CO2-prestatieladder niveau 3. Keteninitiatief, onderdeel D.

CO2-prestatieladder niveau 3. Keteninitiatief, onderdeel D. Breukelen, 9 december Peggy Nab Akkoord namens directie Datum: 11-12-2015 Handtekening:

0. Inhoud 0. Inhoud... 2 1.Inleiding... 3 1.1 Over dit document... 3 1.2 Betrokkenen... 3 2. De Vereniging van Waterbouwers... 4 2.1 Beschrijving... 4 2.2 Werkgroep duurzaamheid... 4 2.2.1. Deelnemers... 5 2.2.2 Dossiers van de werkgroep duurzaamheid... 5 2.2.3 betekenis van de resultaten van de werkgroep duurzaamheid voor Cor Nab B.V... 6 2.3 Conclusie... 6 2.4 Ontwikkelingen 2015... 6 3. De ontwateringsplaat... 7 3.1 De samenwerking... 7 3.2 Het doel... 7 3.3 De aanpak... 8 3.4 De voortgang van de ontwateringsplaat in 2015... 8 4. SKAO... 9 5. Budget... 10 6. Doelstellingen... 10

1.Inleiding 1.1 Over dit document In dit document worden de keteninitiatieven van Cor Nab B.V. omschreven. Door middel van het keteninitiatief wordt aangetoond dat er geïnvesteerd wordt in samenwerking. Doeleinde van deze samenwerking is een branchereductie van CO2. De samenwerking bestaat uit de deling van kennis opgedaan in het eigen bedrijf. Voor de introductie van de CO2-pretatieladder binnen Cor Nab B.V. was er van dergelijk initiatief nog geen sprake. Voordat dit document tot stand kon komen is er onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en zijn er diverse stappen gezet om aan de gestelde eisen te voldoen. In dit document worden de initiatieven besproken waar Cor Nab B.V. inmiddels aan deel neemt. Naast deze specificatie is tevens het beschikbare budget weergeven. 1.2 Betrokkenen Bij de totstandkoming van dit document zijn betrokken: Peggy Nab Sven Hiskemuller van der Zijden

2. De Vereniging van Waterbouwers Voordat Cor Nab B.V. de CO2-prestatieladder kon toepassen op de organisatie diende er eerst een geschikt initiatief opgesteld te worden. Het doel was het vinden van een initiatief dat paste bij de huidige werkzaamheden en bedrijfsvoering zodat het initiatief snel geïmplementeerd kon worden. Na onderzoek bleken er een aantal mogelijkheden te zijn waarop dit initiatief invulling kon krijgen. Na evaluatie van een aantal alternatieven bleek een initiatief van de Vereniging van Waterbouwers het meest te voldoen aan de gestelde eisen. In de loop van het jaar 2015 is gebleken dat de vereniging van waterbouwers een grote bron van kennis ter beschikking heeft. 2.1 Beschrijving De Vereniging van Waterbouwers vertegenwoordigd 95% van de omzet in de waterbouw. Veel van de leden zijn, evenals Cor Nab B.V., MKB bedrijven. De vereniging vertegenwoordigd de aangesloten organisaties op verschillende niveaus, daarnaast is ook participatie van groot belang voor de vereniging. De vereniging participeert in een divers aantal organisaties en initiatieven vanuit een strategisch belang. De vereniging volgt de ontwikkelingen van SKAO op de voet en neemt indien nodig initiatief ten bate van verbeteringen. Zo heeft de vereniging op de participatie in samenwerking met Bouwend Nederland, de Vereniging van Infrabedrijven MKB Nederland en UNETO-VNI een aantal zorgen over de uitwerking van de ladder op projectniveau geuit. Deze zorgen zijn verwoord in een brief die genoemde organisaties op 15 maart 2011 gezamenlijk aan ProRail en Rijkswaterstaat hebben gestuurd. Naar aanleiding van de brief heeft is er een gesprek gevoerd ten bate van de verbetering van het handboek. Naast de vertegenwoordiging en participatie heeft de vereniging voor de lidbedrijven diverse kerngroepen en werkgroepen opgericht. De Kerngroepen en werkgroepen bestaan uit een vertegenwoordiging van medewerkers van de lidbedrijven. In de Kerngroepen en werkgroepen worden relevante ontwikkelingen besproken en standpunten van de Vereniging van Waterbouwers voorbereid. Zij rapporteren alle direct of indirect aan het bestuur van de Vereniging van Waterbouwers. 2.2 Werkgroep duurzaamheid Een van de werkgroepen is de werkgroep duurzaamheid. De werkgroep duurzaamheid denkt mee in de duurzaamheidontwikkelingen bij, voor de waterbouw relevante, opdrachtgevers en wetgever. Belangrijke onderwerpen zijn: de ontwikkeling van DuboCalc, de CO2-ladder, de Agentschap NL duurzaamheidcriteria en toepassing in EMVI-criteria. De werkgroep duurzaamheid rapporteert haar bevindingen aan de kerngroep markt. Vanuit deze kerngroep worden leden geadviseerd, opdrachtgevers geïnformeerd en wordt er gepubliceerd. Cor Nab B.V. neemt vanaf heden ook mee aan de werkgroep duurzaamheid.

2.2.1. Deelnemers Aan de werkgroep duurzaamheid nemen de volgende organisaties mee: Zeeuwse Stromen Van Oord De Vries & van de Wiel De Klerk Van den Herik Boskalis Bunnik Schep Hakkers Voorzitter/Secretaris is Mevrouw Fay van Dongen, van de Vereniging van Waterbouwers. 2.2.2 Dossiers van de werkgroep duurzaamheid Momenteel zijn er twee dossiers waar de werkgroep duurzaamheid aan werkt. Deze dossiers staan beschreven in de volgende paragraaf. Allereerst is er het initiatief Building with Nature. De waterbouwers Boskalis en Van Oord hebben het initiatief tot dit programma genomen en hebben een vereniging opgericht welke de veelzijdigheid van de Building with Nature opgave onderstreept. Deze vereniging vormt een brede vertegenwoordiging van de Nederlandse waterbouwsector. Building with Nature is gericht op het maken van de volgende stap in de waterbouw: van defensieve ontwerpmethoden die gericht zijn op het minimaliseren van negatieve effecten naar ontwerpmethoden en ontwerpen die zich richten op het maximaliseren van systeempotenties. Het gaat om planontwikkeling waarbij beleidsmakers, ontwerpers, uitvoerders en beheerders van projecten gezamenlijk oogmerken als veiligheid, natuurlijkheid, economisch potentieel, leefbaarheid en duurzaamheid met elkaar verenigen en elkaar laten versterken. We gaan leren bouwen met de natuur, in plaats van bouwen met beperking van de gevolgen voor de natuur. Naast het Building with Nature programma wordt er ook onderzoek gedaan in het duurzaam inkopen. Duurzaam inkopen betekent dat de opdrachtgever niet alleen naar de prijskwaliteitverhouding kijkt van producten, maar ook let op milieucriteria (energie/materialen) en sociale aspecten (bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden). In haar inkoopstrategie heeft Rijkswaterstaat ervoor gekozen te voldoen aan wettelijk voorgeschreven minimum eisen voor duurzaamheid. Daarnaast ontwikkelt zij nieuwe methodes om de duurzaamheid van grond-, weg-, en waterbouwkundige werken te beoordelen. Andere opdrachtgevers als waterschappen en gemeenten hebben aangegeven deze trend te willen volgen. De Vereniging van Waterbouwers is voorstander van duurzame en innovatieve waterbouw. Duurzaamheidambities zetten de waterbouwers aan tot innovatie en creativiteit en bieden goede kansen voor individuele bedrijven om zich te onderscheiden. Het is van groot belang dat bij de ontwikkeling van duurzaamheidcriteria aandacht wordt besteed aan eenduidige instrumenten die gebruikt kunnen worden door alle opdrachtgevers. Daarbij dient eveneens rekening te worden gehouden met het internationale karakter van de waterbouw.

2.2.3 betekenis van de resultaten van de werkgroep duurzaamheid voor Cor Nab B.V. Als lid van de Vereniging van Waterbouwers komt er een grote hoeveelheid informatie beschikbaar voor de organisatie. Deze informatie zal gefilterd moeten worden op voor Cor Nab B.V. relevante zaken. Onder andere de reeds bekende onderzoeken naar duurzaamheid zullen tot deze relevante informatie behoren. Doeleinde is om de informatie mee te nemen in toekomstige reductiemaatregelen. Daarnaast wordt de informatie over duurzaamheid geïmplementeerd in de besluitvorming. Naast de reeds afgeronde onderzoeken zijn er ook onderzoeken in de werkgroep duurzaamheid die nog lopend zijn. Cor Nab B.V. zal op waar mogelijk nog deelnemen aan deze onderzoeken. Daarnaast zal in het vervolg van de onderzoeken vanaf het begin deelgenomen worden. 2.3 Conclusie De Vereniging van Waterbouwers biedt Cor Nab B.V. nieuwe kansen zich te ontwikkelen als duurzame organisatie. De bevindingen van de vereniging moeten echter nog wel worden geïmplementeerd. Deze implementatie zal enige tijd duren. Tot die tijd zal Cor Nab B.V. waar mogelijk al actie ondernemen. De gewenste actieve deelname die Cor Nab B.V. in het oog heeft zal zich echter enige tijd moeten ontwikkelen. Doeleinde voor de lange termijn is dan ook de profilering in de vereniging en werkgroep duurzaamheid waar de doelstelling voor de korte termijn voornamelijk het doorvoeren van kennis van de vereniging is. 2.4 Ontwikkelingen 2015 De vereniging van Waterbouwers is in het afgelopen jaar een organisatie gebleken welke een grote hoeveelheid kennis tot haar beschikking heeft. Deze kennis is voor Cor Nab B.V. bruikbaar in de ontwikkelingen betreft haar duurzame doelstellingen en indien mogelijk wordt deze daarom ook toegepast. Zowel in het openbare deel van deze kennis als het afgeschermde deel van deze kennis, welke alleen beschikbaar is voor leden, zijn zeer veel bruikbare onderzoeken en publicaties te vinden. De werkgroep duurzaamheid komt nog steeds meerdere malen bij elkaar. De ambitie van Cor Nab B.V. is om hier komend jaar actiever bij betrokken te zijn, vanwege personeelswisselingen is dit het afgelopen jaar minder gebeurt dan op voorhand verwacht. Als bewijsvoering zijn diverse verslagen aangedragen van diverse vergaderingen en bijeenkosmten.

3. De ontwateringsplaat Sinds de oprichting van Cor Nab B.V. werkt de organisatie met hardhout. Veel van dit hardhout wordt geplaatst in en rondom het water. Officieel is de levensduur van dit hout 25 tot 50 jaar, echter is er in de praktijk een risico op versnelde degradatie. Deze versnelde degradatie komt met name door aantasting door bepaalde soorten schimmels en bacteriën Aanleiding hiervoor is vochttransport op en in het hout. Daardoor ontstaat een hoog houtvochtgehalte waar de schimmels en bacteriën zich in kunnen ontwikkelen. Degradatie komt voornamelijk voor op en rond de waterlijn omdat daar een frequente afwisseling is van water en lucht. Door toepassing van de ontwateringsplaat wordt degradatie voorkomen. Het voordeel hiervan is de duurzaamheid van het totale product. Vanwege een reductie in het onderhoud wordt zowel de CO 2 -uitstoot gereduceerd in de totale branche. Daarnaast betekend het voor de opdrachtgever dat ze een verlaging van de TCO (Total costs of ownership) kunnen realiseren. 3.1 De samenwerking De ontwateringsplaat is reeds getest in de fabriek en wordt door het onderstaande samenwerkingsverband (het technologisch cluster) getest in de praktijk: Koninklijke Wijma Nebest De Vries Werkendam Cellwood Innovation Cor Nab B.V. TNO Gemeente Rotterdam Rijkswaterstaat 3.2 Het doel Doel van de samenwerking is als volgt: Hoe zit het met de constructieve belasting van de samengestelde delen waarbij de plaat is toegepast; Welke verbindingstechnieken kunnen/mogen worden gebruikt; Op welke wijze kan de verlenging van de levensduur van de constructie met toepassing van de plaat worden berekend; Kan de vormgeving van de plaat worden verbeterd.

3.3 De aanpak De aanpak is opgebouwd uit de volgende 6 stappen: 1. Er zullen de volgende van communicatie gevoerd worden: Lezingen & brainstormsessies voor kennisoverdracht / - uitwisseling over: Hout(constructies) Duurzaamheidsaspecten Bestaande / toegepaste mogelijkheden om degradatie te voorkomen Eisen en ervaringen van opdrachtgevers 2. Bespreking aantal casussen + performance (eventuele resultaten van uitgevoerde ingrepen) 3. Inventarisatie van ontbrekende kennis 4. Uitwerken suggesties van technieken om tot beoogde verbetering / verlaging TCO te komen 5. Selectie van proefprojecten om verbeterde technieken toe te passen. 6. De ingebrachte kennis, zal via lezingen en publicaties onder GWW-aannemers en opdrachtgevers voor dergelijke houtconstructies worden verspreid. 3.4 De voortgang van de ontwateringsplaat in 2015 In de loop van 2015 is de ontwateringsplaat uitvoering getest in de praktijk. De laatste wijziging is begin november toegepast waarna de ontwateringsplaat is verplaatst naar de het Houtdok, een drijvend houten platform in de Dokhaven van Rotterdam. Cor Nab B.V. is het afgelopen jaar actief betrokken geweest bij het doorontwikkelen van de ontwateringsplaat. De rol van Cor Nab B.V. in dit proces was voornamelijk het delen van ervaring in de praktijk betreft het degraderen van kwaliteit van bestaande materialen en constructies. Met deze kennis is de ontwateringsplaat verder doorontwikkeld. Zo zijn er onder andere inkepingen in de plaat aangebracht welke het water beter afvoeren ten behoeve van de kwaliteit. Daarnaast heeft Cor Nab B.V. middels de deelname aan het technologisch cluster (inmiddels Technologiecluster, TC) kennis gedeeld betreft de bruikbaarheid van de ontwateringsplaat in praktijk. Middels deze kennis is de Ontwateringplaat zodanig ontwerpen dat die eenvoudig is aan te brengen en kosteneffectief is en blijft. Momenteel loopt het onderzoek naar de geplaatste ontwateringsplaat, gekeken wordt of de kwaliteit van de plaat beter blijft dan de reguliere materialen. Eindverantwoordelijk voor de rapportage van deze voortgang is TNO, de resultaten van dit onderzoek zijn nog niet bekend. De eerdere testen van de ontwateringsplaat, welke nog werden uitgevoerd in Katwijk, zijn dusdanig als positief ervaren dat er sinds maart 2015 een eerste model op de markt is gebracht.

Meer informatie over dit keteninitiatief is inmiddels ook online te vinden op de website van TNO. Op deze site wordt Cor Nab B.V. meerdere malen benoemd als kennispartner. 4. SKAO Prorail heeft enkele jaren geleden de CO2-prestatieladder ontwikkeld en deze in 2009 toegevoegd aan haar lijst met gunningcriteria. De CO2-prestatieladder heeft als doeleinde dat de inschrijvende organisatie goed inzicht heeft in haar CO2-uitstoot, en daarnaast stimuleert het de organisatie om dit verbruik te reduceren. Inmiddels is de verantwoording voor de CO2-prestatieladder overgedragen aan de Onafhankelijke Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO). Deze Stichting is verantwoordelijk voor alle zaken de ladder betreffende: het gebruik, de doorontwikkeling, het beheer van het certificeringschema en de verbreding van deelnemende sectoren. Dat duurzaamheid steeds belangrijker wordt voor opdrachtgevers ziet Cor Nab B.V. onder andere terug door de gestelde eisen in de zogenaamde EMVI aanbestedingen. Daarnaast is het CO2-bewustcertificaat een steeds vaker terugkerende eis van opdrachtgevers. Cor Nab B.V. heeft als organisatie altijd haar best gedaan om de CO2-uitstoot tot een minimum te beperken. Door middel van de CO2-prestatieladder en het daarbij behorende CO2- bewustcertificaat ziet Cor Nab B.V. een goede mogelijkheid om deze ambitie tastbaar te maken.

5. Budget 6. Doelstellingen Onderdeel D Het bedrijf weet welke ontwikkelinitiatieven er zijn die potentieel maatregelen kunnen opleveren die relevant zijn voor het bedrijf. Het management heeft uitspraken gedaan over eventuele deelname aan deze initiatieven In het managementoverleg worden deze vaak meegenomen. Echter is er voor de CO 2 - prestatieladder een apart overleg ingepland welke 2 maal per jaar wordt gehouden. Aan deze eis wordt daarmee voldaan. Het bedrijf weet welke informatie van nut kan zijn voor zijn projecten (gekoppeld aan 2.B en 2.C) en neemt deel aan een initiatief dat beantwoordt aan de eigen kennisbehoefte Cor Nab B.V. neemt middels diverse initiatieven haar verantwoordelijkheid in deze. Zie ID 3D. Het bedrijf draagt bij aan en maakt gebruik van de ontwikkeling van nieuwe kennis, in samenwerking met anderen, gericht op potentieel effectieve reductiemaatregelen De output van de vereniging van waterbouwers valt tegen, echter is het nog steeds een goede bron van kennis voor Cor Nab B.V. en zullen we hier in de toekomst meer uit kunnen halen. Cor Nab B.V. neemt daarnaast actief deel aan de ontwikkeling van nieuwe kennis vanwaar er zeker aan deze eis wordt voldaan.