Fan mear nei better Van meer naar beter FNP programma 11-1 DEFINITIEVE versie (), vastgesteld door de Algemene Ledenvergadering op 12 november
Kernwaarden van de FNP Democratie: De FNP vindt dat de macht over de overheid aan het volk toebehoort. Mensen moeten zoveel mogelijk worden betrokken bij het openbaar bestuur. Federalisme: De FNP staat voor een staatsinrichting die mensen en lokale gemeenschappen de bevoegdheden en de middelen geeft om de eigen omgeving zoveel mogelijk zelf vorm te geven. De FNP wil meer bevoegdheid naar de provincies, een sterker provinciaal bestuur en daardoor een sterker Fryslân. Internationalisme: De FNP zoekt naar wat mensen bindt en beschouwt de wereld als een federatie van gemeenschappen. Mensenrechten en respect voor andere culturen en levensovertuigingen staan daarbij centraal. Taal en cultuur: Taal en cultuur dragen in grote mate bij aan de identiteit en daarmee aan het welzijn van mensen. De FNP wil de Friese identiteit versterken en zet zich daarom in voor de Friese taal en cultuur. De FNP maakt zich sterk voor een Fryslân, waar ook andere talen en culturen gerespecteerd, uitgeoefend en gewaardeerd worden, zoals het Bildts en het Stellingwerfs. Ondernemingszin: De FNP wil eigen initiatief, creativiteit, verantwoordelijkheid en ondernemingszin de ruimte geven, zodat mensen en gemeenschappen in staat zijn zich optimaal te ontwikkelen. Solidariteit: De FNP is een gemeenschapspartij. Voor het behoud van de solidariteit moet begrip en respect van weerskanten tussen arm en rijk, jong en oud, gezond en ziek behouden en versterkt worden, zodat niemand aan de kant komt te staan. Duurzaamheid: De FNP wil een duurzame wereld nalaten aan de volgende generaties. In plaats van potverteren zoekt de FNP naar economische bestaansvormen die een beter evenwicht garanderen tussen consumeren en behouden. 2
3
Inleiding: van meer naar beter 1 2 3 De FNP zet zich als politieke partij in voor alle inwoners van Fryslân. De FNP gaat in de eerste plaats uit van de belangen van Fryslân. Het gaat de FNP erom dat de mensen in Fryslân zelf zoveel mogelijk kunnen beslissen over hun eigen toekomst. Wat vanuit Den Haag of Brussel richting Fryslân komt moet daarom ook in het belang zijn van Fryslân. De FNP is geen filiaal van Haagse partijen en zodoende dé partij om op te komen voor Fryslân. Dat doet de FNP in gemeenteraden, waterschapsbestuur, Provinciale Staten, de Eerste Kamer via de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) en via de eigen partij Europese Vrije Alliantie) (EFA) in het Europese parlement. Fryslân is geen eiland. Daarom staat de FNP open voor samenwerking binnen Nederland en Europa. De FNP is vanuit deze open opstelling bereid om verantwoordelijkheid te dragen en met anderen te proberen een politiek programma om te zetten in bestuurlijke daden. U kunt rekenen op de FNP! De tijden van automatische groei van economie, bevolking en financiën liggen achter ons. Er zal flink bezuinigd worden. Dat vraagt om nieuw en ander beleid. Na een lange periode van altijd maar meer (industrieterreinen, wegen en woningen) gaat het nu nog meer dan voorheen om kwaliteit. Vooruitgang hoeft niet altijd groter en meer te betekenen. De vrije markt is tegen haar grenzen aangelopen. De zeggenschap van de gewone mensen en de lokale volksvertegenwoordiger over zaken dicht bij huis is telkens minder geworden. Schaalvergroting is ten koste gegaan van bestuurbaarheid en betaalbaarheid. Nutsvoorzieningen, zorg en woningbouw zijn geprivatiseerd en niet goed meer te controleren. Waar het mogelijk is wil de FNP de democratische controle bij de gemeenschap terugbrengen. Van meer naar beter is daarom het motto. De FNP durft daarom te kiezen. De taakverdeling tussen gemeenten, provincie, rijk en waterschap moet veranderen. De FNP vindt dat Fryslân en haar provinciaal bestuur versterkt moeten worden. Het eerste hoofdstuk geeft een raamwerk aan voor een andere verdeling van de bevoegdheid. De andere hoofdstukken geven per thema aan hoe de FNP naar de onderwerpen kijkt, en geven een concrete uitwerking. Dit verkiezingsprogramma is bedoeld voor de verkiezingen van de Provinciale Staten. Daarom ligt de nadruk op wat de provincie volgens ons moet doen. Maar natuurlijk zullen wij hier en daar ook iets zeggen over de samenwerking met de andere overheden. Ook daar geldt: van meer naar beter.
1. Fryslân bestuurt 1 2 3 40 4 0 Provincie Plus De provincie Fryslân is voor de FNP vanzelfsprekend. Maar dan moet zo n provincie wel eigen bevoegdheid en middelen hebben. Dat hoeft niet op dezelfde wijze als in andere provincies. Fryslân heeft met bijvoorbeeld haar verantwoordelijkheid voor de Friese taal en identiteit immers een streepje voor. Hetzelfde geldt voor de gemeenten: die zijn ook niet allemaal gelijk. Elke overheid heeft zijn eigen specifieke pakket van rol, taken en problemen om op te lossen. Dat kunnen we met elkaar afspreken. De FNP noemt zo n speciaal maatwerkpakket voor Fryslân de Provincie Plus. De FNP wil een provincie Fryslân die verantwoordelijkheid van het rijk overneemt en andere zaken over laat aan de gemeenten. De kerntaken voor de provincie zijn verkeer en vervoer, water, de Friese taal en cultuur en de regie over ruimtelijk en economisch beleid. Sommige taken kunnen zo van het rijk naar de provincie of de gemeenten. Fryslân staat daar niet alleen in: dat gebeurt nu ook in andere provincies. Het hoeft ook niet overal op dezelfde wijze; niet alle provincies zijn immers gelijk. Decentralisatie van bevoegdheid en middelen is een goede zaak en betekent dat de provincie in elk geval wettelijk meer krijgt te zeggen over de Friese taal, cultuur en het onderwijs. Wetterskip Fryslân moet wat beleid en bestuur betreft onder de provincie komen. Dat bevordert een integrale werkwijze en levert een efficiëntievoordeel op. Samenwerking met andere provincies De provincie Fryslân staat pal voor de eigen Friese belangen op het gebied van bijvoorbeeld onderwijs, economie en cultuurbeleid. Met minder dan een eigen bestuurlijk huis kan het niet toe. Noordelijke samenwerking is prima als dat een meerwaarde betekent voor Fryslân, maar een bestuurlijke schaalvergroting naar een Noordelijk landsdeel wijzen wij beslist af. De FNP is kritisch over het IPO. De belangen van Fryslân sneeuwen vaak onder in die belangenorganisatie voor de Nederlandse provincies. De FNP vindt dat binnen het IPO de belangen van plattelandsprovincies beter tot hun recht moeten komen. Meer invloed van de inwoners van Fryslân De FNP wil dat de mensen directe invloed hebben op de besluitvorming van hun overheid. Dit is het principe van het federalisme. De FNP vindt ook dat hier bestuurders zoals burgemeesters en de Commissaris van de Koningin gekozen moeten worden en niet benoemd vanuit Den Haag. De FNP streeft naar een betere taakverdeling tussen de bestuurslagen: EU, rijk, provincie en gemeente. Wat lokaal kan, moet lokaal worden gedaan. Gemeentelijke bestuurskracht om de lokale taken voor de mensen goed te doen betekent niet automatisch bestuurlijke schaalvergroting of herindeling. Zoiets kan ook alleen maar met steun en draagvlak van onder op. Voor de FNP betekent dit dat herindelingen aantoonbaar gesteund moeten worden door een aanmerkelijke meerderheid van de betreffende inwoners. Dat kan, als het tenminste onderwerp is geweest bij de raadsverkiezingen of anders met een referendum. Een eigen plaats in de Eerste Kamer De leden van de Provinciale Staten kiezen de leden van de Eerste Kamer. De FNP werkt in de Eerste Kamer constructief met andere provinciale partijen samen in de Onafhankelijke Senaatsfractie, de OSF. Hoe meer FNP leden in de Provinciale Staten, hoe meer invloed in de OSF en de Eerste Kamer. Als grootste regionale partij heeft de FNP sinds 03 een senator geleverd voor de OSF fractie. De inbreng via de OSF is van groot belang. Alleen via die fractie kan de FNP rechtstreeks zonder tussenkomst van Haagse filiaalpartijen het geluid van Fryslân in Den Haag door laten klinken. De FNP is daarom actief bezig om de OSF verder uit te bouwen. De FNP statenleden zullen daarom hun stem opnieuw op de OSF vertegenwoordiger uitbrengen.
1 2 3 40 4 0 Actief in Europa De FNP heeft een open opstelling naar de wereld toe. Wij willen over de grenzen kijken van Fryslân en Nederland. Daarom spant de FNP zich actief in voor Europa. Via de eigen politieke partij de EFA (European Free Alliance) in het Europees Parlement brengt de FNP in Brussel rechtstreeks zaken in die voor Fryslân en de EU van belang zijn. Zo heeft de FNP bijvoorbeeld via de EFA fractie de belangen van de Friese Waddeneilanden en het vervoer van gevaarlijke stoffen met zeecontainers aan de orde gesteld. Als wij Europa verder vorm willen geven, dan moeten de mensen daar een flinke stem in krijgen, bijvoorbeeld via de mogelijkheid om te stemmen op echte gemeenschappelijke Europese partijen. De regio s zouden daarbij net als de Nederlandse Eerste Kamer een Europese Senaat moeten hebben. De FNP vindt dat Europa te belangrijk is om aan Den Haag over te laten. De FNP pleit voor een actieve samenwerking met de andere Frieslanden in Duitsland en Denemarken. De FNP wil ook dat Fryslân zich actief presenteert op plaatsen die politiek of economisch voor ons van belang zijn. In Den Haag, Brussel of verder in het buitenland. De FNP denkt daarbij niet alleen cultureel. Het gaat er ook om de structuur van onze economie door innovatie, kennisuitwisseling en exportbevordering te versterken. Baas over de eigen financiën De FNP staat voor een behoedzaam en verstandig financieel beleid. De FNP wil dat er gewerkt wordt met sluitende begrotingen. Het Friese NUON-kapitaal, in het verleden bij elkaar gebracht door de Friese burger, moet duurzaam rendement krijgen. Grote investeringen waar de provincie aan meebetaalt moeten aantoonbaar voordeel hebben voor meerdere generaties. Zulke projecten moeten zonder uitzondering door besluiten van Provinciale Staten gelegitimeerd zijn. De fikse vermindering van inkomsten uit het Provinciefonds en het afstoten van taken betekenen dat de komende periode ook het ambtelijk apparaat het met minder moet stellen. Zoiets kan ook door minder regelgeving. Verhoging van de belasting is voor de FNP een allerlaatste middel om de overheidsfinanciën gezond te houden. Maar een eigen belastingdomein voor de provincie is een harde voorwaarde voor de toekomst van de Provincie Plus. De opbrengsten van de delfstofwinning verdwijnen naar de Haagse schatkist en Fryslân ziet daar te weinig van terug. De laatste jaar is dat minder dan 1% geweest. De FNP wil dat geld dat hier verdiend wordt, hier ook weer voor een deel wordt uitgegeven. Fryslân moet geen uitvoeringsloket van het rijk worden. Wij moeten hier zelf kunnen besluiten waar wij het geld aan uitgeven. Daarom wil de FNP dat de provincie zijn zogenoemde open financiële huishouding behoudt. De netto inkomsten van de provincie moeten ook in de toekomst genoeg zijn om de nieuwe kerntaken uit te voeren. Decentralisatie moet niet uitdraaien op een verkapte bezuiniging vanuit Den Haag! Ontspoorde topsalarissen bij woningstichtingen, grote schoolgemeenschappen en ziekenhuizen zijn er mede oorzaak van dat het vertrouwen in de overheid is afgenomen. De FNP wil daarom dat directeuren en topbestuurders van overheden en publieke organisaties niet meer verdienen dan de minister-president. Actiepunten: - Provincie Fryslân niet opdoeken, maar juist versterken: Fryslân Provincie Plus! - Een eigen belastingdomein en open financiële huishouding behouden - Een redelijk deel van de opbrengsten van de delfstofwinning terug naar Fryslân - Provincie neemt het voortouw om tot een betere verdeling van taken tussen rijk, provincie en gemeenten te komen - Het waterschapsbestuur moet bij de provincie worden ondergebracht - Bevoegdheid over Friese taal, cultuur en onderwijs naar de provincie - Gemeentelijke herindeling moet van onderen op plaatsvinden, de betreffende bevolking moet zichtbaar de kans hebben gekregen om haar mening te geven 6
- De inwoners van Fryslân moeten weer meer zeggenschap krijgen over publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg, onderwijs en volkshuisvesting - De FNP dringt er op aan dat directeuren en topbestuurders van publieke organisaties niet meer verdienen dan de minister-president - De contacten en verbanden met de andere Frieslanden worden aangehaald - Een actief buitenlands beleid van Fryslân gericht op cultuur, kennis en exportbevordering 7
1 2 3 40 4 0 Fryslân werkt Economie De provincie investeert in zaken die de economische structuur van Fryslân effectief en voor lange tijd aantoonbaar sterker maken, zoals de Friese University Campus in Leeuwarden, of het World Trade Center (WTC) waarmee de export wordt bevorderd. Leeuwarden houdt als hoofdstad van Fryslân speciale aandacht, niet alleen als economische motor, denk bijvoorbeeld aan het WTC, maar ook met het hoger onderwijs en de Friese cultuurinstellingen die hier zijn gevestigd. Het is belangrijk dat de hogescholen en de andere publieke instellingen zoals de rechtbank hier met hun directies en besturen blijven. De bestaande clusters ( hot spots ) van watertechnologie, scheep- en jachtbouw, metaal en agrarische wetenschap worden verder gestimuleerd. De FNP wil niet doorgaan met enkele zogenaamde economische kernzones in Fryslân. De insteek om van alles bestuurlijk af te stemmen heeft niet altijd goed gewerkt. De bedrijven kunnen efficiënter worden bediend met een organisatie die toegankelijk en herkenbaar is voor ondernemers. De provincie moet gunstige voorwaarden scheppen, stimuleren en aanjagen maar niet zelf rechtstreeks deelnemen in bedrijven. Dat moeten commerciële investeerders zelf doen. De FNP wil de compensatiegelden voor het niet doorgaan van de Zuiderzeelijn op een andere wijze inzetten voor het oorspronkelijke doel: substantiële structurele verbetering van de werkgelegenheid en sociaal-economische structuur. Bijvoorbeeld met de Friese Universiteit in Leeuwarden. De FNP zet in op het bevorderen van werkgelegenheid op het platteland volgens aard, schaal en karakter. Meer en beter tegelijk. Een goede ICT infrastructuur met glasvezel als nutsvoorziening kan dat mede mogelijk maken. Het gebiedsgerichte plattelandsbeleid van de provincie is wat de FNP betreft een voorbeeld van hoe het verder moet. Verkeer en vervoer Ook voor infrastructuur geldt voor de FNP niet meer maar beter. Bij het aanleggen van nieuwe wegen moet scherper gekeken worden naar nut en noodzaak. Het gaat om de maatschappelijke kosten en baten. Kosten van toekomstig beheer en exploitatie tellen daar zwaar in mee. Al het asfalt dat nu wordt gelegd, moeten we in de toekomst ook onderhouden. Ook de afweging met ruimte en landschap is van groot belang voor de FNP. De FNP steunt het beleid om de kwaliteit en veiligheid van bestaande wegen te verbeteren. Bijvoorbeeld door ongelijkvloerse kruisingen of rotondes aan te leggen. Met de grote projecten die nu in uitvoering komen, is de Friese wegenstructuur zo goed als klaar. Het rijk moet zijn toezeggingen betreffende de Haak om Leeuwarden, de traverse Harlingen en de rotonde bij Joure nakomen. Mogelijk kan met enkele bedrijfsverhuizingen naar beter bereikbare plaatsen de economie tegelijk met de leefbaarheid en de ruimtelijke kwaliteit worden gediend. Dat geldt ook als het om het verbeteren van de vaarwegen gaat, zoals als in de Âlde Feanen. Grote nieuwe projecten moeten niet ten koste gaan van de ontsluiting van dorpen. Niet meer maar beter! De FNP staat voor een goed geregeld openbaar vervoer dat door de vraag van de reizigers gestuurd wordt. Voor iedereen die dat wil is dat vanuit elke plaats toegankelijk en betaalbaar. Omdat het nieuwe OV systeem nog weeffouten heeft is de FNP bereid om voor één keer te investeren. De stations- en haltevoorzieningen moeten bijvoorbeeld als visitekaartjes terug in overheidshanden. De exploitatie van het OV is echter een verantwoordelijkheid van de openbaar vervoerbedrijven. De komende periode wil de FNP werken aan een betere ontsluiting van de dorpen met het Individueel Openbaar Vervoer. De inzet moet zijn dat de dat de leefbaarheid en sociale taak van het openbaar vervoer op het platteland gemeenschappelijk met de gemeenten bevorderd moet worden. Bijvoorbeeld door integratie 8
met buurtbussen, Wmo en leerlingenvervoer. De bereikbaarheid van Leeuwarden als spoorknooppunt van Fryslân wordt wat de FNP betreft verder uitgebouwd. De FNP blijft voor het actief en offensief provinciaal fietsbeleid. Tegelijkertijd willen we ook meer aandacht voor de kerk- en wandelpaden. Veiligheid en sociale verbindingen tussen dorpen, bijvoorbeeld voor schoolkinderen, krijgen naast de capaciteit van wegen meer aandacht wat de FNP betreft. 9
1 Recreatie en toerisme Dit is een belangrijke sector voor de Friese economie. Er is ook op dit gebied behoefte aan meer kwaliteit om aan de behoefte van de toerist te voldoen. De provincie stimuleert daarom kwaliteitsverbetering en faciliteiten voor de kleinschalige verblijfsrecreatie (campers, boerencampings). Grootschalige ontwikkelingen in het open landschap willen we niet. Wij moeten de kip met de gouden eieren van rust en ruimte niet zelf slachten. Ook hier geldt: niet meer maar beter. De tweede fase van het Friese Merenproject vraagt nu vooral een stimulerende en regisserende rol van de provincie. Er is geen geld meer om alles zelf te betalen. Het is nu aan de lokale ondernemers en gemeenten om renderende investeringen te doen. Algemene promotie en steun (ook weer gericht op kwaliteit) van Fryslân Marketing behouden de steun van de provincie. De provincie gaat ook door met het uitbouwen van toerisme via de Marrekrite en het steunen van het Dienstencentrum van de Friese VVV. De FNP wil een sluis bij Stavoren en een aquaduct bij Lemmer. Die moeten worden aangepakt als toegangspoorten naar het watersportgebied van de Zuidwesthoek. Actiepunten 2 - Spoorverbindingen van en naar het knooppunt Leeuwarden optimaliseren - Geen nieuw duur spoor Heerenveen-Groningen - Vaarweg door de Âlde Feanen niet opwaarderen voor grote schepen (Klasse Va) - Onderzoeken of enkele bedrijfsverhuizingen naar een beter bereikbare plaats niet een goedkopere oplossing opleveren dan investeren in dure nieuwe infrastructuur - Sluis bij Stavoren opwaarderen - Aquaduct Lemmer voorbereiden - Fietsverkeer en zwaar landbouwverkeer zoveel mogelijk scheiden - Doorgaan met aanleggen van fietspaden voor woon-werkverkeer - Aandacht voor de verbindingen tussen de dorpen aan de provinciale weg Leeuwarden-Bolsward - Voor Opstappers en andere vormen Individueel Openbaar Vervoer naar de dorpen moet een betere oplossing komen in samenwerking met de gemeenten
1 2 3 40 4 0 Fryslân leeft De gemeenschap De FNP wil de sterke dwarsverbindingen in de Friese samenleving actief versterken. Die samenleving is meer dan enkel een optelsom van individuen. De dwarsverbindingen bestaan uit onze taal en cultuur, maar ook het vereniging- en muziekleven, de sport en de media. De FNP wil niet dat de bezuinigingen op de provincie er toe leiden dat de leefbaarheid in de dorpen en in de wijken erop achteruit gaat. Respect De FNP gaat uit van een open maatschappij die gastvrij en respectvol met andere culturen en levenswijzen omgaat. Nieuwe Friezen, mensen die zich hier vestigen, moeten zich aanpassen aan de gangbare cultuur hier en tegelijkertijd zichzelf kunnen zijn. De FNP is voor een humaan vluchtelingenbeleid. Taal en cultuur Met een decentralisatie van bevoegdheid en middelen voor het Fries naar de provincie kan het beleid echt gestalte krijgen. De verdere ontwikkeling van taal en cultuur en het Fries eigene worden een kerntaak van de provincie. De FNP wil dan ook provinciaal geld investeren in een University Campus in Leeuwarden, waar de minderheidstalen één van de speerpunten worden. Zo wil de FNP ook een Centrum voor de Friese Taal en Cultuur om tot een efficiënte uitvoering van het taalbeleid te komen. Rijk en provincie moeten er voor zorgen dat de Friese taal en cultuur in alle maatschappelijke domeinen wordt bevorderd. De afspraken waar Nederland zich toe verplicht heeft binnen het Handvest voor Regionale talen en Taalminderheden moeten worden nagekomen. Onderwijs De FNP wil dat er meer wordt geïnvesteerd in de jeugd. Het is ook van provinciaal belang dat de jeugd hier een toekomst heeft. De kwaliteit van de scholen is voor de FNP erg belangrijk. De provincie krijgt zeggenschap over de kerndoelen voor het Fries. Het drietalige onderwijs Nederlands, Fries en Engels in Fryslân moet verder worden uitgebouwd. Het blijkt dat drietalige scholen tot de beste behoren. Dat moet op termijn de gangbare norm van onderwijs in Fryslân worden. De opleidingen voor de docenten moeten daar ook op worden afgestemd. Het moet niet ophouden na de basisschool, maar de provincie bevordert, als het aan de FNP ligt, de doorgaande lijn van het drietalige onderwijs van peuterspeelplaats tot Middelbaar Beroepsonderwijs en Universiteit. De toetsing van het Fries door de onderwijsinspectie moet op gelijke wijze plaatsvinden als voor de Nederlandse taal. De FNP wil van Leeuwarden, onze culturele hoofdstad, tegelijk ook een bruisende studentenstad maken. De aansluiting tussen beroepsonderwijs en bedrijfsleven wordt verbeterd als het aan de FNP ligt. Hoger onderwijs De FNP is een groot voorstander van het bevorderen van het hoger onderwijs in Fryslân. Zo kunnen wij de jongeren hier een perspectief bieden op een goede opleiding en later een goede baan. Dat is goed voor de economie en een middel tegen de zogenoemde braindrain. Door nieuwe mensen aan te trekken komen er ook nieuwe ideeën binnen. Innovatie en aansluiting met het bedrijfsleven zijn daarbij belangrijk. De FNP wil dat de plannen voor een eigen Universiteit / University Campus Fryslân in Leeuwarden met spoed worden doorgezet. Voor het onderwijs, maar ook omdat zoiets een geweldige impuls voor hoogwaardige werkgelegenheid oplevert. Er onstaat rondom zo n instelling ook veel afgeleide werkgelegenheid en een culturele atmosfeer ( spin off ) waar Fryslân lange tijd mee vooruit kan. Het is belangrijk om niet een kopie van bestaande universiteiten neer te zetten, maar gebruik te maken van de bestaande instituten zoals Wetsus en de Fryske Akademy. Met het uitbouwen van de Fryske Akademy kan ook onderzoek en ontwikkeling van de 11
Friese taal en cultuur een verdere impuls krijgen. De provincie moet zoiets blijvend ondersteunen. 1 2 Sport De FNP vindt sport een belangrijk onderdeel van de samenleving. De breedtesport voor alle Friezen wordt door de provincie actief gesteund als het aan de FNP ligt. Topsport is daarnaast een positief visitekaartje voor Fryslân. Thialf moet met zijn A-status voor Fryslân en de wereld worden behouden als dé schaatstempel die het nu is. Friese sporten zoals polsstokspringen, kaatsen en Fries dammen maken onderdeel uit van het Fries eigene en moeten verder worden ontwikkeld. De FNP vindt dan ook dat de provincie die sporten blijvend moet ondersteunen. Media Onze eigen publieke omroep Omrop Fryslân is niet weg te denken uit de Friese gemeenschap. Zij krijgt als het aan de FNP ligt de middelen waarmee zij een veelzijdige en volledige programmering in de tweede Rijkstaal Fries kan verzorgen. De provincie gaat ook door met het beleid om het Fries door nieuwe media zoals internet en sociale netwerken te bevorderen. Voor een breed bereik van het Fries in de Friese samenleving komt er ook aandacht voor commerciële initiatieven. Het mes snijdt dan immers aan twee kanten: een bredere basis voor het taalbeleid maar ook het stimuleren van een creatieve industrie in Fryslân. Sociaal beleid Het sociaal beleid is het domein van de gemeenten en straks geen kerntaak van de provincie meer. Voor de FNP staat voorop dat de bestaande netwerken van vrijwilligers en deskundigen zich verder kunnen ontwikkelen. De FNP wil doorgaan met het steunen van een beperkt aantal overkoepelende instanties waar een maatschappelijke taak een aantoonbare meerwaarde heeft op provinciaal niveau. Het gaat erom dat provinciaal geld ten goede komt aan de mensen waar het om te doen is en niet aan bureaucratische managementlagen. Preventief beleid heeft de voorkeur boven symptoombestrijding. Actiepunten 3 40 4 0 - Uitvoeren van de maatregelen voor het Fries waarvoor de Nederlandse Staat getekend heeft in Het Handvest voor Regionale talen of Taalminderheden. Tevens moeten de aanbevelingen van de diverse experts van de Raad van Europa worden uitgevoerd. - De bevoegdheid over het Fries in het onderwijs naar de Provincie - Een uitgekristalliseerd en geactualiseerd ontheffingenbeleid bij de Provincie voor het Fries in het onderwijs; de Provincie regelt ook het invoeren van een genormeerd toetssysteem voor het Fries en faciliteert de scholen bij het realiseren van doorgaande leerlijnen voor het vak Fries op peuterspeelzalen, in het basisvoorgezet- en middelbaar beroepsonderwijs. - Een forse uitbreiding van het aantal drietalige basisscholen en steun voor scholen in het middelbaar beroepsonderwijs die met het Fries aan de slag gaan - Steun voor de opleiding voor leerkrachten in het drietalig onderwijs; het is straks niet meer mogelijk dat er les wordt gegeven door mensen zonder onderwijsbevoegheid voor het Fries; het halen en behouden van die bevoegdheid willen wij ook materieel aantrekkelijk maken voor leraren - Bevorderen dat schoolbestuurders en schoolleiders hun verantwoordelijkheid nemen voor goed onderwijs in het Fries - Genoeg financiering voor de Friestalige Friese publieke omroep voor een volledige programmering - Steun voor het behoud van Thialf met A-status 12
- Friese sporten blijvend ondersteunen - Steun voor een nieuwe academische master-opleiding in Leeuwarden voor onderwijzers - Realisatie Friese Universiteit; daar worden de Fryske Akademy en de Friese taal als bestaande sterke punten nadrukkelijk in betrokken - Een instituut voor minderheidsvraagstukken, regionale economie en conflictbeheersing binnen de nieuwe Friese universiteit 13
1 2 3 40 4 0 Fryslan woont De kwaliteit van de ruimte Fryslân is de mooiste provincie van Nederland. En dat willen we zo houden! Niet meer maar beter. Het uitgangspunt van de FNP in het ruimtelijk beleid is dat ontwikkeling mogelijk moet zijn als die past bij aard en schaal van de bestaande omgeving. De behoefte aan industrieterreinen wordt minder. Wij moeten ook voorkomen dat Fryslân net als in andere provincies met meer van hetzelfde wordt dichtgebouwd met zichtlocaties langs de grote wegen. Het opknappen van bestaande bedrijventerreinen wordt daarom nu met spoed doorgezet. Dat heeft de voorkeur boven het aanleggen van nieuwe terreinen. Vanwege de grote aanslag op het landschap is de FNP voor het opruimen van de losstaande windmolens. Bevolkingskrimp Krimp van de bevolking, vergrijzing en het verhuizen van de jeugd naar de stad is een gegeven. Het heeft geen zin daar krampachtig op te reageren door bijvoorbeeld groeiplannen en woningen te bouwen waar geen vraag naar is. Wel is er behoefte aan woningen die een leven lang meegaan en betaalbare huizen voor jongeren die bewust kiezen om met hun gezin in de dorpen te wonen. Tal van dure woningbouwprojecten waren het gevolg van de opstelling van woningcorporaties of projectontwikkelaars met commerciële avonturen. De FNP wil de woningstichtingen terugbrengen naar hun sociale taak voor de lokale huisvesting. Daartoe moeten de lokale volksvertegenwoordigers weer een stem in de besturen krijgen. Tegenover de krimp bestaat ook het feit dat tegenwoordig bijna iedereen een auto heeft voor werk, boodschappen en om in de samenleving te functioneren. De FNP wil dat diegene die dat wil met goed openbaar vervoer wordt bediend. De toegenomen mobiliteit betekent ook dat niet alle voorzieningen overal hoeven te zijn. Economisch kan dat ook niet meer. Ook hier is de schaalvergroting een feit geworden. De kwaliteit van die voorzieningen wordt des te meer van groot belang. De mensen eisen ook meer dan voorheen. Woonkwaliteit en kwaliteit van de voorzieningen zoals onderwijs bepalen zo de leefbaarheid van het platteland. Dorpshuizen en projecten van lokale gemeenschappen spelen daar een vitale rol in. De FNP wil dat de organisaties Doarpswurk en de Plattelandsbureaus daarom blijvend worden gesteund door de provincie. De FNP spant zich in voor het behoud van beeldbepalende boerderijen, kerken en ander onroerend erfgoed. Het liefst door nieuwe bestemmingen mogelijk te maken. Duisternis bij nacht is een kernwaarde voor de kwaliteit van onze leefomgeving. In het beleid over bijvoorbeeld stallen, glastuinbouw, straatverlichting en bedrijventerreinen wil de FNP van lichthinder een zwaarder punt maken dan de provincie tot nu toe gedaan heeft. Actiepunten - Geen nieuwe windmolens op de vaste wal en - In overleg met de sector mogelijkheden zoeken om de solitaire windmolens op te ruimen. - Op zee of aan de Afsluitdijk een plek zoeken voor clustering van windmolens - Bouwen naar behoefte - Inzetten op kwaliteit, niet kwantiteit bij de woningbouw - Stoppen met provinciaal beleid voor landgoedwonen en landelijk wonen voor hogere inkomens als remedie voor de krimp - Soepel ruimtelijk beleid voor passende nieuwe bestemmingen van beeldbepalende boerderijen en andere gebouwen die vrij komen - Zeggenschap over de volkshuisvesting terug naar de volksvertegenwoordigers - Het bestaande Streekplan zo gauw mogelijk evalueren want er is een hoop veranderd sinds 0 - De FNP wil op termijn één Omgevingsplan voor ruimte, water, verkeer en milieu - De gebiedsgerichte aanpak voor het platteland moet actief worden doorgezet - De provincie moet een actief beleid voeren op de bevolkingskrimp 14
- Er moet een fonds tegen achteruitgang en verkrotting van dorpen en woonwijken komen - Van lichthinder een zwaarder punt maken in het ruimtelijk beleid 1
1 2 3 40 4 0 Fryslân duurzaam Duurzaam betekent voor de FNP dat de behoefte van vandaag niet ten koste mag gaan van de behoefte van toekomstige generaties (de definitie van de commissie Brundtland). We zien het Cradle to Cradle principe dan ook als leidend voor de toekomst. Dat principe gaat uit van het idee dat alle producten die worden gemaakt aan het eind van hun leven weer uit elkaar kunnen worden gehaald. Ze kunnen dan opnieuw worden gebruikt om eenzelfde soort product te maken. Grondstoffen gaan zo niet verloren maar worden elke keer weer opnieuw gebruikt. Nieuwe initiatieven van duurzaamheid zouden aan dat principe getoetst moeten worden voordat ze steun krijgen van de provincie. Energie De FNP wil bereiken dat lokale gemeenschappen zoveel mogelijk voor de eigen energiebehoefte zorgen. Met moderne installaties in huizen en bedrijven en isolatie van woningen kan al een hele hoop worden bespaard. Vormen van schone decentrale opwekking van energie worden zoveel mogelijk gesteund. Daarbij kan gedacht worden aan zonnepanelen, aardwarmte, warmtekracht koppeling en blauwe energie uit zout en zoet water. De provincie moet zelf duurzaam en Fair Trade inkopen. Het voorkomen van afval, opnieuw gebruiken van grondstoffen en besparen heeft dus de voorkeur boven het bestrijden van uitstoot met dure techniek aan het einde van de pijp. Op CO2-opslag en opslag van andere gebiedsvreemde of gevaarlijke stoffen zoals radioactief en chemisch afval in de Friese grond is de FNP om die reden tegen. CO2-opslag als end-of-pipe maatregel is niet duurzaam en het kost een hoop geld. Gas- en zoutwinning, waardoor de bodem onomkeerbaar verzakt, zijn op de vaste wal ook niet meer acceptabel. Daar waar al schade is opgetreden moet die worden vergoed. De wettelijke bewijslast moet omgekeerd worden. Overlast van geluid en stank van bijvoorbeeld de vliegbasis, boorlocaties en industrie moet binnen de bestaande wettelijke normen en contouren blijven. De FNP wil proberen om nog strengere afspraken te laten maken met de veroorzakers. Ook hier geldt: van meer naar beter. Fryslân weidevogelland en diepontwatering De effectiviteit van het provinciale weidevogelbeleid wordt de komende periode geëvalueerd. Het is al wel duidelijk dat diepontwatering en andere intensivering van het weidebeheer de oorzaken zijn van de teruggang van de weidevogelpopulatie. Daarom moet, misschien in de eerste plaats vooral in het veenweidegebied, het grondwater naar een hoger peil worden teruggebracht. Met het oog op de verschillende bodemtypes in het veenweidegebied vergt dat maatwerk. De consequentie is dan wel dat er een ander soort van veehouderij in die gebieden komt. Economie, recreatie en natuur zijn dan in evenwicht als nieuwe pijlers van bestaan. Voor de maatschappelijke kosten van die diensten in het algemeen belang krijgen de boeren dan ook een vergoeding. Daar waar de provincie moreel (mede) verantwoordelijk is voor schade door bodemverzakking en paalrot als gevolg van diepontwatering moet er een schadefonds voor de gedupeerden komen. Landbouw, landschap en natuur De landbouw is erg afhankelijk geworden van kapitaal en wereldmarkt. Dat heeft nadelige gevolgen voor het familiebedrijf als onderdeel van de lokale gemeenschap. Ook met het oog op het milieu is de schaalvergroting volgens de FNP niet vol te houden. Het is evenwel een feit waar we niet omheen kunnen. De provincie heeft niet veel te zeggen in deze particuliere sector. Brusselse en Haagse wetgeving, Europese landbouwsubsidies en de wereldmarkt zijn tot nu toe bepalend geweest. Om de Friese landbouw en daarmee de economie minder kwetsbaar te maken zou juist moeten worden ingezet op verbreding, diversificatie, al dan niet in een tweede tak zoals toerisme, zorgboerderijen of energieopwekking. De landbouw speelt zoals vanouds ook de belangrijkste rol in het vormgeven van het Friese landschap. De zelfsturing zoals die in de Noordelijke Friese Wouden is opgezet, is een werkwijze die de 16
1 FNP na aan het hart ligt. Het is een voorbeeld van een effectief agrarisch natuurbeheer in een kleinschalig landschap. Het is van belang dat de provincie dan tegelijk aangeeft waar bedrijven die wel voor schaalvergroting kiezen zich mogen ontwikkelen, in gebieden die dat qua aard en schaal kunnen verdragen. Aspecten die dan meespelen zijn landbouwverkeer, lichthinder, geluid en landschap. De FNP is tegen gentechnologie voor de productie van voedsel. Het maakt ons afhankelijk van multinationals. Ook zijn de mogelijke risico s daarvan voor gezondheid en milieu op langere termijn nog niet duidelijk. De FNP stelt meer biologische landbouw en producten als doel. Schoon water en droge voeten De zeedijken worden wat de FNP betreft niet binnendijks verbreed, maar buitendijks. Waar dat mogelijk is wordt ook gebruik gemaakt van de kwelder als buffer, of wordt die opnieuw aangelegd. De FNP gaat uit van voldoende maalcapaciteit. Dat is nodig om met de klimaatverandering de veiligheid van mens en dier te garanderen. Het gemaal op Lauwersoog wordt in 1 gerealiseerd. Geen nieuwe diepontwatering en waar mogelijk de peilen weer omhoog. Er moet ook voldoende waterberging zijn voor noodsituaties in natte perioden. In vorstperioden zorgt de provincie voor goede afspraken met het waterschap, waarbij het malen geen schade mag veroorzaken aan een goede en veilige ijsvloer. De FNP strijdt tegen onnodige peilverhoging van het IJsselmeer. Gebruik van minder gier, dunne mest en bestrijdingsmiddelen, dan wel de overgang naar biologische bedrijfsvoering in de landbouw kan ook de waterkwaliteit verbeteren. 2 3 Actiepunten - Geen gepruts met CO2 of radioactief afval in Friese bodem - Op naar een Fryslân zonder windmolens op de vaste wal - Nieuwe vormen van landschapsvriendelijke en decentrale energieopwekking bevorderen - Streven naar minder afval is beter dan achteraf proberen op te ruimen - Op naar een effectiever weidevogelbeheer en de beheersregelingen toetsen - Op naar een effectiever weidevogelvriendelijk landbeheer - Meer zelfsturing in het agrarisch natuur- en landschapsbeheer - De provincie moet gebieden aanwijzen waar de grootschalige landbouw zich kan ontwikkelen - Gemaal Lauwersoog in 1 realiseren om klaar te zijn voor de klimaatveranderingen - De FNP wil een schadefonds dat rechtstreeks ten goede komt aan gedupeerden van paalrot 17