Verslag congres Integrale medicatiezorg Een samenwerking tussen SIGRA en het OLVG ARISTO Complex 31 oktober 2017 Welkom Anne de Roos, mede-eigenaar Meeuw en Roos, initiator www.medicatieoverdracht.nl Op 31 oktober 2017 vond het congres Integrale medicatiezorg plaats. De dag werd geopend door dagvoorzitter Anne de Roos. Anne is blij verrast door de hoge opkomst en de diversiteit van het deelnemersveld. In eerste instantie zou het congres plaatsvinden in het OLVG, maar vanwege de grote hoeveelheid aanmeldingen vond het congres plaats in de Aristozalen in Amsterdam. Anne vertelt dat het inmiddels 10 jaar geleden is sinds de eerste landelijke richtlijn medicatieoverdracht is uitgekomen. Sindsdien is er veel gebeurd op het gebied van medicatieoverdracht, maar er kan ook nog veel verbeterd worden. Anne licht dit toe door in te gaan op de resultaten van de HARM 1 onderzoeken die zijn uitgevoerd in de afgelopen jaren. Hieruit blijkt dat de aanbevelingen uit 2006 nog steeds van toepassing zijn in 2017 en hoe belangrijk het is om aandacht te blijven besteden aan medicatieoverdracht. Medicatie gerelateerde heropnames binnen 30 dagen na ontslag Elien Uitvlugt, apotheker, promovendus Elien presenteert haar promotieonderzoek naar de oorzaken en vermijdbaarheid van medicatie gerelateerde heropnames, en wat daar aan gedaan kan worden. Zij laat zien dat maar liefst één vijfde van de heropnames veroorzaakt wordt door medicatie. Hiervan is 40% potentieel vermijdbaar. Dit kan volgens haar worden opgelost door medicatieverificatie, medicatiebeoordeling en door de 1 HARM = Hospital Admissions Related to Medication
therapietrouw te vergroten. Opvallend aan de uitkomst van haar onderzoek is het verschil in visie van de patiënt en van de zorgverlener. 62% van de ondervraagde patiënten denkt namelijk dat zijn of haar heropname niet medicatie gerelateerd is. Hier valt dus nog veel in te verbeteren! Tijdens de vragenronde wordt er gediscussieerd over het voorkomen van heropnames. Elien legt uit dat er meer moet worden samengewerkt tussen de openbare apotheker en de ziekenhuisapotheker. De ziekenhuisapotheker kan korte lijnen houden met de specialist. De openbare apotheker kan dit doen met de huisarts. Daarnaast wordt er door één van de aanwezigen een opmerking gemaakt over de ontslagbrief. Deze komt vaak te laat en dat wat echt belangrijk is, staat vaak onderaan de brief. Hierdoor wordt belangrijke informatie gemist en ontstaan fouten. De rol van de huisarts is dus ook belangrijk in het voorkomen van heropnames. Ook het meer regie geven aan de patiënt wordt als oplossing genoemd door de aanwezigen. Transmurale samenwerking bij ontslag uit het ziekenhuis: wat levert het op? Sara Daliri, apotheker, promovendus: ZonMW project Sara gaat in op een aantal problemen die vaak voorkomen bij het verplaatsen van de patiënt. Hieruit wordt duidelijk dat er nog te weinig wordt samengewerkt in de zorgketen. Sara is daarom een project gestart naar medicatieoverdracht tussen zorgverleners in de 1 e en 2 e lijn. Ook heeft zij gekeken naar medicatiebegeleiding van patiënten door huisbezoeken van apothekers binnen 5 dagen na ontslag uit het ziekenhuis. Tijdens deze huisbezoeken werd duidelijk dat in 50% van de gevallen het medicijngebruik van de patiënt anders is dan wat bekend is bij de apotheker. Dit komt vaak doordat er thuis nog andere medicatie beschikbaar is waar de specialist niet van op de hoogte is. Ook wordt informatie door de patiënt niet altijd goed begrepen. Tijdens de huisbezoeken kan de apotheker de patiënt helpen het gebruik te optimaliseren. Naar aanleiding van dit project is Sara ook een volgend project gestart, namelijk de Cardiologische zorgbrug. Met dit onderzoek wil ze de samenwerking tussen de wijkverpleegkundige en de apotheker verbeteren. Vanuit het publiek wordt
als tip gegeven dat de POH in de huisartsenpraktijk hier ook goed in kan ondersteunen. Deze is vaak bekend met de patiënt. Draaiboek bij ontslag - inzichten van patiënten en zorgverleners Fatma Karapinar, ziekenhuisapotheker, epidemioloog Fatma start haar presentatie met een casus uit de HARM studie. Deze bekende casus over een patiënt die door de huisarts tot twee keer toe aan medicatie wordt gezet die in het ziekenhuis was stopgezet vanwege ernstige bijwerkingen, laat zien dat er transitiezorg nodig is. Transitiezorg zorgt ervoor dat de zorg gecontinueerd wordt wanneer een patiënt verplaatst. Nu is dat lastig en is er veel verschil tussen actueel medicatiegebruik en de medicatielijst van de arts. Om dit aan te pakken is Fatma gestart met het maken van een draaiboek bij opname, ontslag en het huisbezoek. Door middel van focusgroepen heeft ze gekeken waar de knelpunten liggen in het proces. Zowel patiënten als zorgverleners noemen vrijwel dezelfde knelpunten. Zorgverleners hebben echter te maken met ICTsystemen die niet communiceren en het is voor hen vaak niet duidelijk wie waar verantwoordelijk voor is. Het draaiboek moet hier meer inzicht in geven en alle knelpunten verminderen. Randvoorwaarden hierbij zijn dat er medicatieverificatie plaats vindt in het ziekenhuis, dat er sprake is van een goede samenwerking en dat er regionale afspraken worden gemaakt. Naar aanleiding van de presentatie van Fatma is er een aantal opmerkingen vanuit het publiek. Zo wordt aangegeven dat in het ziekenhuis medicijnen worden toegediend door de zorgverlener. Het zou goed zijn om de patiënt hier meer eigen regie in te geven. Fatma is het hier mee eens en vindt dat de actuele medicatielijst, inclusief wijzigingen, altijd te zien moet zijn voor de patiënt. De verpleegkundige moet slechts aanwezig zijn voor de begeleiding. Ook online tools waar de patiënt op in kan loggen kunnen hier goed bij helpen. Een onderwerp dat ook naar voren komt is hoofdbehandelaarschap. Fatma geeft aan dat dit een lastig onderwerp is. Hoe realistisch is het om van deze persoon te verwachten dat hij of zij alles overziet? Er moet vooral slimmer worden samengewerkt.
Medicatie-incidenten bij kwetsbare ouderen hoe kunnen we deze voorkomen? Eric Hiddink, programmamanager Proeftuin Gezonde zorg, Gezonde regio Eric is programmamanager van één van de 9 proeftuinen die zijn aangewezen door VWS. Een belangrijk aandachtsgebied voor Eric zijn de medicatie-incidenten bij kwetsbare ouderen. Vanuit de proeftuin Gezonde zorg, Gezonde regio zijn verschillende initiatieven gestart om dit te voorkomen. Eric vertelt dat men vooral bezig is met te reageren op escalatie. Hij wil daarentegen juist escalatie en daarmee vermijdbare opnames voorkomen. Hiervoor maakt hij gebruik van verschillende interventies. Eén van deze interventies is het rode vlaggen instrument. Dit is een app die gebruikt kan worden door helpenden en verzorgenden. De helpende of verzorgende kan hierop aangeven of er veranderingen optreden bij de patiënt. Dit kunnen hele simpele veranderingen zijn zoals de patiënt is anders dan anders. Een zorgcoördinator houdt vervolgens alle meldingen bij en kan aan de bel trekken wanneer een melding vaak voorkomt. Door gebruik te maken van mensen die de patiënt vaak zien, kan er vroeg actie worden genomen en voorkom je escalatie. Inmiddels is de app al op meerdere plekken in het land in gebruik.
Wat doen we vanuit SIGRA om de samenwerking tussen disciplines te bevorderen en de eigen regie over medicatie van patiënten te vergroten? Marcel Kooij, apotheker, onderzoeker, bestuurslid SIGRA en voorzitter projectgroep Medicatieoverdracht Door de hele keten wordt het niet doorgeven van stoppen/wijzigen van medicatie aan elkaar als een groot probleem ervaren. Vanuit SIGRA is er daarom een project Medicatieoverdracht gestart. Marcel vertelt hier tijdens zijn presentatie meer over. Dit project heeft 3 focuspunten: een volledig en actueel medicatiedossier, hoe kunnen we de regierol van de patiënt bevorderen en hoe verbeteren we de communicatie tussen thuiszorg, apotheker en huisarts? Met name het meer betrekken van de patiënt is belangrijk. Deze moet meer inzicht krijgen in zijn medicatiedossier en gestimuleerd worden om gebruik te maken van ehealth. De projectgroep richt zich hierbij vooral op laaggeletterden en anderstaligen. Vanuit het publiek wordt aangegeven dat wanneer dingen meer digitaal gedaan worden, dit voor iedereen toegankelijk moet zijn. Wanneer je als huisarts nu bij een patiënt komt en geen toegang hebt tot het digitale netwerk, heb je geen inzicht in zijn of haar gegevens. Voorheen was er namelijk een papieren dossier aanwezig bij de patiënt. Hoe vergroot je de regie van laaggeletterden/anderstaligen over hun medicatiedossier met audiovisuele middelen? Afke de Jong, directeur en medeoprichter Kijksluiter.nl Afke start haar presentatie met een filmpje met uitleg over Kijksluiter. Kijksluiter geeft mensen de mogelijkheid de regie over hun medicatiebeheer te vergroten door het inzetten van audiovisuele middelen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat slechts 20-25% van de mensen vragen over een bijsluiter goed kan beantwoorden. Het combineren van beeld en geluid zorgt voor de beste herinnering. Daarnaast is het een goed voorlichtingsmiddel voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Inmiddels bestaat Kijksluiter uit 1250 video s in 4 verschillende talen, is
het verspreid onder 300 apotheken en zijn er gemiddeld 80 gebruikers per apotheek. Als tip geeft Afke mee dat middelen zoals Kijksluiter vooral getest moeten worden in samenwerking met de doelgroep. Dit heeft haar veel bruikbare informatie opgeleverd. Om nog meer van dergelijke informatie op te halen, gaat Kijksluiter in samenwerking met SIGRA en het Centrum voor Cliëntervaringen de komende tijd onderzoek doen naar het gebruik van Kijksluiter. Vanuit het publiek wordt een tip gegeven over het breder trekken van de doelgroep. Op dit moment worden de filmpjes in Kijksluiter vrij langzaam afgespeeld. Door middel van het toevoegen van een knop om dit te versnellen, vergroot je de doelgroep. Daarnaast wordt gevraagd hoe de aansluiting is met landelijke instructiefilmpjes. Deze zijn volgens Afke allemaal geïntegreerd in Kijksluiter. Herziening Richtlijn Medicatieoverdracht en de visie van VWS Mady Samuels, sr. beleidsmedewerker ministerie van VWS Mady start haar presentatie met het feit dat Richtlijn Medicatieoverdracht op dit moment nog niet herzien is. Nadat in 2008 de richtlijn officieel was geïntroduceerd kwam in 2015 een nadere toelichting. Het is gebleken dat er nog steeds dingen beter konden in de medicatieoverdracht en vanuit daar is de leidraad Overdracht van Medicatiegegevens in de keten ontstaan. Deze Leidraad heeft een aantal randvoorwaarden die de komende tijd zullen moeten worden uitgewerkt tot een nieuwe Richtlijn. De Leidraad bevat vooral informatie over welke gegevens er op welk moment moeten worden uitgewisseld. Met deze Leidraad worden twee nieuwe begrippen geïntroduceerd: Basisset medicatiegegevens en aangewezen apotheker. De basisset is hetzelfde als het actuele medicatie overzicht en de aangewezen apotheker is een apotheker die het beheer voert over het medicatiedossier. Deze wordt gekozen door de patiënt. Anne vraagt aan de zaal welke aanbevelingen het publiek heeft naar aanleiding van haar verhaal. De volgende punten komen naar voren:
Het meteen meesturen van klinische labwaarden. De apotheker heeft dan meer informatie tot zijn beschikking en kan zijn of haar acties beter doorvoeren. Maak als openbare apotheker gebruik van de ziekenhuisapotheker. Bij het versturen van de gegevens naar de openbare apotheker wordt vaak een telefoonnummer meegestuurd door de ziekenhuisapotheker. De openbare apotheker kan namelijk veel beter direct met de ziekenhuisapotheker bellen dan met de arts. De regierol van de patiënt moet meer naar voren komen. Jammer dat de doktersassistenten niet is gevraagd om mee te denken over de richtlijn. Zij hebben in de huisartspraktijk vaak te maken met vragen van patiënten over hun medicatie. Vanuit het publiek wordt aangegeven dat er vaak een handtekening van een arts mist, waardoor de apotheker geen medicatie kan uitgeven. Fatma geeft als antwoord hierop dat binnen een paar maanden de HASP 2 richtlijn wordt uitgegeven. Hierin komt te staan dat het ziekenhuis ervoor moet zorgen dat binnen 24 uur na ontslag de informatie is doorgestuurd. Het belang van regionale afspraken rondom antistollingszorg Michiel Coppens, internist bij het AMC met als subspecialisatie Vasculaire geneeskunde Wanneer er wordt gekeken naar oorzaken voor heropnames, staat antistolling medicatie altijd op nummer één. Sinds een paar jaar is er echter een nieuwe generatie antistollingsmiddelen beschikbaar, ook wel DOAC s 3. Het grote verschil met de oude generatie antistollingsmiddelen is dat er minder bloedingen in de hersenen plaatsvinden. Dit is een positieve ontwikkeling aangezien deze vorm van bloedingen het dodelijkst zijn. Op dit moment gebruikt het grootste deel van de patiënten nog de oudere geneesmiddelen, maar er is een omslag te zien. Het aantal nieuwe patiënten die de oude generatie antistollingsmiddelenkrijgen voorgeschreven wordt namelijk minder. Tenslotte gaat Michiel in op de organisatie van antistollingszorg in Amsterdam. Binnen Amsterdam zijn de landelijke afspraken vertaalt naar een regionale set aan werkafspraken: De Amsterdamse Standaard Ketenzorg Antistolling (ASKA). Daarnaast is er een stroomschema beschikbaar waarmee kan worden 2 HASP = Richtlijn Informatie-uitwisseling tussen Huisarts en Specialist bij verwijzingen 3 DOAC = Directe Orale AntiCoagulantia
achterhaald wie er gebeld moet worden wanneer je als zorgverlener vragen hebt over antistolling. Voor meer informatie zie: https://www.sigra.nl/regiotafel-antistolling. Wat wordt de toekomstige rol van trombosediensten in het licht van farmaceutische en politieke veranderingen? Peter Kamsteeg, bestuurslid ATALMedial In aansluiting op de presentatie van Michiel gaat Peter tijdens zijn presentatie in op de farmaceutische ontwikkelingen en wat dit betekent voor zijn organisatie en de rol van de trombosediensten in de toekomst. De verwachting is dat in de toekomst het aantal patiënten bij de trombosedienst gaat afnemen. Op dit moment is de instroom van nieuwe patiënten al aan het afnemen door het gebruik van de nieuwe DOAC s. Volgens Peter moet de trombosezorg veel meer bij de eerste lijn gaan liggen. Deze laag complexe basiszorg kan heel goed door de huisarts geleverd worden. Hiervoor wordt waarschijnlijk een zorgprogramma antistolling opgezet. Daarnaast is ATALMedial bezig met het oprichten van een regionaal kenniscentrum. Dit centrum kan dienen als een facilitair kenniscentrum voor de eerste lijn.