Relaties op school ontcijfert

Relaties op school ontcijfert Promotoren: Prof. Dr. Stevens en Prof. Dr. Van Houtte Contactpersoon: Drs. Fanny D hondt Adres: Korte Meer 5, 9000 Gent Telefoonnummer: 09/2646729 E-mailadres: fannyl.dhondt@ugent.be

Beste, Vorig schooljaar nam uw school deel aan een onderzoek van de Vakgroep Sociologie, Universiteit Gent over relaties tussen leerlingen onderling en tussen leerlingen en leerkrachten. We willen nagaan welke invloed deze hebben op het welbevinden en de studieresultaten van de leerlingen. Na het bezoeken van 54 scholen en het bevragen van meer dan 4000 leerlingen zijn we begonnen met de verwerking van de vragenlijsten. Nu deze verwerking achter de rug is, willen we graag de eerste onderzoeksresultaten met u delen uit dankbaarheid voor uw medewerking. Eerst even uitleg over hoe het rapport is opgebouwd. In de vragenlijst hebben wij de leerlingen allerlei vragen voorgelegd. Verschillende vragen meten samen 1 concept bijvoorbeeld zelfwaardering. U krijgt zicht op hoe de leerlingen van uw school gemiddeld hebben gescoord op dit concept. Naast de resultaten voor uw school, krijgt u ook de resultaten van de andere scholen. We hebben geprobeerd waar mogelijk de resultaten visueel weer te geven. In deze grafieken is het resultaat van uw school in het rood aangeduid, dat van de andere scholen in het blauw. Om een vergelijkingsbasis te hebben, hebben we de resultaten van de scholen op de horizontale as geordend volgens het leerlingenpubliek. Hoe meer naar links, hoe kansarmer het leerlingenpubliek. Hoe meer naar rechts, hoe meer welgesteld het leerlingenpubliek. Dus horizontaal is uw school telkens gepositioneerd volgens de welgesteldheid van het leerlingenpubliek. Verticaal volgens de gemiddelde score van uw leerlingen op dat specifieke concept. 10 8 6 4 2 0 0 10 20 Andere scholen Stel dat we in dit voorbeeld kijken hoeveel de leerlingen gemiddeld scoren op een zelfwaarderingsschaal die loopt van 0 tot 10. Hier situeert 'uw school' zich helemaal links op de horizontale as, wat dus betekent dat in dit geval uw school de meest kansarme school is. In dit voorbeeld scoort de meest kansrijke school 10, terwijl de meest kansarme school ('uw school') 2 scoort.

De grafieken geven u een goed beeld van hoe uw school zich verhoudt tot de andere scholen. De scores kunnen telkens lopen van 2 (op elke deelvraag hebben alle deelnemende leerlingen dan helemaal niet akkoord ingevuld) tot 10 (op elke deelvraag hebben alle deelnemende leerlingen dan helemaal akkoord ingevuld). Omdat het echter interessanter is om de resultaten te bekijken in relatie tot de andere scholen dan op zichzelf zoomen we bij de meeste grafieken een beetje in zodat u een goed beeld krijgt op de score van uw school en de andere scholen. We willen hierbij al even vooruitblikken naar het opvolgingsonderzoek. Het is de bedoeling om de leerlingen nogmaals te bevragen tijdens schooljaar 2013-2014. Tijdens dat onderzoek zullen ongeveer dezelfde vragen worden gesteld. Op het einde van het onderzoek zal uw school opnieuw een rapport ontvangen. Op dat moment zullen er telkens twee grafieken weergegeven worden. U krijgt eenmaal de grafiek te zien die u in dit rapport zult terugvinden en eenmaal de grafiek met de nieuwe gegevens. Zo is het voor u mogelijk om evolutie en progressie te zien. Een opvolgingsonderzoek betekent een grote meerwaarde voor ons als onderzoekers, maar we zijn er ook van overtuigd dat het als deelnemende school een grote meerwaarde kan betekenen. 28 leerlingen van het derde middelbaar van uw school namen deel aan de enquête.

1. Welbevinden van de leerlingen van het derde middelbaar Hieronder geven we informatie over het welbevinden van de leerlingen van het derde middelbaar. Achtereenvolgens bespreken we: Zelfwaardering Algemene tevredenheid Zich goed voelen bij vrienden Pesten Zich goed voelen op school Schoolmoeheid

1.1. Zelfwaardering Deze schaal meet de mate van zelfwaardering bij de leerlingen. We hebben dit gemeten aan de hand van de volgende vragen ( Duid aan of je akkoord bent met volgende afspraken over jezelf: Helemaal niet akkoord, niet akkoord, tussenin, akkoord, helemaal akkoord ): Soms denk ik dat ik nergens goed voor ben en helemaal niet deug. Ik denk dat ik een aantal goede eigenschappen bezit. Ik heb niet zoveel eigenschappen om trots op te zijn. Ik ben een waardevol persoon, minstens evenwaardig als anderen. Ik neem een positieve houding aan tegenover mezelf. Ik zal het nooit even goed doen als de meeste anderen. Hoe hoger de score op 10, hoe meer zelfwaardering de leerlingen hebben. 9 8,5 8 7,5 7 6,5 6

1.2. Algemene tevredenheid We hebben de leerlingen volgende vraag gesteld: Als je even nadenkt, hoe tevreden ben je met je leven in het algemeen?. De leerlingen moesten een cijfer omcirkelen van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor uiterst ontevreden en 10 voor uiterst tevreden. 9 8,5 8 7,5 7 6,5 6 5,5 5

1.3. Zich goed voelen bij vrienden We hebben de leerlingen volgende vraag gesteld: Als je even nadenkt, hoe goed voel je je bij je vrienden op school? De leerlingen moesten een cijfer omcirkelen van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor uiterst ontevreden en 10 voor uiterst tevreden. 9 8,5 8 7,5 7 6,5 6

1.4. Pesten We hebben de leerlingen allerlei vragen voorgelegd in verband met pesten. We stelden ongeveer dezelfde vragen eenmaal met betrekking tot de medeleerlingen en eenmaal met betrekking tot de leerkrachten.! Opgelet, omdat niet alle leerlingen al gepest geweest zijn, gaat het soms om een beperktere groep leerlingen. Als het om een beperktere groep gaat, zullen we tussen haakjes weergeven om hoeveel leerlingen het gaat. De percentages die weergegeven worden, gaan dan specifiek over die groep. 1.4.1. Pesten door medeleerlingen Eerst werd aan de leerlingen gevraagd of ze sinds het eerste middelbaar uitgescholden, bedreigd, geduwd of geslagen zijn, oneerlijk behandeld of uitgesloten. Indien ze 1 of meerdere van deze situaties hadden meegemaakt, werd hen gevraagd hoe vaak dit is gebeurd. De resultaten hiervan vindt u terug in tabel 1. Daarna hebben we gevraagd waarom ze dachten dat ze dit hadden meegemaakt. Dit is top 3 van redenen voor uw school: 1. Omdat je Turk, Marokkaan, Belg bent 2. Je uiterlijk 3. Omdat je goed je best doet op school/ Ruzie (gedeelde derde plaats) Tot slot werd hen gevraagd hoe ze hier op gereageerd hebben. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen hun onmiddellijke reactie en hun reactie wanneer dit nogmaals gebeurde. Ze konden bij elke vraag aangeven of ze niets deden, zich inhielden om iets te doen of effectief reageerden. De resultaten van hun onmiddellijke reactie kunt u terug vinden in tabel 2 en tabel 3 deelt de resultaten mee van hun latere reactie. Hoe de leerlingen onmiddellijk reageerden vindt u terug in tabel 4. Hoe de leerlingen later reageerden vindt u terug in tabel 5. Tabel 1 Heb je dit al meegemaakt van het eerste middelbaar tot nu? Ja 58.6% 71.9% Nee 41.4% 25.8% Als je dit hebt meegemaakt, hoe vaak is dit gebeurd? (17) 1 enkele keer 41.2% 38.0% een paar keer 23.5% 38.8% Soms 23.5% 14.5% Regelmatig 5.9% 5.7% zeer regelmatig 5.9% 1.8% Constant 0.0% 1.2%

Tabel 2 Als dit gebeurde, heb je (uw school) (15) eerst niets gedaan onmiddellijk gereageerd je eerst ingehouden om iets te doen 46.7% 33.3% 20.0% Als dit gebeurde, heb je (alle scholen) eerst niet gedaan onmiddellijk gereageerd je eerst ingehouden om iets te doen 31.3% 41.1% 27.6% Tabel 3 Later heb je (uw school) (16) niets gedaan gereageerd je ingehouden om iets te doen 50.0% 50.0% 0.0% Later heb je (alle scholen) niets gedaan gereageerd je ingehouden om iets te doen 41.1% 41.8% 17.0% Tabel 4 Als je onmiddellijk hebt gereageerd, hoe heb je dan gereageerd? (5) 1. Fysiek (schoppen, slaan, duwen ) 20.0% 28.9% 2. Elke verbale reactie, behalve uitschelden 40.0% 23.2% 3. Uitschelden 40.0% 17.2% 4. Met een volwassene op school praten (directie, leerkracht, ) 0.0% 4.2% 5. Met ouders/vrienden/iemand anders praten 0.0% 1.6% 6. Er om lachen 0.0% 1.2% 7. Hetzelfde doen 0.0% 10.5% 8. Boos worden 0.0% 11.4% 9. Weet ik niet 0.0% 0.2% 10. Rest 0.0% 1.6%

Tabel 5 Als je later hebt gereageerd, hoe heb je dan gereageerd? (6) 1. Fysiek (schoppen, slaan, duwen ) 16.7% 21.3% 2. Elke verbale reactie, behalve uitschelden 50.0% 28.6% 3. Uitschelden 0.0% 9.7% 4. Met een volwassene op school praten (directie, leerkracht, ) 0.0% 14.3% 5. Met ouders/vrienden/iemand anders praten 0.0% 4.4% 6. Er om lachen 0.0% 0.7% 7. Hetzelfde doen 0.0% 6.2% 8. Boos worden 16.7% 10.9% 9. Weet ik niet 0.0% 0.7% 10. Rest 0.0% 3.1% 1.4.2. Pesten door leerkrachten Een opmerking hierbij. Dit gaat over hoe de leerlingen dit ervaren hebben. Dit hoeft helemaal niet zo voorgevallen te zijn of zo bedoeld geweest te zijn. Maar dit betekent niet dat dit niet betekenisvol is. Het is een zeer belangrijke indicatie voor het klimaat tussen leerlingen en leerkrachten. Eerst werd aan de leerlingen gevraagd of ze sinds het eerste middelbaar een van volgende situaties al hadden meegemaakt: o Een leerkracht gaf jou minder punten dan je verdiende. o Een leerkracht gaf jou het gevoel dat je dom bent. o Een leerkracht heeft jou beledigd of uitgescholden. o Een leerkracht liet jou minder dan de anderen aan het woord in de klas. o Een leerkracht gaf jou onterecht straf. o Een leerkracht heeft jou oneerlijk behandeld. De resultaten hiervan kunt u terugvinden in tabel 1. Daarna hebben we gevraagd hoe vaak dit is gebeurd. De resultaten hiervan vindt u in tabel 2. Tot slot werd hen gevraagd hoe ze hier op gereageerd hebben. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen hun onmiddellijke reactie en hun reactie wanneer dit nogmaals gebeurde. Ze konden bij elke vraag aangeven of ze niets deden, zich inhielden om iets te doen of effectief reageerden. De resultaten van hun onmiddellijke reactie kunt u terug vinden in tabel 3 en tabel 4 deelt de resultaten mee van hun latere reactie. Hoe de leerlingen onmiddellijk reageerden vindt u terug in tabel 5. Hoe de leerlingen later reageerden vindt u terug in tabel 6.

Tabel 1 Heb je volgende situaties al meegemaakt van het eerste middelbaar tot nu? 1. Een leerkracht gaf je minder punten dan je verdiende. ja: 33.3% ja: 45.3% 2. Een leerkracht gaf jou het gevoel dat je dom bent. ja: 32.1% ja: 35.3% 3. Een leerkracht heeft jou beledigd of uitgescholden. ja: 37.0% ja: 26.7% 4. Een leerkracht liet jou minder dan de anderen aan ja: 21.4% ja: 29.0% het woord in de klas. 5. Een leerkracht gaf jou onterecht straf. ja: 46.4% ja: 44.7% 6. Een leerkracht heeft jou oneerlijk behandeld. ja: 33.3% ja: 31.5% Tabel 2 Als je dit hebt meegemaakt, hoe vaak is dit gebeurd? (20) 1 enkele keer 30.0% 28.9% een paar keer 25.0% 44.6% Soms 30.0% 15.5% Regelmatig 10.0% 7.7% zeer regelmatig 0.0% 1.6% Constant 5.0% 1.7% Tabel 3 Als dit gebeurde, heb je (uw school) (18) eerst niets gedaan onmiddellijk gereageerd je eerst ingehouden om iets te doen 38.9% 61.1% 0.0% Als dit gebeurde, heb je (alle scholen) eerst niets gedaan onmiddellijk gereageerd je eerst ingehouden om iets te doen 44.2% 37.8% 18% Tabel 4 Later heb je (uw school) (15) niets gedaan gereageerd je ingehouden om iets te doen 26.7% 46.7% 26.7% Later heb je (alle scholen) niets gedaan gereageerd je ingehouden om iets te doen 51.6% 31.3% 17.1%

Tabel 5 Als je onmiddellijk hebt gereageerd, hoe heb je dan gereageerd? (9) 1. Fysiek (schoppen, slaan, duwen ) 0.0% 1.3% 2. Elke verbale reactie, behalve uitschelden 77.8% 68.8% 3. Uitschelden 0.0% 5.5% 4. Met een volwassene op school praten (directie, 11.1% 3.7% leerkracht, ) 5. Met ouders/vrienden/iemand anders praten 0.0% 4.0% 6. Er om lachen 0.0% 0.6% 7. Hetzelfde doen 0.0% 0.8% 8. Boos worden 11.1% 12.7% 9. Weet ik niet 0.0% 0.7% 10. Rest 0.0% 1.9% Tabel 6 Als je later hebt gereageerd, hoe heb je dan gereageerd? (5) 1. Fysiek (schoppen, slaan, duwen ) 0.0% 1.3% 2. Elke verbale reactie, behalve uitschelden 40.0% 49.8% 3. Uitschelden 0.0% 5.3% 4. Met een volwassene op school praten (directie, 20.0% 12.0% leerkracht, ) 5. Met ouders/vrienden/iemand anders praten 20.0% 14.0% 6. Er om lachen 0.0% 0.8% 7. Hetzelfde doen 0.0% 0.3% 8. Boos worden 20.0% 9.9% 9. Weet ik niet 0.0% 0.7% 10. Rest 0.0% 5.8%

1.5. Zich thuis voelen op school De schaal die het zich thuis voelen op school meet, bevat verschillende vragen. In deze schaal zitten er verschillende dimensies die elk naar iets anders peilen. Om u een zo gedetailleerd beeld te geven, geven we de resultaten weer van de verschillende dimensies. Aan de leerlingen werd gevraagd: Ben je akkoord met volgende uitspraken? (helemaal niet akkoord, niet akkoord, tussenin, akkoord, helemaal akkoord) 1.5.1. Leerling-Leerkracht relatie Deze schaal meet de perceptie die leerlingen hebben over de steun die ze krijgen van leerkrachten (volwassenen) op school. Ze bevat volgende items: Wanneer ik ergens goed in ben, wordt dit hier ook opgemerkt. De meeste leerkrachten zijn geïnteresseerd in mij. Er is zeker één volwassene op school waarmee ik kan praten als ik een probleem heb. Ik word met evenveel respect behandeld als andere leerlingen. De mensen op school weten dat ik goed werk kan leveren. De leerkrachten respecteren mij. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe positiever ze staan tegenover de rol van leerkrachten (volwassenen) op school. 7,8 7,6 7,4 7,2 7 6,8 6,6 6,4

1.5.2. Zich verbonden voelen met de school Deze schaal bevat volgende items: Ik voel me echt deel van deze school. Ik wou dat ik op een andere school zat. Ik ben trots om op deze school te zitten. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe meer ze zich een deel voelen van de school. 6,6 6,4 6,2 6 5,8 5,6 5,4

1.5.3. Mezelf zijn op school Deze schaal bevat volgende items: Iedereen op school is vriendelijk tegen mij. Ik kan echt mezelf zijn op deze school. De andere leerlingen aanvaarden mij zoals ik ben. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe meer de leerlingen het gevoel hebben dat ze echt zichzelf kunnen zijn. 8 7,8 7,6 7,4 7,2 7 6,8 6,6

1.5.4. Niet mezelf zijn op school Deze schaal bevat volgende items: Mensen als ik worden hier moeilijk aanvaard. Soms heb ik het gevoel dat ik hier niet pas. De leerkrachten op school zijn niet geïnteresseerd in mensen zoals ik. Ik voel me anders dan de meeste leerlingen hier. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe meer ze het gevoel hebben dat ze niet aanvaard worden op school.! Dus hoe lager de leerlingen hierop scoren, hoe beter. Opmerking hierbij. Uit de gegevens blijkt dat het voor de leerlingen niet zo is dat ze zich helemaal aanvaard voelen als ze zich niet anders voelen. Het is niet omdat je je niet het buitenbeentje voelt, dat je helemaal jezelf kunt zijn. 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5

1.6. Futiliteit Het gevoel van futiliteit is eigenlijk een gevoel van controle over het eigen functioneren in het schoolsysteem. Als leerlingen hoog scoren op de futiliteitsschaal dan betekent dit dat ze het gevoel hebben dat hun slagen op school niet in hun eigen handen ligt. Ze voelen zich een pion in het systeem. Belangrijk hierbij is dat ze zich niet alleen voelen in hun lot. Het gaat telkens om mensen zoals ik. ( In welke mate ben je akkoord met volgende uitspraken: helemaal niet akkoord, niet akkoord, tussenin, akkoord, helemaal akkoord ). Voor mensen als ik is er weinig kans dat we in het leven bereiken wat we graag willen. Mensen zoals ik zullen het nooit goed doen op school, zelfs al proberen we nog zo hard. Als ik hard werk, kan ik het goed doen op school. Leerlingen zoals ik hebben geen geluk op school. Hard werken op school heeft geen zin, een goede job is toch niet voor mensen zoals ik. Hoe hoger de leerlingen scoren, hoe sterker het futiliteitsgevoel.! Een lagere score is hier dus beter. 5 4,5 4 3,5 3 2,5

2. Vooroordelen bij de leerlingen van het derde middelbaar In dit deel meten we weer hoe etnocentrisch de leerlingen zijn en welke mate vooroordelen tegenover andere bevolkingsgroepen leven bij hen. Achtereenvolgens bespreken we: Etnocentrisme Vooroordelen

2.1. Etnocentrisme Etnocentrisme peilt naar het openstaan voor andere culturen. Hoe etnocentrischer iemand is, hoe meer die gericht is op zijn eigen cultuur en zich afsluit voor andere culturen. ( In welke mate ben je akkoord met volgende uitspraken: helemaal niet akkoord, niet akkoord, tussenin, akkoord, helemaal akkoord ) De aanwezigheid van verschillende culturen maakt onze samenleving interessanter. Mensen uit verschillende culturen hebben best zo weinig mogelijk contact met elkaar. Ik vind dat we veel kunnen bijleren van mensen uit andere culturen. Als we allemaal goed willen samenleven, moeten verschillende culturen elkaar respecteren. Er is in ons land te weinig begrip voor mensen met een andere cultuur. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe minder zij openstaan voor andere culturen.! Een lagere score is hier dus beter. 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5

2.2. Vooroordelen Bij deze vraag hebben we de vooroordelen van de leerlingen tegenover 3 verschillende bevolkingsgroepen bevraagd, namelijk Oost-Europeanen, Turken en Marokkanen. Volgende vooroordelen werden bevraagd: ( Duid voor elke uitspraak aan of je akkoord bent of niet. Het gaat om jouw persoonlijk mening. Helemaal niet akkoord, niet akkoord, tussenin, akkoord, helemaal akkoord ) Oost-Europeanen zijn over het algemeen onbetrouwbaar. Oost-Europeanen werken mee aan de rijkdom van België. Oost-Europeanen komen in België profiteren van de sociale zekerheid. Oost-Europeanen nemen het werk af van de andere mensen in België. In sommige buurten doet de overheid te veel voor Oost-Europeanen en te weinig voor de andere mensen. Oost-Europanen zijn een bedreiging voor onze cultuur en gebruiken. Dezelfde vragen werden ook gesteld met betrekking tot Turken en Marokkanen. Hoe hoger de leerlingen hierop scoren, hoe meer zij bevooroordeeld zijn.! Een lagere score is hier dus beter. We hebben er ook voor gezorgd dat de grafieken op de verticale as telkens lopen van 2.5 tot 8.5, zodat u gemakkelijk de grafieken onderling kunt vergelijken. Vooroordelen tegenover Oost-Europeanen 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5

Vooroordelen tegenover Turken 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5 Vooroordelen tegenover Marokkanen 8,5 7,5 6,5 5,5 4,5 3,5 2,5