Het inwoneraantal van Nijmegen stijgt al jarenlang. De groep twintigers/studenten is binnen de Nijmeegse bevolking het sterkst aanwezig. De groep vijftigers is de afgelopen 10, 20 jaar het sterkst gegroeid. De groei van de niet westerse allochtonen is de laatste jaren sterk afgenomen. Veel van de demografische kenmerken van Nijmegen hangen samen met het studentenstadkarakter van de stad. Er vestigen zich veel jongeren, het geboortecijfer is laag en er zijn veel kleine huishoudens. In toekomst zal Nijmegen te maken blijven houden met bevolkingsgroei. Die toename kan in horten en stoten plaats hebben o.a. als gevolg van de huidige economische crisis. I.O MVANG EN LEEFTIJDSOPBOUW VAN DE N IJMEEGSE BEVOLKING Inwoneraantal stijgt al bijna 20 jaar Op 1 januari 2009 stonden er in Nijmegen bijna 162.000 mensen ingeschreven. Sinds 1990, toen Nijmegen ongeveer 145.000 inwoners telde, gaat het inwoneraantal gestaag omhoog. 2008 geboorteoverschot 2007 vestigingsoverschot 2006 toevoeging 2005 2004 2003 2002 2001 165000 16 18 8 4 2000 1999 160000 158215 1998 155000 152286 1997 1996 150000 147882 147561 1995 147632 146596 144795 145000 1994-2200 -1200-200 800 1800 2800 3800 4800 140000 135000 19 7 5 19 8 0 19 8 5 19 9 0 19 9 5 2 0 0 0 2 0 0 5 2 0 0 9 Illustratie 2: componenten bevolkingsontwikkeling Nijmegen 1994 2008 Illustratie 1: inwoneraantal Nijmegen 1975 2009 Die bevolkingsgroei kent verschillende achtergronden: Nijmegen heeft jaarlijks een geboorteoverschot van 400 500 personen De toevoeging van Lent aan Nijmegen zorgde rond 1997 voor een toename van de bevolking met ruim 3.000 mensen De groei in Nijmegen is sterker dan landelijk gemiddeld: in Nijmegen nam het inwoneraantal sinds 2000 met ruim 6% toe, in Nederland bedroeg de groei in deze periode ongeveer 4%. Door opleidingen veel twintigers De Radboud Universiteit en de Hogeschool Arnhem Nijmegen trekken veel jongeren naar Nijmegen. Vergeleken met de Nederlandse bevolking wonen er hier veel twintigers: 11% van de bevolking is tussen de 20 en 24 (landelijk 6%), tussen de 25 en 30 (landelijk 6%). In de jaren 90 kende Nijmegen de meeste jaren nog een vertrekoverschot. Tussen 2000 en 2006 kwamen er jaarlijks meer mensen naar Nijmegen dan er vertrokken. De laatste 2 jaar ligt het migratiesaldo rond 0. De opleidingsinstellingen in Nijmegen maakten een forse groei door. Zo steeg het aantal studenten aan de Radbouduniversiteit van ruim 12.000 in 98 99 naar bijna 18.000 10 jaar later. Hoewel lang niet alle studenten in Nijmegen wonen zorgt de toename van RU en HAN voor een verhoogde toestroom van jongeren naar Nijmegen. O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 1
12 10 8 6 4 2 0 Nederland Nijmegen 0 4 10 14 20 24 30 34 40 44 50 54 60 64 70 74 80 84 Illustratie 3: leeftijdsopbouw Nijmegen en Nederland, 1 1 2009 en CBS Er zijn vooral veel vrouwen in deze leeftijdsklasse, omdat aan de Nijmeegse opleidingen duidelijk meer vrouwen dan mannen studeren. Ook andere steden met een opleidingsfunctie hebben relatief veel twintigers binnen hun bevolking. 90+ 80 jr e.o. 70-79 jr 60-69 jr 50-59 jr 40-49 jr 30-39 jr 20-29 jr 10-19 jr 0-9 jr 5596 4634 3825 2009 9590 1999 9618 8539 1989 14 9 3 5 12452 12 5 9 7 20421 16 8 6 1 13 7 7 6 22837 21667 17 5 3 1 23382 25710 24367 31542 29219 33329 17 7 4 0 15 5 4 3 17 4 8 3 15 8 4 1 16 2 2 0 14 13 6 0 10000 20000 30000 40000 Jeugdigen (tussen de 0 en 14 jaar) en mensen vanaf 35 jaar wonen er in Nijmegen juist wat minder dan gemiddeld. Sturende processen in ontwikkeling leeftijdsopbouw De sterke aanwezigheid van inwoners rond de 20 doet zich al tientallen jaar voor in Nijmegen, al zolang er grote stromen studerenden naar de stad komen. Daarnaast zijn er nog twee demografische processen die grote invloed hebben op de omvang van de verschillende leeftijdsklassen: De naoorlogse geboortegolf De geboortegeneraties uit de jaren 1945 1960 zijn erg groot. Ieder keer wanneer deze groep een nieuwe leeftijdsklasse binnenschuift neemt die flink toe. Het inzakken van de geboortecijfers in de jaren 70 Het omgekeerde effect zie je bij de geboortegeneraties uit de jaren 70. In enkele jaren tijd halveerden de geboortecijfers in Nijmegen. Wanneer deze groep een bepaalde leeftijdsklasse bereikt zakt het aantal mensen in die categorie. Toename vijftigers en zestigers Zo zie je de laatste 20 jaar een toename van het aantal mensen in de middelbare leeftijdsklassen. In de jaren 89 90 groeide het aantal veertigers en vijftigers. De laatste 10 jaar zit de groei vooral bij de vijtigers en zestigers. Illustratie 4: leeftijdsopbouw Nijmegen, 1989, 1999 en 2009 Stadsdelen hebben een eigen leeftijdsprofiel Er zijn tussen de stadsdelen van Nijmegen behoorlijke verschillen in leeftijdsopbouw, die de ouderdom, de geschiedenis, de woningvoorraad en het karakter van de gebieden weerspiegelen. In Nijmegen Centrum is bijna de helft van de inwoners tussen de 15 en 29 jaar oud. Het woonmilieu hier, met veel levendigheid, voorzieningen en drukte, en de woningvoorraad, met veel etagewoningen en verkamerde panden, is juist voor deze leeftijdsgroep aantrekkelijk. Ook in Oost is deze leeftijdsklasse sterk vertegenwoordigd. In Lindenholt en vooral in Noord (Waalsprong), de jongste wijken van Nijmegen, wonen relatief veel jeugdigen (0 14). Nijmegen Zuid, gebouwd in de jaren 50 en 60, is het meest vergrijsde gebied van Nijmegen. Dukenburg en Lindenholt zijn gebouwd in de jaren 70 en 80. Vooral in Dukenburg en iets later in Lindenholt is de vergrijzing aanstaande. De leeftijdsklasse 45 69 is hier sterk vertegenwoordigd. Daar tegenover staat de afname van de leeftijdsklasse waar de geboortegeneratie uit jaren 70 zich bevindt: tussen 1989 en 1999 zakt het aantal twintigers. Tussen 1999 en 2009 neemt het aantal dertigers af. O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 2
0 14 jaar 15 29 jaar 30 44 jaar 45 69 jaar 70 jaar e.o. Nijmegen 15% 26% 21% 2 N Centrum 4% 4 20% 22% 6% N Oost 11% 33% 1 28% N Oud West 14% 2 24% 2 6% N Nieuw West 15% 24% 21% 2 13% N Midden 15% 26% 1 30% 10% N Zuid 14% 21% 1 31% 15% Dukenburg 16% 18% 21% 34% 11% Lindenholt 1 22% 24% 32% 3% N Noord 26% 1 33% 20% 4% II.A LLOCHTONE EN AUTOCHTONE NIJMEGENAREN Aantal niet westerse Nijmegenaren laatste 5 jaar weinig gegroeid Ongeveer 20.000 Nijmegenaren hebben een nietwesterse achtergrond. Rond de eeuwwisseling nam deze groep sterk in omvang toe. De laatste 5 jaar is de groei echter flink afgevlakt. 2009 19 9 7 2 Illustratie 5: leeftijdsopbouw per stadsdeel, 1 1 2009 Vervuiling in bevolkingsbestand De laatste paar jaar is het aantal buitenlandse studenten dat naar Nijmegen komt om hier gedurende korte tijd te studeren flink toegenomen. Deze studenten schrijven zich vaak wel in bij de burgerlijke stand, maar niet meer uit. Naar schatting gaat het om ongeveer 1000 studenten die ingeschreven staan op complexen van de SSHN maar daar niet meer wonen. Voor het totaalbeeld van de inwoners in Nijmegen is het effect van deze vervuiling (nog) relatief beperkt. In sommige wijken (Galgenveld, Groenewoud, Lent), waar door SSHN veel buitenlandse studenten worden geplaatst, kan de vertekening echter al behoorlijk groot worden. 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 19 9 9 19 5 8 4 19 4 2 5 19 2 5 2 19 0 9 8 18 9 7 2 18 5 0 5 17 7 16 16750 15826 14 9 5 8 19 9 8 14 0 8 9 19 9 7 13 3 10 niet-westers wes ters 0 5000 10000 15000 20000 25000 Illustratie 6: aantal westerse en niet westerse allochtonen in Nijmegen, 1997 2009 De groep allochtone Nijmegenaren met een westerse 1 achtergrond is net zo groot als de groep niet westerse inwoners. 1 We gebruiken de CBS indeling van etniciteit, Oost Europa, voormalig Joegoslavië en Indonesië worden daarin tot de westerse landen gerekend. O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 3
Geboorteoverschot compenseert vertrekoverschot De belangrijkste reden voor het afvlakken van de groei van de niet westerse Nijmegenaren ligt in het verdwijnen van het vestigingsoverschot van deze groep. Rond de eeuwwisseling vestigden zich veel meer niet westerlingen in Nijmegen dan er uit de stad vertrokken. In de jaren 2004, 2005 en 2006 was er echter een vertrekoverschot van nietwesterlingen. Doordat er in deze groep veel meer kinderen geboren worden dan er mensen sterven was er overall nog wel sprake van lichte toename. In 2007 en 2008 is er weer sprake van een klein vestigingsoverschot. Surinaams Arub/Antill. Marokkaans Turks niet-wes ters 13 7 298 306 natuurlijk 726 migratie -500-250 0 250 500 750 Illustratie 7: bevolkingstoe en afname door natuurlijk groei (geboorteoverschot) en door migratie (vestigings/ vertrekoverschot), periode 2004 2008 Veel jongeren, weinig ouderen Gezien de geschiedenis van de groep niet westerse Nijmegenaren (veel geboortes, veel vestiging van jonge mensen in de jaren 90) is het niet verwonderlijk dat de leeftijdsopbouw behoorlijk afwijkt van het Nijmeegs gemiddelde. 95 jr e.o. 90-94 jr 85-89 jr 80-84 jr 75-79 jr 70-74 jr 65-69 jr 60-64 jr 55-59 jr 50-54 jr 45-49 jr 40-44 jr 35-39 jr 30-34 jr 25-29 jr 20-24 jr 15-19 jr 10-14 jr 5-9 jr 0-4 jr 0% 0% 1% 1% 1% 2% 2% 3% 3% 3% 3% 4% 4% 5% 5% 5% 5% 6% 6% 8% 8% niet-westers alle Nijmegenaren 8% 10 % 10 % 11% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% Illustratie 8: leeftijdsopbouw alle Nijmegenaren en Nijmegenaren niet westers, 1 1 2009 Van de niet westerse inwoners is 34% jonger dan 20 jaar, van alle Nijmegenaren 21%. Andersom is van de niet westerlingen 6% ouder dan 60, terwijl dat percentage voor de hele stad op 1 ligt. 40% niet westerlingen geboren in Nederland 40% van de niet westerse Nijmegenaren is tweede generatie, is geboren in Nederland. Vooral onder de jongeren heeft het aandeel tweede generatie de overhand. Boven de 40 zijn niet westerse inwoners bijna altijd geboren in het buitenland. O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 4
95 jr e.o. 90-94 jr 85-89 jr 80-84 jr 75-79 jr geboren in Nederland geboren elders Ook binnen wijken kunnen er behoorlijke verschillen bestaan in het aandeel niet westerse bewoners. Zo ligt in delen van Heseveld, Hatert en de Kamp het percentage niet westerse bewoners (dat soms 30 40% bedraagt) ruim boven het stedelijke gemiddelde. 70-74 jr 202 65-69 jr 60-64 jr 55-59 jr 50-54 jr 337 488 638 804 Globaal bezien is het aandeel niet westerse allochtonen hoog aan de westkant van de stad (met uitzondering van Hees en Weezenhof) en relatief laag aan de oost en noordkant. 45-49 jr 40-44 jr 35-39 jr 30-34 jr 25-29 jr 20-24 jr 15-19 jr 10-14 jr 12 8 9 15 7 9 16 4 16 7 9 348 14 0 6 676 959 12 6 6 14 2 0 12 6 4 10 19 527 246 Aandeel allochtonen in Nijmegen is niet bijzonder Het aandeel niet westerse allochtonen in Nijmegen ligt boven het landelijke gemiddelde. Het verschil is echter niet groot. In veel steden wonen, net als in Nijmegen, relatief veel allochtonen. In het platteland en in kleinere plaatsen wonen vaak juist weinig allochtonen. 5-9 jr 0-4 jr 16 0 5 15 7 8 0 500 1000 1500 2000 2500 Illustratie 9: niet westerse Nijmegenaren, naar geboorteland, 1 1 2009 Witte en zwarte wijken Het aandeel niet westerse allochtonen verschilt sterk van wijk tot wijk. Bij een gemiddeld aandeel van 12,3% scoort de wijk Meijhorst (31,6%) het hoogst. Maar ook de wijken Malvert, Neerbosch Oost, Nije Veld, Aldenhof en Wolfskuil hebben meer dan 20% niet westerse allochtonen onder hun bewoners. Rotterdam 36,5% Amsterdam 34, Den Haag 33,2% Utrecht 21,3% Arnhem 17, Leiden 14,8% Enschede 14,6% Haarlem 13,5% Nijmegen 12,3% Nederland 11,0% Breda 10,6% Den Bosch 10,3% Groningen 9, Maastricht 7,5% Apeldoorn 7,1% Illustratie 11: percentage niet westerse allochtonen, 1 1 2009 Bron: CBS Illustratie 10: postcodegebieden met absoluut en relatief veel nietwesterse allochtonen, 1 1 2009 O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 5
III.O VERIGE KENMERKEN NIJMEEGSE BEVOLKING Vooral jongeren komen naar Nijmegen Jaarlijks verhuizen rond de 10.000 mensen naar Nijmegen. De helft daarvan is rond de 20. Dat zijn vooral mensen die naar Nijmegen komen om daar een opleiding te volgen. Een bijna even grote groep vertrekt jaarlijks uit Nijmegen. Bij deze groep ligt het zwaartepunt rond de 30 jaar. Onder hen veel mensen die na hun opleiding uit Nijmegen vertrekken om elders te gaan wonen of werken. 12 0 0 10 0 0 800 600 400 200 0-200 -400 saldo vestigers vertrekkers 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 75 jr e.o 70-74 jr 65-69 jr 60-64 jr 55-59 jr 50-54 jr 45-49 jr 40-44 jr 35-39 jr 30-34 jr 25-29 jr 20-24 jr 15-19 jr 10-14 jr 5-9 jr 0-4 jr 13 2 13 7 2008 53 29 19 9 9 58 62 97 76 17 6 10 0 218 18 4 359 247 431 292 589 494 873 779 16 6 4 14 6 2 3466 2531 2358 13 6 3 201 276 203 257 315 355 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 Illustratie 12: vestiging, vertrek en migratiesaldo in 2008 naar leeftijd De laatste 10 jaar is het aantal mensen dat zich in Nijmegen vestigt steeds toegenomen, van ongeveer 8.500 in 1999 tot ruim 11.000 in 2009. Die toename is ook voor een belangrijk deel te plaatsen bij de leeftijdsklasse rond de 20 jaar. Illustratie 13: leeftijdsopbouw vestigers, 1999 en 2008 Aantal sterfgevallen loopt terug Sinds een jaar of acht daalt het aantal sterfgevallen in Nijmegen. In 2000 stierven er bijna 1.400 Nijmegenaren, in 2008 waren dat er 200 minder. De daling in de sterftecijfers is een ontwikkeling die ook landelijk te zien is. Door het uitblijven van grote koude en griepgolven tussen 2000 en 2008 is het aantal sterfgevallen, vooral onder ouderen, laag. Het gestandaardiseerde 2 sterftecijfer voor vrouwen ligt in Nijmegen rond het landelijk gemiddelde, en daalt ook mee in het landelijke tempo. Het sterftecijfer voor mannen daalt ook in het landelijk tempo, maar ligt al die jaren, op tamelijk constante afstand, boven het landelijk gemiddelde. 2 In het gestandaardiseerd sterftecijfer worden effecten van verschillen in leeftijdsopbouw verrekend O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 6
10 9,5 9 8,5 8 7,5 7 Nijm. m a n Ned. vrouw Ned. man Nijm. vro uw 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Illustratie 14: gestandaardiseerd sterftecijfer per 1000 inwoners, Nijmegen en Nederland Bron: CBS Toename 1 persoonshuishoudens Het meest voorkomende huishoudenstype in Nijmegen is het 1 persoonshuishouden: bijna 25.000 mensen wonen alleen in een woning. Daarnaast zijn er ook nog 15.000 tot 20.000 vooral jongere Nijmegenaren die in onzelfstandige eenheden van de SSHN of in verkamerde panden wonen. Ook zij leven over het algemeen als 1 persoonshuishouden. alleenwonend 24678 21794 Geboortecijfer Nijmegen extreem laag In Nijmegen worden ieder jaar ongeveer 1.600 1.700 kinderen geboren. Dat is een erg laag cijfer wanneer je het relateert aan het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd dat in Nijmegen woont. Het totaal vruchtbaarheidscijfer 3 in Nijmegen ligt net boven de 1,3, terwijl het voor Nederland als geheel 1,7 is. Alleen andere studentensteden (Leiden, Maastricht, Groningen) hebben vergelijkbaar lage geboortecijfers. 2 1,7 5 1,5 1,2 5 1 0,75 0,5 0,25 0 1,5 3 1,2 3 Nederland 1,7 2 Nijmegen 1,3 2 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 Illustratie 16: totaal vruchtbaarheidscijfer Nijmegen en Nederland en CBS echtpaar/ samenwonend 1-o uder-gezin 4635 4138 19 0 0 4 18 6 3 5 Halverwege de jaren 90 was het geboortecijfer lager dan nu. Zowel in Nederland als in Nijmegen is dit cijfer sindsdien wat gestegen. Het verschil tussen Nijmegen en Nederland is iets groter geworden. 2-o uder-gezin vrij huis anders 2795 2470 116 2 854 15 14 7 15 18 4 2009 19 9 9 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 Illustratie 15: zelfstandig wonende huishoudenstypen in Nijmegen, 1999 en 2009 Vooral de Nijmeegse vrouwen tot 34 jaar krijgen relatief weinig kinderen. Bij deze jonge vrouwen zijn er veel die nog een opleiding volgen of die, hoog opgeleid, pas kort aan het werk zijn. Oudere vrouwen (35+) in Nijmegen krijgen in verhouding tot het Nederlandse gemiddelde juist wat meer kinderen. Deze Nijmeegse afwijking bestaat al jaren. Ook in de toekomst zal Nijmegen een relatief laag geboortecijfer blijven houden. De groei van het aantal huishoudens is vooral een groei van het aantal 1 persoonshuishoudens. Tussen 1999 en 2009 namhet totale aantal zelfstandig wonende huishoudens met ongeveer 4.500 toe, waarvan 3.000 alleenwonenden. Toch betekent dit niet dat de meerderheid van de Nijmegenaren alleen woont. Kijk je namelijk niet vanuit de huishoudens, maar vanuit personen, dan zie je dat de meeste Nijmegenaren in een 2 oudergezin wonen: bijna 60.000 mensen vormen samen 15.000 2 oudergezinnen. 3 Gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw zou krijgen wanneer de in een bepaald jaar waargenomen vruchtbaarheid per leeftijdsjaar haar hele leven zou gelden. O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 7
IV.D E NIJMEEGSE BEVOLKING IN DE TOEKOMST Groei of krimp? De Nederlandse bevolking is in het verleden altijd (flink) gegroeid. In berekeningen voor de toekomst komt de laatste jaren steeds meer het einde van deze groei in zicht. Verwacht wordt dat rond 2030 2035 de bevolkingsgroei tot stilstand zal zijn gekomen en om zal slaan in bevolkingsdaling. Rond deze hoofdontwikkeling zullen zich flinke verschillen tussen regio s en steden voordoen. Sommige gebieden kennen nu al een terugloop in bevolking, bijvoorbeeld Zuid Limburg. Andere streken zullen nog lang met een bevolkingtoename te maken hebben. De minder sterke groei van het aantal mensen zal de komende 20 jaar samengaan met een flinke groei van het aantal huishoudens. Mede door de nog verder toenemende vergrijzing zal de gemiddelde huishoudensgrootte nog verder dalen. Nijmeegse bevolking blijft groeien Nijmegen heeft voor de jaren tot 2020 nog een flink woningbouwprogramma. Vooral in de Waalsprong en het Waalfront staan veel woningen in de planning. Hoe sterk de groei zal zijn, hangt mede af van de mate waarin het bouwprogramma gerealiseerd wordt. Nu het, als gevolg van de kredietcrisis, moeilijker is om nieuwbouw te realiseren kan het zijn dat de groei van het inwoneraantal een paar jaar stagneert. Over een wat langere periode genomen voorzien zowel gemeentelijke als landelijke prognoses bevolkingsgroei voor Nijmegen. Vergrijzing: vooral toename jonge senioren Tot 2015 zal vooral de groep 60 ers toenemen. In deze leeftijdsklasse zijn de meeste babyboomers te vinden. Ook de groep 70+ ers zal toenemen, maar daar is de groei een stuk minder groot. De toename bij de 70+ers in Nijmegen zal wat later en wat minder sterk zijn dan de landelijke trend. De geboortegeneraties uit de jaren 30 zijn in Nijmegen wat kleiner dan landelijk. Bronnen Data Gemeentelijke Basis Administratie (bevolkingsbestand) Demografische Verkenningen 2005, O&S Pearl, Regionale bevolkingsprognose 2009, CBS O&S Gemeente Nijmegen, november 2009 8