Monitoring Wolf Nederland Stakeholdersbijeenkomst Operationeel draaiboek wolf 4 juli 2018, Hugh Jansman & Arjen de Groot
Duitsland & Polen: status 2015
Kenmerken wolf immigratie voortplanting populatieomvang sterfte emigratie (dispersie)
Voortplanting
Duitsland
Sterfte Duitsland: 2014
Sterfte (NP Yellowstone) 67% van wolven gedood door andere wolf in natuurlijk systeem
Dispersie: Naya (okt17-jan18) xx
Dispersie (DNA):900 km in 104 dagen!
Terreingebruik: GPS zender Münster
Gedrag x
Duitsland Nov 2017: 73 roedels & paren
Nedersaksen http://www.der-wolf-in-niedersachsen.de/
Nordrhein-Westfalen https://www.nrw-wolf.de/wolfserwartungsland-nrw/
Voedsel Wild zwijn Ree Edelhert > Mn gevestigde roedels!
Hoefdier-wolf Effect wolf op hoefdieraantallen xx Groen: + wolf Rood: - wolf
Sporen
Dode wolf x Sporenonderzoek locatie Sectie: ecologisch & veterinair Monsters voor vervolg onderzoek Restant > Naturalis
Non-invasieve monitoring Wolf
Doelen van onderzoek *. Bewijsvoering voor schade uitkeer Relevante vraag: was het een wolf? *. Monitoring verspreiding en aantal wolven in NL Relevante vragen: # welk individu was het? # eerder ergens anders gezien? # territorium / vestiging / pups?
Genetische monitoring Twee technieken: 1: mtdna (mitochondriën): conservatief > soortbepaling 2: Microsatelliet DNA (kern): variabel > individu, geslacht, herkomst & ouderschapsanalyse DNA van swabs/keutels ea is van matige kwaliteit!
1: DNA analyse: soort?
Monitoringsstrategie Keutel of haar van potentiele wolf Prooirest met speeksel van predator Swab monster DNA extractie & Conservation genetics: analyse Individueel monster: Soort Herkomst ( subpopulatie / roedel) Geslacht Individu Hybride? Gen. variatie Structurele monitoring (veel monsters noodzakelijk) Populatie omvang Populatie dynamica Ouderschap Turn-over Migratie& dispersie route Inteelt niveau
CEwolf consortium >> Populatie-genetische monitoring van de Centraal Europese populatie van wolven.
Wolf in Europa 2015
Resultaten individubepalen jan-apr18 Province plaats datum mtdna geslacht referentienherkomst Utrecht x Bunschoten februari wolf HW02 man Barnsdorf pack Limburg Nieuwbergen maart wolf HW02 man GW913m Barnsdorf pack Limburg Lottum maart wolf HW02 man GW913m Barnsdorf pack Limburg Baexem maart wolf HW02 man GW913m Barnsdorf pack Overijssel Kampen (2) maart wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Zuidwolde maart wolf HW01 man onbekende herkomst Overijssel Beckum februari wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Zwinderen april wolf HW01 man onbekende herkomst Groningen Sellingen april wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Veeningen/Alteveer april wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Alteveer april wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Zuidwolde april wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Drogteropslagen april wolf HW01 man onbekende herkomst Drenthe Benneveld maart wolf HW02 vrouw Schneverdingen pack Drenthe Tiendeveen/Oosterhesseven maart wolf HW02 vrouw Schneverdingen pack Overijssel Markelo april wolf HW02 vrouw Schneverdingen pack Gelderland Ruurlo april wolf HW02 vrouw Schneverdingen pack Friesland Boijl april wolf HW01 vrouw GW763f Daubitz pack
Resultaten individubepalen jan-apr18
Resultaten individubepalen jan-apr18
Monitoring Non-invasieve genetice belangrijkste monitoringstool We kijken via genetica terug in de tijd! Technisch kan DNA analyse in een week. Huidige afspraak: per maand: dader; per kwartaal: individu Predatiebeeld prooi: nooit 100% zeker wolf! [~volledige overlap in kenmerken; ook indien sterk verdacht wolf tonen wij met DNA soms hond of vos aan] Advies: regionaal de monitoring opstarten; niet alleen landbouwhuisdierslachtoffers; ook keutels/haren/wilde fauna.
Nederland x
Draaiboek wolf x
Informatie: www.wageningenur.nl/wolven www.wolveninnederland.nl > waarnemingen ea
Dank! Contactpersonen WEnR: Ecologie Dennis: dennis.lammertsma@wur.nl Hugh: hugh.jansman@wur.nl DNA bemonstering Arjen: Hugh: g.a.degroot@wur.nl hugh.jansman@wur.nl