Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 1

Transcriptie

1 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 1 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr Gemeente Hilvarenbeek Ingekomen: Tongerloseweg ong., Diessen Gemeente Hilvarenbeek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek en verkennend en karterend booronderzoek Concept versie (Zonder opmerkingen zal deze versie na 3 maanden als definitief rapport worden opgeleverd) Richard Exaltus Joep Orbons Januari 2017 ArcheoPro Behoort bij besluit van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Hilvarenbeek van Namens dezen, Teamleider Ruimtelijke Ordening & Vergunningen

2 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 2 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr Tongerloseweg ong., Diessen Gemeente Hilvarenbeek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek en verkennend en karterend booronderzoek Concept versie (Zonder opmerkingen zal deze versie na 3 maanden als definitief rapport worden opgeleverd) Colofon Opdrachtgever: Van Dun Advies B.V., Dorpsstraat 54, 5113 TE Ulicoten Status: Concept versie Projectcode : Bestandsnaam : ArcheoPro, Tongerloseweg ong., Diessen, Archis melding (OM nummer): Bevoegd gezag: Gemeente Hilvarenbeek Opslagplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant ISSN: Auteur: Projectleider: Projectmedewerkers: Onderaannemers : Autorisatie: Richard Exaltus, Joep Orbons Richard Exaltus Richard Exaltus, Joep Orbons, Hon Rik nvt Drs. R.P. Exaltus; senior-archeoloog Uitgegeven door ArcheoPro Copyright 2016 ArcheoPro, Eijsden ArcheoPro Sint Jozefstraat 45 Tel : 0(0 31) Kamer van Koophandel Limburg: NL 6245 LL Eijsden info@archeopro.nl Nederland

3 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Samenvatting Inleiding Algemeen Locatiegegevens Aard van de ingreep Onderzoek Bureauonderzoek Methode en bronnen Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Archeologie Historie Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Onderzoeksstrategie Veldonderzoek Verrichte werkzaamheden Resultaten oppervlaktekartering Resultaten booronderzoek Conclusies en aanbevelingen (beleidsadvies) Verklarende woordenlijst Archeologische tijdschaal Bronnen Literatuur Bijlage 1: Boorbeschrijving Betekenis van de afkortingen:... 36

4 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 4 Samenvatting Op 12 januari 2017 is door ArcheoPro een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Tongerloseweg in Baarschot in de gemeente Hilvarenbeek. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt voor het plangebied een hoge archeologische verwachting voor archeologische resten daterend uit het laatpaleolithicum en het mesolithicum. Voor resten uit latere perioden geldt een lage verwachting. Om de kans op het aantreffen van archeologische indicatoren zo groot mogelijk te maken zijn binnen het plangebied vijftien boringen gezet met behulp van een zandguts en een megaboor. Ter plaatse van het deel van het plangebied dat bebouwd zal worden, staan de boringen in een dichtheid van tachtig boringen per hectare. Uit de resultaten van het met de zandguts verrichte onderzoek blijkt dat de bodem binnen het overgrote deel van het plangebied waarop gebouwd zal worden, tot zestig á zeventig centimeter in de C-horizont is verstoord. Dit maakt de kans op de aanwezigheid van behoudenswaardige archeologische resten op dit deel van het plangebied, bijzonder klein. Overigens heeft het naboren met een megaboor en het zeven van het hiermee opgeboorde zand hier ondanks de zeer hoge boordichtheid van tachtig boringen per hectare, hier geen relevante archeologische indicatoren opgeleverd. Alleen langs de noord- en de zuidrand van het plangebied is de bodem veel minder diep verstoord. Ondanks de verstoring van de bodem tot in de C-horizont zijn tijdens de inspectie van de talrijke molshopen binnen het plangebied, echter ook hier geen archeologische indicatoren aangetroffen. Deze zijn ook niet aangetroffen tijdens het zeven van het hier met de megaboor opgeboorde zand. In verband met de sterke aantasting van de bodem op het deel van het plangebied waarop gebouwd zal worden en het volledig ontbreken van relevante archeologische indicatoren binnen het gehele plangebied, geven de resultaten van het onderzoek geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren.

5 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 5 1. Inleiding 1.1 Algemeen Opdrachtgever: Van Dun Advies B.V., Dorpsstraat 54, 5113 TE Ulicoten Datum uitvoeringveldwerk: 12 januari 2017 Archis onderzoeksmelding: Bevoegd gezag: Gemeente Hilvarenbeek Bewaarplaats vondsten: Provincie Noord-Brabant Bewaarplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant 1.2 Locatiegegevens Provincie: Gemeente: Plaats: Toponiem: Globale ligging: Hoekcoördinaten plangebied: / / / / Oppervlakte plangebied: Eigendom: Grondgebruik: Hoogteligging: Bepaling locaties: Noord-Brabant Hilvarenbeek Diessen Tongerloseweg ong. In Baarschot; in de hoek van de Esbeeksedijk en de Tongerloseweg 0.32 ha particulier Grasland ± 18,30 m +NAP GPS Garmin, meetlinten 1.3 Aard van de ingreep Aard ingreep: De bouw van een woning met bijgebouw.

6 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Onderzoek Op 12 januari 2017 is door ArcheoPro een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Tongerloseweg in Baarschot in de gemeente Hilvarenbeek. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. Het plangebied ligt in een gebied waar een gemeentelijk archeologisch beleid is vastgesteld. Op grond van dit beleid valt het plangebied in een zone met een hoge verwachting voor vindplaatsen van uitsluitend jagers-verzamelaars. Om in deze zone een omgevingsvergunning te kunnen verkrijgen, dient de initiatiefnemer een rapport te overleggen waarin naar oordeel van de bevoegde overheid de archeologische waarde van het plangebied voldoende is vastgesteld. In het kader van dit proces heeft het in dit rapport beschreven onderzoek plaatsgevonden. ArcheoPro voert haar onderzoeken uit conform de hiervoor vastgelegde normen en richtlijnen (KNA 3.3) en is door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vergunning verleend tot het verrichten van bepaalde archeologische werkzaamheden in het kader van het doen van opgravingen, bestaande uit prospectie door middel van booronderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. R.P. Exaltus (senior-archeoloog), ing. P.J. Orbons (senior vakspecialist) en H. Rik (veldtechnicus).

7 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 7 Figuur 1: De ligging van het plangebied (rood omlijnd) met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

8 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 8 Figuur 2: De binnen het plangebied voorgenomen bouw van een woning met bijgebouw.

9 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 9 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode en bronnen Onderzoeksgebied bureauonderzoek: Cirkel met een straal van één kilometer rond het centrum van het plangebied Tijdens het bureauonderzoek wordt door de bestudering van beschikbare bronnen, kennis vergaard omtrent de bodem en geologie van het onderzoeksgebied en de hierin bekende en te verwachten archeologische waarden. Aan de hand van de resultaten van het bureauonderzoek kan de beste aanpak voor het veldonderzoek worden bepaald. Hierbij zijn de volgende bronnen geraadpleegd (voor bronvermelding; zie ook literatuurlijst, dit geldt ook voor de kaarten die in de tekst opgenomen zijn): Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Archeologische MonumentenKaart (AMK) ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) Atlas van topografische kaarten Nederland , 1: Bodemkaart 1: Gemeente Hilvarenbeek, Archeologische beleidskaart Historische topografische atlas van Noord-Brabant , 1: Geomorfologische kaart 1: Geologische kaart 1: Grote historische atlas van Nederland 1: (Deel Zuid) Grote historische topografische atlas van Nederland, provincie Noord-Brabant 1: Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Kadastrale minuutplan met aanwijzende tafels, 1830 Provincie Noord-Brabant, Cultuurhistorische waardekaart

10 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 10 Figuur 3: Luchtfoto met daarop rood omlijnd het plangebied.

11 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Het plangebied ligt in het zogenaamde zuidelijk zandgebied. Dit is een relatief vlak gebied dat nooit door landijs bedekt is geweest. Het reliëf wordt voornamelijk bepaald door grote en kleine beekdalen en dekzandlaagten en -ruggen met plaatselijk jonge stuifzanden. In dit gebied ligt een laag dekzand op Pleistoceen rivierzand en-grind. Tijdens een groot deel van de laatste ijstijd (het Weichseliën), heerste in Nederland een poolklimaat. Door het ontbreken van begroeiing had de wind vrij spel en kon vanuit het Noordzeebekken en de brede riviervlaktes van de Maas en de Rijn het dekzand worden afgezet. Het dekzandreliëf dat hierbij in het landschap is ontstaan, wordt gekenmerkt door vlaktes, depressies en kopjes, afgewisseld met langgerekte ruggen. Dit dekzand behoort tot het laagpakket van Wierden (Formatie van Boxtel) en is kalkloos, fijnkorrelig ( µm) en arm aan grind. Daarbij werden de oudere rivierafzettingen van de Maas afgedekt. Deze onderliggende rivierafzettingen bestaan hoofdzakelijk uit matig grof tot uiterst grof grindhoudend zand en grind en worden tot de Formatie van Sterksel gerekend. In het onderzoeksgebied liggen oude rivierafzettingen aan of dicht onder het maaiveld. Een groot deel van deze formatie is door een verwilderd riviersysteem afgezet in het laatste deel van het Vroeg-Pleistoceen (circa 1,1 miljoen jaar BP) tot en met het Midden-Pleistoceen (circa jaar BP). Het plangebied ligt aan de noordrand van het dal van de Reusel dat aan het begin van het Holoceen is ontstaan (zie figuur 4). Volgens de geomorfologische kaart van Nederland (figuur 5) ligt het plangebied in een gebied met dekzandruggen (figuur 5, legenda-eenheid 3L5) met pal ten zuiden daarvan het beekdal van de Reusel. Geomorfologisch gezien is dit beekdal aangeduid als een beekdalbodem zonder veen ( figuur 5, legenda-eenheid 2R5). Ten zuiden van dit beekdal ligt een (voormalige) zijloop van de Reusel. Deze is op de geomorfologisch kaart aangeduid als een dalvormige laagte zonder veen ( figuur 5, legendaeenheid 2R2). Op de uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; figuur 6) zijn de beekdalen goed herkenbaar. Tevens is hierop te zien dat het plangebied relatief laag ligt, pal ten oosten van een echte rug in het dekzandlandschap. Op de drogere delen van het dekzandlandschap zijn veelal veldpodzolgronden ontstaan (figuur 7, legenda-eenheid Hn21). Deze worden gekenmerkt door een uitspoelingslaag (AEhorizont) en een donkerbruine tot roodbruine inspoelingslaag (B-horizont). De B-horizont gaat veelal via een overgangslaag (de BC-horizont) over in het niet door bodemvorming beïnvloede zand (de C-horizont). Binnen het onderzoeksgebied geeft de bodemkaart de aanwezigheid aan van dergelijke bodems op het westelijke en het noordoostelijke deel van het onderzoeksgebied. Binnen het plangebied geeft de bodemkaart de aanwezigheid aan van hoge zwarte enkeerdgronden die zijn gevormd in leemarm en zwak lemig fijn zand (figuur 7, legenda-eenheid zez21). De hoge zwarte enkeerdgronden worden gekenmerkt door een donker, humusrijk akkerdek van minimaal vijftig centimeter dik (zie ook paragraaf 2.3). Onder dit akkerdek zijn nog vaak resten van humuspodzolgronden aanwezig. De grondwatertrap V (figuur 8), geeft aan dat het matig ontwaterde bodems betreft

12 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 12 Figuur 4: Uitsnede uit de paleogeografische kaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

13 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 13 Figuur 5: Uitsnede uit de geomorfologische kaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

14 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 14 Figuur 6: Uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

15 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 15 Figuur 7: Uitsnede uit de bodemkaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft. Voor uitleg van de codes, zie hoofdstuk 2.2

16 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 16 Figuur 8: Uitsnede uit de grondwatertrappenkaart met daarin rood omlijnd het plangebied et daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

17 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Archeologie Voor dekzandgebieden in hun algemeenheid geldt dat hierbinnen bewoningssporen kunnen voorkomen die dateren vanaf het laat-paleolithicum. Vuursteenvindplaatsen van jager-verzamelaars uit het laat-paleolithicum en het mesolithicum liggen veelal op relatief hoog gelegen delen van het dekzandlandschap in de nabijheid van water. Later, in het neolithicum wanneer een sedentair bestaan in de plaats komt van een nomadisch levenswijze, verkiest men vooral de hoogste delen van het dekzandlandschap. Deze nederzettingskeuze blijft tot in de vroege middeleeuwen bestaan. In de late middeleeuwen en de nieuwe tijd zijn de nederzettingen met name gesticht langs doorgangswegen, op kruispunten van wegen en aan de overgangen van rivieren. Binnen het onderzoeksgebied liggen zestien bekende archeologische vindplaatsen. Een groot deel hiervan (de waarnemingen: 53125, 53382, 53384, 53560, 53664, 53666, 53566, , , , en ), betreft de vondst van aardewerkresten uit de periode middeleeuwen en/of de nieuwe tijd. De waarneming , betreft de locatie van een omgracht huis uit de late middeleeuwen en ligt pal ten zuiden van het plangebied, aan de overzijde van de Reusel. Drie van de binnen het onderzoeksgebied gelegen vindplaatsen (waarnemingen 34948, 53384, 53543, 53562), dateren uit eerdere perioden. De waarneming betreft de vondst van een stenen bijl op vierhonderd meter ten zuidoosten van het plangebied. Deze vondst is gedaan tijdens booronderzoek dat in 2002 is verricht voor de vervaardiging van een archeologische advieskaart voor het landinrichtingsgebied De Hilver (Boer, G.H. de, & J.A.M. Roymans, 2002). De waarnemingen en liggen respectievelijk tegen de noordoostrand van het onderzoeksgebied en zevenhonderd meter ten zuiden van het plangebied. Beide betreffen een vuursteenafslag uit de periode mesolithicumneolithicum en zijn aangetroffen in het kader van het onderzoek ten behoeve van de advieskaart voor het landinrichtingsgebied De Hilver. Tabel 1 Waarnemingen en Monumenten Nummer Coördinaat Periode Vondsten W / Neolithicum Steen W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen Keramiek W / Mesolithicum, Neolithicum Vuursteen W / Middeleeuwen Keramiek W / Mesolithicum, Neolithicum Vuursteen W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen, Nieuwe Tijd Niet van toepassing W / Middeleeuwen, Nieuwe Tijd Keramiek W / Middeleeuwen, Nieuwe Tijd Keramiek W / Middeleeuwen Keramiek W / Middeleeuwen Versterkt huis W / Nieuwe Tijd Niet van toepassing

18 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 18 Figuur 9: Kaart met Archis-gegevens met daarop een cirkel met een straal van één kilometer rond het plangebied die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

19 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 19 Figuur 10: Uitsnede uit de gemeentelijke beleidskaart

20 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Historie De eerste vermelding van Deosne (waarvan wordt vermoedt dat het om Diessen gaat) dateert uit en betreft de schenking van bezittingen aan aartsbisschop Willibrord. Naast Deosne wordt ook Hokanschot genoemd wat mogelijk een toponiem is voor Baarschot als bezit van de abdij. Vanaf de 8e eeuw zou er in Diessen een kerk aanwezig zijn met een altaar geweid aan St. Willibrord. De eerste schriftelijke vermeldingen dateren echter uit In 1234 komt de kerk onder het bestuur van de abt van Tongerloo. Diessen vormde de laatbank voor een grotere regio (een laatbank was de plaats waar de horigen accijnzen moesten afstaan en soms terecht stonden) en had naast een eigen laatbank ook de rechten van een Heerlijkheid (samen met Hilvarenbeek) maar bleef in leen bij de abdij van Echternach (Van Aken 1938). Baarschot vormde in de periode een gebied bestaande uit verschillende domeingoederen. Verschillende van deze domeingoederen hadden hun welvaart te danken aan de mogelijkheid molens te plaatsen ten behoeve van het malen van raapzaad. De akkers lagen rond de bebouwing, op de flanken van de beekdalen. De weidegronden lagen direct langs de beken. De hiertussen gelegen hogere terreindelen bestonden uit heide met stuifduinen en enkele vennen. Hier werden schapen gehouden en plaggen gestoken. De kaart van Hendrick Verheesch uit omstreeks 1780 (zie figuur 11), lijkt weinig nauwkeurig te zijn. Zo loopt de beekloop ten zuiden van het plangebied, op deze kaart veel zuidelijker dan in werkelijkheid het geval is. Hierdoor is het plangebied op deze kaart moeilijk te plaatsen. Figuur 11: Uitsnede uit de kaart van Hendrik Verheesch (1780). De kaarten van de historische landschappen en de historische relicten (zie figuur 12 en 13), tonen geen bijzonderheden binnen het plangebied.

21 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 21 Figuur 12: Uitsnede uit de kaart met historische relicten

22 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 22 Figuur 13: Uitsnede uit de kaart met historische landschappen

23 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 23 De kadasterkaart uit 1832 (zie figuur 14), toont dat het plangebied destijds binnen landbouwpercelen lag, op relatief grote afstand van de toenmalige bebouwing. Deze informatie komt overeen met die op de topografische kaarten uit 1845, 1900 en 1956 (zie figuur 15). Ook tegenwoordig vormt het plangebied nog een onbebouwd perceel. Wel is de Reusel in de tweede helft van de twintigste eeuw, sterk gekanaliseerd. Figuur 14: Uitsnede uit de kadastrale kaart uit 1832

24 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 24 Figuur 15: Uitsneden uit de topografische kaarten uit achtereenvolgens: 1845, 1900, 1956 en 2014.

25 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Specifieke ligging (locatie) Het plangebied ligt op een relatief laaggelegen deel van het dekzandlandschap pal ten noorden van het dal van de Reusel. Van oudsher ligt het plangebied binnen landbouwgebied van Baarschot, op relatief grote afstand van historische bebouwing. Verwachte perioden (datering) In verband met de ligging op de rand van een beekdal, geldt voor het plangebied een hoge archeologische verwachting voor archeologische resten daterend uit het laat-paleolithicum en het mesolithicum. Voor resten uit het neolithicum, de brons- en ijzertijd, de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen, geldt in verband met de ligging op een laagte van het dekzandlandschap, een lage verwachting. In verband met de ligging tot in de twintigste eeuw binnen akkergronden op relatief grote afstand van historische bebouwing en een weg, geldt voor bewoningsresten uit de late middeleeuwen en de nieuwe tijd, eveneens een lage verwachting. Wel kunnen binnen het plangebied resten van perceelsgrenzen uit deze perioden aanwezig zijn. Complextypen en Uiterlijke kenmerken Archeologische resten uit het laat-paleolithicum en het mesolithicum worden gekenmerkt door vuursteenvindplaatsen of kleine jachtkampementen en zullen binnen het plangebied uit vondststrooiingen bestaan die al vanaf het maaiveld zichtbaar zijn of die worden afgedekt door een akkerdek. Resten uit de late middeleeuwen bestaan uit nederzettingsresten zoals boerderijplaatsen, schuren en woningen, (water)putten en perceelsstructuren. Uit deze laatste perioden worden echter alleen resten van perceelsgrenzen verwacht. Mogelijke verstoringen Het gebruik voor de landbouw zal op zijn minst tot oppervlakkige bodemverstoring hebben geleid.

26 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina Onderzoeksstrategie Tijdens het veldwerk moet allereerst worden vastgesteld hoe de bodem is opgebouwd, in hoeverre deze intact is en of hierin archeologische indicatoren aanwezig (kunnen) zijn. Om de bodemopbouw zo exact mogelijk te kunnen bestuderen kan het beste gebruik gemaakt worden van een guts. Indien blijkt dat de huidige grondbewerking tot in de natuurlijke bodem reikt en een goede vondstzichtbaarheid heerst, is een oppervlaktekartering het meest geschikt voor het opsporen van archeologische indicatoren. De meeste van de archeologische vondsten in de omgeving van het plangebied zijn immers gedaan als oppervlaktevondsten. Indien een oppervlaktekartering niet mogelijk is of in onvoldoende mate effectief zal zijn, wordt nageboord met een edelmanboor met een diameter van 15 cm. Het hiermee opgeboorde materiaal wordt gezeefd op een zeef met een maaswijdte van vier millimeter. Over het gehele plangebied zijn acht boorpunten verdeeld over een netwerk met telkens 25 meter afstand tussen de boringen en twintig meter afstand tussen de boorraaien. zo gelijkmatig mogelijk netwerk. Hierdoor is binnen het gehele plangebied een boordichtheid bereikt van twintig boringen per hectare. Een dergelijke boordichtheid voldoet volgens de Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (SIKB, 2006), ruimschoots als brede zoekoptie om vindplaatsen uit alle perioden, in zand op te sporen en voldoet in alle gevallen als verkennend boornetwerk. Op het deel van het plangebied waarop zal worden gebouwd, is het boornetwerk verdicht tot tachtig boringen per hectare door de afstanden tussen de boringen en de boorraaien te halveren. Hier volstaat de boordichtheid derhalve ruimschoots als karterend netwerk. Zelfs met de door ArcheoPro gehanteerde hoge boordichtheid is op basis van booronderzoek nooit te garanderen dat alle typen archeologische resten kunnen worden opgespoord. De kans op het aantreffen van grondsporen is bijvoorbeeld aanmerkelijk groter indien een proefsleuvenonderzoek wordt uitgevoerd. Een dergelijke aanpak zou echter in dit stadium van het onderzoek een te zwaar middel vormen Van alle boorpunten is de NAP-hoogte bepaald door middel van het AHN en de waterpas. Figuur 16: Het plangebied nabij boring 9, gezien in oostelijke richting

27 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 27 3 Veldonderzoek 3.1 Verrichte werkzaamheden Positie boringen: Regelmatige verdeling over het plangebied (figuur 19). Gebruikt boormateriaal: Zandguts met een diameter van 2 cm en edelmanboor met een diameter van 15 cm. Totaal aantal boringen: 15 Boorgrid: 20 x 25m en 10 x 12,5m Boordichtheid: 20/80 boringen per hectare Geboorde diepte 0,7 1,4 m Mv Inmeten boorlocaties: GPS, meetlint en waterpas Boorbeschrijving: Archeologische Standaard Boorbeschrijving (ASB 5.2) Inspectie bodemontsluitingen en/of oppervlaktekartering: In verband met de begroeiing van het plangebied was geen oppervlaktekartering mogelijk. Wel waren veel molshopen op het terrein aanwezig die zijn geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. 3.2 Resultaten oppervlaktekartering Ondanks de aanwezigheid van een groot aantal molshopen op het plangebied, zijn tijdens de inspectie hiervan geen vondsten gedaan die van voor de negentiende/twintigste eeuw dateren. Verspreid over het plangebied zijn slechts grinddeeltjes en deeltjes kachelslak aangetroffen. 3.3 Resultaten booronderzoek De boringen staan in west-oost gerichte boorraaien met in eerste instantie 25 meter afstand tussen de boringen en 20 meter afstand tussen de boorraaien. Op het deel van het plangebied waarop gebouwd zal worden, zijn de afstanden tussen de boringen en de boorraaien gehalveerd. De ligging van de boorpunten is weergegeven op de boorpuntenkaart (figuur 19). De resultaten van het booronderzoek zijn opgesomd in Bijlage 1. De meest intacte bodemopbouw is aangetroffen in de langs de zuidrand van het plangebied gezette boringen 14 en 15. In deze boringen is een 35 tot 40 centimeter dikke toplaag aangetroffen die bestaat uit humusrijk zand. Hieronder is in boring 14 direct het schone gele zand van de C-horizont aanwezig. In boring 15 ligt tussen dit zand en de toplaag nog een ruim tien centimeter dik pakket van humeus zand dat is vermengd met brokken geel zand (zie figuur 18). In de overige boringen bedraagt de dikte van de toplaag minimaal een halve meter (boringen 1 en 9). Hieronder is in deze twee boringen een ruim tien centimeter dik pakket van humeus zand aangetroffen dat is vermengd met brokken geel zand. De dikte van de vergraven toplaag loopt in de boringen 6, 7, 8, 10 en 11, op tot ongeveer een meter. Vergelijking van de opbouw van deze boringen met die in de boringen 14 en 15, laat zien dat

28 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 28 op deze boorpunten de bodem zestig tot zeventig centimeter in de C-horizont verstoord is. Dit betekent dat op het overgrote deel van het deel van het plangebied waarop zal worden gebouwd, nauwelijks nog behoudenswaardige archeologische sporen aanwezig kunnen zijn. Overigens heeft het naboren met een edelmanboor met een diameter van vijftien centimeter en het zeven van het daarmee opgeboorde zand, in geen van de boringen archeologische indicatoren opgeleverd die op de (voormalige) aanwezigheid van dergelijke sporen zouden kunnen wijzen. De enige vondsten bestaan net als in de molshopen, uit deeltjes kachelslak en grinddeeltjes (zie figuur 17). De aanwezigheid van deeltjes kachelslak tot onderin de toplaag, geeft aan dat deze toplaag ontstaan moet zijn in de negentiende en/of de twintigste eeuw. In verband met het volledig ontbreken van relevante archeologische indicatoren binnen het plangebied, is het KNA-onderdeel Waardestelling, in dit rapport niet nader uitgewerkt. Figuur 17: Foto van de grinddeeltjes die overwegend zijn aangetroffen tijdens het zeven.

29 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 29 Figuur 18: Boorprofielen

30 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 30 Figuur 19: Boorpunten met verstoringsdiepten.

31 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 31 4 Conclusies en aanbevelingen (beleidsadvies) Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt voor het plangebied een hoge archeologische verwachting voor archeologische resten daterend uit het laatpaleolithicum en het mesolithicum. Voor resten uit latere perioden geldt een lage verwachting. Om de kans op het aantreffen van archeologische indicatoren zo groot mogelijk te maken zijn binnen het plangebied vijftien boringen gezet met behulp van een zandguts en een megaboor. Ter plaatse van het deel van het plangebied dat bebouwd zal worden, staan de boringen in een dichtheid van tachtig boringen per hectare. Uit de resultaten van het met de zandguts verrichte onderzoek blijkt dat de bodem binnen het overgrote deel van het plangebied waarop gebouwd zal worden, tot zestig á zeventig centimeter in de C-horizont is verstoord. Dit maakt de kans op de aanwezigheid van behoudenswaardige archeologische resten op dit deel van het plangebied, bijzonder klein. Overigens heeft het naboren met een megaboor en het zeven van het hiermee opgeboorde zand hier ondanks de zeer hoge boordichtheid van tachtig boringen per hectare, hier geen relevante archeologische indicatoren opgeleverd. Alleen langs de noord- en de zuidrand van het plangebied is de bodem veel minder diep verstoord. Ondanks de verstoring van de bodem tot in de C-horizont zijn tijdens de inspectie van de talrijke molshopen binnen het plangebied, echter ook hier geen archeologische indicatoren aangetroffen. Deze zijn ook niet aangetroffen tijdens het zeven van het hier met de megaboor opgeboorde zand. In verband met de sterke aantasting van de bodem op het deel van het plangebied waarop gebouwd zal worden en het volledig ontbreken van relevante archeologische indicatoren binnen het gehele plangebied, geven de resultaten van het onderzoek geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Als bij toekomstig graafwerk onverhoopt toch archeologische vondsten worden gedaan of archeologische grondsporen worden aangetroffen, dan dient daarvan direct melding te worden gemaakt bij de minister conform de Erfgoedwet 2015, artikel 5.10 & Wij adviseren dit te doen bij de gemeente Hilvarenbeek en bij de provinciaal archeoloog.

32 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 32 Verklarende woordenlijst AHN Actueel Hoogtebestand Nederland. AMK Archeologische Monumentenkaart. ASB Archeologische Standaard Boorbeschrijving. Archis Archeologisch Informatie Systeem. BP: Before Present (present = 1950) GIS Geografische InformatieSystemen. GPS Global Positioning System. IKAW Indicatieve kaart van archeologische waarden IVO Inventariserend VeldOnderzoek. KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. -mv Onder maaiveld. NAP Normaal Amsterdams Peil PVA Plan van Aanpak. PVE Programma van Eisen. RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. SBB Standaard Boor Beschrijvingsmethode. SIKB: Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer Archeologische tijdschaal Periode Datering Midden- en Laat Paleolithicum (oude steentijd) Mesolithicum (midden steentijd) Neolithicum (nieuwe steentijd) Bronstijd IJzertijd v. chr. Romeinse tijd 12 v chr n. chr. Vroege middeleeuwen Volle middeleeuwen Late middeleeuwen Nieuwe tijd heden

33 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 33 Bronnen Encyclopedie van Noord-Brabant (red. A. van Oirschot, A.C. Jansen en L.S.A. Kroesen; Baarn 1985) Grote historische Provincie Atlas van Nederland; deel 4 Zuid-Nederland : Topografische dienst Wolters Noordhoff Groningen 1990 Grote historische topografische Provincie Atlas Noord-Brabant; : Nieuwland Tilburg 2006 Grote historische topografische Provincie Atlas Noord-Brabant; : Nieuwland Tilburg 2006 Grote topografische atlas van Nederland 1: Deel 4 Zuid-Nederland. Topografische dienst. Wolters Noordhoff Groningen 1997 Kadaster Topografische Dienst, Top25Raster, Top10Vector, GBKN kaarten, Emmen 2008 Luchtfoto, Provincie Noord-Brabant, Cultuurhistorische waardekaart ( Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, IKAW 2 (Indicatieve kaart Archeologische Waarden), Amersfoort. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, AMK (Archeologische monumentenkaart), Amersfoort. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, ARCHIS II (Archeologisch Informatie Systeem), Rijkswaterstaat, Servicedesk Data, AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland), Delft. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Wageningen, Stichting voor Bodemkartering: Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, Staring Centrum, Wageningen, 1989 Stichting voor Bodemkartering, Geologische kaart van Nederland 1: Wageningen, Twaalf provinciën Atlas van topografische kaarten. Nederland Uitgeverij twaalf provinciën. Landsmeer.

34 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 34 Literatuur Boer, G.H. de, & J.A.M. Roymans, 2002, Landinrichtingsgebied De Hilver; een archeologische verwachtings- en advieskaart., RAAP-rapport (Regionaal Archeologisch Archiverings Project, Amsterdam)-834 Bont, Ch de., Cultuurhistorisch onderzoek Oost-Brabant, Cate, J. A. M. ten. A. F. van Holst, H. Kleijer en J. Stolp, Handleiding bodemgeografisch onderzoek; richtlijnen en voorschriften. Deel A: Bodem. Wageningen, DLO-Staring Centrum. Technisch Document 19A. Cohen, K.M. & E. Stouthamer, Beknopte toelichting bij het digitaal basisbestand paleogeografie van de Rijn-Maas Delta, Utrecht, Es. Van W.A., Sarfatij, H. & P.J. Woltering (red.) Archeologie in Nederland; De rijkdom van het bodemarchief. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Amersfoort. Kuiper, M. 2006/2007. Atlas van topografische kaarten Nederland, Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (SIKB, 2006)

35 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 35 Bijlage 1: Boorbeschrijving Algemene kopgegevens Soort boring BAR Projectnummer Projectnaam Tongerloseweg ong., Diessen Deelgebied Nvt Organisatie ArcheoPro OM-nummer coördinaatsysteem RD2000 Coördinaatsysteemdatum ETRS89 Locatiebepaling GPS en meetlint Referentievlak NAP Bepaling maaiveldhoogte AHN Waterpas Boormethode Guts en edelman Boordiameter 3 cm en 15 cm Opdrachtgever Van Dun Advies Posities van de boringen (boorlocaties) Boornummer XCO YCO MA, M s tov NAP Boorbeschrijving volgens ASB 5.2 Boo LDO Lithologie Kleur Overige kenmerken AIS r Nr GD BK BS BZ BG BH HK TK IK VLK CO PLH VS SST BHN BI GI 1 52 Z 3 BR BR ROG 63 Z 2 BR GE VRG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ 2 60 Z 3 BR BR ROG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ 3 70 Z 3 BR BR ROG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ 4 64 Z 3 BR BR ROG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ 5 83 Z 3 BR BR ROG 130 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 140 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 135 Z 1 GE LI BHC DEZ 8 97 Z 3 BR BR ROG 130 Z 1 GE LI BHC DEZ 9 50 Z 3 BR BR ROG 64 Z 2 BR GE VRG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 120 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 120 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 105 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 100 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 80 Z 1 GE LI BHC DEZ Z 3 BR BR ROG 48 Z 2 BR GE VRG 75 Z 1 GE LI BHC DEZ

36 Archeologische onderzoek Tongerloseweg ong., Diessen, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport, 17001, Pagina 36 Betekenis van de afkortingen: LDO Onderzijde boortraject Lithologie: GD Onverharde sedimenten: G = grind, K = klei, L = leem, V = veen en Z = zand Bijmengsels: BK = bijmengsel klei, BS = bijmengsel silt, BZ =bijmengsel zand, BG= bijmengsel grind, BH = bijmengsel humus. Betekenis toegevoegde cijfers: 1 = zwak, 2 = matig, 3 = sterk en 4 = uiterst. Kleur: HK = hoofdkleur, BL = blauw, BR = bruin, GE = geel, GN = groen, GR = grijs, OL = olijf, OR =oranje, PA = paars, RO = rood, RZ = roze, WI = wit, ZW = zwart. TK = Tweede kleur (kleurafkortingen als boven). IK = Intensiteit kleur: LI = licht en DO = donker VLK = Vlekken (V): 2 e en 3 e letter is kleurafkorting als boven, 1 = weinig, 2 = matig, 3= veel Overige kenmerken: CO = Consistentie (C ): ZSL-zeer slap, SLA-slap, MSL-matig slap, MST-matig stevig, STV-stevig PLH = plantenresten (PL0 = geen, PL1 = spoor, PL2 = weinig, PL3 = veel) VS = veensoorten SST = Sedimentaire structuren BHN = Bodemhorizont; BHC = C-horizont BI = Bodemkundige interpretaties; BOV = bouwvoor, ROG = rommelig, VRG = vergraven GI = Geologische interpretaties; DEZ = dekzand AIS = Archeologische indicatoren