De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 57 januari - februari - maart 2011

BELGIE-BELGIQUE P.B. P.P. ANTWERPEN X P409458 BG/9535 De Compostmeester De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 57 januari - februari - maart 2011 Info kort Digitaal tijdschrift Vier maal per jaar ontvang je het tijdschrift De Compostmeester in je brievenbus. Wil jij ook bijdragen aan de vermindering van de papierafvalberg? Dat kan. Er is nu ook een digitale versie van het tijdschrift verkrijgbaar. Wil jij je abonnement op de gedrukte versie van het tijdschrift beëindigen en een pdfversie van De Compostmeester per mail ontvangen? Stuur dan een mail naar info@vlaco.be met als onderwerp Tijdschrift digitaal met duidelijke vermelding van je naam en woonplaats. Zo ontvang je twee weken vooraleer het tijdschrift bij de anderen in de bus valt, jouw digitale versie per mail. Infomateriaal We blijven werken aan de uitbreiding van ons communicatiemateriaal. Eind februari 2011 kwamen we op de proppen met: drieluikfolder Thuiscomposteren in het compostvat drieluikfolder Thuiscomposteren in compostbakken brochure (64blz) Snoeihout verwerken in de kringlooptuin poster Kippen houden in de kringlooptuin Beste compostmeester Naast dit nummer mag je van ons dit jaar nog meer leesvoer verwachten. We breiden ons aanbod folders en brochures verder uit. Op deze manier proberen we iedere geïnteresseerde te bereiken. Posters voor de demoplaatsen, folders voor de bezoekers... Ook de jongsten komen aan hun trekken. Dat lees je in het artikel over het proefproject scholenwerking in Limburg. Zelfs tot in Senegal wordt de kennis van de compostmeester gewaardeerd. In de rubriek Grond-grondiger-gegrond onderwierpen de Vlaco-lesgevers verschillende hakselaars aan een test, en lees je de eerste testresultaten van een nieuw compostvat. En we eindigen ook deze editie met een interview. Veel leesgenot Vanaf nu kan je de folders en brochure bestellen of downloaden via www.vlaco.be (doorklikken naar Infomateriaal ). Elfriede Anthonissen Gerrit Van Dale Kristof Van Stichelen Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren Afgiftekantoor: ANTWERPEN X Afzenderadres: Vlaco vzw Kan. De Deckerstraat 37, 2800 Mechelen

Info Kort De nieuwe poster Kippen houden in de kringlooptuin kan je ook downloaden op www.vlaco.be of bestellen: Poster 6 Kippen houden in de kringlooptuin. Kippen helpen je om je gft te verwerken in eigen tuin. Aan de hand van foto s vergezeld van een beknopte uitleg kom je de essentie te weten over de kippenren, hok, legnest, voeder, scharrelbak, toom, indringers en ziekten Ook de posters die je vorig jaar in juni kon bestellen, bieden we terug aan. Poster 1 Thuiscomposteren : wat is compost, wat is composteerbaar, hoe verloopt de compostering, en welke composteersystemen (bak of vat) gebruik je best? Deze poster is een bundeling van de drie oude posters: 1. Kies het composteersysteem, 3. Afbraakorganismen - compostbakken, 4. compostvat. Poster 2 Grasbeheer : een gazon betekent niet alleen maaien, maar er zijn ook heel wat andere grasbeheermogelijkheden (hooiland, bollengrasland, mulchmaaien, traaggroeiend gras inzaaien ). Poster 3 Snoeihoutbeheer : gelaagdheid en plantafstanden spelen een belangrijke rol in het tuinonderhoud. Snoeihout kan je versnipperen, maar je kan er ook heel functioneel (composteren, als mulch gebruiken) of creatief mee omgaan (snipperwanden, plantvakken, takkenrillen, vlechtwerken ). Poster 4 Vaste planten : ook vaste planten en bodembedekkers zijn essentiële onderdelen van een kringlooptuin. Maar hoe kies je deze planten, hoe plant je ze aan en hoe onderhoud je ze? Poster 5 Compostgebruik : wat is compost, en hoe en wanneer gebruik je compost in de kringlooptuin? De posters zijn B1-formaat (70x100 cm), ogen fris in de vernieuwde eigentijdse Vlaco-huisstijl, zijn regen-, wind- en zonbestendig, en hebben een harde achtergrond (bi-light 2 mm). Deze posters zijn volwaardige vervangers van de vroegere posters op plaat, en vormen een belangrijk informatie-hulpmiddel voor je lokale compost-demoplaats of kringloop-bezoekerslocatie. De kostprijs bedraagt 75 euro per stuk, verzendingskosten inbegrepen. We bieden ook de mogelijkheid aan om oprolbare posters (zelfde formaat, vinyl, hoogwaardige kwaliteit en weerbestendig) aan te kopen. Deze kosten 35 euro per stuk, verzendingskosten inbegrepen. De posters zijn vanaf vandaag tot en met 10 april 2011 te bestellen via mail naar info@vlaco.be, met vermelding van de naam van de poster, de kwaliteit (hard of oprolbaar) en het aantal exemplaren per poster. We bundelen alle bestellingen en voeren tijdens april één gezamenlijke drukopdracht uit. Als er vóór 10 april besteld wordt, kunnen we de posters leveren vóór Juni Compostmaand. Harde ondergrond: 75/stuk Oprolbaar: 35/stuk Bestelperiode vervalt op: 10 april 2011 2 De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011

Juni Compostmaand 2011 Meer genieten in uw prachtige tuin! Zet de kringloop aan het werk! Zet de kringloop aan het werk! is de ondertitel van onze Juni Compostmaand-campagne. In negen tips vertellen we iedere tuinier dat je tijd en resten bespaart door kringlooptechnieken in de tuin toe te passen. Uit de voorgaande jaren plukten we de best-of en voegden tips toe over biodiversiteit, kippen en de grote kringloop via de professionele compostering. In het decembernummer kwamen de negen tips al aan bod. Ook dit jaar pakken we uit met een wedstrijd. De grijze man met de baard heeft lang genoeg in zijn luie stoel gezeten, tijd om hem er uit te wippen. Er zijn dan ook 26 FSC-ligstoelen te winnen in Vlaanderen! Net zoals vorige jaren krijgt je gemeente de mogelijkheid om gratis pakketten te bestellen met affiches, tipboekjes, wedstrijdformulieren, folders en brochures. De gemeentelijke bestellingen moeten vóór 18 maart bij de Intergemeentelijke vereniging verzameld worden. 2011 wordt de afsluiter van de vierjarencampagne Meer genieten in uw prachtige tuin. Na enkele jaren op rij verschillende aspecten van de kringlooptuin te belichten tijdens Juni Compostmaand (gras, snoeihout, vaste planten), is de Vlaming al een beetje vertrouwd met de term kringlooptuinieren en willen we in 2011 de kringlooptuin op zich in de kijker zetten. We kunnen dus alle kanten uit en verschillende kringlooptechnieken belichten, elk type tuin kan een kringlooptuin zijn: van stadstuin tot park, van strak tot natuurlijk Zolang er maar kringlooptips hun toepassing vinden. We gaan nooit de belerende toer op maar reiken de mensen ideeën en tips aan waar ze zelf uit kiezen wat het best bij hen en hun tuin past. Vanuit Vlaco stimuleren we de samenwerking met andere organisaties. Bioforum focust op de bioweek van 4 tot 12 juni. Velt organiseert hun eco-tuinenweekend op 4 en 5 juni. Landelijke Gilden organiseert Open Tuinen in het laatste weekend op 25 en 26 juni. We bezorgden onze (inter)gemeentelijke contacten een handleiding en tips voor het organiseren van een kringlooplus. Een lus kent geen begin of einde en staat symbool voor de duurzame materialenkringloop. In elke kringlooptuin herkennen we de materialenkringloop van organisch-biologisch afval. Tuinresten en gft-afval krijgen er een nieuw leven en worden bouwstenen. Niets gaat verloren. Verschillende bezoekplaatsen verbinden, geeft je de mogelijkheid om voor elk wat wils aan te bieden en de organisatie te verdelen over verschillende gemeenten. Met de handleiding heb je een houvast om bijvoorbeeld een fietstocht uit te stippelen tussen verschillende te bezoeken activiteiten in je regio. Wil je aan je initiatief ruchtbaarheid geven? Wees er dan op tijd bij om je activiteit te publiceren in het gemeentelijk infoblad of intergemeentelijke afvalkrant. Zet je je activiteit op www.junicompostmaand.be vóór 15 april dan verschijnt deze in de advertentie in de regionale kranten en de zondagkrant. De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011 3

Compostmeesters aan de slag De biologische nuts- en kringlooptuin van de gemeente Brecht Wij, de compostmeesters van Brecht richten in het domein Couvreur van de gemeente Brecht sinds 2010 een kringlooptoontuin in. De kringlooptuin is geïntegreerd in en rond de biologische moestuin die het hart vormt van de tuin. In de tuin tonen we hoe je het plantaardig materiaal uit de tuin op een creatieve en esthetisch verantwoorde wijze kan hergebruiken in de tuin. Het assortiment aan toepassingen is vrij ruim. Voor elk type plantaardig materiaal is er wel een nuttige toepassing te vinden in de tuin. Het bespaart tijd en geld voor het afvoeren of ophalen van dit materiaal, maar het is bovenal een ware verrijking voor de natuur in de tuin. Een kort overzicht van de mogelijkheden die in de tuin worden toegepast: De biologische nutstuin De nutstuin omvat momenteel een uitgebreid assortiment groenten en keukenkruiden. Vanuit het educatieve karakter van de tuin telen we niet alleen de gekende maar ook minder gekende (vergeten) groenten. Waarbij voor een aantal gewassen ook verschillende variëteiten uitgeprobeerd, geteeld worden, zoals voor aardappelen, tomaten Ook voor de keukenkruiden streven we naar een rijke verscheidenheid aan variëteiten. - mulching of bodembedekking met bladeren, grasmaaisel, houtsnippers, haagscheersel, verkleind riet ; - vlechtwerken: manden, afscheidingswanden, verhoogde plantenbakken; - wallen van takken, riet, bamboe, ; - wanden van snippers, verdroogde herfstbladeren; - plantensteunen en klimrekken; - insectenhotelletjes; - afboording van plantenvakken; - composteren: vat, bak, wormenbak. Openingsuren De tuin is vrij toegankelijk elke tweede zaterdag van de maanden april tot en met oktober van 10 tot 12u. Open tuindag 2011 Zondag 26 juni, 10 tot 17u. Geleide groepsbezoeken Geleide groepsbezoeken in deze educatieve tuin kunnen aangevraagd worden via guy.augustijns@scarlet.be. Minimum aantal deelnemers 10. Geleide bezoeken zijn in principe enkel mogelijk in het weekend of vanaf 19u tijdens werkdagen. Locatie Domein Couvreur, Brecht, ingang naast het VVV-kantoor (Mudaeusstraat 2). Guy Augustijns Compostmeester Brecht 4 De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011

Cursussen, opleidingen en bijscholingen Proefproject Limburgse kringloopkrachten van start In 2010 gaf Vlaco-lesgeefster Inge Bams een eerste vorming Composteren met kinderen aan de Limburgse compostmeesters. Al jaren zetten compostmeesters zich in om in scholen de composteerboodschap aan jongeren door te geven. Afhankelijk van de vraag van de school of de voorkeur van de compostmeesters, krijgen zowel de kleuters als de lagere school een compostmeester op bezoek. Uitleg geven aan kinderen, het is niet iedereen gegeven. Ook de scholen vinden niet altijd de weg naar de compostmeesters. Limburg.net stelde vast dat er nog heel wat blinde vlekken zijn in de provincie. Krachten bundelen Sinds vorig jaar speelt Limburg.net met het idee om de kennisverspreiding rond organisch-biologisch afval in de scholen beter te structureren, verder uit te bouwen en de coördinatie ervan te stroomlijnen en te vereenvoudigen. Ook Vlaco wil de scholenwerking met de compostmeesters nieuw leven inblazen. Een mooie samenwerking is in het najaar van 2010 opgestart: Limburg.net, Vlaco en Green vzw zaten rond de tafel en zetten de eerste krijtlijnen uit voor een gezamenlijk project Kringloopkrachten. Green vzw is een organisatie die jongeren en volwassenen duurzaam leert leven. Deze organisatie ontwikkelt en begeleidt vormingen en lespakketten rond water, energie, mobiliteit, duurzame consumptie, natuur... De lesgevers van Green vzw zijn pedagogisch gevormd en hebben veel ervaring met het benaderen van de verschillende leeftijdscategorieën binnen het kleuter- en lager onderwijs. Jaarlijks bereikt Green 2.000 scholen, 100.000 kinderen en jongeren. De uitgelezen partner dus om de scholenwerking te uniformiseren in gans de provincie. Ook de compostmeesters blijven in het project een belangrijke plaats innemen. In het proefproject Kringloopkrachten krijgen de gedreven, geïnteresseerde compostmeesters de kans om binnen een gestructureerde, geprofessionaliseerde scholenwerking hun kennis over te brengen. Een nieuwe uitdaging voor de compostmeesterwerkingen. Studiedag Op 10 februari organiseerden Limburg. net, Green vzw en Vlaco vzw een studiedag Opleiding kringloopkrachten. De deelnemers waren de in scholenbegeleiding geïnteresseerde Limburgse compostmeesters (de zgn. (aspirant-) kringloopkrachten) en de lesgevers van Green vzw. De bedoeling van die opleidingsdag was het pedagogisch en inhoudelijk bijscholen van compostmeesters en het inhoudelijk bijscholen van Green-medewerkers. François Jacobs startte de opleidingsdag met een toelichting van het project en de praktische afspraken. Zo waren de kringloopkrachten in spe meteen op de hoogte van wat hen te wachten staat. Het project zal aanvangen in de 44 gemeenten in het schooljaar 2011-2012. De scholen kiezen zelf welk leerjaar een kringloopkracht ontvangt en boeken de lesjes via de website. Een medewerker van Green vzw verzamelt de boekingen en contacteert de kringloopkrachten. Is er geen kringloopkracht paraat voor een bepaalde boeking dan komt een lesgever van Green vzw het lesje geven. Daarna namen Kris Van Ingelgem en Peter Hulpiau van Green vzw het pedagogische luik voor hun rekening. Aandachtspunten naar de school toe en de verschillende leeftijdsgroepen kwamen aan bod. Jonge kinderen hebben immers een andere aanpak nodig dan de oudsten van de lagere school. Voor kleuters wissel je regelmatig van methodiek om de aandacht vast te houden en gebruik je eenvoudige woorden. Je spreekt dan immers niet van groen en bruin materiaal en wat je wel en niet mag composteren. Je brengt de compostorganismen tot leven en laat Jerom de compostworm aan het woord. Wat lust Jerom en wat lust hij niet? In het zesde leerjaar kan je al wat dieper op de materie ingaan. Het verschil tussen de regenworm en de compostworm uitleggen en de plaats waar ze voorkomen, krijgt een grappige ondertoon als je spreekt van een LAT-relatie tussen Jerom de compostworm en Josefien de regenworm. Eén ding is zeer belangrijk: een boodschap blijft beter hangen als je de kinderen laat kijken, ruiken, voelen en doen. Het derde luik van de ochtend nam Vlacolesgever André Verheecke op zich. Hij bracht in een notendop de theorie van de compostcursus met aandacht voor evenwicht tussen groen, nat voedselrijk materiaal en bruin structuurmateriaal. Een tekort aan structuurmateriaal en te weinig luchtinbreng vormen op scholen immers vaak een probleem. Fictieve lesjes De namiddag ving aan met een aantal voorbeeldlesjes. Bij lesgever Michel mochten de deelnemers in de huid kruipen van zesjarigen en dat bracht heel wat animo. Voor een aantal compostmeesters lagen hun kinderjaren blijkbaar nog vers in het geheugen. Vlaco-lesgever Ben en Green-lesgever Kris voerden ons naar de periode van 2e en 3e graad. Nu konden de compostmeesters ook eens onnozele vragen stellen waarop ze ongetwijfeld zelf het antwoord wisten. De groep aan het lachen brengen en tegelijkertijd de lesgever testen ; nu kon het allemaal. Als Ben vroeg om te tonen hoe je een beluchtingsstok gebruikt, stapte parmantig die éne compostmeester naar voor die enkele minuten van tevoren volledig in zijn rol vertelde dat hij al veel wist omdat zijn papa compostmeester was. Toen iedereen verwachtte dat hij de stok enkele malen in het materiaal zou prikken en een kwartslag draaien, nam hij de stok en blies er op. Iedereen proestte het uit. Het einde van de dag vereiste dan weer opperste concentratie van iedereen. De deelnemers mochten zich een half uurtje voorbereiden om dan zelf een lesje van 10 minuten te geven. De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011 5

Composteren internationaal Op weg naar compost in Sokone (Senegal) Sokone, een gemeente in Senegal, gelegen aan de ongelooflijk mooie Sine Saloumdelta. Een halve dag reizen van de hoofdstad Dakar en in vogelvlucht een 70-tal km van de grens met Gambia. Sokone is een typische centrumgemeente van 13000 inwoners met verspreid enkele dorpjes van telkens een 500-tal inwoners. Sinds 2006 heeft de gemeente Zemst een stedenband met Sokone. Er werden een aantal samenwerkingsterreinen vastgelegd waaronder Milieu met vooral aandacht voor composteren en de sensibilisering van de bevolking rond afval. Na een cursusavond composteren in aride gebieden door Gerrit Van Dale, trok ik in februari 2010, samen met een gemeentelijke delegatie naar Senegal voor een bezoek aan Sokone. Als compostmeester weet je hoe je bij ons kwaliteitsvolle compost maakt, maar als vochtigheid een grote rol speelt in het composteringsproces dan is dit in een overwegend droog gebied als Senegal minder evident. Daarvoor was de informatie van Gerrit een welgekomen geschenk. Op de lange rit tussen Dakar en Sokone maakten we een tussenstop in Joal Fadiouth. Een dorp gelegen langs de kust waar ze onder impuls van het Amerikaans vredeskorps al een aantal jaar gescheiden afval inzamelen en waar ook een gemeentelijke composteringsinstallatie met succes werd opgestart. De plaatselijke schepen van milieu gaf onze delegatie een mooie informatieve rondleiding. Een zeer interessante uiteenzetting en een bron van inspiratie om op termijn hetzelfde te bereiken in Sokone. Net zoals bij ons, heeft de compostering in aride gebieden ook een dak nodig: niet als bescherming tegen de regen maar tegen de warmte en uitdroging. In Sokone is men zich ervan bewust dat afval uit het straatbeeld moet verdwijnen. Een aantal vrouwenverenigingen organiseert huis-aan-huis-ophaling, lokale jeugdgroepen ondernemen zwerfvuilacties, de gemeente zet werkmannen in om de marktplaatsen proper te houden. Maar er is nog veel werk aan de winkel. Meer dan 60 % van de huishoudelijke afvalberg is composteerbaar en wordt nu gewoon gestort of verbrand. Met de steun en onder impuls van de gemeente Zemst werd met Sokone een samenwerkingsconvenant opgemaakt rond selectieve afvalinzameling en de bouw van een composteringsinstallatie. De gft-inzameling gebeurt niet selectief genoeg en bevat nog te veel verontreiniging. In één wijk wordt het project opgestart onder leiding van een wijkcomité en met toezicht van het gemeentebestuur. Door het innen van een bijdrage voor de afvalophaling wordt de lokale tewerkstelling gestimuleerd. Door de verkoop van compost kunnen microkredieten de lokale bevolking ten goede komen. Compost die op zijn beurt ook een bijdrage zal betekenen als bodemverbeteraar in de lokale landbouw. Ook de scholen worden niet vergeten bij de lokale sensibiliseringscampagne. Sokone zal tevens een nauwe samenwerking en uitwisseling opzetten met Joal Fadiouth waar dus al een lange weg werd afgelegd. Na de opstart en inloopperiode zal het project in fases uitgebreid worden naar de andere wijken en zal uiteindelijk het hele dorp aan gescheiden afvalinzameling en composteren meewerken. In oktober 2010 bezocht een delegatie uit Sokone de Zemstse demo/kringlooptuin. Onze Senegalese vrienden konden uitgebreid en geïnteresseerd kennismaken met initiatieven en composteringstechnieken zoals wij ze hier toepassen. Tijdens hun aanwezigheid in België werd de samenwerking tussen beide gemeenten verder in detail uitgewerkt. Het thema Op weg naar compost in Sokone werd hiermee kracht bijgezet. Bij de verdere uitvoering van het project en de eventuele bijsturing ervan zal Sokone op de steun van de gemeente Zemst kunnen rekenen. De ervaring en de inzet van de Zemstse Compostmeesters zal zeker nog aan bod komen. Dirk Vertongen Compostmeester Zemst 6 De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011

Grond, grondiger, gegrond In het vorige nummer schreven we een artikel over het snoeien van hagen. Als Vlaamse Compostorganisatie die zich bekommert om het verwerken van organisch-biologisch afval in Vlaanderen, lag de nadruk in ons artikel op preventie. We kregen een fijne reactie binnen en laten je mee genieten want hagen zijn natuurlijk meer dan alleen maar snoeiafval. Ze zijn ook kleur, geur, voedsel, afgrenzing, nestgelegenheid en zelfs nostalgie. Wij wonen 35 jaar in een rijhuis van zowat 100 jaar oud en hebben, verspreid over twee woningen, een tuin van ongeveer 300m 2, oorspronkelijk omzoomd met haagbeukenhagen. In honderd jaar gebeurt al wat en kreeg de haagbeuk gezelschap van een heel aantal soorten. De oorspronkelijke haagbeuk werd teruggedrongen tot een lengte van 35 m. Ongeveer 20 m haag bestaat uit liguster en 17 m uit beuk. De rest van de haag wordt ingenomen door meidoorn, sleedoorn, hondsroos, eglantier, taxus, hulst en spar, al dan niet door elkaar verweven. In afspraak met de buren -die niet direct tuiniers zijn- liet ik in het begin de hagen hoog opgroeien, maar met het ouder worden gaat het snoeiwerk me niet meer zo goed (en vooral veilig) af, en heb ik de hagen verlaagd tot ooghoogte. Snoeien gebeurt normaal 2 keer per jaar: de eerste rond de midzomerzonnewende (einde juni), de groei gaat dan vertragen en de vogels zijn reeds een tijdje uitgevlogen. Een tweede keer einde september. Tussendoor durf ik wel eens snel het Sint-Janslot (de bleke twijgjes die na Sint-Jan, 21 juni, uitschieten) wegnemen zodat ik vrij langs de hagen kan bewegen. Wat de opbrengst en het tijdsgebruik betreft, liguster groeit snel dicht en is gemakkelijk te bewerken, maar er is een pak meer te snoeien en te verwerken en dat vraagt dus meer werktijd. Wat ik echter wil zeggen is dit: op het tijdstip van snoeien is er één uitzondering: die liguster. Deze bloeit namelijk eind juni, begin juli en de witte bloemen verspreiden dan een heerlijke geur die niet alleen insecten aantrekt, maar mij ook doet terugdenken aan mijn jeugd toen half Antwerpen in de zomer te voet, met de fiets of met de blauwe Polderbussen de haven in trok naar het Noordkasteel nabij Oosterweel. De vestingwateren van dit vroegere fort waren op een eenvoudige manier ingericht als één groot zwem- en ontspanningsparadijs. Auto s waren er haast niet, wel aan de hoofdtoegang een reusachtig grote fietsenstalling (gratis, net als de toegang), en een eveneens grote busterminal waar s avonds de ene bus na de andere richting stad vertrok, en die je (aanschuivend, maar vlot) bereikte via een met houten balustrades mooi en stevig afgewerkt slingerparcours. Buiten een restant alles opgeofferd aan de haven... En die liguster? Wel, van aan de Hogere Zeevaartschool aan de Schelde tot aan de hoofdtoegang was langsheen de straatweg de strook tussen het fietspad en het fort er mee begroeid, en verspreidde een nooit te vergeten geur van zomer, zon en vakantie. En dus wordt onze liguster pas in de tweede helft van juli gesnoeid. Onmiddellijk daarna bereidt de struik de bloei van volgend jaar voor, dus de herfstsnoei wordt beperkt tot wat bijwerken om zoveel mogelijk knoppen te sparen. En oh ja, de blauwzwarte besjes zijn geliefd bij o.a. de merels, en die zorgen er daarmee voor dat je volgend jaar hier en daar gratis jonge ligustertjes bekomt... Hugo Willems Compostmeester Antwerpen De Jora-composter Geregeld test Vlaco vzw nieuwe methodes uit om tuin- en keukenresten te verwerken. Wellicht herinner je je nog de studie naar het nut van Effectieve Micro-organismen. Eind 2009 wijdden we nog een artikeltje aan de Bokashi-emmer. Nu is sinds enkele maanden de Jora-composter op de markt. De verdelers (nl. Be-Natural voor België en Eco-cycle voor Nederland) benaderden ons rechtstreeks om dit apparaat eens uit te testen. En dingen uitproberen, dat doen wij graag Welke Jora-composters zijn er en wat doen ze? Beide verdelers hebben een licentie van het Zweedse bedrijf Joraform om de zgn. Jora-composter in België en Nederland te verdelen. De Jora-composter is er in één elektrisch gestuurde en in drie manuele versies. De JK5100 is een elektrisch aangedreven, vooral voor hotels en restaurants bedoelde composteermachine (voor binnenhuis). De keukenresten worden gestort in de vultrechter van het apparaat en vermalen voordat ze in de eerste proceskamer komen. Hier worden de resten gemengd met het al aanwezige materiaal (en met een automatisch gedoseerde hoeveelheid houtpellets) en wordt lucht toegevoegd. Na ongeveer twee weken schuift het mengmechanisme het materiaal in de tweede proceskamer (met mengsysteem) waar het rijpingsproces zal worden voltooid. De buitenzijde van de JK5100 is vervaardigd van roestvrij staal, en de producent garandeert een lange levensduur. De instellingen (malen, mengen, korrelhoeveelheid, luchttoevoer) zijn programmeerbaar. Na 4 weken wordt het eindproduct geoogst. Het is veel droger dan gewone compost, het lijkt een beetje op extra fijn gemalen turf, en het ruikt raar (naar verse konijnenmest, vonden we zelf). Kortom: het lijkt niet op, het voelt niet als en het ruikt niet naar de compost die wij kennen en (h)erkennen. Uit Zweedse en Canadese staalanalyses blijkt dat het organische stofgehalte zeer hoog is, dat het zoutgehalte en de ph hoog zijn, en dat er soms iets te veel zware metalen in zitten. Dit elektrische apparaat konden we zelf niet uittesten maar een Nederlands restaurant (in Heerhugowaard), waar we dit apparaat met eigen ogen in werking zagen, blijkt alvast zeer tevreden. De kostprijs bedraagt maar liefst ±20000. De 3 manuele versies van de Joracomposter (nl. de JK125, de JK270 en de JK400) zijn relatief kleine, van binnen goed geïsoleerde composttumblers, met twee afzonderlijke compartimenten en met aanpasbare verluchtingsgaten in de zijwand. Ze zijn vooral bestemd voor de particulier, en ze zijn ook een pak goedkoper dan de elektrische versie (richtprijs 300). De kleinste, de JK125, mochten we uittesten. Gebruikers wordt gevraagd als volgt te werk te gaan: - Doe wat keukenafval met houtpellets in de linkse lege kamer De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011 7

Grond, grondiger, gegrond (een handvol goede compost met compostorganismen mag er gerust bij). - Doe regelmatig (liefst dagelijks) keukenafval (niet meer dan 10-15 liter/week voor de JK125) in de eerste kamer bovenop het reeds composterende materiaal (voeg houtpellets toe). - Sluit telkens, na toevoegen, de klep en draai de gehele unit 1 of 2 keer rond. - Bij de JK125 duurt het ±6 weken om de eerste kamer te vullen wanneer je dagelijks ±2kg toevoegt. Het compartiment is vol wanneer er nog 10cm ruimte over is tussen de bovenlaag van het composterend materiaal en de bovenzijde van de kamer. - Vervolgens begin je het rechtse compartiment gedurende 6 weken te vullen, en laat je het linkse vak onaangeroerd. Bij het draaien van de unit roteren beide compartimenten, het linkse en het rechtse. Wanneer het rechtse compartiment na 6 weken vol is, is de compost in het linkse compartiment klaar. We hebben nauwgezet deze richtlijnen proberen volgen, maar dat bleek niet altijd zo eenvoudig. In het begin werkten we bv. met hardhoutpellets (van eik), terwijl er eigenlijk van bij de start zachthoutpellets (van den) hadden in gemoeten; de hoeveelheid keukenresten die we dagelijks verzamelden verschilden heel sterk, het vullen van de unit werd wel eens vergeten. Wat stelden we vast? Er zijn ons inziens ondanks bovenstaande probleempjes een aantal objectieve vaststellingen te maken, zoals: Het in elkaar zetten van de composter vraagt enige handigheid en handleidingen-ontcijfervermogen. Wanneer je de composter op pootjes monteert is hij vrij stabiel, wanneer je hem aan de muur hangt heb je een zeer stevige wand nodig. De compostunits lekken niet of nauwelijks. In tegenstelling tot andere grotere composttumblers was er nauwelijks doorsijpelend vocht te bespeuren. Wanneer je niet dagelijks met smurrie geconfronteerd wordt is de composteervreugde alvast een pak groter. De composter isoleert goed. Door de 5cm dikke, witte isolatielaag aan de binnenzijde van de composter kan het composteerproces quasi onafhankelijk gebeuren van de buitentemperaturen. Er worden temperatuurstijgingen vastgesteld, ook al is het buiten erg koud. Door de regelbare beluchtingsgaten komt de luchttoevoer niet in het gedrang. Het draaien van de compostunit kost weinig moeite. Het geheel draait vlot om de as. De composter levert na 12 weken iets wat heel erg lijkt op jonge compost en wat naar bosgrond ruikt. De consistentie (bij onze test) was aldus de verdeler iets te nat en nog niet uitgerijpt. Mogelijks is dat te wijten aan onze opstartproblemen. We hebben het materiaal naar de wormenbak gebracht waar het verder kon rijpen. Het lijkt er heel sterk op dat je de houtpellets makkelijk kunt vervangen door eigen, bruin kringloopmateriaal. De houtpellets (die je toedient in verhouding 1:10), kan je bv. vervangen door droog, kleingemaakt stro (verhouding 1:3) of droge herfstbladeren (verhouding 1:1). Uit diverse testen, die werden uitgevoerd door onafhankelijke instanties, zou blijken dat het eindproduct van deze manuele composters de kiemtest doorstaat, en kan gebruikt worden als zaai- en stekgrond (mits zeven en correct mengen met ander substraat). Wat concluderen wij? Op basis van het beperkt aantal tests dat we deden, en op basis van de info die we ontvingen, durven we veronderstellen dat we hier te maken hebben met een composteermethodiek die mogelijks een aanvulling is op de methodieken die we vanuit Vlaco aanprijzen (vat, bak, hoop of wormenbak). Er is echter nog bijkomend onderzoek nodig vooraleer van deze veronderstelling een harde conclusie te maken. Hoe staat het met de stabiliteit van het eindproduct? Is het eindproduct volledig uitgerijpt? Analyses op rijpheidsgraad zijn zeker nog aan de orde. We volgen de proefopstellingen verder op en houden je op de hoogte. 8 De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011

Grond, grondiger, gegrond Snoeihout versnipperen in de kringlooptuin Snoeihout is een van de meest dankbare materialen om in de kringlooptuin mee aan de slag te gaan. Tijdens de opleidingen en bijscholingen, in de kringlooptuin van de Gentse Floraliën en wellicht op menig demonstratieplaats zijn daar al vele voorbeelden van te zien. In de nieuwe Vlaco-brochure Snoeihout verwerken in de kringlooptuin geven we een uitgebreid overzicht van de gebruiksmogelijkheden die de takken van bomen en struiken ons te bieden hebben. De brochure vertrekt van de rol die bomen, struiken en hagen spelen in de tuin, licht hun belang toe voor de biodiversiteit en behandelt de aanplant en het snoeien. Als voorbeelden van snoeihoutgebruik bespreken we takkenrillen en vlechtwerken, creatieve bouwsels en plantensteunen en tonen hoe ook de beestjes in de tuin van het snoeihout mee genieten. Aan herfstblad is eveneens een hoofdstuk gewijd. Een belangrijk deel van de nieuwe brochure betreft het versnipperen van snoeihout en het gebruik van de snippers. In dit artikel zetten we voor jullie in het bijzonder de versnipperaars of hakselaars even extra in de schijnwerpers. Takken worden snippers Snipperen heeft twee grote voordelen. Het volume snippers bedraagt ongeveer een tiende van het oorspronkelijke volume aan takken en je bekomt een interessant en gemakkelijk te manipuleren product: houtsnippers. Hun voordelen en gebruik komen uitgebreid aan bod in de brochure: mulchen, composteren, verwerken als padbedekking, in de snipperwand of in de kippenren. En we leggen ze ter vergelijking naast enkele commerciële mulchmaterialen waarmee ze vaak worden verward. Snippers zijn een aangenaam materiaal. Ze ruiken fris, zijn licht en laten geen sporen na op handen en kleren. Haal dus snel die versnipperaar boven en ga aan de slag! Versnipperaars in soorten We delen de versnipperaars op in vier verschillende types op basis van hun snijmechanisme. Freeswals Stevige messen, op een verticale wals geplaatst, trekken de takken langzaam in de machine en snijden ze tegen een vaste aandrukplaat tot blokjes die door de wals nog eens extra worden geplet. Geven de blokjes aanvankelijk een wat grove indruk, na een tijdje vallen ze uiteen tot fijne snippers. De freeswals is een traag draaiende machine (± 40 toeren per minuut) die bijzonder weinig lawaai maken. Een freeswalshakselaar kan je enkel gebruiken voor snoeihout. Gevorkte takken worden best gesplitst. Voor de zachtere stengels van vaste planten is hij ongeschikt. Is de machine verstopt dan draai je eenvoudig de draairichting om en deblokkeert de wals zichzelf. Turbine-snijsysteem Messen gemonteerd op de buitenzijde van een holle cilinder snijden de takken in fijne snippers. De snippers komen in de cilinder terecht en verlaten zo de hakselaar. Net zoals de freeswalsversnipperaars verwerkt dit systeem snoeihout tot 4 cm dik maar dit type kan ook zachter materiaal de baas. De invoeropening van het toestel laat geen dikkere takken toe en voorkomt ook dat de gebruiker met zijn hand tot aan het snijmechanisme kan komen. De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011 9

Grond, grondiger, gegrond Draaiende messen Dit is ongetwijfeld het meest gekende systeem. Het doet wat denken aan een grote mixer met 1 tot 4 messen gemonteerd op een schuin geplaatste, snel draaiende schijf. Het product bestaat uit lange schilfers. Deze versnipperaars verkleinen ook zachter materiaal maar best afgewisseld met takken (tot ± 4 cm). Sommige modellen zijn uitgerust met een extra invoeropening of mes om zacht materiaal beter aan te kunnen. Botte messen verminderen het resultaat. Meestal voorziet de fabrikant een lange invoerbuis zodat je tijdens het hakselen met de handen niet tot bij de messen kan. Andere modellen hebben een kleine opening om dat vermijden. Hakselaars met draaiende messen zijn luidruchtiger dan de freeswalsmachines. Hakbijl-mechanisme De ruimte waarin het snijmechanisme zich bevindt, is afgesloten met een zeef. Kleine hakbijltjes, gemonteerd op een sneldraaiende verticale as, snijden het snoeihout in kleine vervezelde snippers. Pas wanneer ze fijn genoeg verkleind zijn, kunnen ze door de zeef de machine verlaten. Door het slaan van de bijltjes tegen het hout is dit mechanisme iets luidruchtiger dan de andere. Deze hakselaars zijn echter bijzonder performant en kunnen alle soorten materiaal aan. Door de brede invoeropening hoeven gevorkte takken niet bijgeknipt. Enkele tips bij het gebruik Veiligheid eerst. Hakselaars zijn geen kinderspeelgoed. Draag handschoenen, gehoorbescherming en veiligheidsbril en hou kinderen op een afstand. Zet steeds de motor af en trek de stekker uit wanneer het snijmechanisme blokkeert of wanneer je het toestel wil reinigen. Versnipper het snoeihout zo vers mogelijk. Verse takken zijn nog zacht en laten zich gemakkelijker verkleinen. Dode takken zijn hard en gaan in de versnipperaar hevig tekeer. Vermijd stenen, aarde, (ijzer)draad en andere harde materialen. Ze beschadigen en blokkeren de messen. Versnipper daarom nooit wortels. De grond ertussen maakt de messen bot. 10 De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011

Compostspinsels Kringlooptuinieren is een kunst! Zeker in WILLEBROE (zonder k). Aan de hand van een open oproep aan haar bevolking, ging de gemeente Willebroek in 2007 op zoek naar locaties in de gemeente die verrijkt kunnen worden met kunst; het zgn. WILLEBROE-project. Dit groots opgevat kunstintegratieproject is onderverdeeld in een aantal fasen. Elke stap in dit langdurige traject vertrekt zoveel mogelijk vanuit de Willebroekse bevolking zelf. Eind 2012 is de finale streefdatum voor de realisatie van de kunstwerken in de gemeente. Een deskundige en zeer divers samengestelde jury boog zich over in totaal negentien ingediende dossiers. Na intens overleg werden 5 dossiers voor uitvoering weerhouden. Eén daarvan trekken de compostmeesters van Willebroek, en zullen ze uitwerken in het wijkcomposteerpark Willebroek-Zuid. Klinkt interessant, dachten we, en daarom zochten we Bernadette De Borger en Griet Ivens (van de milieu- resp. cultuurdienst van Willebroek) op en legden hen onze vragen voor. Hoe is het WILLEBROE-project ontstaan? Hebben jullie je hierbij gespiegeld aan andere projecten / acties in andere gemeenten? Griet: CC De Ster kent een zekere traditie m.b.t. de organisatie van kleine en grotere projecten rond hedendaagse beeldende kunst. Ze gaan hierbij op zoek naar kanalen om dit kunstaanbod open te trekken naar een groter publiek. In 2006 volgde ik een lezingenreeks met excursie naar Bourgogne (Fr.). Hier maakte ik kennis met gelijkaardige kunst-in-opdracht-realisaties in de publieke ruimte van de Fondation de France. In Vlaanderen is een gelijkaardige organisatie actief: De Nieuwe Opdrachtgevers. Zij waren betrokken partij bij het project Blinde Muren in Gent. Het WILLEBROE-project is hierop geïnspireerd, maar gaat nog een stap verder. Ook in Willebroek staat vzw De Nieuwe Opdrachtgevers in voor de artistieke bemiddeling. Wat heeft de Willebroekse compostmeesters doen besluiten om te kandideren? Bernadette: De beslissing om met de groep compostmeesters een project in te sturen was vooral om het begrip composteren en kringlooptuinieren en de compostmeesters bij de bevolking levendig te houden. Waarom kozen jullie Angelo Vermeulen en Kris Mys als medewerkers? Griet: De compostmeesters formuleerden de wens om vanuit een ecologisch en ook sociologisch perspectief op zoek te gaan naar een kunstenaar. De natuur moet niet uitgebeeld worden, maar kan aangewend worden door de kunstenaar. De compostmeesters reikten enkele concrete elementen aan: opvang en recuperatie van regenwater, alternatieve energieopwekking via zon en/of wind, inzicht in het composteringsproces, belang van een ontmoetingsplek in een multiculturele buurt... Deze zogenaamde opdrachtformulering was het resultaat van een intensief voorbereidend overlegproces waarbij de wereld van de hedendaagse kunst verkend werd en gepoogd werd om tot een juiste formulering van de verwachtingen te komen. Angelo Vermeulen is beeldend kunstenaar, filmmaker, schrijver, dj, gamer en wetenschapper. Hij behaalde een doctoraat in de biologie aan de KULeuven en studeerde aan het HISK in Antwerpen. Hij is vooral bekend om zijn bio-installaties: experimentele optellingen met levende cellen, organismen en sciencefiction-referenties. Het zgn. Biomodd-project dat hij realiseerde in Ohio en in de Filipijnen vormde de rechtstreekse aanleiding om hem uit Margot Dieleman De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011 11

Compostspinsels te nodigen voor het project. Biomodd is een creatieve samenwerking die ecologie, techniek en informatica integreert, en waarbij restwarmte van elektronica gebruikt wordt om de groei van compacte ecosystemen te stimuleren. Kris Mys leidt samen met Johan De Coster het Antwerpse architectenbureau RAUM. Het is een klein bureau dat in nauwe samenwerking met verschillende studiebureaus en specialisten werkt aan zeer gevarieerde opdrachten. Recente realisaties zijn onder andere Hotel MIN (een gebouw voor forensische woonopvang in Antwerpen), het dorpshuis en plein van Muizen (Mechelen), het nieuwe busstation van Aalst De eerder toevallig tot stand gekomen samenwerking met Angelo Vermeulen is voor het bureau in dat opzicht absoluut verrijkend. Vermeulen en Mys vormen in dit verband dus een gelegenheidsduo. colofon Uitgave van de Vlaamse Compostorganisatie vzw Redactie: Vormgeving: Druk: V.U.: Redactie-adres: Elfriede Anthonissen Kristof Van Stichelen Gerrit Van Dale Reclamebureau Mink Drukkerij Buroform Luc Vanacker Kan. De Deckerstraat 37 2800 Mechelen Vlaco vzw Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren Kan. De Deckerstraat 37 2800 Mechelen Tel.: 015 451 370 Fax: 015 218 335 thuiscomposteren@vlaco.be Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen is toegelaten, mits bronvermelding. Kan je ons toelichten hoe de kernbegrippen van het project tot uiting komen in het ontwerp? Griet: Het ontwerp toont een ellipsvormige toren opgetrokken in stalen wapeningsnetten. Een aantal elementen worden toegevoegd: twee plateaus voor opbouw van de biosferen, een trap en twee openingen om de toren toegankelijk te maken voor onderhoud en zes compostkorven op wielen om de composteringscyclus te visualiseren. De mazen van het net zijn van die grootte dat je rondhout er doorheen kan schuiven. Op die manier ontstaat een dynamische architectuur met aanpasbare verdiepingen en met uitstekende terrassen. Het is van belang een onderscheid te maken tussen basisconstructie (het werk van de architect) en adaptatie (het werk van de kunstenaar in onderling overleg met o.a. de compostmeesters). Het ontwerp steunt op vijf items: Recyclage: de toren zal ingevuld worden met groen restmateriaal om allerlei dieren aan te trekken. Het idee van insectenhotel of wriemeltoren wordt uitgebreid met levende planten. Biodiversiteit: de combinatie van droge materialen en levende planten, het continu insijpelen van water en het bewuste spel van licht en schaduw moeten een zo groot mogelijke biodiversiteit garanderen. Dit fysieke verschijnsel refereert ook naar de kleurrijke buurt waar het kunstwerk opgetrokken wordt. Compostering: hier lopen een educatieve en een symbolische functie in elkaar over. De constructie van zes in de toren inschuifbare composbakken illustreren het composteringsproces. De warmte die vrijkomt, manifesteert zich letterlijk, maar biedt ook figuurlijk aanknopingspunten om de nood aan ontmoeting op die plek te vertalen. Waterrecuperatie: het streefdoel is om de toren in leven te houden dankzij de opvang van hemelwater. Duurzame energie: de instandhouding van de biodiversiteit-toren geschiedt volkomen autonoom. Via zonne-energie wordt het gerecupereerde regenwater opgepompt. Een zichtbaar watercirculatiesysteem van vaten en slangetjes bevloeit alle compartimenten van het bouwwerk. Wie zal er allemaal mee werken aan het bouwen van de biodiversiteit-toren? Bernadette: De compostmeesterwerking draait al jaren heel goed hier in Willebroek. De taken zijn verdeeld in educatieve ondersteuning, openhouden wijkcompostpark, standbemanning en binnenkort mee verwezenlijken van deze kunstcreatie. Griet: De realisatie zal twee cycli bevatten, nl. de installatie van de basisconstructie (architectuur uitvoering door aannemer) en de invulling ervan (adaptatie). Die invulling zal gebeuren door Angelo Vermeulen én door de compostmeesters, en wordt gekoppeld aan een info- en engageercampagne om buurtvrijwilligers te betrekken. Heel veel succes met dit project. We kijken uit naar de realisatie. 110232 www.mink.be De Compostmeester nr 57 januari - februari - maart 2011