Unit-linked verzekeringen In het boek worden klassieke levensverzekeringen uitgebreid behandeld. Veel verzekeraars hebben er hier nog veel van in hun lopende boekhouding staan en reserveren ervoor op de wijze zoals beschreven is in het boek. Er bestaat echter nog een andere belangrijke groep levensverzekeringen die sinds de jaren 90 van de vorige eeuw snel populair geworden is. Beleggingsverzekeringen Ooit was De Waerdeye (thans onderdeel van ASR) de verzekeraar in Nederland die levensverzekeringen combineerde met beleggen. De beleggersverzekering was geboren. In het Angelsaksische werd hiermee ook geëxperimenteerd en de daar gebruikte Engelse termen zijn in Nederland overgenomen: de Unit-linked verzekering en de Universal Life verzekering. Met name deze verzekeringen hebben later het predicaat woekerpolis gekregen. Wij zullen hierna uitleggen hoe een dergelijke verzekering werkt. Unit-linked Bij een Unit-linked verzekering worden er units (in het Nederlands: participaties) verbonden (linked) met een levensverzekering, vrijwel altijd een tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden. Participaties zijn een soort aandelen in een beleggingsfonds. Als het een beursgenoteerd fonds is, dan kan de koers ervan op sites of in de krant opgezocht worden. Maar het kunnen ook interne fondsen van de verzekeraar zijn. Bij een Unit-linked verzekering geeft de klant op hoeveel kapitaal hij bij overlijden wenst te verzekeren én geeft hij een totaal bedrag aan periodieke (meestal maandelijkse of jaarlijkse) premies aan die hij wenst te sparen. De verzekeraar haalt uit de premie de gelijkblijvende premie voor het overlijdensrisico en een vergoeding voor te maken kosten. De rest wordt gebruikt om participaties in een beleggingsfonds aan te kopen. Wij geven een voorbeeld. Stel een 33-jarige man sluit een Unit-linked verzekering met een duur van 20 jaar en een kapitaal bij overlijden van 100.000. Hij wil per jaar 1.500 premie betalen. De verzekeraar rekent 10% van de premie als kostenvergoeding. De overlijdensrisicoverzekering wordt tegen gelijkblijvende premie betaald en de interest hiervoor is 3%. De gelijkblijvende risicoverzekering kost: NP = 100.000 A / = 100.000 0,024198 / 15,173 = 159,48 33 20 a 3320 De kostenvergoeding is 10% 1.500 = 150 Het jaarlijks te beleggen bedrag wordt: 1.500 150 159,48 = 1.190,52 Unit-linked verzekeringen 1
Dit bedrag wordt ook wel de spaarpremie genoemd. Stel de verzekeraar gaf 3% garantie op deze spaarpremie. Na 20 jaar krijgt de verzekerde dan gegarandeerd: 1.190,52 s n met n = 20. Dit is 1.190,52 27,676 = 32.949. Bij overlijden wordt 100.000 uitgekeerd plus de waarde van de beleggingen. Bij overlijden na 20 jaar wordt dus 132.949 uitgekeerd. Bij overleven na 20 jaar wordt alleen 32.949 uitgekeerd. Is er een groot verschil tussen deze Unit-linked verzekering en een traditionele verzekering? Wij geven ter vergelijk de premie voor het bovenstaande kapitaal ( 32.949) voor een gemengde verzekering met eerste kosten ter grootte van 350, 4% provisie over het verzekerde kapitaal, 25 per jaar doorlopende kosten (waarvan verondersteld mag worden dat ze halverwege het jaar worden gemaakt) en 2% incassokosten. En we verzekeren nog 100.000 32.949 = 67.051 extra aan overlijdensrisicokapitaal (waarover geen verdere kosten worden geheven). De brutopremie wordt: a ) / BP = (1,04 32.949 A + 67.051 A + 350 + 25 3320 33 20 3320 (0,98 a 3320 ) = 1.444,63 Dit is iets goedkoper dan de Unit-linked verzekering, maar de Unit-linked verzekering keert bij overlijden dan ook meer uit: 100.000 plus de waarde van de beleggingen. De nettopremie is: NP = (32.949 A + 67.051 A ) / 3320 33'20 a 3320 = 1.319,55 En dus wordt er jaarlijks 1.444,63 1.319,55 = 125,08 aan kosten betaald. Er is niets aan de hand, de Unit-linked verzekering en de traditionele verzekering zijn min of meer gelijkwaardig. De woekerpolis Nu gaat de verzekeraar in haar marketinguitingen zeggen dat de beleggingsfondsen op basis van historisch rendement 8% kunnen renderen. Nee nog meer, het is wel 10%! Dan is het geprognosticeerde kapitaal wel 75.005! Namelijk: 1.190,52 s n 10% = 1.190,52 63,002 = 75.005 De verzekeraar zegt er wel bij dat dit alleen kan in beleggingsfondsen die in aandelen beleggen en voor deze fondsen geeft de verzekeraar geen garantie. Bovendien is 75.005 wel veel ten opzichte van de gelijkblijvende gemengde verzekering. Dan kan er ook wel 20% aan kosten gevraagd worden. En aan- en verkoopkosten voor de beleggingsfondsen: 1%. Omdat de verzekeraar zelf de beleggingsfondsen beheert en daar ook kosten voor maakt, worden in het beleggingsfonds ook nog eens 5% kosten gemaakt. Per saldo worden nu al 27% kosten gevraagd. De te beleggen premie zakt naar 935,52 (namelijk: 1.500 0,27 1.500 NP = 1500 405 159,48 = 935,52). De onderliggende aandelen van het beleggingsfonds moeten nu al een rendement van ongeveer 12% per Unit-linked verzekeringen 2
jaar maken om de verhoging van de kosten te compenseren (ga maar na: 935,52 s n 12% = 75.495; bij 11% kom je nog maar uit op 66.669,97). Berekenen we het gemiddelde aandelenrendement tussen 1 januari 1990 en 31 december 2009, dan is dat 3,68% op aandelen (MSCI World index total return). We rekenen 2009 mee omdat 2009 een fors herstel op de verliezen uit 2008 liet zien. 2008 luidde met de scherpe koersdaling de start van de kredietcrisis in. 1990 was ook een slecht jaar, dus als we in 1991 beginnen, wordt het wat beter: 5,01%. Starten we in 1990 en eindigen we eind 2007 (dus voor de kredietcrisis) dan wordt het 5,89% en als we in 1991 starten 7,54%. In geen geval de benodigde 12%. Laten we eens uitgaan van 7,54% gedurende 20 jaar. De opbrengst wordt dan: 935,52 s n 7,54% = 935,52 46,775 = 43.759. Veel minder dan de voorgespiegelde 75.005 maar eigenlijk nog heel aardig ten opzichte van de traditionele verzekering. Hadden we pech en kregen we maar 3,68% gemiddelde interest, dan krijgen we maar 27.943. Bovendien rekende de verzekeraar veel kosten indien een klant van de verzekering af wilde. Dit alles bij elkaar is de woekerpolis gaan heten. De oorzaken zijn: consumenten wisten niet goed wat ze kochten onzekere prognoserendementen werden voorgespiegeld als vrijwel zeker niet transparante kostenstructuur en bovendien redelijk hoge kosten hoge kosten voor het voortijdig beëindigen van de polis tegenvallende beleggingsopbrengsten. De naam woekerpolis is voor het eerst gebruikt in een Radar-uitzending in 2006. Dit was dus nog vóór de kredietcrisis! Overigens hebben we gezien dat Unit-linked verzekeringen niet veel duurder hoeven te zijn dan traditionele verzekeringen. Traditionele verzekeringen zijn ook vrij duur. De provisie is hiervan een grote component. Bovendien vraagt de markt steeds meer transparantie. We hebben in hoofdstuk 5 gezien dat het best bewerkelijk is en kennis vraagt om te berekenen waar welk gedeelte van de premie naartoe gaat (zie bijvoorbeeld opgave 5.9). Het verbod op provisie is een rechtstreeks gevolg van de woekerpolis-affaire (en constructies als banksparen). In een later stadium kwamen ook traditionele verzekeringen onder vuur te liggen, namelijk toen de markt zich realiseerde dat ook traditionele verzekeringen hoge ingerekende kostenvergoedingen kennen. In het verleden was dit minder erg omdat verzekeraars over lange perioden 4% garandeerden en daar bovenop nog winstdeling gaven zodat het netto rendement van een verzekering heel redelijk kon zijn ten opzichte van sparen bij een bank. Nadat in de jaren 90 van de vorige eeuw de rente fors ging dalen, is dit omgeslagen. Momenteel worden er nauwelijks nog levensverzekeringen gesloten om te sparen of vermogen op te bouwen. Unit-linked verzekeringen 3
Nog een laatste opmerking over Unit-linked verzekeringen: er zijn vele varianten van ontwikkeld met vele soms verborgen kostencomponenten. Vaak werden ook de kosten versneld ingerekend: zo werd bijvoorbeeld de eerste jaren 40%-50% van de premie ingehouden en daarna 15%-20%. Je begrijpt dat je, als je na 3 jaar afkocht, niet veel meer overhield. De Universal Life polis is zo n variant van de Unit-linked verzekering. Ook met deze variant is gewoekerd. Universal Life polis: een echt praktijkvoorbeeld Bij een Universal Life polis wordt ook belegd in participaties. In deze variant wordt de premie in een depot gestort en worden premies voor overlijden en arbeidsongeschiktheid en de vergoedingen voor kosten weer uit het depot gehaald. De gelden in het depot worden dan belegd in participaties. Herman Couperus is in het bezit van een dergelijke polis die hij ooit kocht ter financiering van een aangekocht huis. Laten wij deze polis bespreken. De polis was nog in guldens. We hebben hem omgerekend naar euro s en hier en daar wat afgerond om het overzichtelijk te houden: de jaarlijkse premie is 1.523. Het kapitaal op het leven van Herman is 88.500, dat op het leven van zijn vrouw 45.000. Voor premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid wordt 8% van de premie gerekend. Voor de administratie rekent de verzekeraar 4,50 per maand. Voor incasso wordt bij jaarbetaling 4,00 per jaar gerekend. De beheerskosten voor de beleggingen zijn 0,25% tot 0,4% van de waarde. De verzekeraar houdt per jaar 2,5% van de premie in zonder te melden waarvoor. Tevens houdt de verzekeraar de eerste 5 jaar nog eens 29,5% in (in totaal 32,0%). Ook hier is onduidelijk waarvoor. Maar wij weten inmiddels natuurlijk wel waarvoor: voor de provisie aan het intermediair (dit geldt ook voor de 2,5%: doorlopende provisie). Per 1 januari 2012 is de waarde 14.791. De offerte had op basis van 8% rendement na 14 jaar 25.823 geprognosticeerd. Dat is het niet geworden, waarover later meer. Per 1 januari 2012 betaalt Herman 1.523 per jaar. De verzekeraar belegt 1.485. Welke overlevingstafels de verzekeraar hanteert is onbekend, maar aangezien de polis eind jaren 90 van de vorige eeuw is afgesloten liggen GBM9095 en GBV9095 voor de hand. We komen dan tot de volgende onttrekkingen: Voor Herman (man 47 jaar) geldt q 47 = 0,003174 (volgens GBM9095). Benodigd voor overlijden: 88.500 14.791 = 73.709. De premie hiervoor: Pr man = 73.709 * 0,003174 = 234. Voor zijn vrouw (45 jaar): q 45 = 0,001692 (volgens GBV9095)en het benodigd kapitaal bij overlijden is: 45.000 14.791 = 30.609. Dus de premie: Pr vrouw =30.609 * 0,001692 = 52. In totaal is dit 286 en de verzekeraar geeft ook 286 op (wat het weer wat waarschijnlijker maakt dat er inderdaad gerekend is met de overlevingstafels GBM9095 en GBV9095!). Unit-linked verzekeringen 4
Op de tafels GBM0308 en GBV0308 zouden de premies respectievelijk 170 en 48 geweest zijn, dus in totaal 218. Overgang op de nieuwe overlevingstafel zou Herman dus 68 schelen. De premie voor de premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid (het AOrisico) is: 8% * 1.523 = 122. De verzekeraar rekent aan kosten: 2,5% * 1.523 + 12 * 4,50 + 4 + 0,4% * 14.791 = 155. Op het overzicht staat echter 165. Hoe kan dit? Kijkend in het kostenoverzicht staat er 4,96 voor incassokosten, terwijl in de offerte 4,00 stond. De verzekeraar rekent 66,12 aan administratiekosten, terwijl Herman op 12 * 4,50 = 54 had gerekend. De verzekeraar heeft zijn kosten verhoogd! Mag dit? Ja, het mag want in de polisvoorwaarden staat dat de verzekeraar zijn kosten mag verhogen onder schriftelijke opgaaf van redenen (dit laatste is bij Hermans weten trouwens nooit gebeurd). Gezien het feit dat de polis op 1 januari 2012 14 jaar oud is, zijn de kosten zijn met 14 66,12/ 54-1 = 1,46% per jaar gestegen. Dit is eigenlijk niet onredelijk. We komen op een vergelijkbaar percentage als we de incassokosten bekijken: 14 4,96/ 4-1 = 1,55%. Voorts rekent de verzekeraar 63,85 aan beheerskosten. Dit is 63,85 / 14.791 = 0,432%. Het maximum was 0,4% maar waarschijnlijk neemt de verzekeraar een gemiddelde over het jaar. Conclusie: de verzekeraar doet wat zij beloofd heeft en mag dit alles ook doen volgens de polisvoorwaarden. We maken het overzicht over 2012: Startwaarde 1.1.2012: 14.791 Bij: premie 2012: 1.523 Af: premie overlijden: 286 premie voor AO-risico 122 kosten 165 aan/verkoop kosten (zie later) 8 Totaal af: 581 Subtotaal: start + bij + af: 15.733 2012 was een uitstekend beursjaar en de opbrengst is maar liefst 2.139. Ofwel: 2.139 / 15.733 = 13,6%! En dus is Hermans polis aan het eind van 2012 17.872 waard. Wel nog altijd veel minder dan de geprognosticeerde 29.097 na 15 jaar. Een paar opmerkingen 1 Universal life heeft dus als kenmerk dat per jaar de sterftekans gebruikt wordt waarbij de waarde van de beleggingen meegenomen worden (die ontvangen je nabestaanden immers sowieso na jouw overlijden). Blijft de waarde van het depot achter bij de verwachting, dan wordt er dus meer aan overlijdensrisicopremies betaald! 2 Verzekeraars onttrekken soms de verschuldigde premies uit de premiebetaling maar soms ook uit het depot zelf. Waarschijnlijk doet de verzekeraar dat hier ook, waardoor er dus aan- en verkoopkosten Unit-linked verzekeringen 5
bij komen. Bij Universal Life is de cyclus meestal een maand: dus per maand wordt 1/12 van het overlijdensrisico, de kosten e.d. onttrokken. Wat is Hermans opbrengst geweest? We nemen even aan dat de gemiddelde overlijdensrisicopremie 200 per jaar is geweest en dat de gemiddelde administratiekosten plus incassokosten 65 (dus de beheerskosten) zijn geweest. In eerdere jaren waren de sterftekansen lager maar het verzekerde bedrag iets hoger omdat het depot lager was. De eerste 5 jaar zijn de opbrengsten jaarlijks ongeveer 1.523 * (1 32%) 122 200 65 = 649. Na 5 jaar wordt dit: 1.523 * (1 2,5%) 122 200 65 = 1.098. Na 15 jaar levert dit een poliswaarde op ter grootte: 649 * s n Sm + 1.098 * s m, met n = 5 en m = 10. Hermans polis is nu 17.872 waard. Rekenen we met doelzoeken het bijbehorende interestpercentage uit, dan wordt dit 3,10%. Tsja, het is wel veel minder dan de 8% uit de offerte. De beleggingsfondsen van de verzekeraar halen in geen geval het rendement van de MSCI zoals we boven zagen. Rekenen we na op 8% dan komt er 26.056 uit. Dit is ook nog eens minder dan de genoemde 29.097. Waarschijnlijk rekende de verzekeraar in haar prognose van het voorbeeldkapitaal niet alle kosten door (bijvoorbeeld niet de beheerskosten!). Conclusie De verzekeraar heeft alle kostensoorten, premies en onttrekkingen genoemd. Dat is keurig en transparant. De verzekeraar rekent alles ook keurig in een jaarlijkse opgave van jaar tot jaar door. De verzekeraar heeft in haar offerte (of was dit het intermediair?) te rooskleurige opbrengsten voorgeschoteld: enerzijds door een te hoge interest te nemen en anderzijds door in de prognose te weinig kosten mee te nemen. Een andere vraag is: zijn de kosten en de risicopremies niet erg hoog? Het valt in ieder geval niet mee want Herman zit 39% onder de waarde uit de offerte! Vindt u dat deze verzekeraar hem een woekerpolis heeft verkocht? Unit-linked verzekeringen 6