OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN HERGEBRUIK VAN MATERIALEN EN BOUWELEMENTEN HERFST 2018 Herbruikbare elementen in een bouwproject implementeren Victor MEESTERS - Rotor
2 DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE N Een reeks concrete pistes voorstellen om de opdrachtgever of de ontwerper te helpen hergebruikmaterialen in een nieuwbouw te implementeren Het gaat niet om een mirakelmethode maar om een reeks actiemiddelen uit de praktijk
3 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
4 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
5 SCENARIO 1: HERGEBRUIK VAN DE MATERIALEN TER PLAATSE N Het hergebruik ter plaatse houdt in dat het demonteren en het opnieuw aanwenden van de elementen nauwkeurig in het bestek moeten worden beschreven. Vaak moet er ook rekening worden gehouden met een zeker breekpercentage (materialen kunnen breken bij het demonteren), en er moeten dikwijls inrichtingen voor de voorlopige opslag van de materialen worden voorzien. ^ Nieuwe gevel met sierelementen uit natuursteen afkomstig van het klooster dat eerder op de site stond. Hild und K Architekten, Wohnungen am Klostergarten Lehel < Paden aangelegd met de oude grafstenen van de begraafplaats, Georges Henripark, Woluwe Architecten Jean-Noël Capart en Jacques Boulanger-Français
6 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
7 SCENARIO 2: DE ARCHITECT GAAT ACTIEF OP ZOEK NAAR HERGEBRUIKMATERIALEN N In dit geval identificeert de architect alternatieve materiaalbronnen: productie- afdankertjes, industriële afvalstoffen, materialen vrijgekomen door afbraakwerken in de buurt, enz. N Hij ontwerpt zijn project op basis van deze materialen en organiseert het hergebruik ervan N Opgepast: architect aannemer ^ Speelplein uitgevoerd met afgedankte schoepen van windturbines. 2012 Architecten, Wikado speeltuin, Rotterdam < Huis waarvan de structuur en de vloeren uit delen van een oude weginfrastructuur bestaan. SsD Architecture, Big Dig House, Boston
8 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
9 SCENARIO 3: DE AANNEMER STELT TWEEDEHANDS MATERIALEN VOOR N Een aannemer die renovatie- of afbraakwerken beheert, wordt voortdurend geconfronteerd met materialen in goede staat die moeten worden afgevoerd. Hij kan ze naar zijn opslagplaats brengen en ze voor zijn volgende bouwproject voorstellen, zodat de klant kan besparen. > Voorraden van een Brussels recuperatiebedrijf; materialen die op verschillende plaatsen werden gerecupereerd.
10 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
11 SCENARIO 4: DE OPDRACHTGEVER BEZIT (OF KOOPT) GEBRUIKTE MATERIALEN, DIE HIJ DOOR DE AANNEMER LAAT PLAATSEN N Voorbeelden van materiaalbronnen: Websites met tweedehands materialen (P2P) Voorraden van de gemeente, Enz.
12 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
13 SCENARIO 5: VIA EEN GESPECIALISEERDE WEDERVERKOPER N De hergebruikmaterialen die bij een wederverkoper worden aangekocht, kunnen in bepaalde gevallen worden voorgeschreven en gebruikt zoals nieuwe materialen. De gevel van de Raad van Europa in Brussel bestaat uit honderden oude ramen aangekocht bij Antiekbouw (Ieper). Architecten Samyn and partners v ^ Vloer uit oude eiken planken, geleverd en geplaatst door Corvelyn nv. Architect Jo Lamberts. Source/bron: Building and renovating with reclaimed materials
14 DE ORGANISATIE VAN EEN PROJECT De rol van de verschillende actoren van een bouwproject
15 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
16 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN
17 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Bij een offerteaanvraag voor een ontwerpopdracht of voor een opdracht voor werken N 1. De opdrachtgever maakt duidelijk dat hij interesse heeft voor hergebruik. Hij vraagt de ontwerper en/of de uitvoerders van de werken een ambitieuze maar realistische aanpak voor te stellen. N Er zijn verscheidene actiepistes mogelijk: Gebouwstructuren/-delen behouden De herbruikbare elementen afkomstig van de afbraakwerken optimaal beheren (en hierbij hergebruikketens inschakelen) Elementen ter plaatse hergebruiken Hergebruikproducten aanwenden als alternatieven voor nieuwe producten
18 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Bij een offerteaanvraag voor een ontwerpopdracht of voor een opdracht voor werken N 2. De opdrachtgever definieert een becijferd ambitieniveau m.b.t. het hergebruik. N Deze aanpak is vooral relevant voor vrij eenvoudige werken en/of voor werken waarvoor de opdrachtgever over interne expertise beschikt N Een voorbeeld: voor de inrichting van een bepaalde ruimte vraagt de opdrachtgever herbruikbare bestratingsmaterialen aan te wenden voor meer dan 50 % van de oppervlakte. Ja, maar hoe kan dit percentage worden uitgedrukt voor complexere gevallen?
19 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Een hergebruikpercentage uitdrukken N Massa, volume, financiële waarde? N De methode van de recycled content (1) N Voordelen van de methode: Ze houdt rekening met factoren i.v.m. de kwaliteit en de financiële waarde Ze is gebaseerd op bestaande gegevens Ze laat toe snel de quick wins te identificeren Ze is compatibel met recycling en hergebruik (1) WRAP, Setting a requirement for recycled content in building projects. Guidance for clients, design teams and contractors. Waste & Resources Action Programme, 2008
20 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Recycled content N Recycled content by value is a function of the material value of a component, the quantity used and the percentage of the component by mass that is derived from recycled content. (bron: Setting a requirement for recycled content in building projects. Guidance for clients, design teams and contractors ) Een voorbeeld: Element A Het project omvat 10 m² van element A. Dit element heeft een eenheidsprijs van 100 per m² en het bevat 20 % gerecycleerd materiaal. De waarde van de gerecycleerde inhoud wordt als volgt berekend: 100 ( /m²) * 10 (m²) * 20 % = 200, d.w.z. 20 % van de totale waarde van deze post
21 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Recycled content N De WRAP-methode suggereert dat een herbruikbaar element automatisch gelijkstaat met een 100 % gerecycleerde inhoud. Een voorbeeld: Bekijken we nogmaals dezelfde post maar met het element A => het equivalent van A in hergebruik De waarde van de gerecycleerde inhoud van A wordt als volgt berekend: 100 ( /m²) * 10 (m²) * 100 % = 1000, => 100 % van de totale waarde van deze post!
22 AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN Recycled content N De methode kan vrij makkelijk in een klassieke opmeting worden geïntegreerd: Componenten Hoeveelhei d in het project Eenheidswaarde Gerecycleerd e inhoud ( % in de samenstellin g) Waarde van de gerecycleerde inhoud ( ) Component A 100 m² 120 per m² 20 % 2.400 Component B (hergebruik) 60 m² 75 per m² 100 % 4.500 Component C 15 m³ 100 per m³ 0 % 0 Totaal ( ) 18.000 6.900 Totaal (%) 100 38 %
23 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
24 OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN
25 GEVAL 1: BINNENINRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM OP DE SITE VAN DE OUDE SLACHTHUIZEN VAN BOMEL, NAMEN Datum: 2014-2015 Opdrachtgever: Théâtre de Namur asbl Ontwerp en uitvoering: ROTOR N Opdracht voor binneninrichting (decoratie, meubilering en uitrusting van het centrum); N Het bestek vraagt uitdrukkelijk een groot deel hergebruikmaterialen te integreren; N Selectie op basis van een methodologienota en niet op basis van een definitief plan; N Als D&B-opdracht (design & build) gegund aan een team dat met het ontwerp en de uitvoering van de inrichtingen werd belast.
26 GEVAL 1: BINNENINRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM OP DE SITE VAN DE OUDE SLACHTHUIZEN VAN BOMEL, NAMEN
27 GEVAL 1: BINNENINRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM OP DE SITE VAN DE OUDE SLACHTHUIZEN VAN BOMEL, NAMEN
28 GEVAL 1: BINNENINRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM OP DE SITE VAN DE OUDE SLACHTHUIZEN VAN BOMEL, NAMEN
29 GEVAL 1: BINNENINRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM OP DE SITE VAN DE OUDE SLACHTHUIZEN VAN BOMEL, NAMEN
30 GEVAL 2: STADSMEUBILAIR UIT HERGEBRUIKMATERIALEN, LIVERPOOLPLEIN, BRUSSEL Datum: 2012 Opdrachtgever: gemeente Molenbeek Ontwerp: Suède 36 Uitvoering: Recyclart N Opdracht in percelen: perceel 1 Funderingen, gegund aan een klassieke onderneming; perceel 2 Afwerking, gegund aan een sociale economie-onderneming; N Voor het deel Afwerking liet het door de architecten opgestelde bestek heel wat mogelijkheden open. N Het zoeken van de materialen en de gebruikstests gebeurden in dialoog met de verschillende projectactoren.
33 GEVAL 2: STADSMEUBILAIR UIT HERGEBRUIKMATERIALEN, LIVERPOOLPLEIN, BRUSSEL
34 GEVAL 3: TIJDELIJKE INRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM DEN DAM, OUDERGEM Datum: 2009 Opdrachtgever: VGC Ontwerp: Rotor N Afzonderlijke opdracht voor leveringen, voor tweedehands materialen N De aannemer plaatste materialen die reeds eigendom van de opdrachtgever waren.
36 GEVAL 3: TIJDELIJKE INRICHTING VAN HET CULTUREEL CENTRUM DEN DAM, OUDERGEM 03.05.01 Plaatsing van de recuperatiedeuren Algemeen: De opdrachtgever laat binnen een overeengekomen termijn een volle deur leveren (zoals in paragraaf.03.04 A gedefinieerd, exclusief de bevestigingen). De inschrijver is verantwoordelijk voor de inspectie en de plaatsing. Uitvoering: De inschrijver ziet de geleverde materialen grondig na binnen de 5 dagen na ontvangst. Hij brengt de opdrachtgever schriftelijk op de hoogte van alle opgemerkte gebreken. Blijft enige reactie uit, dan worden de materialen als volledig en functioneel beschouwd. De elementen worden genummerd en in de opmeting van de deuren en vensters opgenomen.
37 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
38 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
39 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN Bepaalde herbruikbare bouwmaterialen worden verhandeld via goed ingeburgerde en georganiseerde ketens. Ze kunnen in een bestek worden voorgeschreven en plaatsingsklaar op de bouwplaats worden geleverd, net zoals nieuwe materialen.
40 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
41 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
42 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
44 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
45 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN RAU, Regionaal Milieubedrijf, Cuijk BLAF architecten, DNA woning
46 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
48 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN De kasseien die op de markt voor hergebruikmaterialen te vinden zijn, zijn de klassieke afkomstig uit Belgische of Europese steengroeven. Momenteel gaan de kasseien die in recente jaren uit Azië werden ingevoerd, niet naar een hergebruikketen op het einde van hun levensduur.
49 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
50 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN Bij bepaalde handelaars worden de uiteinden van de boordstenen afgezaagd om gladde zijkanten te creëren.
51 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN > Boordstenen gebruikt als traptreden. Showroom van Van Camp NV > Boordstenen gebruikt als verkeersdrempels. Denis Dujardin - Maria Hendrikapark (Oostende). www.denisdujardin.be
52 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
53 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN De klinkers kunnen in combinatie met kasseien worden gelegd; hier werden op die manier parkeerplaatsen afgebakend.
54 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN
55 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN < De steenschotten uit massief hout worden in de productieketens voor holle betonblokken als mobiele dragers gebruikt. Na een bepaalde tijd zijn ze niet meer geschikt voor industriële doeleinden en vinden ze hun weg naar de markt voor hergebruikmaterialen als bouwmateriaal
56 HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN Beelden: www.leontinevanleeuwen.be
57 INHOUDSOPGAVE INLEIDING AMBITIES INZAKE HET HERGEBRUIK VAN BOUWELEMENTEN FORMULEREN OPDRACHTEN DEFINIËREN WAARIN HERBRUIKBARE BOUWELEMENTEN KUNNEN WORDEN OPGENOMEN HERBRUIKBARE ELEMENTEN VOORSCHRIJVEN ALS ALTERNATIEF VOOR NIEUWE PRODUCTEN REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
58 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
59 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Plaatsing in vrije lengten
60 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Plaatsing van het type opus incertum
61 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
62 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Specifieke behandeling voor de zones waarvoor strenge eisen gelden Centrale zone: hiervoor worden onregelmatigheden geduld Fietsstrook: moet goed vlak zijn
63 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Specifieke behandeling voor de zones waarvoor strenge eisen gelden Buitenschil = lucht-/regenscherm Binnenschil = thermische isolatie Raad van Europa, Brussel Architecten Samyn and partners www.samynandpartners.be
64 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Aan de latere demontagewerken denken N Keuze van de bouwelementen N Verbindingen N Documentatie N Enz. Laing building, New York, gebouwd in het midden van de 19e eeuw, gedemonteerd in de jaren 1970
65 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Al dan niet kiezen voor een "hergebruik-look Maritiem & Juttermuseum in Oudeschild
66 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN Ty Pren by Feilden Fowles
67 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
68 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
69 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
70 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
71 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
72 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
73 REALISATIES DIE DE INTEGRATIE VAN HERGEBRUIKMATERIALEN STIMULEREN
74 TOOLS Gids Duurzame Gebouwen Dossier Hergebruik-hertoepassing van bouwmateriaal Websites N Om het Vademecum voor hergebruik buiten de bouwsite te downloaden http://rotordb.org N Lijst van de handelaars van tweedehands bouwelementen http://opalis.be N Tweedehands artikelen en diensten verbonden aan het hergebruik van bouwelementen https://rotordc.com
75 CONTACT Victor MEESTERS Projecthoofd ROTOR + 33 676 825 575 victor.meesters@rotordb.org? DANK U VOOR UW AANDACHT