Het Stelsel van Overheidsgegevens Stand van Zaken juni 2015 Ontwikkelingen rond het Stelsel van Overheidsgegevens 30 juni 2015
Het Stelsel van Overheidsgegevens Stand van Zaken juni 2015 Het concretiseren van de Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens, inclusief een uitwerking van de daarin opgenomen rotonde, is één van de prioriteiten van de Regieraad Gegevens, zoals beschreven in het Digiprogramma 2015. Deze notitie beschrijft de stand van zaken rond het Stelsel van Overheidsgegevens en is opgesteld door het Servicepunt Basisregistraties in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Directie B&I. Achtergrond In 2014 heeft de Programmaraad Stelsel van Basisregistraties (PSB) de Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens vastgesteld. Deze Visie is een aansprekend perspectief voor de doorontwikkeling van het Stelsel van Basisregistraties en positioneert dat Stelsel opnieuw, nu ten opzichte van sectorale informatievoorziening. Dat was nodig omdat de implementatie van het Stelsel heeft geleerd dat overheidsbreed hergebruik van gegevens vraagt om een overheidsbrede verdeling van verantwoordelijkheden en overheidsbrede coördinatie en regie waarbij, vanwege de beperkte maakbaarheid van de overheid, uitgegaan moet worden van organische ontwikkeling van dit Stelsel van Overheidsgegevens. Ook het project SGO-3 (Versnelde effectieve inzet van basisregistraties) concludeerde dat het Stelsel van Basisregistraties moet worden herijkt en vereenvoudigd. Om die vereenvoudiging te kunnen maken stelt SGO-3 het rotondeconcept voor. 1 In de huidige opzet van het Stelsel, zegt SGO-3, neemt als gevolg van een hoge spaghetti gehalte het aantal benodigde interfaces exponentieel toe. Bij de door SGO-3 voorgestelde rotondebenadering is er slechts sprake van een lineaire toename. Daarnaast kan door focus op de kerngegevens de sturing op het Stelsel eenvoudiger en krachtiger worden. Zo wordt maximaal gebruik gemaakt van de kracht van de afzonderlijke domeinen: wat eigen is, blijft eigen. In de bijlage is een korte schets van het Stelsel van Overheidsgegevens opgenomen. Conclusies en aandachtspunten voor het vervolg Er is al het nodige gebeurd sinds de vaststelling van de Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens. Er zijn eerste uitwerkingen gemaakt van onderdelen van de rotonde en eerste verkenningen van de te adresseren vraagstukken. Er zijn ook inventarisaties van mogelijke toewijzing van deze vraagstukken aan programma s, projecten en producten, zoals Digitaal 2017 en de NORA. Een aantal onderdelen van de rotonde heeft al een eerste invulling, zoals de Digicommissaris voor interbestuurlijke regie, de stelselwet in ontwikkeling voor een wettelijke basis en het Servicepunt Basisregistraties voor de kennisfunctie. Bovendien worden in verschillende domeinen stappen gezet richting een informatielaan. Wat momenteel beperkt aanwezig is: bewaking van de samenhang en de voortgang van de ontwikkelingen; borging en ontsluiting van gemaakte keuzes en afspraken; borging en ontsluiting van opgedane kennis en ervaring; een loket voor het melden van domeinoverstijgende vraagstukken en belemmeringen; het stimuleren van laanvorming in domeinen; het uitvoeren van domeinoverstijgende (verbeter)acties, bijvoorbeeld het vaststellen 1 Een verschil tussen de rotonde in de PSB-visie en de rotonde van SGO-3 is dat de PSB-visie dienstverlening aan burgers en bedrijven als uitgangspunt heeft genomen, terwijl SGO-3 zich gefocust heeft op de gegevenslogistiek. Gevolg is dat in de PSB-rotonde de gehele Gemeenschappelijke Digitale Infrastructuur (GDI) is vervat, terwijl de SGO-3-rotonde, alhoewel de relatie met de GDI niet expliciet is gemaakt, beperkter van aard lijkt te zijn. Pagina 2 van 8
van standaard aansluit- en gebruiksvoorwaarden, het vaststellen van generieke eisen aan sectorregistraties en het gezamenlijk uitvoeren van pilot-projecten. Overzicht van ontwikkelingen sinds het vaststellen van de Visie Hieronder volgt een overzicht van een aantal relevante ontwikkelingen, zonder volledig te willen zijn. De gehanteerde indeling is gebaseerd op de korte schets in de bijlage. Overzicht van ontwikkelingen per onderdeel van de Visie Burger en bedrijf zelfredzaam en in regierol Buiten scope van deze notitie Dienstverlening: het onderscheid publiek en privaat vervaagt Buiten scope van deze notitie Uitvoering: toenemende publiek/private samenwerking Buiten scope van deze notitie Informatielanen: gegevens worden per domein georganiseerd Laan van de Leefomgeving Gedeelde informatiepositie Polis Verkenning kaders voor gegevensuitwisseling knooppunten sociaal domein Rotonde: voor effectief, overheidsbreed hergebruik van gegevens Algemeen Impactanalyse voor het Stelsel van Basisregistraties SGO-3 eindproducten Architectuurschets voor het stelsel van gegevensuitwisseling Besprekingen van de visie Overheids-informatiehuizen Geen specifieke ontwikkelingen Stelselorgaan Instelling Digicommissaris en interbestuurlijke overlegstructuur Digiprogramma 2015, Financieringsarrangementen 2015 en verder Advies sturingscriteria voor na i-nup Voorzieningen Generieke Digitale Infrastructuur Stelselwet Wet GDI Kennisfunctie Servicepunt Basisregistraties, Stelselinformatiepunt, Releasekalender, Inventarisatie sectorregistraties enz. Enkele van deze ontwikkelingen zijn hieronder toegelicht. Informatielanen: enkele ontwikkelingen Laan van de Leefomgeving Het programma GOAL heeft als doel een digitaal stelsel ter ondersteuning van de uitvoering van de Omgevingswet: de Laan van de Leefomgeving. Deze laan heeft een centrale gegevensinfrastructuur: de Laaninfrastructuur, met heldere afspraken en digitale standaarden. In het globaal ontwerp laaninfrastructuur zijn de onderdelen van de laaninfrastructuur benoemd, zoals informatiemodellen, standaarden, service levels, aansluitvoorwaarden, Pagina 3 van 8
governance voor standaarden en begrippen, en voorzieningen. Het globaal ontwerp schetst ook een plateaubenadering waarin in eerste instantie zoveel mogelijk ingezet wordt op ontwikkeling van de organisatorische componenten waarbij zoveel mogelijk bestaande ICT voorzieningen worden gebruikt, waarbij gedurende de plateau s meer ICT functionaliteit wordt ontwikkeld en beschikbaar komt en de ontwikkelinspanning voor de organisatorische component afneemt. Een belangrijk element in de infrastructuur voor de Laan van de Leefomgeving is de Laancatalogus, vergelijkbaar met het de domeincatalogus zoals beschreven door SGO-3. Deze levert een heldere beschrijving van begrippen, datasets, informatiemodellen en producten/diensten door het verbinden van de gegevens over deze onderwerpen. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de gegevens die over deze onderwerpen al in andere registers of catalogi is ondergebracht, zoals wetten.overheid.nl. GOAL heeft een prototype van deze Laancatalogus ontwikkeld. Gedeelde informatiepositie Polis De Belastingdienst en UWV zijn gestart met wat zij noemen de ontwikkeling van een Gedeelde Informatiepositie Polis. In lijn met de Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens wordt deze ontwikkeling gezien als een stap in de richting van de Laan van Werk, Inkomen & Vermogen. Op basis van de inzichten uit de Laan van de Leefomgeving wordt ook hier een Laancatalogus voorzien. Met deze catalogus Werk, Inkomen & Vermogen maken ze het mogelijk dat de informatie die er is over burgers en bedrijven kan worden ingezien. Voor het vervolgens delen van de gegevens zelf voorzien ze gebruik van een gestandaardiseerde abonnementenstructuur waarin juridische toetsing op doelbinding, proportionaliteit en subsidiariteit contractueel worden vastgelegd en bewaakt. Stapsgewijs wil men toegroeien naar de beoogde Informatielaan. Verkenning kaders voor gegevensuitwisseling knooppunten sociaal domein In opdracht van BZK B&I is een verkenning uitgevoerd van kaders voor gegevensuitwisseling tussen sectorknooppunten in het sociale domein. Uit de verkenning blijkt een grote diversiteit in knooppunten wat betreft governance, financiering, functionaliteit en deelname van publieke en private partijen. De inrichting is niet altijd optimaal. Voor het gemeentelijk knooppunt bestaan bijvoorbeeld 786 bewerkingsovereenkomsten. Het Rotondeconcept blijkt waardevol. Het leidt tot complexiteitsreductie en hoort daarom een plek te krijgen in de in ontwikkeling zijnde wet op de e-overheid. Om het concept in te vullen zijn afspraken nodig over governance en ketensturing, financiering, verantwoordelijkheden rond levering en gebruik van gegevens, voorwaarden door gebruik door private partijen, functionaliteiten van en eisen aan knooppunten, aansluitvoorwaarden voor afnemers en standaardisatie. De verkenning geeft een grove plateauplanning en beveelt aan om te werken aan de hand van concrete casussen. Rotonde: enkele ontwikkelingen Impactanalyse voor het Stelsel van Basisregistraties De Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens zelf bevat een eerste aanzet tot vervolgstappen in de vorm van beknopte analyse van de impact ervan op het Stelsel van Basisregistraties. Zo dienen er inzagemogelijkheden voor burgers en bedrijven te komen, evenals correctie- en bezwaarmogelijkheden. Burgers moeten ook kunnen beslissen over het hergebruik van hun persoonsgegevens. Niet-privacygevoelige gegevens dienen eenvoudig en kosteneffectief beschikbaar te komen als open data. Ook private afnemers moeten overheidsgegevens kunnen hergebruiken. In materiewet- en regelgeving dient expliciet opgenomen te worden op welke wijze overheidsgegevens worden (her)gebruikt. En, niet in de laatste plaats, in stelselwet- en regelgeving dient de rol- en verantwoordelijkheidsverdeling van informatielanen, informatiehuizen en knooppunten te worden vastgelegd. Pagina 4 van 8
SGO-3 eindproducten Verschillende SGO-3 producten geven meer achtergrond bij de rotonde en werken delen van de rotonde uit. Het eindrapport SGO-3 vat de uitkomsten van verschillende onderzoeken met betrekking tot de rotonde samen. In het onderzoek Slim Bevragen zijn bijvoorbeeld functies benoemd om de rotonde te laten werken, zoals autorisatiefuncties en domeincatalogi (vergelijkbaar met de Laancatalogus van de Laan van de Leefomgeving). Het eindrapport beveelt aan om pilots uit te voeren. Er is bijvoorbeeld geopperd om de uitwisseling van detentiegegevens als concrete casus te hanteren voor het uitwerken van het Rotondeconcept. Architectuurschets voor het stelsel van gegevensuitwisseling De architectuurschets uit 2013 is geen ontwikkeling sinds het vaststellen van de Visie, maar ging er aan vooraf en was ook een bron voor de SGO-3 rotonde. De architectuurschets is relevant omdat deze enerzijds meer achtergrond geeft bij de Visie en anderzijds omdat deze een aantal spelregels bevat: spelregels die zorgen voor een goed aanbod van afspraken, spelregels die duidelijkheid verschaffen over de verdeling van verantwoordelijkheden in gegevensuitwisseling en spelregels die sturing geven aan de ontwikkeling van het stelsel. Daarnaast bevat de architectuurschets een aantal aanbevelingen die relevant zijn voor de rotonde, zoals het beleggen van protocolvertaling bij knooppunten, het werken aan een breder aanbod van standaarden voor verschillende soorten gegevensuitwisseling, het organiseren van afstemming tussen beheerders van afsprakenstelsel en het verder uitwerken van de spelregels als onderdeel van de NORA. Besprekingen van de Visie Ter verspreiding en toetsing van het gedachtengoed is de Visie besproken in bijeenkomsten van onder andere VNG en KING, Veiligheid en Justitie, Belastingdienst, Rijksarchitecten, Infrastructuur en Milieu (Laan van de Leefomgeving), NORA en ICTU. Wet GDI De Wet GDI is een zogenoemde aanbouwwet. In de eerste tranche zullen de bestaande voorzieningen van de GDI worden geregeld, zoals Overheid.nl, MijnOverheid.nl met onder andere de Berichtenbox voor burgers, Ondernemersplein en de Berichtenbox voor bedrijven en DigiD. De verplichting voor bestuursorganen om aan te sluiten op de voorzieningen en deze te gebruiken, wordt in deze wet geregeld en gefaseerd ingevoerd. 2 Naast de wet GDI is er meer nieuwe wetgeving op handen met betrekking tot de Digitale Overheid, zoals beschreven in de notitie Overzicht op handen zijnde Wet- en Regelgeving op het gebied van de Digitale Overheid. Digicommissaris, Digiprogramma en Financieringsarrangementen De opdracht van de Digicommissaris is om de tot standkoming van (voorzieningen voor) de Digitale Overheid te bevorderen, het beheer van essentiële voorzieningen te borgen en het gebruik van die voorzieningen te stimuleren. Het Digiprogramma is het nationaal, meerjarig porgramma van de Digicommissaris met een interbestuurlijk karakter gericht op het op orde krijgen van de (inhoudelijke) ambities, de sturing en de financiering van de Generieke Digitale Infrastructuur. 2 Afkomstig uit de notitie Overzicht op handen zijnde Wet- en Regelgeving op het gebied van de Digitale Overheid. Pagina 5 van 8
Inventarisatie stuurcriteria voor na i-nup Mede naar aanleiding van de Visie is in opdracht van de PSB geinventariseerd wat de gewenste nieuwe stuurcriteria voor het Stelsel van Basisregistraties na i-nup zijn en welke partij verantwoordelijkheid kan nemen voor welk deel van de nieuwe sturing en welke witte vlekken er dan overblijven. De conclusie was dat de focus voor sturing moet komen te liggen op hergebruik van gegevens in de overheidsprocessen en het wegnemen van belemmeringen daarvoor. Daarnaast is ook focus nodig op de kwaliteit van de basisregistraties en de processen daarom heen. De constatering was echter ook dat er geen heldere basis was om hier gezamenlijk aan te werken. Als de overheid daadwerkelijk stappen wil maken op het gebied van eenmalige uitvraag en verbetering van het Stelsel dan is een dergelijke basis voor samenwerking en onderlinge transparantie cruciaal. Er is derhalve een noodzaak voor een (nieuw) bestuurlijk akkoord waarin de doelstellingen van de digitaliserende overheid zijn verbonden aan doelstellingen voor de generieke digitale infrastructuur en het stelsel. Servicepunt Basisregistraties Het Servicepunt Basisregistraties is een voorzetting van de kennisfunctie van het i-nup programma. Het geeft invulling aan de kennisfunctie: aan het borgen en ontsluiten van kennis en informatie en aan de loketfunctie voor vragen, issues en ondersteuning. Het Servicepunt beheert onder andere het Stelselinformatiepunt en de Releasekalender. Inventarisatie sectorregistraties Mede naar aanleiding van de Visie is een inventarisatie van ruim 150 sectorregistraties gemaakt. Dit zijn landelijk dekkende registraties die wettelijk door of in opdracht van overheidsorganisaties worden bijgehouden. Deze registraties nemen een unieke positie in, omdat zij de spil zijn in de informatievoorziening van sectoren en een mogelijke basis voor informatiehuizen. Met elke verbinding van een sectorregistratie aan een basisregistratie neemt de totale samenhang van overheidsgegevens immers toe. Gegevens uit het stelsel van basisregistraties stromen dan via sectorregistraties naar afnemers. Ook wordt het eenvoudiger om gegevens uit registraties van verschillende sectoren te combineren. Het verbinden van het Landelijk Register Kinderopvang en Peuterspeelzalen (LRKP) met basisregistraties heeft dit aangetoond. Pagina 6 van 8
Bijlage: korte schets van het Stelsel van Overheidsgegevens 3 In het Stelsel van Overheidsgegevens is hergebruik van gegevens vooral georganiseerd binnen uitvoeringsdomeinen, in zogenaamde informatielanen. Iedere informatielaan is een samenhangend stelsel van gegevensvoorzieningen voor het betreffende uitvoeringsdomein. Een gemeenschappelijke rotonde maakt het mogelijk dat deze informatielanen hun gegevens, laagdrempelig, betrouwbaar en flexibel met elkaar uitwisselen. Knooppunten verzorgen de aansluiting van de informatielanen op de rotonde. Aan de rotonde staan ook enkele overheidsinformatiehuizen met een beperkt aantal persoons- en rechtspersoonsgegevens. De rotonde omvat, naast de genoemde knooppunten, ook infrastructurele voorzieningen en standaarden voor connectiviteit, toegang, communicatie met burgers en bedrijven en hergebruik van gegevens. Naast voorzieningen bestaat de rotonde ook uit afspraken. Een stelselwet biedt de basis voor de verkeerregels van de rotonde: voor (her)gebruik, sturing, beheer en financiering, voor verdeling van verantwoordelijkheden en voor rechtszekerheid voor burgers en bedrijven bij hergebruik van persoonsgegevens. Een stelselorgaan ziet toe op het functioneren van het Stelsel en geeft richting aan de verdere ontwikkeling. Het stelselorgaan beheert daartoe een fonds voor de digitale infrastructuur. Het functioneren van het Stelsel wordt verder bevorderd door een kennisfunctie voor borging en ontsluiting van kennis en informatie over het Stelsel. En tot slot is er een loketfunctie voor vragen, issues en afnemerswensen en ondersteuning. Voor veel van deze onderdelen van de rotonde zijn er momenteel ontwikkelingen. Op de volgende pagina is de Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens samengevat, inclusief de zelfredzame burger en bedrijf, de dienstverlening en de uitvoering die de context vormen voor de hierboven beschreven informatielanen en rotonde. 3 Deze korte schets beperkt zich tot de rotonde en de informatielanen van de Visie en laat de onderwerpen zelfredzame burgers en bedrijven, dienstverlening en uitvoering, die de context voor de rotonde en informatielaen vormen, buiten beschouwing. Pagina 7 van 8
Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens Burger en bedrijf zelfredzaam en in regierol Burger en bedrijft bepaalt waar en welke producten hij afneemt Beschikt over alle persoonlijke gegevens, van overheid en private partijen Kan deze naar wens verstrekken, maar niet wijzigen (m.u.v. contactgegevens) Dienstverlening: het onderscheid publiek en privaat vervaagt Integrale dienstverlening op basis van life events Bundeling van producten en diensten, in samenhang aangeboden Marktkraampjes georganiseerd door burgers en bedrijven Professional adviseert en beschikt daarbij over alle relevante overheidsgegevens Professional kijkt voor persoonlijke gegevens mee met burger en bedrijf Uitvoering: toenemende publiek/private samenwerking Toenemende publiek/private samenwerking voor publieke taken Private afnemers kunnen daarom overheidsgegevens gebruiken Niet-privacy gevoelige gegevens beschikbaar als open data Persoonsgegevens via burger en bedrijf zelf Uitgangspunt voor informatiebehoefte is need-to-know Eisen aan gebruik persoonsgegevens zijn éénduidig en hanteerbaar In materiewet is opgenomen hoe (authentieke) basisgegevens worden gebruikt Informatielanen: gegevens worden per domein georganiseerd Hergebruik gegevens essentieel voor integrale dienstverlening, consistente besluitvorming, effectieve samenwerking, kwalitatief hoogwaardige en kosteneffectieve uitvoering Informatielaan per uitvoeringsdomein: een samenhangend stelsel van digitale voorzieningen en informatiehuizen voor effectief hergebruik van gegevens Slimme gegevensdiensten voorkomen rondpompen van gegevens Aansluitvoorwaarden garanderen beschikbaarheid, bruikbaarheid en betrouwbaarheid van gegevens Informatielanen zijn middels knooppunt aan gesloten op de rotonde Rotonde: voor effectief, overheidsbreed hergebruik van gegevens Waarover informatielanen hun gegevens, laagdrempelig, betrouwbaar en flexibel voor veranderende behoeftes met elkaar uitwisselen Bestaat uit: Knooppunten van de informatielanen Gemeenschappelijke afspraken en voorzieningen Overheids-informatiehuizen rondom beperkt aantal context-neutrale authentieke (rechts)persoonsgegevens: identificerende nummers en kenmerken en dienstverleningsvoorkeuren Stelselorgaan ziet toe op het functioneren van het Stelsel, geeft richting aan ontwikkeling en beheert een fonds voor de digitale infrastructuur Voorzieningen rondom connectiviteit, toegang, digitale communicatie met burgers en bedrijven, hergebruik van gegevens. Voor publiek en privaat gebruik. Stelselwet is basis voor hergebruik, sturing, beheer en financiering, geeft helderheid over verantwoordelijkheidsverdeling en borgt rechtszekerheid voor burgers en bedrijven Kennisfunctie borgt en ontsluit kennis, biedt een loket voor vragen, issues en afnemerswensen en levert ondersteuning Pagina 8 van 8