Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO 2007-03-18 CODIS/DOC/08/012 A- en b-leerplannen in de eerste graad, ook voor de toekomst? 1 Inleiding Bij het begin van de eenheidsstructuur heeft het VVKSO er voor geopteerd om voor vier vakken leerplannen met een a- en een b-variant 1 op te maken: wiskunde, biologie/natuurwetenschappen 2, Engels en Frans. Voor elk van die drie vakken zijn de varianten gekoppeld aan bepaalde basisopties 3. Het stond de scholen evenwel vrij voor alle basisopties het a-leerplan te gebruiken. Die opdeling behoort tot de compromissen die toen werden gesloten om de eenheid binnen het katholiek onderwijs te behouden en de tegenstelling tussen de voormalige type I- en type II-scholen weg te werken. Scholen die moeite hadden met de gemeenschappelijke start van alle leerlingen, konden op die manier gedeeltelijk de vertrouwde indeling behouden. Tot voor kort waren alleen de zgn. STAM-scholen vragende partij om de dubbele leerplannen af te schaffen. Scholen die meer categoriaal denken willen toch de garantie behouden dat leerlingen op de best mogelijke manier worden voorbereid op hun bovenbouw. Op basis van de ontwikkelingen van de laatste jaren meent het VVKSO dat er redenen zijn om anders om te gaan met varianten van één leerplan, nl. in een goed uitgebalanceerd basis-uitbreidingsmodel zoals dat ook voor andere vakken gehanteerd wordt. Omdat de beslissing om te werken met a- en b- leerplannen destijds een beslissing was van het toenmalige ARKO, menen we de vragen omtrent wijzigingen ter zake nu aan het Bureau te moeten voorleggen. 1 Zie Onderwijsdecreet II van 31 juli 1990 in art 54, 2 en SO 64, waar we na de opsomming van de vakken van de basisvorming in het tweede leerjaar van de eerste graad lezen: Deze basisvorming bedraagt tenminste 24 uren/week, waarvan tenminste 14 uren/week dienen georganiseerd te worden op grond van minstens eenzelfde minimumleerplan dat door alle leerlingen van eenzelfde onderwijsinstelling dient gevolgd te worden. 2 In de loop van de jaren 90-91 is biologie/natuurwetenschappen uit dit lijstje verdwenen. 3 Zie bijlage.
2 2007-03-21 2 Werken in de eerste graad: onze visietekst in uitvoering 2.1 In de loop van vorig schooljaar werd de visietekst Werken in de eerste graad 4 goedgekeurd Aan de scholen werd gevraagd zich aan de hand van een aantal kritische vragen bij de tekst, te bezinnen over de manier waarop zijzelf de eerste graad invullen 2.2 Het Verbond engageerde er zich in de visietekst toe in zijn eigen werking extra aandacht te besteden aan de eerste graad. Daartoe werden zowel een Codi- als een Pedagogische werkgroepeerste graad opgericht, die reeds vorig schooljaar van start gingen. In die groepen is o.m. de vraag gesteld om de optie van de dubbele leerplannen opnieuw kritisch te bekijken. 2.3 Ook de leerplanwerking voor de eerste graad is gestart. Vooreerst worden de vakken van de basisvorming in de A-stroom aangepakt. Daarbij krijgen de aandachtspunten uit de visietekst een centrale plaats: de overgang van basis- naar secundair onderwijs verbeteren, zoeken naar criteria voor observatie en oriëntatie, actief en participerend onderwijs bevorderen. In elke leerplancommissie is iemand van het basisonderwijs opgenomen. De leerplannen worden ook uitgezuiverd om actief leren mogelijk te maken. Nieuw is dat we ook een gelijkgerichtheid tussen de leerplannen onderling willen bewerkstelligen, zowel qua vormgeving als qua begrippenkader en formulering van doelen. Sommige leerplanmakers stelden zich hierbij de vraag in welke mate het werken met a- en b- leerplannen past in de nieuwe visie op de eerste graad. Een goede oriëntering van leerlingen is immers één van de centrale aandachtspunten van onze visie. Dat betekent dat men enerzijds helpt om uit te zoeken wat een leerling het best ligt en anderzijds juist omdat het nog een zoeken is dat men er over waakt dat een eerste keuze, nl. voor een basisoptie, leerlingen niet de kans ontneemt zich anders te oriënteren naar de tweede graad. 3 Moderne talen Voor Frans en Engels stellen we één leerplan voor. Dat bestaat uit een basisgedeelte (wellicht grotendeels samenvallend met het huidige b-leerplan) waarin uiteraard de eindtermen voor Moderne talen zijn opgenomen, die voor alle leerlingen in de A-stroom verplicht zijn. In het leerplan duiden de leerplancommissies aan wat als uitbreiding/uitdieping aangeboden kan worden (wat voor het grootste gedeelte zal samenvallen met het huidige a-leerplan). Scholen kunnen in het tweede leerjaar A iedereen eenzelfde pakket aanbieden met differentiatiemogelijkheden op maat van deelgroepen/leerlingen. Ofwel bieden ze een uitgebreider pakket aan voor bepaalde basisopties. Kan het Bureau hiermee instemmen? 4 Wiskunde In het huidige leerplan wiskunde (D/1997/0279/032) lezen we op p. 14: Enerzijds wordt voor alle leerlingen van de A-stroom in de eerste graad eenzelfde minimale wiskundige basisvorming vereist. Anderzijds zijn de leerlingengroepen in de eerste graad meestal nog vrij heterogeen samengesteld. Bovendien staan leerlingen op het einde van de eerste graad voor een keuze in verband met hun vervolgopleiding wiskunde. 4 M-VVKSO-2005-158 van 2005-11-30.
3 Om aan deze brede verwachtingen te voldoen moeten bepaalde onderdelen en doelstellingen gedifferentieerd aangeboden worden. Leerlingen moeten de kans krijgen op hun niveau wiskunde te verwerven. Dit impliceert dat zowel bijzondere aandacht kan gaan naar de wiskundig minder begaafde leerling, als naar de leerling met meer wiskundige mogelijkheden. Bovenstaande tekst houdt een pleidooi voor differentiatie naargelang van de wiskundige begaafdheid van leerlingen. Het leerplan lost dit op door buitenklasdifferentiatie, nl. door twee verschillende leerplannen, gekoppeld aan bepaalde basisopties. Uit de praktijk blijkt dat leerlingen die het b-leerplan volgen gebruikerswiskunde krijgen (wiskunde voor de burger) en in de regel niet verder kunnen in de studierichtingen van de tweede graad waar een zwaarder pakket wiskunde gegeven wordt. Dit betekent dus dat de leerling niet, zoals het citaat vermeldt, op het einde van de eerste graad voor een keuze staat wat wiskunde betreft, maar dat die keuze eigenlijk gemaakt wordt op het einde van het eerste leerjaar. Wat wiskunde betreft rijzen er dus enkele vragen, waarover we ook de mening van het Bureau willen kennen: Is het verantwoord reeds in het tweede leerjaar van de eerste graad een dergelijke opdeling te maken als de consequentie is dat je dan in principe niet kan aansluiten in bepaalde studierichtingen van de tweede graad, ook al heb je een A-attest? Spoort dit met onze Visietekst? Als we blijven opteren voor de tweedeling, kunnen we dan de koppeling aan bepaalde basisopties loslaten? Scholen behouden de keuze tussen beide leerplannen; ze bepalen zelf welke leerplanvariant ze in de verschillende basisopties gebruiken. Indien de keuze valt op een tweedeling én de koppeling aan basisopties, moeten o.i. de beide reeksen basisopties herbekeken worden. Zo is het merkwaardig dat in de huidige indeling leerlingen in de basisoptie Artistieke vorming voor wiskunde het a-leerplan volgen, terwijl in de basisoptie Mechanica-elektriciteit het leerplan b gehanteerd wordt. Bovendien zijn er zoveel wijzigingen gebeurd in studierichtingsprofielen en leerplannen van de bovenbouw, dat de bestaande koppelingen minstens in vraag moeten gesteld worden. 5 Ter afronding Het Verbond beloofde dat de leerplannen voor de vakken van de basisvorming (eerste graad, A- stroom) klaar zouden zijn voor implementatie vanaf september 2008. Het is dus van groot belang dat de nodige beslissingen niet te lang op zich laten wachten. 6 Bijlage In deze bijlage vindt u uittreksels uit de betreffende leerplannen, met name het gedeelte dat het onderscheid tussen het a- en het b-leerplan toelicht. 6.1 AV Frans voor de eerste graad, A-stroom (D/1997/0279/027) In het tweede leerjaar worden de leerlingen, op grond van hun opties, de facto ingedeeld in twee groepen met een karakteristiek leerprofiel en met specifieke behoeften en einddoelstellingen. - a-groep: leerlingen met de opties Artistieke vorming, Grieks-Latijn, Handel, Industriële wetenschappen, Latijn, Moderne wetenschappen en Techniek-wetenschappen. - b-groep: Agro-biotechniek, Grafische technieken, Hotel-bakkerij-slagerij, Hout-bouw, Mechanica-elektriciteit, Sociale en technische wetenschappen, Textiel-kleding.
4 2007-03-21 De a-groep - De leerlingen bereiden zich normaal gezien voor op zwaardere studieloopbanen Frans in het ASO of in taalintensieve studierichtingen van het TSO. Hun einddoelstellingen impliceren een grotere vormaccuraatheid en een ruimere culturele achtergrond. - Een groter percentage onder hen is in staat tot inzichtelijk, abstraherend denken. De b-groep - De leerlingen zullen later meestal studieloopbanen volgen waar het Frans minder doorweegt. - Hun einddoelstellingen zijn meestal meer direct utilitair georiënteerd en laten, wat de vormaccuraatheid betreft, een vrij ruime graad van tolerantie toe. In heel wat studierichtingen van het TSO is de schrijfvaardigheid geen expliciete doelstelling. De grammaticale onderbouw zal er bijgevolg aanzienlijk beperkt worden en zich toespitsen op de spreektaal. - Het zijn veelal concreet-lerenden, voor wie leren in relatief kleine leerstappen en aan een ietwat rustiger tempo erg belangrijk is. In de praktijk zal de a-groep een aantal leerlingen bevatten die eerder in de b-groep thuishoren. Het omgekeerde kan zich ook voordoen, wellicht in mindere mate. Hoe dan ook, moet men zich houden aan het gekozen leerplan. Voor de minder taalvaardige leerlingen die het a-leerplan volgen kan men zich beperken tot de basisdoelstellingen. Met meer taalvaardige leerlingen die het b-leerplan volgen kan men zoveel mogelijk uitbreidingsdoelstellingen nastreven. De leraars moeten ook beseffen dat een klein aantal leerlingen zal overstappen naar de B-stroom (na het eerste leerjaar) of naar het BSO (na het tweede leerjaar). Voor sommigen zal Frans niet meer voorkomen in het lessenpakket 5. Het is belangrijk dat deze heroriëntering in een positieve sfeer kan verlopen. Ook deze leerlingen moeten tijdens de lessen Frans in de eerste graad een bruikbare taalbeheersing ontwikkelen, zonder al te veel frustraties op te doen die een hypotheek kunnen leggen op hun motivatie tijdens hun verdere schoolloopbaan. 6.2 AV Engels voor het tweede leerjaar van de eerste graad Engels is in het tweede leerjaar van de eerste graad voor alle leerlingen een begincursus. De beginsituatie is ook voor iedereen gelijkaardig. Nochtans worden de leerlingen in het tweede leerjaar op grond van de door hen gekozen basisopties de facto ingedeeld in twee grote groepen met een karakteristiek leerprofiel en met specifieke leerlingenbehoeften en einddoelstellingen: - enerzijds leerlingen uit de basisopties Artistieke vorming, Grieks-Latijn, Handel, Industriële wetenschappen, Latijn, Moderne wetenschappen en Techniek-wetenschappen; - anderzijds leerlingen uit Agro-biotechniek, Grafische technieken, Hotel-bakkerij-slagerij, Hout-bouw, Mechanica-elektriciteit, Sociale en technische wetenschappen, Textiel-kleding. De leerlingen uit de eerste groep bereiden zich normaal gezien voor op zwaardere leerlingenloopbanen Engels. Hun einddoelstellingen impliceren wellicht een grotere vormaccuraatheid en een diepere culturele achtergrond. Een groter percentage onder hen is beter in staat tot inzichtelijk, abstraherend leren. Deze leerlingen volgen het leerplan a. De leerlingen uit de tweede groep daarentegen zullen later meestal minder veeleisende leerlingenloopbanen Engels volgen. Voor sommigen onder hen kan de begincursus Engels zelfs hun enige Schoolse ervaring met Engels betekenen. Hun einddoelstellingen zijn voor een deel meer direct utilitair georiënteerd en laten wat betreft de vormelementen van taal een ruimere graad van tolerantie toe. Deze groep bevat een veel hoger percentage concreet-lerenden, voor wie leren 'al doende' in relatief kleine leerstappen en aan een ietwat rustiger tempo erg belangrijk is. Voor deze leerlingen is het leerplan b bedoeld. Beide leerplannen bevatten uiteraard alle eindtermen die voor het vak Engels bepaald werden. Het staat elke school vrij voor één of meer van de basisopties uit de tweede groep de voorkeur te geven aan het leerplan a. 5 Deze uitspraak zal in de toekomst niet meer gelden: de overheid wil immers ook voor leerlingen bso eindtermen invoeren voor Frans en/of Engels in tweede en derde graad.
5 6.3 AV wiskunde voor de eerste graad A-stroom Dit leerplan werd opgemaakt op basis van de eindtermen wiskunde, zoals opgenomen in het Decreet van 24 juli 1996 tot bekrachtiging van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen van de eerste graad van het secundair onderwijs. Het is bestemd voor de leerlingen van de A-stroom van de eerste graad van het secundair onderwijs. Voor het aantal wekelijkse lestijden wordt gerefereerd aan de Lessentabellen - Voltijds secundair onderwijs. - Eerste graad van het Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs (brochure Licap D/1997/0279/ 060). In het eerste leerjaar A zijn er voor wiskunde 4 wekelijkse lestijden voorzien in de gemeenschappelijke basisvorming met mogelijk een aanvulling met 1 of 2 lestijden uit het keuzegedeelte. In het tweede leerjaar zijn er voor wiskunde 4 wekelijkse lestijden voorzien in de nietgemeenschappelijke basisvorming met mogelijk een aanvulling met 1 lestijd uit het keuzegedeelte. Voor het tweede leerjaar werden conform het deel II Modaliteiten van de lessentabellen (p. 10) twee leerplannen voorzien. Het leerplan a is bestemd voor de leerlingen van de basisopties - Artistieke vorming - Grieks-Latijn - Handel - Industriële wetenschappen - Latijn - Moderne wetenschappen - Techniek-wetenschappen Het leerplan b is bedoeld voor de leerlingen van de basisopties - Agro-biotechniek - Grafische technieken - Hotel-bakkerij-slagerij - Hout-bouw - Mechanica-elektriciteit - Sociale en technische wetenschappen - Textiel-kleding Het staat de scholen echter vrij om voor één of meer van deze basisopties de voorkeur te geven aan het leerplan a.