Zondag van de doop van de Heer, eerste na Epifanie 13 januari 2019, Adventskerk, Assen Schriftlezingen: Jesaja 40, 1-11 Lucas 3, 1-3; 15-16 en 21-22 Overweging door ds. Jaap de Raadt Achtentwintig jaar geleden, net als nu op 13 januari, ging ik voor in deze kerk. Als geestelijk verzorger van wat toen nog Hendrik van Boeijen-Oord heette. We kenden toen nog, weliswaar in de middag, diensten samen met onze verstande-lijk beperkte buren. Wat een goede zaak was. Maar ze hadden ook hun eigen pastoraal centrum nog niet En ook toen ging het over de doop van Jezus. Ik moest er weer aan denken. Met hen als luisteraars moest je het verhaal zó zien over te brengen, dat ook zíj er iets van meemaakten. Ik herinner me nog: we waren rond de doopvont gaan staan. En ik had een paar gevraagd water in de schaal te gieten. Gewoon uit een emmer. Het water kwam misschien wel uit de beek hier voor de deur! En ik zei: stel je voor, we doen er nóg meer water bij, nóg een paar emmers of zo. Wat zou er gebeuren?... Nadien heb ik vaak, in de kerkzaal van het pastoraal centrum, wanneer het over dopen ging, een rivier op de grond uitgetekend, een hele rivier. Om met behulp daarvan hen iets te laten meebeleven van de hindernis dat zo n water vormen kan; maar ook dat je, als je er op de een of andere manier doorheen gekomen bent, als een nieuw en opgelucht mens op de overkant kan staan Gek eigenlijk, denk ik nu, dat ik tegenover hen nooit begonnen ben over kleine baby s die werden gedoopt, gewoon vanuit de doopvont die binnen handbereik stond. Had me een hoop gesleep met emmers water gescheeld.. Toch ben ik blij, dat ik het zó gedaan heb. Eerst al omdat ik denk dat zij zich wèl iets kunnen voorstellen bij een stromende rivier, een beek. Maar ook, omdat We zouden het er met elkaar over moeten hebben. Wat is het eerste waar we aan denken als het gaat over dopen? Welke betekenis geven we eraan? Ik denk dat velen van ons de doop vooral zien als een teken dat ervoor zorgt dat je erbij hoort. Daarom vinden we het ook zo belangrijk dat je meteen ook als kind wordt gedoopt. Dat de doop ook de functie van reiniging heeft, het lijkt wel of dat bij ons een beetje op de achtergrond is geraakt; of we vinden het iets van vroeger. De rivier, de rivier brengt ons dichter bij de betekenis van dopen Lucas schrijft merkwaardige geschiedenis. Merkwaardig ook in die zin: zo schríjf je geen geschiedenis, zo boekstaaf je die niet! En het geschiedde. Zo laat hij 1
het verhaal van Jezus geboorte beginnen. En vervolgens komt hij met een heleboel interessante weetjes, historische feiten. De geboorte geschiedt in de dagen dat Augustus keizer is en Quirinius landvoogd van Syrië. Zo, dan kunnen we het ten-minste ergens aan ophangen, weten we wanneer het allemaal speelt! Maar het merkwaardige is natuurlijk dat deze hooggeplaatste personen verder in het stuk helemaal niet meer voorkomen, sterker nog: hun rol lijkt uitgespeeld. En dat allemaal ten gunste van een stel mensen aan wie normaal gesproken geen enkele aandacht wordt geschonken. Wie ook al weer? O ja, ene Maria en Jozef! En de camera moet zwenken van paleis naar stal. Nou ja, zeg!... Maar ook nu begint Lucas met een uitgebreide historische inleiding, uitgebreider zelfs nog dan bij de geboortegeschiedenis. Nu zijn we in het vijftiende jaar van keizer Tiberius. De naam van Pontius Pilatus valt, die van Herodes. We horen zelfs wie het in de tempel voor het zeggen hebben: de hogepriesters Annas en Kajafas. Maar met wie gaat de geschiedenis verder? Het woord van God ver-schijnt aan Johannes, zoon van Zacharias, in de woestijn! En staan we er nog vreemd van te kijken dat deze Johannes er zonderling uitziet? Kemelharen man-tel aan. Voedt zich met sprinkhanen en wilde honing. Z n werkgebied is de rivier, de Jordaan En dan blijkt het druk bij de Jordaan te zijn, ongelofelijk druk. En we vragen ons af: hoe kan dat? Drukte, je zou haar verwachten in de stad, rond paleis en tempel. Het uitgaansgebied, zeg maar, daar waar het gebeurt en waar je geweest moet zijn. Maar nee, bij de Jordaan is het één grote mensenmenigte. Heel het volk is die kant op gegaan, heel het volk! En als we dan horen dat ook tollenaars zich bij Johannes hebben vervoegd (Matteüs signaleert zelfs Farizeeën en Sad-duceeën), kan er slechts één conclusie getrokken worden: wat voor bijzonders is daar aan de hand bij die rivier?... Zelf ben ik nooit bij de Jordaan geweest. En weet dus niet hoe breed het water daar is of hoe smal, of de waterstand hoog is of juist laag. Is de stroming sterk of loop je er gemakkelijk doorheen? Maar dat hoef ik ook allemaal niet te weten! Eens was deze stroom de laatste horde die ze moesten nemen vóór ze, eindelijk, hun nieuwe land konden betreden. Ten langen leste bevrijd uit het slavenhuis had het volk allesbehalve een gemakkelijke tijd in de woestijn: alsof ze van de regen in de drup gekomen waren! Eén zware leerschool was het, die wel een leven lang leek te duren. Maar toen ze dan, eindelijk, bij de rivier aankwamen Het lag aan de overkant, dat nieuwe land! Maar helaas, het was nog niet vol-doende geweest wat ze al die tijd hadden geleerd. Ze waren er nog 2
niet klaar voor om dat land te betreden. En onverrichterzake werden ze weer terug-gestuurd, de woestijn in Het is bijna als met een mens wanneer hij of zij op de breuklijn van een bepaal-de leeftijd komt te staan. We worden vijftig, zestig, zeventig jaar. Zien er tegenop die grenslijn te passeren. Je kijkt om en zegt: was dit het nu? Heb ik er wel genoeg van gemaakt van wat er voor mij in het leven zat? En: wat moet ik, wat kan ik nog, om er iets van te maken?... Ze dromden allemaal samen daar bij de Jordaan. Zelfs Farizeeën en Sadduceeën, mensen van wie je toch dacht dat ze het wel gemaakt hadden. Ze dachten het zelf ook. Maar wat ís dat dan wat jou naar de Jordaan brengt? Dat onderhuidse gevoel soms, dat het uiteindelijk toch om heel ándere dingen gaat. Want Johan-nes is bepaald niet mals als hij zegt: wie in vredesnaam heeft jullie wijsgemaakt dat je de toorn die losbreekt ontvluchten kunt?... Allemaal staan ze daar met een bepaald verlangen. Allemaal ook in het besef dat wat zij tot nu toe van het leven hebben laten zien, toch niet datgene is wat het eigenlijk zou moeten zijn. Waarbij het niet uitmaakt wie of wat je bent: of je nu Farizeeër bent, Sadduceeër, tollenaar of een gewoon gelovig, zoekend mens. Allemaal verlangen we naar dat enige echte, naar dat wat je anders dan eerst, wat je nieuw maakt En in Johannes visie moet dan de doop van omkeer tot vergeving van zonden plaatsvinden. Doop van omkeer tot vergeving van zonden. Veel woorden, die we niet meteen doorgronden. Maar dan zie ik dat volk weer voor me dat, komend uit de woestijn, zich plotseling gedwarsboomd ziet door die rivier. Wat hebben we fout gedaan? Hoe leren we zó te leven, dat dat nieuwe land ons wèl ten deel valt? De rivier waartegen we te hoop lopen, de doop tijdens welke we het even flink benauwd krijgen, is als een ritueel dat reinigt! Waar zijn we in vredesnaam mee bezig tot nu, en hoe zou het anders kunnen?... Maar verkondigt Jesaja al niet, het volk was toen ook onderweg: Baan een weg door de woestijn voor de Heer! Want dan kunnen we ons natuurlijk van alles voornemen. Ons strikt aan de geboden van de Allerhoogste houden, bijvoorbeeld. Maar dat ís het toch ook!, zult u zeggen. Gij zult de Here, uw God Maar hoe velen hebben dat op hun manier ook niet gedaan! De geboden nageleefd zelfs méér dan strikt. En is het hun goed gegaan? Je kunt leven naar de letter van de wet. Maar er is ook nog niet zoiets als handelen naar de geest van de gebo-den? Maar zelfs dát blijkt niet voldoende! Bereidt in de woestijn de weg voor de Héér!... 3
En dan is daar het moment dat zich als een schok door ieder die daar bij de rivier stond, verspreid moet hebben. En wordt er wérkelijk geschiedenis geschreven U weet tussen twee haakjes: Lucas schreef van achteren naar voren. Dat wil zeg-gen: hij kende Jezus als de Opgestane; vandaaruit beschrijft hij nu hoe volgens hem Zijn begin eruit moet hebben gezien Daar ontdekken ze (tot hun verbijstering, kun je misschien wel zeggen), dat Jezus gewoon tussen hen in staat! En dat Hij zich dus aangesloten heeft bij mensen zoals zij: bij al die mensen die zich geconfronteerd zien met de rivier, die aan het morren zijn van hier tot ginder, niet tevreden zijn over hun leven en met zichzelf, en die maar naar één ding verlangen: eindelijk eens mens te zijn zoals het bedoeld is, wándelend met God, mens naar Gods hárt Maar hoort Hij daar wel te staan, Jezus, in dat volgekladderd leven van ons? Want als er toch iemand is, die daar niét bij past Dat veroorzaakte die schokgolf nu juist: Hij staat er! Ons leven is Hem op het lijf geschréven! Die onthutsende ontdekking hadden ze overigens nooit gedaan, als niet opeens nóg iets heel opmerkelijks was gebeurd. De hemel ging open en de Geest daalde op Hem neer in de gedaante van een duif. Eindelijk had zij een hol voor haar voet gevonden! En een stem geschiedde uit de hemel: Jij bent mijn welbeminde zoon, in jou heb Ik behagen! En hun verbijstering werd alleen maar gróter. Want het was of ze die woorden boven hun eígen hoofden uitgesproken hoorden wor-den En zeker, tegen zó n mens zegt God volop ja! Die het geen verdienste vindt om de ander in zijn nood op te zoeken en het daar met hem uit te houden. Jezus ver-dween ook in de golven, beleefde eveneens angstige ogenblikken. Vertel óns wat. Maar het was geen verdienste, wel het meest vanzelfsprekende waar je je als kind van God aan overgeeft Bereidt in de woestijn de weg voor de Heer! En dat heeft Hij gedáán, Jezus, als geen ander en op een welhaast overrompelende manier. En alles wat Lucas nu nog volgen laat in zijn evangelie is daarvan één groot getuigenis, op iedere blad-zijde. Meer dan het gewóne deed Hij. Hoe zou Híj zich bijvoorbeeld, denk ik op dit moment, opgesteld hebben tegenover degenen die in de Nashvilleverklaring nu zo gemarginaliseerd worden? En dan druk ik me nog voorzichtig uit. Meer dan het gewóne deed Hij. Niet omdat Hij perfect wilde zijn, méér nog dan perfect; de band met de Vader drong Hem er gewoon toe. Het was geen 4
opgave voor Hem, het was vanuit Zijn relatie met de Vader, de Liefdevolle bij uitstek En zo ís het: op zó n wijze van zijn, daar heeft alle dreiging horend bij de waterdiepte, zo raak getypeerd in het ritueel van de doop, geen enkele vat. Stuk loopt die zich op zo n leven vol mededogen, liefde en solidariteit!... En vervolgens mag jij met Hem mee opstaan uit dat water. Je komt ook veilig op de overkant aan, daar is geen twijfel over mogelijk! Als herboren sta je daar dan! En een onvermoed nieuw en verwachtingsvol land strekt zich voor je voeten uit. De toekomst is al gaande!... 5