Mijn mond zat vol aarde
Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum, Leeuwarden 2
DOEKE FOKKEMA Zondag 17 september 1944 vallen Engelse bommenwerpers het vliegveld bij Leeuwarden aan. Binnen zes minuten valt er ruim 215.000 kilo bommen. Maar een van de vliegtuigen verdwaalt. In plaats van het vliegveld te bombarderen, laat het zijn bommen vallen op een paar huizen aan de Menamerdyk en Inglemurdyk in Beetgumermolen. In een van deze huizen woont de vierjarige Doeke Fokkema met zijn familie. De kinderen Fokkema voor hun huis in Beetgumermolen. 3
Affiche met waarschuwing wat te doen bij luchtalarm. 4
TOEN MOEST IK NAAR BED... Wanneer begint een mens eigenlijk te leven? Bij de geboorte natuurlijk, de wereld bestaat dan uit huilen, eten, drinken en slapen. Van deze eerste jaren van je leven herinner je je later eigenlijk niets meer. Mijn leven begon echt toen ik een jaar of vier was. Het was een ernstig begin. Ik herinner me dat ik aan tafel zat met mijn moeder en mijn oudere broers en zussen. Mijn vader was die avond niet thuis. Het was er goed, er werd gepraat en gelachen. Toen moest ik naar bed... Woonhuis van de familie Fokkema in Beetgumermolen. 5
Die nacht was er een zware klap. Ik herinner me het roepen en huilen van mensen. Ik was buiten. Ik lag ergens onder en kon me niet bewegen. Mijn mond zat vol aarde. Ik kon het er niet uit krijgen, want mijn armen zaten vast.. Mijn hoofd deed erg zeer. In de verte hoorde ik mijn moeder roepen, maar ik kon niets zeggen. Ik was erg bang. Boven Friesland vlogen dag en nacht vliegtuigen van de geallieerden. Veel mensen waren bang voor deze oorlog in de lucht. 6
Ik hoorde mijn moeder met iemand praten en plotseling scheen er licht op mijn gezicht. De timmerman die bij ons in de straat woonde had me gevonden. Hjir leit er, buorfrou! Hij begon tegen me te praten en zei dat het wel goed met me zou komen. Toen werd alles donker. Ambachtschool Leeuwarden, 23 maart 1944. De bommen die de schade veroorzaakten hadden eigenlijk moeten vallen op het vliegveld. 7
TOEN IK WAK- KER WERD Toen ik wakker werd, was er allemaal licht om me heen. Ik lag in een bed in een vreemde, grote kamer. Mijn mond was leeg en er drukte niets meer op me. Een man en vrouw in witte kleren stonden zachtjes met elkaar te praten. Ze lachten naar me en zeiden dat ik niet meer bang hoefde te zijn. Ik moest proberen te slapen. Toen ik vroeg waar mijn moeder was, vertelde de man dat zij ook in het ziekenhuis lag. Ze was erg ziek, maar ik mocht de volgende dag vast wel even bij haar kijken. Tijdens de oorlog werd het Duitse vliegveld bij Leeuwarden regelmatig gebombardeerd door de geallieerden. 8
Ik lag enkele weken in het ziekenhuis. Mijn vader kwam bij me op bezoek. Mijn moeder, die ook in het ziekenhuis lag, huilde veel. Eén van mijn zusjes lag er ook. Ze had iets aan haar voet. Waar waren toch mijn andere zus en broers? Condensstrepen in de lucht afkomstig van geallieerde vliegtuigen. 9
10
Dirk Fokkema Gerben Fokkema Anton Fokkema Neeltje Fokkema 11
Later vertelde vader en moeder me wat er die vreselijke zondag avond was gebeurd. Ze vertelde over de zware klap, dat we geen huis meer hadden en over de tijd in het ziekenhuis in Leeuwarden. Ook vertelde ze me wat er met mijn verdwenen broers en zus was gebeurd. Ze waren die nacht gedood. Ik zou nooit meer met ze kunnen spelen. Grafmonument familie Fokkema. 12
BURGER- SLACHTOFFERS Tijdens de luchtoorlog vallen er in de provincie Friesland 228 burgerslachtoffers. Ze raken gewond of worden gedood bij bombardementen en beschietingen van vliegvelden, schepen, sluizen, treinen, bussen en auto s. Sommige mensen, zoals Doeke en zijn familie, worden getroffen door verdwaalde bommen. Ook de verduisteringsmaatregelen maken slachtoffers: in het donker vallen mensen in het water en verdrinken. Tijdens de bezetting moest iedereen mee doen aan verduisteringsmaatregelen. Licht kon geallieerde vliegers helpen om de weg te vinden op hun route naar doelen in Nederland en Duitsland. 13
WEBSITE Tijdens de luchtoorlog boven Friesland komen honderden piloten om het leven. Veel van hen zijn in Friesland begraven. Meer informatie over de luchtoorlog boven Friesland is te vinden op de website www.luchtoorlogfriesland.nl. Het verhaal van de familie Fokkema is te vinden in de zaal Ontmoeting van het Fries Verzetsmuseum. Geallieerde graven op een begraafplaats in Friesland. 14
Fries Verzetsmuseum, Wilhelminaplein 92, 8911 BS Leeuwarden T: 058 255 55 00, E: info@friesverzetsmuseum.nl, www.friesverzetsmuseum.nl