ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 911 Bakkersland, Sevenum Gemeente Sevenum Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, karterend booronderzoek en oppervlaktekartering Richard Exaltus Joep Orbons Januari 2010 ArcheoPro
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 2 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 911 Bakkersland, Sevenum Gemeente Sevenum Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, karterend booronderzoek en oppervlaktekartering Colofon Opdrachtgever: Bakkersland, Steeg 27, 5975 CD Sevenum Status: versie 20-01-2010 Projectcode : 09-004-S Bakkersland, Sevenum Bestandsnaam : ArcheoPro, Bakkersland, Sevenum, 2010 01 20 Opgesteld conform KNA 3.1 Archis onderzoeksmelding (CIS nummer): 33456 Bevoegd gezag: Gemeente Sevenum Opslagplaats documentatie: Provincie Limburg Auteur: Richard Exaltus, Joep Orbons Projectleider : Richard Exaltus Projectmedewerkers: Walther vd Coelen Onderaannemers: NIPA Milieutechniek Autorisatie: Drs. R.P. Exaltus; senior-archeoloog ISSN : 1569-7363 Uitgegeven door Souterrains, Partner of ArcheoPro Copyright 2008 Souterrains, Maastricht Souterrains, Partner of ArcheoPro Holdaal 6 Tel : 0(0 31) 43 3672586 BTW: NL.1575.24.541.B01 Kamer van Koophandel Zuid Limburg: 14066883 NL 6228 GH Maastricht Fax: 0(0 31) 43 3672585 e-mail: j.orbons@souterrains.nl Postbank: 8980640 Nederland Mobiel: 0(0-31) 6-15 071 366 www.souterrains.nl IBAN: NL29PSTB0008980640 BIC/ Swift: PSTBN L21
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 3 Inhoudsopgave: Samenvatting... 4 1 Inleiding... 5 1.1 Algemeen... 5 1.2 Locatiegegevens:... 5 1.3 Onderzoek... 5 2 Bureauonderzoek... 8 2.1 Methode en bronnen... 8 2.2 Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem... 9 2.3 Archeologie... 13 2.4 Informatie amateurarcheologen... 14 2.5 Historie... 15 2.6 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel... 18 2.7 Onderzoeksstrategie... 19 3 Veldonderzoek... 20 3.1 Verrichte werkzaamheden... 20 3.2 Resultaten oppervlaktekartering... 20 3.3 Resultaten booronderzoek... 21 4 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies)... 24 Verklarende woordenlijst... 25 Archeologische tijdschaal... 25 Bronnen... 25 Literatuur... 26 Bijlage 1: Boorbeschrijving... 27
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 4 Samenvatting Op 18 februari 2009 is door ArcheoPro een archeologisch onderzoek uitgevoerd op een parkeerterrein van de firma Bakkersland aan de oostrand van Steeg. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt in verband met de ligging van het plangebied pal ten oosten van de historische dorpskern van Steeg in elk geval een hoge archeologische verwachting voor resten uit de middeleeuwen en de nieuwe tijd. Voor resten uit voorgaande perioden geldt tenminste een middelmatige archeologische verwachting. Om de kans op het aantreffen van archeologische indicatoren zo groot mogelijk te maken zijn binnen het plangebied negen boringen gezet met behulp van een zandguts en een megaboor. Uit het met de zandguts verrichte onderzoek blijkt dat de bodem binnen het deel van het plangebied dat in gebruik is als parkeerterrein, tot grote diepte verstoord is. Dit is met name het geval op het westelijke deel van het plangebied. Langs de oostrand van het plangebied is op de hier aanwezige akker een maximaal 45 cm dikke bouwvoor aangetroffen. Deze is onvoldoende dik om als esdek te kwalificeren en ligt bovendien op een AC-horizont die ten gevolge van moderne grondbewerking ontstaan lijkt te zijn. Ondank de uitvoering van een oppervlaktekartering alhier en het zeven van het opgeboorde zand, zijn hier geen archeologische indicatoren aangetroffen. Ditzelfde geldt voor de overige binnen het plangebied gezette boringen. De resultaten van het onderzoek geven derhalve geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden. In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 5 1 Inleiding 1.1 Algemeen - Opdrachtgever: Royal Haskoning in opdracht van Bakkersland, Steeg 27, 5975 CD Sevenum in het kader van een ruimtelijke onderbouwing. - Geplande ingrepen: Aanleg hallen en parkeerplaats met een bodemingreepdiepte van 2 á 2.5 meter - Datum uitvoering veldwerk: 18-02-2009 - Archis onderzoeksmelding (CIS nummer): 33456 - Opgesteld conform KNA 3.1 - Bevoegd gezag: Gemeente Sevenum - Bewaarplaats vondsten: Provincie Limburg - Bewaarplaats documentatie: Provincie Limburg 1.2 Locatiegegevens: - Provincie: Limburg - Gemeente: Sevenum - Plaats: Sevenum - Toponiem: Bakkersland - Globale ligging: Parkeerterrein van de firma Bakkersland, aan de oostrand van Steeg - Hoekcoördinaten plangebied: o 199.180 / 379.602 o 199.205 / 379.663 o 199.289 / 379.679 o 199.274 / 379.565 - Oppervlakte plangebied: 0.53 ha - Eigendom: Particulier - Grondgebruik: Parkeerterrein en beplanting - Hoogteligging: ± 29 m +NAP - Bepaling locaties: GPS Garmin, meetlinten - Onderzoeksgebied bureauonderzoek: Cirkel met een straal van één kilometer rond het centrum van het plangebied 1.3 Onderzoek Op 18 februari 2009 is door ArcheoPro een archeologisch onderzoek uitgevoerd op een parkeerterrein van de firma Bakkersland aan de oostrand van Steeg. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. ArcheoPro voert haar onderzoeken uit conform de hiervoor vastgelegde normen en richtlijnen en is door de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) vergunning verleend tot het verrichten van bepaalde archeologische werkzaamheden in het kader van het doen van opgravingen, bestaande uit prospectie door middel van booronderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. R.P. Exaltus (senior-archeoloog), ing. P.J. Orbons (senior vakspecialist) en W. van der Coelen (veldtechnicus).
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 6 Figuur 1: De ligging van het plangebied (rood omlijnd) met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 7 In figuur 2 is het plan weergegeven. Aan de linkerkant wordt een bestaande hal uitgebreid. Aan de rechterkant wordt een parkeerplaats aangelegd. Figuur 2: Plankaart voor plangebied
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 8 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode en bronnen Tijdens het bureauonderzoek wordt door de bestudering van beschikbare bronnen, kennis vergaard omtrent de bodem en geologie van het onderzoeksgebied en de hierin bekende en te verwachten archeologische waarden. Aan de hand van de resultaten van het bureauonderzoek kan de beste aanpak voor het veldonderzoek worden bepaald. Hierbij zijn de volgende bronnen geraadpleegd (voor bronvermelding; zie ook literatuurlijst, dit geldt ook voor de kaarten die in de tekst opgenomen zijn): -Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) -Archeologische MonumentenKaart (AMK) -ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) -Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) -Landschappen van Maas en Peel, J. Renes, 1999 -Bodemkaart 1:50.000 -Geomorfologische kaart 1:50.000 -Geologische kaart 1:50.000 -Tranchotkaart 1805 -Kadastrale minuutplan met aanwijzende tafels, 1830 -Grote historische atlas van Nederland 1:50.000 1838-1857 (Deel 4) -Grote historische topografische atlas van Nederland, provincie Limburg 1:25.000 1894-1926 -Atlas van topografische kaarten Nederland 1955-1965, 1:50.000 Figuur 3: Luchtfoto met daarop rood omlijnd het onderzoeksgebied.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 9 2.2 Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Tijdens een groot deel van de laatste ijstijd (het Weichselien), heerste in Nederland een poolklimaat. Door het ontbreken van begroeiing had de wind vrij spel en kon vanuit het Noordzeebekken dekzand worden afgezet. Dit dekzand behoort tot het Laagpakket van Wierden (Formatie van Boxtel). Ter plaatse van het plangebied is dit dekzand afgezet in de vorm van ruggen (legenda-eenheid 3L5, figuur 4). Langs de oostrand van het onderzoeksgebied ligt een beekdal (legenda-eenheden 2R2 en 2R5, figuur 4). Tussen dit beekdal en het gebied met de dekzandruggen liggen een vlakte van ten dele verspoelde dekzanden (legenda-eenheid 2M9, figuur 4) en een glooiing van beekdalzijde (legendaeenheid 3H11, figuur 4). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; zie figuur 5), is het beekdal duidelijk herkenbaar als een laagte. Tevens is op deze figuur te zien dat deel van het onderzoeksgebied dat uit dekzandruggen bestaat als het ware uit twee delen bestaat met daartussen de relatief laag gelegen bebouwing van Steeg. De dekzandrug ten westen van Steeg is ongeveer een meter hoger dan die ten oosten van Steeg. Het plangebied ligt op de overgang van de dekzandrug ten oosten van Steeg naar het relatief laag gelegen landschapsdeel waarin de bebouwing van Steeg ligt. Op dit laatste landschapsdeel geeft de bodemkaart de ligging aan van vlakvaaggronden die zijn gevormd in lemig fijn zand (legenda-eenheid Zn23VI, figuur 6). Dergelijke gronden worden gekenmerkt door een slechts weinig donker gekleurde bovengrond en hydromorfe kenmerken. Dit laatste betekent in dit geval dat d ebodem door het nagenoeg ontbreken van roestverschijnselen tot dicht onder het maaiveld een grauwe kleur heeft. Het meest westelijke deel van het plangebied ligt volgens de bodemkaart op dergelijke gronden. Op relatief droge delen van het dekzandlandschap zijn veelal podzolbodems ontstaan. Intacte podzolgronden worden gekenmerkt door een uitspoelingslaag (E-horizont) en een inspoelingslaag (B-horizont). De B-horizont gaat veelal via een overgangslaag (de BChorizont) over in het niet door bodemvorming beïnvloede zand (de C-horizont). Het overgrote deel van het plangebied ligt volgens de bodemkaart op hoge zwarte enkeerdgronden aan. Dergelijke gronden worden gekenmerkt door een tenminste 50 cm dikke zwarte humeuze bovengrond die is ontstaan ten gevolge van eeuwenlange bemesting met potstalmest. Veelal gaat het esdek geleidelijk aan over in het niet door plaggenbemesting met humus verrijkte zand. Doordat enkeerdgronden vaak zijn aangelegd in gebieden waar oorspronkelijk podzolgronden zijn ontstaan, kunnen resten hiervan onder het esdek aanwezig zijn. De dikte van een esdek is afhankelijk van de ouderdom en de intensiteit waarmee materiaal is opgebracht.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 10 Figuur 4: Uitsnede uit de geomorfologische kaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 11 Figuur 5: Uitsnede uit de bodemkaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 12 Figuur 6: Uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 13 2.3 Archeologie Volgens de Indikatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) ligt het plangebied in een zone met een hoge kans op het aantreffen van archeologische waarden. Binnen het onderzoeksgebied liggen drie monumenten en twee waarnemingen. Net buiten het onderzoeksgebied liggen ook nog drie waarnemingen die hieronder worden besproken. Het plangebied ligt pal ten oosten van monument 16544 dat de uit de middeleeuwen en nieuwe tijd daterende dorpskern van Steeg betreft. Het tweede monument, 16543, ligt ten noorden van het plangebied en betreft de oude dorpskern van Sevenum, die dateert uit de periode late middeleeuwen tot nieuwe tijd. Binnen dit monument liggen de waarnemingen 15366 en 27328. Beiden betreffen resten uit de middeleeuwen. Monument 16545 ligt ten oosten van het plangebied en betreft een cluster oude bebouwing van de Snelkensstraat en de Vinkepas in Sevenum daterend uit de periode late middeleeuwen tot nieuwe tijd. Ten noordwesten van het plangebied ligt de waarneming 28603. Hier is een 45 cm lang bronzen zwaard aangetroffen dat uit de bronstijd of uit de vroege ijzertijd stamt. Ten noordoosten van het plangebied ligt de waarneming 28698 alwaar negen Romeinse munten zijn aangetroffen. Alle dateerbare munten bleken uit de laat-romeinse tijd te dateren. Monumenten en waarnemingen Nummer Coördinaat Periode Vondsten Monumenten 16543 199.389/380.512 Late middeleeuwen tot De oude dorpskern van Sevenum nieuwe tijd 16544 199.011/379.228 Late middeleeuwen tot De oude kern van Steeg nieuwe tijd 16545 200.222/379.351 Late middeleeuwen tot nieuwe tijd Een cluster oude bebouwing van de Snelkensstraat en de Vinkepas Waarnemingen 15366 200.240/380.560 Late middeleeuwen Keramiek en een houten waterput/ -reservoir 27328 200.230/380.540 a) Middeleeuwen a) Een stenen fundering b) Vroege middeleeuwen b) Een houten waterput/- reservoir 28571 198.760/378.300 Midden paleolithicum Een Levaillois-afslag vuursteen 28603 199.000/380.000 Vroege bronstijd tot Een 45 cm lang bronzen zwaard vroege ijzertijd 28689 200.000/380.000 (Laat) Romeinse tijd Negen Romeinse munten 2.4 Informatie amateurarcheologen In de provinciale lijst van amateurarcheologen staan voor dit plangebied geen contactpersonen aangegeven.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 14 Figuur 7: Kaart met Archis-gegevens met daarop een cirkel met een straal van één kilometer rond het plangebied die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 15 2.5 Historie De Tranchotkaart (zie figuur 8) uit 1805 laat zien dat het plangebied in die tijd aan de oostrand van het gehucht Steeg lag. Steeg is een typisch lintbebouwingsdorpje met bijbehorende huisweiden en boomgaarden. Het is gesticht vanuit Sevenum (oudste vermelding dateert uit 1317) langs één van de uitvalswegen. Opvallend is de kleine, driehoekige dries- of brinkachtige structuur in het zuidelijke deel. Een echte dries of brink dateert meestal uit de late middeleeuwen (Barends e.a., 2005) Het plangebied lag deels binnen de boomgaarden van het dorp (het westelijke deel) en deels in het bouwland ten oosten hiervan. Het terrein werd doorsneden door een oost-west georiënteerde secundaire weg. Figuur 8: Uitsnede uit de Tranchotkaart 1805. Volgens de kaart van Renes (zie figuur 9) maakt het plangebied deel uit van een gebied met een esdek dat tussen 1806 en 1840 in cultuur is genomen. Aangenomen mag worden dat de grootschalige ontginning van het gebied rondom Steeg in de late middeleeuwen is begonnen. Het verkavelingspatroon westelijk van Steeg is gewijzigd. De wegen in het onderzoeksgebied dateren allemaal van voor 1806. Figuur 9: Uitsnede uit de kaart historische elementen (Renes, 1999).
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 16 De kadasterkaart uit 1832 toont dat het plangebied bestaat uit de percelen 980 (links), 998 en 999 (rechts). Uit de aanwijzende tafels blijkt dat de percelen 980 en 999 in eigendom waren bij de weduwe M. Kersten en perceel 998 bij J. van Enckevort. De percelen 998 en 999 waren in gebruik als bouwland terwijl perceel 980 in gebruik was als boomgaard. Figuur 10: Uitsnede uit de kadastrale kaart uit 1832
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 17 Figuur 11 toont achtereenvolgens topografische kaarten van het onderzoeksgebied uit 1845, 1926, +/-1960 en 2008. Op deze kaarten is te zien dat de situatie zoals deze op de Tranchotkaart is weergegeven tot in de tweede helft van de twintigste eeuw nagenoeg ongewijzigd is gebleven. De kaart uit 1926 toont een waterpoel op de dries van Steeg wat erop wijst dat hier inderdaad mogelijk sprake was van een echte dries die werd gebruikt voor het bijeendrijven en drenken van het vee. Het plangebied lag gedurende deze periode aan de oostrand van Steeg waarbij het westelijke deel binnen de boomgaarden lag en het oostelijke deel op het bouwland. In de tweede helft van de twintigste eeuw zijn de boomgaarden verdwenen, zijn pal ten noorden van het plangebied grote bedrijfsgebouwen neergezet en is het plangebied zelf grotendeels ingericht als parkeerterrein. Tussen 1960 en 2008 is ook de historische secundaire weg die het plangebied doorsneed, verdwenen. Figuur 11: Uitsneden uit de topografische kaarten uit achtereenvolgens: 1845, 1926, +/-1960 en 2008.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 18 2.6 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Specifieke ligging (locatie) Het plangebied ligt op de rand van de historische dorpskern van Steeg, op de overgang van de hiertoe behorende boomgaarden naar de ten oosten hiervan gelegen bouwlanden. Verwachte perioden (datering) Op basis van de bekende gegevens omtrent archeologische waarden in het gebied moet worden geconcludeerd dat binnen het onderzoeksgebied al archeologische resten voorkomen die dateren uit het midden-paleolithicum. Ook uit de bronstijd, de Romeinse tijd, de middeleeuwen en de nieuwe tijd zijn archeologische resten aanwezig. Hoewel uit het mesolithicum en het neolithicum geen resten binnen het onderzoeksgebied zijn aangetroffen, zijn er geen redenen waarom binnen het onderzoeksgebied geen resten uit deze perioden aanwezig zouden kunnen zijn. In verband met de ligging pal ten oosten van de historische dorpskern van Steeg geldt voor het plangebied in elk geval een hoge archeologische verwachting voor resten uit de middeleeuwen en de nieuwe tijd. Voor resten uit voorgaande perioden geldt tenminste een middelmatige archeologische verwachting. Complextypen Door de ligging van het plangebied op een relatief laag deel van een dekzandrug is de kans op resten van nederzettingen of grafvelden uit het neolithicum, de bronstijd, de ijzertijd, en de Romeinse tijd, klein. Wel kunnen resten van (jacht) kampjes uit de Steentijd en de bronstijd aanwezig zijn. Uit de middeleeuwen kunnen resten van huisplaatsen aanwezig zijn. Uit zowel de middeleeuwen als de nieuwe tijd kunnen resten aanwezig zijn van ambachtelijke activiteiten alsmede resten van gebouwen en structuren die samenhangen met het gebruik als boomgaard en akker. Uiterlijke kenmerken Nederzettingsresten uit alle perioden zullen binnen het plangebied uit vondststrooiingen bestaan en/of uit opgevulde spoorvullingen onder de bouwvoor of onder het esdek. Mogelijke verstoringen Door het gebruik als akker, het planten en rooien van bomen en de huidige bestrating op het plangebied, kan aanzienlijke bodemverstoring zijn opgetreden.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 19 2.7 Onderzoeksstrategie Tijdens het veldwerk moet allereerst worden vastgesteld hoe de bodem is opgebouwd, in hoeverre deze intact is en of hierin archeologische indicatoren aanwezig (kunnen) zijn. Om de bodemopbouw zo exact mogelijk te kunnen bestuderen kan het beste gebruik gemaakt worden van een guts. Indien blijkt dat de huidige grondbewerking tot in de natuurlijke bodem reikt en een goede vondstzichtbaarheid heerst, is een oppervlaktekartering het meest geschikt voor het opsporen van archeologische indicatoren. De meeste van de archeologische vondsten in de omgeving van het plangebied zijn immers gedaan als oppervlaktevondsten. Indien een oppervlaktekartering niet mogelijk is of in onvoldoende mate effectief zal zijn, wordt nageboord met een edelmanboor met een diameter van 15 cm. Het hiermee opgeboorde materiaal wordt gezeefd op een zeef met een maaswijdte van vier millimeter. Binnen het plangebied zijn 9 boorpunten verdeeld over een zo gelijkmatig mogelijk netwerk. Hierdoor wordt binnen het 0,53 hectare grote plangebied een boordichtheid bereikt van ongeveer twintig boringen per hectare. Een dergelijke boordichtheid voldoet volgens de Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (SIKB, 2006), als brede zoekoptie om vindplaatsen uit alle perioden, in zand op te sporen. Zelfs met de door ArcheoPro gehanteerde hoge boordichtheid is op basis van booronderzoek nooit te garanderen dat alle typen archeologische resten kunnen worden opgespoord. De kans op het aantreffen van grondsporen is bijvoorbeeld aanmerkelijk groter indien een proefsleuvenonderzoek wordt uitgevoerd. Een dergelijke aanpak zou echter in dit stadium van het onderzoek een te zwaar middel vormen en dient pas te worden toegepast na vaststelling dat een intact esdek (onverstoord bodemprofiel) aanwezig is Van alle boorpunten wordt de NAP-hoogte bepaald door middel van AHN en waterpas. Figuur 12: Plangebied nabij boring 7, gezien in westelijke richting.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 20 3 Veldonderzoek 3.1 Verrichte werkzaamheden - Positie boringen: regelmatige verdeling over het plangebied, zie figuur 16. - Gebruikt boormateriaal: guts met diameter van 3 cm / edelmanboor met diameter van 15 cm. - Totaal aantal boringen: 9 - Boorgrid: 20 x 25 m - Boordichtheid: 20 boringen per hectare - Geboorde diepte: 1,0 2,0 m -Mv - Inmeten boorlocaties: GPS, meetlint en waterpas - Boorbeschrijving: Archeologische Standaard Boorbeschrijving (ASB 5.1) - Inspectie bodemontsluitingen en/of oppervlaktekartering: In verband met de aanwezige bestrating was op het overgrote deel van het plangebied geen oppervlaktekartering mogelijk. De oostrand van het plangebied bestond echter uit een braakliggende akker. Hierop is een vlakdekkende oppervlaktekartering uitgevoerd. 3.2 Resultaten oppervlaktekartering Ondanks de goede vondstzichtbaarheid (zie figuur 13) zijn tijdens de oppervlaktekartering geen vondsten gedaan die van voor de achttiende/negentiende eeuw dateren. Verspreid over het plangebied zijn slechts relatief moderne puin-, aardewerkresten en stukken glas aangetroffen. Figuur 13: Uitvoering van de oppervlaktekartering op de oostrand van het plangebied
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 21 3.3 Resultaten booronderzoek De ligging van de boorpunten is weergegeven op de boorpuntenkaart. De resultaten van het booronderzoek zijn opgesomd in bijlage 1. Tijdens het veldonderzoek zijn negen boringen gezet. Drie hiervan (2, 3 en 4) zijn op de akker ten oosten van het plangebied gezet. De bodem bestaat hier uit een 30 tot 45 cm dikke bouwvoor met daaronder een 40 tot 50 cm dikke laag die uit een mengsel bestaat van schoon geel zand met brokken humusrijk zand die uit de bouwvoor afkomstig zijn. Deze AC-horizont varieert in dikte van 50 cm in boring 2 tot 30 cm in boring 4. Hieronder is telkens het schone gele zand van de C-horizont aangetroffen. Ook in de boringen 5, 6 en 1 is een AC-horizont aangetroffen. Deze varieert hier in dikte van 50 cm in boring 1 tot 25 cm in boring 6. Boven de in deze boringen aangetroffen AC-horizont bleek echter geen bouwvoor aanwezig te zijn zoals in de boringen 2, 3 en 4 maar is een sterk verrommelde laag aangetroffen die bestaat uit brokken humusrijk, humusarm en schoon geel zand. Temidden hiervan zijn bovendien moderne insluitsels aangetroffen zoals antraciet, beton, glas en plastic. Eenzelfde laag is aangetroffen in de op het westelijke deel van het plangebied gezette boringen 7, 8 en 9. Deze laag is hier 110 tot 205 cm dik. In elk van de boringen 1 en 5 tot en met 9, gaat dit pakket sterk verstoord zand, direct over in het schone gele zand van de C-horizont. In geen van de boringen zijn archeologische indicatoren aangetroffen. Figuur 14: Het booronderzoek ter plaatse van het parkeerterrein.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 22 Figuur 15: Boorprofielen
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 23 Figuur 16: Boorpunten met verstoringsdiepten.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 24 4 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt in verband met de ligging van het plangebied pal ten oosten van de historische dorpskern van Steeg in elk geval een hoge archeologische verwachting voor resten uit de middeleeuwen en de nieuwe tijd. Voor resten uit voorgaande perioden geldt tenminste een middelmatige archeologische verwachting. Om de kans op het aantreffen van archeologische indicatoren zo groot mogelijk te maken zijn binnen het plangebied negen boringen gezet met behulp van een zandguts en een megaboor. Uit het met de zandguts verrichte onderzoek blijkt dat de bodem binnen het deel van het plangebied dat in gebruik is als parkeerterrein, tot grote diepte verstoord is. Dit is met name het geval op het westelijke deel van het plangebied. Langs de oostrand van het plangebied is op de hier aanwezige akker een maximaal 45 cm dikke bouwvoor aangetroffen. Deze is onvoldoende dik om als esdek te kwalificeren en ligt bovendien op een AC-horizont die ten gevolge van moderne grondbewerking ontstaan lijkt te zijn. Ondank de uitvoering van een oppervlaktekartering en het zeven van het opgeboorde zand, zijn hier geen archeologische indicatoren aangetroffen. Ditzelfde geldt voor de overige binnen het plangebied gezette boringen. De resultaten van het onderzoek geven derhalve geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden. In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt. In alle gevallen geldt dat indien archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de gemeente Sevenum, conform Monumentenwet 1988, laatste wijzing van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53 en verder.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 25 Verklarende woordenlijst: GPS: Global Positioning System IVO: Inventariserend VeldOnderzoek NAP: Nieuw Amsterdams Peil. RACM: Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten. SIKB: Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer Archeologische tijdschaal Periode Datering Midden- en Laat Paleolithicum (oude steentijd) 250.000-9000 Mesolithicum (midden steentijd) 9000-4500 Neoliticum (nieuwe steentijd) 4500-2100 Bronstijd 2000-800 Ijzertijd 800-12 v. chr Romeinse tijd 12 v chr - 500 n. chr. Vroege middeleeuwen 500-1000 Volle middeleeuwen 1000-1250 Late middeleeuwen 1250-1500 Nieuwe tijd 1500 - heden Bronnen Grote historische Provincie Atlas van Nederland; deel 4 Zuid-Nederland 1838-1857 1:50.000. Topografische dienst Wolters Noordhoff Groningen 1990 Grote historische topografische Provincie Atlas Limburg; 1894-1926 1:25.000. Nieuwland Tilburg 2006 Grote topografische atlas van Nederland 1:50.000 Deel 4 Zuid-Nederland. Topografische dienst. Wolters Noordhoff Groningen 1997 Kadastrale minuut 1830 met aanwijzende tafels, (www.watwaswaar.nl) Kadaster Topografische Dienst, Top25Raster, Top10Vector, GBKN kaarten, Emmen 2008 Luchtfoto, http://maps.google.nl Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, IKAW 2 (Indicatieve kaart Archeologische Waarden), Amersfoort. Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, AMK (Archeologische monumentenkaart), Amersfoort. Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, ARCHIS II (Archeologisch Informatie Systeem), http://archis2.archis.nl/ Rijkswaterstaat, Servicedesk Data, AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland), Delft. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Wageningen, 1968.
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 26 Stichting voor Bodemkartering: Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, Staring Centrum, Wageningen, 1989 Stichting voor Bodemkartering, Geologische kaart van Nederland 1:50.000. Wageningen, 1968. Tranchot en v. Muffling, Kartenaufnahme der Rheinlande 1803-1820 Twaalf provinciën 2007. Atlas van topografische kaarten. Nederland 1955-1965. Uitgeverij twaalf provinciën. Landsmeer. Literatuur Barends, S. e.a. (red.), 2005. Het Nederlandse Landschap. Een historisch-geografische benadering Cate, J. A. M. ten. A. F. van Holst, H. Kleijer en J. Stolp, 1995. Handleiding bodemgeografisch onderzoek; richtlijnen en voorschriften. Deel A: Bodem. Wageningen, DLO-Staring Centrum. Technisch Document 19A. Es. Van W.A., Sarfatij, H. & P.J. Woltering (red.) 1988. Archeologie in Nederland; De rijkdom van het bodemarchief. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Amersfoort. Kuiper, M. 2006/2007. Atlas van topografische kaarten Nederland, 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Renes, J. Landschappen van Maas en Peel, Maastricht, 1999
Archeologische onderzoek Bakkersland, Gemeente Sevenum. ArcheoPro Rapport, 911, Pagina 27 Bijlage 1: Boorbeschrijving Algemene kopgegevens Soort boring BAR Projectnummer 09-004-S Projectnaam Bakkersland, Sevenum Deelgebied Nvt Organisatie ArcheoPro CIS-code 33456 coördinaatsysteem RD2000 Coördinaatsysteemdatum ETRS89 Locatiebepaling GPS en meetlint Referentievlak NAP Bepaling maaiveldhoogte AHN Waterpas Boormethode Guts en edelman Boordiameter 3 cm en 15 cm Opdrachtgever Bakkersland, Sevenum Posities van de boringen (boorlocaties) Boornummer XCO YCO MA, M s tov NAP 1 199278.9 379623.2 29.41 2 199303.0 379634.6 29.34 3 199272.0 379569.0 29.27 4 199287.5 379605.6 29.31 5 199286.8 379644.6 29.58 6 199261.6 379589.4 29.30 7 199203.3 379610.8 29.30 8 199202.2 379624.3 29.36 9 199216.0 379640.5 29.39 Boorbeschrijving volgens ASB 5.1 Boor LDO Lithologie Kleur Overige kenmerken Nr GD BK BS BZ BG BH HK TK IK VL K CO PLH VS SST BHN BI GI 1 Z 20 1 2 BR GE GE VRG Z 70 1 1 GE BR BR BHAC VRG Z 100 1 GE LI BHC DEZ 2 Z 45 1 3 BR DO BOV Z 90 1 1 GE BR LI BR BHAC VRG Z 120 1 GE LI BHC DEZ 3 Z 30 1 3 BR DO BOV Z 70 1 1 GE BR LI BR BHAC VRG Z 100 1 GE LI BHC DEZ 4 Z 35 1 3 BR DO BOV Z 65 1 1 GE BR LI BR BHAC VRG Z 100 1 GE LI BHC DEZ 5 Z 50 1 2 BR GE GE VRG Z 90 1 1 GE BR LI BR BHAC VRG Z 120 1 GE LI BHC DEZ 6 Z 50 1 2 BR GE GE VRG Z 75 1 1 GE BR LI BR BHAC VRG Z 120 1 GE LI BHC DEZ 7 Z 150 1 2 BR GE GE VRG Z 180 1 GE LI BHC DEZ 8 Z 110 1 2 BR GE GE VRG Z 140 1 GE LI BHC DEZ 9 Z 205 1 2 BR GE GE VRG Z 240 1 GE LI BHC DEZ Betekenis van de afkortingen: LDO Onderzijde boortraject Lithologie: GD Onverharde sedimenten: G = grind, K = klei, L = leem, V = veen en Z = zand Bijmengsels: BK = bijmengsel klei, BS = bijmengsel silt, BZ =bijmengsel zand, BG= bijmengsel grind, BH = bijmengsel humus. Betekenis toegevoegde cijfers: 1 = zwak, 2 = matig, 3 = sterk en 4 = uiterst. Kleur: HK = hoofdkleur, BL = blauw, BR = bruin, GE = geel, GN = groen, GR = grijs, OL = olijf, OR =oranje, PA = paars, RO = rood, RZ = roze, WI = wit, ZW = zwart. TK = Tweede kleur (kleurafkortingen als boven). IK = Intensiteit kleur: LI = licht en DO = donker VLK = Vlekken (V): 2 e en 3 e letter is kleurafkorting als boven, 1 = weinig, 2 = matig, 3= veel Overige kenmerken: CO = Consistentie (C ): ZSL-zeer slap, SLA-slap, MSL-matig slap, MST-matig stevig, STV-stevig PLH = plantenresten (PL0 = geen, PL1 = spoor, PL2 = weinig, PL3 = veel) VS = veensoorten SST = Sedimentaire structuren BHN = Bodemhorizont; BHC = C-horizont, BHAC = AC-horizont BI = Bodemkundige interpretaties; BOV = bouwvoor, VRG = vergraven GI = Geologische interpretaties; DEZ = dekzand AIS = Archeologische indicatoren AIS