Neuromodulatie Pijnbestrijding
Inhoudsopgave Inleiding...4 Wat is ruggenmergstimulatie?...4 Stimulatiesysteem veilig?...5 Wat mag u verwachten?...6 De proefstimulatie...7 De operatie...7 Na de operatie...8 Stimulatie...9 Adviezen na de ingreep...10 Einde proefstimulatieperiode...11 Implantatie permanent systeem...11 Veel gestelde vragen...12 Tot slot...15 3
Inleiding U heeft reeds meerdere behandelingen ondergaan om uw pijnklachten te verlichten. Momenteel krijgt u wellicht nog steeds medicijnen hiertegen. Helaas helpen deze onvoldoende en zijn andere behandelingen niet meer mogelijk. Uw behandelend specialist denkt dat elektrische (zenuw) stimulatie van het ruggenmerg voor u een behandeling zou kunnen zijn om uw pijnklachten te verlichten. U komt daarom mogelijk in aanmerking voor een implanteerbaar ruggenmergstimulatiesysteem. Dikwijls wordt voor de term ruggenmergstimulatie ook wel de afkorting SCS (Spinal Cord Stimulation) gebruikt. In deze folder vindt u een beschrijving van de werking van ruggenmergstimulatie. Daarnaast wordt uitleg gegeven over de operatieve ingreep. Ook vindt u aandachtspunten waar u als patiënt tijdens de behandeling voor moet zorgen of op moet letten. Dit boekje kunt u gebruiken als naslagwerk. Eventuele vragen met betrekking tot uw behandeling zal uw arts of pijnconsulente graag beantwoorden. Wat is ruggenmergstimulatie? Een belangrijke ontdekking in de geneeskunde was dat de gewaarwording van pijn in de hersenen plaatsvindt en niet op de plaats van de weefselbeschadiging. De hersenen vertellen dus dat we ergens pijn hebben. Hierdoor is het besef ontstaan dat pijn kan worden beheerst. Men moet er in elk geval voor zorgen dat de impulsen, die in de hersenen als pijn worden geregistreerd, de hersenen niet of minder goed bereiken. 4
In dat geval zal de pijn niet, of in mindere mate, worden ervaren. De werking van de ruggenmergstimulatie is hier op gebaseerd. Om het principe van ruggenmergstimulatie duidelijk te maken, wordt wel eens een vergelijking gemaakt met de situatie waarin men een pijnlijke plek heeft en hierover wrijft. De pijn wordt hierdoor op de achtergrond geplaatst en zal in mindere mate worden ervaren. Op een zelfde manier kan minder pijn worden waargenomen na implantatie van een ruggenmergstimulatiesysteem. Het systeem wekt tintelingen op in het pijngebied. Deze tintelingen worden als prettig ervaren en leiden geheel of gedeeltelijk af van de pijn. Stimulatiesysteem veilig? Elektrische zenuwstimulatie van het ruggenmerg (een vorm van neuromodulatie) is gebaseerd op het bovenstaande principe dat pijn kan worden beheerst. In de ruimte achter het ruggenmerg (epidurale ruimte) wordt een elektrode geplaatst die zeer kleine elektrische pulsen doorgeeft. Deze worden opgewekt in een soort pacemaker (stimulator). De elektrode wordt rechtstreeks of met een verlengdraad aan de stimulator verbonden. Het is een behandeling die onder andere toegepast kan worden voor verschillende indicaties waarbij er sprake is van (neuropatische) pijnklachten. Inmiddels is met deze neuromodulatieve behandeling sinds de jaren zeventig veel ervaring in de wereld opgedaan. 5
In Nederland zijn al wel honderden patiënten met hardnekkige chronische pijn succesvol behandeld met elektrische zenuwstimulatie. Door middel van uitgebreid klinisch onderzoek is aangetoond dat de elektrische impulsen het ruggenmerg niet beschadigen. Wat mag u verwachten? Veel patiënten hopen dat een operatie alle (pijn)klachten zal wegnemen. Helaas kan dat niet. Stimulatie van het ruggenmerg zorgt in het gunstigste geval voor een aangenaam tintelend gevoel in het gebied waar u gewoonlijk de pijn voelt. Dit kan leiden tot een aanzienlijke vermindering van de pijn. Echter, de pijnvermindering varieert van patiënt tot patiënt. Daarom wordt eerst besloten tot een zogenaamde proefstimulatieperiode met een uitwendige stimulator. Nadat de afgesproken termijn (gebruikelijk is twee weken) voor proefstimulatie is verstreken, wordt bepaald of ruggenmergstimulatie leidt tot een aanzienlijke pijnvermindering. Dit is een criterium dat bepalend is voor het uiteindelijke succes van de behandeling. Het komt namelijk wel eens voor dat, ondanks de tintelingen die gevoeld worden, geen vermindering van de pijn optreedt. In dat geval wordt van verdere behandeling met ruggenmergstimulatie afgezien. De proefstimulatie Als besloten wordt tot ruggenmergstimulatie, wordt meestal eerst gekozen voor een proefstimulatie. Tijdens deze operatie wordt een elektrode op het ruggenmerg geplaatst 6
en onderhuids met een verlengdraad verbonden. Via een (uittreed)opening ter grootte van enkele millimeters verlaat de verlengdraad het lichaam aan de rechterkant. Deze wordt vervolgens op een uitwendige stimulator aangesloten. Met deze stimulator kunnen tintelingen in het pijngebied worden opgewekt. In de hierop volgende periode van een aantal dagen tot een week moet blijken of een aanzienlijke pijnreductie kan worden bereikt. In dat geval wordt na overleg tussen u en uw behandelend arts en de pijnconsulente, een tweede operatie gepland. (vaak twee weken na de proefstimulatie). Tijdens deze operatie zal de elektrode worden verbonden met een definitieve stimulator. Alle systeemdelen zijn dan onderhuids aangebracht. De procedures voor proefstimulatie en de definitieve implantatie zullen hierna besproken worden. De operatie Voorafgaand aan de dag van de ingreep zult u uitvoerig over deze operatie worden geïnformeerd. Doorgaans is een opnameduur nodig van twee dagen. De ingreep vindt plaats op de opnamedag. De ingreep duurt ongeveer 1-2 uur. De operatie gebeurt onder plaatselijke verdoving omdat u tijdens de ingreep in staat moet zijn antwoord te geven op vragen die alleen u kunt beantwoorden. Het betreffen vragen over de plaats waar u de tintelingen ervaart, over de sterkte en kwaliteit van de tintelingen. Op basis van de verkregen antwoorden wordt de exacte plaats van de elektrode ten opzichte van het ruggenmerg bepaald. 7
Het inbrengen van de elektrode gebeurt liggend. Tijdens de procedure ligt u op de operatietafel op uw buik, in deze positie wordt ervoor gezorgd dat u de rug goed bol kunt maken. Dit vergemakkelijkt het inbrengen van de naald. Via deze naald (en een kleine snee in de huid) wordt namelijk de elektrode op het ruggemerg geplaatst. Het doel van de stimulatieprocedure is het gehele pijngebied te bedekken met tintelingen die door u als aangenaam worden ervaren. De tintelingen worden opgewekt door een tijdelijke uitwendige stimulator, die tijdens de ingreep door de pijnconsulent wordt bediend. Na de operatie kunt u zelf dit apparaat bedienen. In dat geval kunt u onder andere de sterkte van de tintelingen bepalen, die door u als aangenaam worden ervaren. Na de operatie Na de operatie krijgt u 24 uur bedrust voorgeschreven. Dit betekent de eerste vier tot zes uur strikte rugligging. Dit vermindert de kans op een nabloeding en het voorkomt het verschuiven van de elektrode. U mag uit bed voor toiletbezoek, dit dient te gebeuren met een rechte rug, om de kans op het verschuiven van de elektrode te verminderen. Stimulatie Als u van houding verandert of plotselinge bewegingen maakt, kan de elektrode zich in de ruimte achter het ruggenmerg iets verplaatsen. Dit kan een wijziging veroorzaken van het gebied waar u de tintelingen voelt. Ook kan het zijn dat, afhankelijk van de hoogte van de elektrode in het ruggenmergkanaal, de sterkte van de tintelingen kan veranderen wanneer u uw 8
nek naar achteren buigt, naar achteren leunt of wanneer u gaat liggen of zitten. Na verloop van tijd zal deze zogenaamde houdingsafhankelijkheid van de elektrode echter afnemen. Adviezen na de ingreep Om verplaatsing van de elektrode tot een minimum te beperken, krijgt u de volgende adviezen voor de periode dat de elektrode nog niet is vergroeid met het omgevende weefsel (doorgaans zo n 6-8 weken nadat de de elektrode is ingebracht). Voorkom bukken, zwaar tillen of dat u zich in een bocht wringt Voorkom dat u uw armen boven uw hoofd brengt Om een goede wondgenezing te bevorderen dient u de adviezen over het verzorgen van uw operatiewonden op te volgen. Raadpleeg altijd onmiddelijk uw behandelaar in geval van meer pijn, koorts, roodheid, gezwollenheid of pus. Gedurende de proefperiode mag u niet douchen en moeten de wonden dagelijks verzorgd worden. Einde proefstimulatieperiode Na analyse van uw pijnvermindering zal, bij gebleken effect, een tweede operatie worden gepland. Tijdens deze procedure zal een definitieve stimulator onderhuids worden ingebracht in en aangesloten op de al ingebrachte elektrode. 9
Implantatie permanent systeem Tijdens deze ingreep zal de elektrode op de definitieve stimulator worden aangesloten. Deze stimulator wordt onderhuids geplaatst. De plaats waar de stimulator geïmplanteerd wordt voor de ingreep in overleg met u afgesproken. Doorgaans wordt gekozen voor implantatie in de linkerbil. U wordt geholpen op de opnamedag en mag de volgende morgen het ziekenhuis weer verlaten. U krijgt instructies mee over de wondverzorging. U mag nog steeds niet douchen tot aan de afspraak voor wondcontrole. Enige beperkingen worden u tijdens de 6-8 weken na de operatie opgelegd bij de uitoefening van uw dagelijkse activiteiten. Dit betreft bepaalde bewegingen zoals (extreem) heffen en buigen. In het begin moet namelijk voorkomen worden dat de elektrode door zo n extreme beweging van plaats kan veranderen. Ook zal u worden aangeleerd hoe u zelf de sterkte van de tintelingen kunt bepalen die op dat moment voor u noodzakelijk zijn om uw pijn gedurende de dag onder controle te houden. Dit kan met een afstandsbediening. U zult nog enkele malen terug op controle komen, eventueel kan er nog een keer wat bijgesteld worden. Verder wordt u gevolgd in uw pijnbeleving en wordt u daar in begeleid. 10
Veel gestelde vragen Is ruggenmergstimulatie veilig? Ruggenmergstimulatie is de laatste twee decennia succesvol toegepast bij duizenden mensen. Er is Europese goedkeuring(ce-markering) voor de producten en goedkeuring door de U.S. Food and Drug Administration (FDA). Wat is de levensduur van de batterij in de stimulator? Het is moeilijk te voorspellen hoe lang de geïmplanteerde stimulator zal meegaan. De levensduur hangt af van de programmainstellingen en hoe vaak u het gebruikt. Als de stimulator (bijna) leeg is, wordt deze vervangen. De elektrode en de eventuele verlengdraad blijven zitten. De vervanging van de stimulator kan gebeuren onder lokale verdoving. Is het geïmplanteerde apparaat zichtbaar? Het hangt af van uw omvang, lichaamsbouw en plaats waar de stimulator is ingebracht. Sommige patiënten kunnen de omtrek van het apparaat waarnemen als een bobbel van de huid. Is het veilig om huishoudtoestellen of draagbare uitrusting te gebruiken met mijn stimulator? Ja. Het is veilig om met uw systeem een mobiele telefoon, pieper, computers en standaard huishoudapparaten, inclusief magnetrons, te gebruiken. 11
Kan ik reizen met de stimulator? Ja. Duizenden mensen hebben geïmplanteerde apparaten, zoals pacemakers etc. Echter, de detectiepoortjes op luchthavens kunnen uw ruggenmergstimulatiesysteem detecteren en gaan alarmeren als u passeert. Dit geldt tevens voor bepaalde anti-diefstalpoortjes in winkels. Het kan daarbij voorkomen dat uw stimulatiesysteem wordt uitgeschakeld. Dit zou uw systeem niet mogen schaden. Uit voorzorg is het aan te raden het systeem uit te zetten alvorens de poortjes te passeren. In veel gevallen is het echter ook mogelijk dat u het poortje niet hoeft te passeren als u kunt aan tonen dat u drager bent van een geïmplanteerd stimulatiesysteem. Dat is voor u mogelijk omdat na de operatie een pasje aan u wordt uitgereikt waarop de gegevens van het systeem staan vermeld (een zogenaamde patiëntenidentificatiekaart ). Wat zijn de mogelijke bijwerkingen of complicaties bij ruggenmergstimulatie? Voor zover bekend heeft ruggenmergstimulatie geen bijwerkingen. In tegenstelling tot sommige pijnstillers leidt ruggenmergstimulatie niet tot sufheid, verwardheid, uitslag, misselijkheid of verslaving. De kans op complicaties, na operatie is klein. U moet uw behandelaar raadplegen als zich het volgende voordoet: Bloeding, infectie, zware hoofdpijn, allergische reactie, geen pijnvermindering. Pijn en storing aan uw apparatuur. 12
Wees alert en raadpleeg altijd uw behandelaar in geval van: Koorts, pus, roodheid of forse zwelling op de plek van de operatielittekens. Tot slot Dit boekje bevat algemene informatie en is bedoeld als naslagwerk na het gesprek met uw behandelend arts of pijnconsulente. Heeft u na het lezen van dit boekje nog vragen, dan kunt u op spreekuurtijden contact opnemen met de pijnconsulenten: I.D. Eikelboom - Demper E. Siegers - Bennink Ze zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 11.00 en 12.00 uur via telefoonnummer (0341) 463874 13
14
Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, oktober 2016 CAZ AN 29.10.16
Ziekenhuis St Jansdal Wethouder Jansenlaan 90 3844 DG Harderwijk Postbus 138 3840 AC Harderwijk Telefoon (0341) 463911 www.stjansdal.nl