelijke koplopers en werken waar mogelijk met hen samen. Moed en leiderschap nodig Als samenleving beschikken we over mogelijkheden om deze groeiende onderstroom tot hoofdstroom te maken. Ondanks de economische crisis zijn we met z n allen schatrijk, al is die rijkdom te scheef verdeeld. Bovendien beschikken we nu al over de wetenschap en techniek om voor iedereen op deze wereld in basisbehoeften te voorzien zonder het milieu al te zeer te schaden. En als we onze energie en creativiteit echt op duurzaamheid gaan richten, zal die technologie verbeteren en goedkoper worden. De ambitie bepaalt de snelheid. Zolang we ons er maar van bewust zijn dat duurzaamheid veel meer is dan technologie. Dat het gaat om een leefstijl, waarbij zijn belangrijker is dan hebben. Dat het gaat om gedeelde normen en waarden die het cement van elke samenleving vormen. En omdat een vitaal milieu de onderlegger van ons bestaan 6
is, zou duurzaamheid onlosmakelijk met de waarden de we met elkaar delen verbonden moeten zijn. Tot slot beschikken we over de democratische instituties om die overgang naar economische, sociale en ecologische duurzaamheid te organiseren. Binnen de politiek zijn bewegingen om de boven ons hoofd gegroeide structuren, zoals het financiële stelsel, weer beheersbaar te maken en het vertrouwen met de burgers te herstellen. Steeds meer bestuurders en politici zien in dat we grenzen moeten stellen en voor die brede duurzaamheid moeten kiezen. En ze willen dit vervolgens ook uitdragen. Dat vergt moed en leiderschap. Ook het Haagse stadsbestuur ziet het voor de komende jaren als een uitdaging om handen en voeten aan duurzaamheid te geven en heeft zich op het gebied van klimaat hoge doelen gesteld. Die ambitie zal voor een belangrijk deel samen met burgers, maatschappelijke organisatie en bedrijven waargemaakt moeten worden. Wij moedigen iedereen aan de politiek daarop aan te blijven spreken en scherp te houden, want zonder een sturende en presterende overheid die een eerlijk speelveld voor burgers en bedrijven schept, komen we er niet. De komende jaren zullen doorslaggevend zijn. Nu het nog kan, moeten we alles uit de kast trekken om de transitie naar een duurzame, minder materialistische manier van leven en een duurzame productie in gang te zetten. Een leefstijl die de kwaliteit van ons bestaan op heel veel terreinen juist ten goede komt en economisch houdbaar is. En nogmaals: dat kàn. Het is een realistische weg en samen met anderen willen wij die weg begaan. Er valt een wereld te winnen. Elke dag opnieuw. 7