Achtkarspelen, Duorsum en Belutsen

UITVOERINGSAGENDA 2017/2018 Achtkarspelen, Duorsum en Belutsen EEN TERUGBLIK EN EEN BLIK VOORUIT 1

Inhoudsopgave Achtkarspelen, Duorsum en Belutsen... 1 LEESWIJZER... 3 1 Aanleiding:... 4 1.1 DUURZAAMHEID: ENERGIETRANSITIE EN BURGERPARTICIPATIE... 4 1.2 EEN TERUGBLIK EN EEN BLIK VOORUIT... 4 1.3 STATUS UITVOERINGSAGENDA 2017/2018... 4 2 Peilers van het duurzaamheidsbeleid... 5 2.1 DUURZAAMHEIDSNOTA (2014-2018)... 5 2.2 ANNO1: ANNO-DUURZAAM (T/M 2016)... 6 2.3 ANNO2: ENERGIETRANSITIE (2016-2020)... 6 3 Een Terugblik... 7 3.1 AMBITIEPROJECT DUURZAME DORPEN... 7 3.2 AMBITIEPROJECT ZON OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED... 8 3.3 AMBITIEPROJECT INITIATIEVEN HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN EN ENERGIE... 9 3.4 AMBITIEPROJECT DUURZAAM ONDERNEMEN... 9 3.5 COMMUNICATIE DUURZAAMHEID... 10 3.6 FINANCIËLE VERANTWOORDING 2014-2016... 11 4 Uitvoeringsagenda 2017/2018... 12 4.1 AMBITIEPROJECT DUURZAME DORPEN... 12 4.2 AMBITIEPROJECT ZON OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED... 13 4.3 AMBITIEPROJECT INITIATIEVEN HERNIEUWBARE GRONDSTOFFEN EN ENERGIE... 13 4.4 AMBITIEPROJECT DUURZAAM ONDERNEMEN... 14 4.5 COMMUNICATIE DUURZAAMHEID... 14 4.6 FINANCIËLE VERANTWOORDING 2017/2018... 16 GEKOPPELD AAN DIT DOCUMENT:... 16 2

Leeswijzer 1. Hoofdstuk 1 beschrijft de aanleiding om tot een uitvoeringsagenda voor de gemeente te komen en wat de koppeling is tussen de onderliggende stukken. 2. In hoofdstuk 2 worden de 3 peilers van het duurzaamheidsbeleid toegelicht. 3. Hoofdstuk 3 geeft een terugblik naar de uitvoering van de duurzaamheidsnota, aangevuld met ANNO-duurzaam, tot en met 2016 4. Hoofdstuk 4 beschrijft de uitvoeringsagenda voor 2017/2018, op basis van de duurzaamheidsnota en maakt een koppeling met het uitvoeringsprogramma ANNO-energietransitie 3

1 Aanleiding: 1.1 Duurzaamheid: energietransitie en burgerparticipatie De noodzaak om tot duurzame ontwikkeling te komen is bekend. De aarde warmt op door CO2 emissies uit onder andere fossiele energiebronnen; energiebronnen die steeds minder beschikbaar zijn. Om tot een structurele oplossing te komen voor dit probleem is een transitie naar een duurzame samenleving noodzakelijk. Dit werd benadrukt door het afsluiten van het (landelijke) SER Energieakkoord en het (wereldwijde) Klimaatakkoord in Parijs. Hierin zijn afspraken gemaakt op het gebied van duurzame energie en CO2 uitstoot. In deze afspraken staan doelstellingen om in stappen tot 2050 te komen tot 100% duurzame energieopwekking. Een CO2-arme energievoorziening, die veilig, betrouwbaar en betaalbaar is. In december 2016 is de energieagenda gepubliceerd, door het ministerie van Economische zaken, die deze doelstellingen in concrete acties vertaalt. Naast de bovenstaande ontwikkelingen, is er nog een ontwikkeling gaande: De manier waarop overheid en burgers met elkaar omgaan. Burgerinitiatieven op het gebied van energieopwekking nemen een vlucht, bedrijven en verenigingen vragen om ondersteuning bij hun initiatieven. Een lokaal duurzaam energie-initiatief draagt bij aan een energieke samenleving. De gemeente onderschrijft deze ontwikkeling. In het coalitieakkoord heeft het college uitgesproken dat het wil werken aan een gemeente die zorg heeft voor alle inwoners en die iedereen de kans biedt om mee te doen. Eigen kracht van de inwoners staat voorop. Waar nodig zorgt de gemeente voor een sociaal vangnet. De basisvoorzieningen in de dorpen zijn een belangrijke voorwaarde voor de leefbaarheid én voor de betrokkenheid van de mienskip. 1.2 Een terugblik en een blik vooruit In de coalitieperiode 2014-2018 heeft een accentverschuiving plaatsgevonden in het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid. Deze verschuiving heeft twee oorzaken: 1 De installatie van een nieuw college 2 Het afronden van ANNO1 en de start van ANNO2 Het duurzaamheidsbeleid van deze coalitieperiode is hiermee gebaseerd op 3 peilers: 1. de duurzaamheidsnota Achtkarspelen Duorsum en Belutsen 2014-2018 2. de uitvoeringsagenda ANNO-Duurzaam 2013-2016 3. en het uitvoeringsprogramma ANNO-Energietransitie 2016-2020. In hoofdstuk 2 worden deze peilers verder toegelicht. De accentverschuiving is een goede reden om inzichtelijk te maken wat er de afgelopen periode is gebeurd op het gebied van duurzaamheid, maar vooral ook een doorkijk te geven naar de uitvoeringsagenda 2017/2018. 1.3 Status uitvoeringsagenda 2017/2018 De uitvoeringsagenda Achtkarspelen Duorsum en Belutsen 2017/2018 geeft weer welke projecten we gaan uitvoeren om de ambities van de duurzaamheidsnota te behalen, maar laat ook zien welke koppeling er ligt met het uitvoeringsprogramma ANNO-Energietransitie. Beide programma s worden tegelijkertijd door het college vastgesteld. 4

2 Peilers van het duurzaamheidsbeleid 2.1 Duurzaamheidsnota (2014-2018) De duurzaamheidsnota Achtkarspelen Duorsum en Belutsen is in 2014 vastgesteld door de raad. Met de duurzaamheidsnota profileren we Achtkarspelen als duurzame betrokken gemeente. We maken gebruik van de kracht van de mienskip, door dorpsgericht aan de slag te gaan. In 2018 willen we in de top 10 staan van meest duurzame gemeenten van Fryslân (Coalitieakkoord). Om dit te bereiken zetten we in op 4 ambitieprojecten, die geënt zijn op een dorpsgerichte aanpak. Aan de ambitieprojecten zijn instrumenten gekoppeld om deze handen en voeten te geven. De ambitieprojecten zijn in de duurzaamheidsnota verder uitgewerkt en toegelicht. Ambitieprojecten: 1 Duurzame dorpen Wij willen initiatieven uit de samenleving stimuleren en faciliteren. We gaan in enkele initiatiefdorpen op zodanige wijze met duurzaamheid aan de slag dat het de leefbaarheid bevordert. We sluiten hiermee aan bij de woonvisie. 2 Zon op maatschappelijk vastgoed We willen dat het maatschappelijk vastgoed binnen de gemeente zo veel mogelijk gebruik kan maken van zonne-energie. 3 Initiatieven hernieuwbare grondstoffen en energie Wij ondersteunen nieuwe initiatieven op het gebied van slim hergebruik van grondstoffen en het opwekken van hernieuwbare energie binnen de gemeente. 4 Duurzaam ondernemen We stimuleren bedrijven binnen onze gemeente om duurzaam en maatschappelijk verantwoord te ondernemen, we geven daarbij zelf het goede voorbeeld. Door zelf duurzaam te handelen kunnen we anderen inspireren. Aan de duurzaamheidsnota zijn in 2014 twee budgetten gekoppeld: 150.000,- voor dorpsgerichte aanpak 73.397,- werkbudget In de paragraaf over financiën worden deze budgetten verder toegelicht. 2.1.1 Natuur- en duurzaamheidseducatie Natuur en Milieueducatie neemt een bijzondere plaats in. Het is opgenomen in het duurzaamheidsbeleid als communicatiemiddel. NME verzorgt arrangementen en lesmateriaal voor het onderwijs in Achtkarspelen, op het gebied van Natuur en Duurzaamheid. Door kinderen al op jonge leeftijd in contact te brengen met de natuur in de eigen leefomgeving, wordt mede de basis gelegd voor gezond en milieubewust gedrag. Bovendien worden de kinderen toegerust om duurzame keuzes te kunnen maken en uitgedaagd tot betrokken burgerschap! NME is hiermee een positief en proactief communicatiemiddel op het gebied van duurzaamheid. NME heeft een eigen budget waaruit (leer)middelen worden betaald van 5923,- per jaar. De uitvoeringskosten worden tot 2018 gedekt uit het werkbudget duurzaamheid. 5

2.2 ANNO1: ANNO-Duurzaam (t/m 2016) Mei inoar, mei betrouwen en kriich wurkje oan in duorsum Noardeast! ANNO-Duurzaam was één van de ambitieprojecten in ANNO1. De beleidsmedewerkers Duurzaamheid van de ANNO gemeenten, It Wetterskip en Provinsje Fryslân vormden de werkgroep ANNO- Duurzaam en waren verantwoordelijk voor de coördinatie en uitvoering van het uitvoeringsplan. In het uitvoeringsplan werd ingezet op vier kernthema s: 1 Duurzame energie, 2 Duurzame mobiliteit, 3 Duurzaam ondernemen en 4 Duurzame gebouwde omgeving. Binnen de thema s zijn doelen gesteld en in samenwerking met de omgeving bijbehorende projecten ontwikkeld: E1, Bermgras voor eiwitten en energie E2, Energie uit Hout E3, Lokale coöperaties Duurzame Energie E4, PV in Bedrijf: Maak geld met energie E5, PV op gemeentelijk vastgoed, Fase II M1, Minder vervoersbewegingen in NOF M2, Elektrisch recreatievaren O1, Duurzame Talenten O2, Duurzaam ondernemen G1, Energiebesparingrenovatie particulier G2, Opschaling Energieloketten ANNO G3, Duurzame zorgwoningbouw G4, Energie in maatschappelijk vastgoed Duurzaamheid niet alléén ontwikkelen, maar met maatschappelijke partners, bedrijfsleven en burgers op basis van wederzijds vertrouwen. Een evaluatie van de projecten is opgenomen in het uitvoeringsprogramma ANNO-energietransitie (bijlage) Voor de uitvoering van projecten in ANNO-duurzaamheid was geen budget beschikbaar. 2.3 ANNO2: Energietransitie (2016-2020) In ANNO2 zijn twee thema s bij elkaar gevoegd: opgave 8 Duurzaamheid en opgave 16 Energietransitie. De ambtelijke werkgroep duurzaam richt zich vanaf dit punt op uitvoering energietransitie. De regio zet in op een voortrekkersrol, met als partners: de zes NOF-gemeenten, Provinsje Fryslân, It Wetterskip, Projectbureau NFW en de Friese Milieufederatie. Doelstelling voor de regio is 40% duurzaam opgewekte energie in 2025. Naast het milieuaspect zijn zelfredzaamheid, onafhankelijkheid op het gebied van energie en werkgelegenheid belangrijke drijfveren achter verduurzaming. Aan de doelstelling op het gebied van Besparing, Zon, Biomassa, Overig/wind worden projecten gekoppeld. Lokale stakeholders spelen hierbij een belangrijke rol. Voor ANNOenergietransitie is een uitvoeringsprogramma opgesteld voor 2017/2018. Deze is op 9 maart 2017 vastgesteld door de Stuurgroep ANNO. Voor de uitvoering van projecten ANNO-energietransitie is vooreerst 400.000,- beschikbaar. (gebiedsgeld, krimpmiddelen, eigen inbreng van deelnemende partijen) 2.3.1 Energiestrategie In de energietransitie speelt de energiestrategie een ondersteunende rol. Fryslân is een van de 5 pilotregio s voor deze strategie. De Energiestrategie wordt opgesteld in het kader van de landelijke Green Deal Pilots Regionale Energiestrategieën die is gesloten tussen Rijk, VNG, IPO en UvW. 6

3 Een Terugblik 2014-2016 Duurzaamheidsnota + ANNO 1 Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de uitgevoerde duurzaamheidsprojecten in het eerste deel van deze beleidsperiode. De indeling van de projecten is gebaseerd op de 4 ambitieprojecten uit de duurzaamheidsnota, omdat deze leidend was in deze periode. 3.1 Ambitieproject Duurzame dorpen 3.1.1 afronding Duorsum Dwaande mei wenjen (2011 tot 2015). Actie: In Achtkarspelen heeft het project Duorsum Dwaande mei wenjen plaatsgevonden. In deze periode zijn alle dorpen bezocht met een voorlichtingsbijeenkomst. Een combi van korting op een EPA-advies, een subsidie voor labelverbetering en een duurzaamheidslening maakte het aantrekkelijk om te verbeteren. Resultaat: In totaal hebben Gemiddeld 8% van de aangeschreven mensen kwam op de informatieavond. Over het algemeen werd de voorlichting en het traject als positief ervaren. 450 mensen hebben voorlichting gehad over/ interesse getoond in duurzaam verbouwen 186 mensen hebben een energieadvies aangevraagd en gekregen over hun woning en daarmee inzicht gekregen in de maatregelen die ze kunnen treffen om hun woning te verbeteren 106 woningen zijn met gemiddeld 1,8 labelstap aantoonbaar verbeterd Meest uitgevoerde maatregel: spouwmuurisolatie, hr++ glas 25 woningeigenaren hebben een duurzaamheidslening afgesloten 3.1.2 inspiratieavonden duurzame initiatieven (2015) Actie: Er zijn twee inspiratieavonden georganiseerd in de dorpshuizen van Surhuizum en Kootstertille. Sprekers waren initiatiefnemers van energiecoöperaties uit de regio (Trynwâlden, Garyp, Kloosterburen) en het netwerk duurzame dorpen. Resultaat: Goed bezocht door Plaatselijk Belangen en andere belangstellenden. Er zijn mensen bij elkaar gebracht. In Buitenpost is energiecoöperatie opgericht met als aanleiding ontwikkeling Sinnegreide. Initiatief Harkema heeft inspiratie opgedaan en mensen met ideeën voor een zorginitiatief hebben elkaar gevonden. 7

3.1.3 ondersteuning Enerzjykoöperaasje de Harkema (2015-2016) Actie: In 2015 heeft de gemeente een intentieverklaring ondertekend om de speerpunten uit de dorpsvisie te ondersteunen. Vanuit duurzaamheid heeft ondersteuning plaatsgevonden door het deelnemen aan een sessie rond de energie-mix methode ; het inzetten van groep studenten via kenniswerkplaats en het aanvragen van een innovatiesubsidie van de VNG, in samenwerking met de energiewerkplaats. Resultaat: De innovatiesubsidie is toegekend en Harkema kan aan de slag met verduurzaming van woningen voor en door energiecoöperatie. 3.2 Ambitieproject Zon op maatschappelijk vastgoed 3.2.1 duurzame sportverenigingen (2015-2016) Actie: In Achtkarspelen zijn alle sportverenigingen met een eigen gebouw actief benaderd om deel te nemen aan een voorlichtingsbijeenkomst en een begeleidingstraject over verduurzaming. Er hebben 2 voorlichtingsbijeenkomsten plaatsgevonden (Burgum en Dokkum) waarbij sportverenigingen uitgebreid voorgelicht zijn over de te nemen stappen bij verduurzaming, van advies tot financiering. Resultaat: In 2015 en 2016 hebben de volgende acht verenigingen met eigen gebouw een energiescan laten uitvoeren en subsidie aangevraagd voor verduurzaming: Kc Boelenslaan; sc Kootstertille; sc Twijzel; sv ASC75; vv Buitenpost; vv Gerkesklooster; vv Harkema-Opeinde; vv t Fean. 3.2.2 duurzame dorpshuizen (2015-2016) Actie: Bij 5 dorpshuizen in Achtkarspelen (Gerkesklooster, Twijzelerheide, Twijzel, Boelenslaan en Surhuizum) is een EPA-advies uitgevoerd. Resultaat: Maatregelen met minder dan 10 jaar terugverdientijd zijn genomen. 3.2.3 zonnepanelen op eigen dak (2015-2016) Actie: Op het gemeentehuis zijn 298 nieuwe zonnepanelen gelegd, in combinatie met nieuwe isolatie en lichte dakbedekking, die door weerkaatsing de productie van de panelen positief beïnvloedt en voorzien is van een NOx/SOx/CO2 reductie certificaat. Hiermee komt het totaal op 448 panelen. Resultaat: Opwekken van duurzame energie voor eigen gebruik. 3.2.4 zonnepanelen op de gymzaal (2014) Actie: In 2014 is het dak van de gymzaal in Twijzelerheide van 20 zonnepanelen voorzien. Resultaat: De gymzaal is hierdoor voor elektriciteit nagenoeg energieneutraal. 8

3.3 Ambitieproject Initiatieven hernieuwbare grondstoffen en energie 3.3.1 Sinnegreide Achtkarspelen (2015-2016) Actie: In 2015 is vooronderzoek naar het realiseren van een grootschalige toepassing van zonnepanelen verricht en een plan van aanpak gemaakt. In 2016 is dit plan uitgevoerd. Hiervoor zijn verschillende stappen genomen, waarbij telkens de belanghebbenden zijn betrokken. Er is een ruimtelijk atelier georganiseerd, op basis waarvan handreiking landschappelijke inpassing is geschreven. Er is een plan van eisen opgesteld, op basis waarvan de uitvraag en de beoordeling heeft plaatsgevonden. De vergunningaanvraag is voorbereid en de vergunning is verleend. De partij heeft SDE+ aangevraagd. Resultaat: Zodra SDE+ wordt toegekend kan de Sinnegreide van ruim 10 MW gerealiseerd worden. Burgerparticipatie maakt onderdeel uit van het plan. 3.4 Ambitieproject Duurzaam ondernemen 3.4.1 koploperprojecten (2014-2016) Actie: In Achtkarspelen heeft in 2015 het derde Koploperproject plaatsgevonden met 10 bedrijven uit de gemeente. In 2016 KoploperKans (op kleine bedrijven gericht) voor 15 bedrijven uit de NOF-regio. Het koploperproject bestaat uit een persoonlijk intakegesprek per bedrijf en een doorlichting met behulp van de milieubarometer. In een aantal bijeenkomsten gaan bedrijven vervolgens aan de slag met de uitvoering. Resultaat: Deelname heeft o.a. de volgende zaken opgeleverd: bewustwording, nieuwe contacten, kennis, energiebesparing, gedragsverandering, communicatietools en toekomstvisie. 3.4.2 maak geld met energie (2014) Actie: In juli 2014 zijn twee informatiebijeenkomsten door Synnovem en ONOF georganiseerd, in Dokkum en Surhuisterveen. De bedrijven werden meegenomen in de (belasting)technische voordelen van duurzaam ondernemen, aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden. Resultaat: Ondernemers zijn geïnformeerd over de oplopende prijzen van fossiele energie, de verbeterde technieken en hogere opbrengsten van nieuwe installaties en de grote fiscale voordelen voor investeringen in duurzame energie. Installatiebedrijven uit de regio zijn hierbij betrokken. 9

3.5 Communicatie duurzaamheid 3.5.1 NME (Natuur en Milieueducatie) Actie: De gemeentelijke samenwerking met Tytsjerksteradiel heeft geleid tot een gezamenlijke uitvoering NME voor beide gemeenten. Deze uitvoering is in opdracht gegeven aan It Fryske Gea en is gehuisvest in Earnewâld. NME-Achtkarspelen en NME- Tdiel zijn daarmee NDE-centrum Pingo&Pet geworden. NDE staat hierbij voor Natoer- en Duorsumens. De afgelopen jaren is samengewerkt in ANNO. Er is een netwerkorganisatie opgebouwd met NME-centrum De Klyster. Hiermee zijn 2 gelijkwaardige centra voor de regio ontstaan die op netwerkbasis samenwerken. Projecten NME: Naast het reguliere uitvoeringsprogramma NME is afgelopen jaren gekozen voor 2 beleidsthema s: het rioolproject en 5x beter bezig. Deze projecten zijn op vrijwel alle basisscholen in ANNO uitgevoerd. Zie bijlage. 3.5.2 duurzaam bouwloket (2016) Actie: Het duurzaam bouwloket is in januari 2016 in Achtkarspelen gelanceerd voor de hele provincie. Het digitale loket heeft eigen gemeentepagina s. Er staan regelmatig stukjes over op sociale media en het KCC verwijst naar het duurzaam bouwloket. Particulieren kunnen via dit loket gratis en onafhankelijk advies krijgen over duurzaam (ver)bouwen. Dit kan via telefoon, app, mail etc. Ook geeft het duurzaam bouwloket informatie over kleine maatregelen, subsidies en lokale acties. Resultaat: per 01-03-2017 hebben 688 telefonische en digitale contacten plaatsgevonden. 248 woningen zijn voorzien van advies en 58 woningeigenaren hebben maatregelen uitgevoerd: Getroffen maatregelen Aantal Spouwmuurisolatie 17 Dakisolatie 10 Zonnepanelen 8 Kozijnen en beglazing 13 Bodemisolatie 3 HR ketel 2 Vloerisolatie 3 Binnenkant gevel 1 Overig 1 Totaal 58 10

3.5.3 inspiratieavond ANNO-energietransitie (2016) Actie: In oktober 2016 is in de IJsherberg in Dokkum een regiobijeenkomst georganiseerd voor de mienskip, kennisinstellingen, onderwijs, overheid en ondernemers met als thema energietransitie in Noordoost-Fryslân. Deze inspiratiebijeenkomst bijeenkomst was de aftrap van de ambitie van Noordoost Fryslân om in 2025 40% van de benodigde energie duurzaam op te wekken. Deze ambitie kunnen we als samenwerkende gemeenten, Provinsje Fryslân, It Wetterskip, Noardlike Fryske Wâlden en Friese Milieu Federatie niet alleen realiseren. We zullen het samen moeten doen met het bedrijfsleven, lokale energiecoöperaties, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties, woningbouwverenigingen, etc. Resultaat: De avond is zeer goed bezocht. Aan de hand van de input is van deze avond en een expertmeeting eerder het jaar is het uitvoeringsprogramma ANNOenergietransitie opgesteld. 3.5.4 overige projecten De gemeente heeft in 2014-2016 deelgenomen aan de volgende evenementen en acties: landelijke duurzame huizenroute fietsproject op e trapers warme truiendag onderzoek fairtradegemeente woonoffensief 3.6 Financiële verantwoording 2014-2016 3.6.1 werkbudget duurzaamheid Beschikbaar 73.400,- Uitgegeven 36.400,- Saldo per 01-01-2017: 37.000,- Dit is een eenmalig budget, gekoppeld aan de beleidsperiode (2014-2018) 3.6.2 budget dorpsgerichte aanpak Beschikbaar per 2014 150.000,- Uitgegeven 1280,- Saldo per 01-01-2017: 148.720,- Dit is een eenmalig budget gekoppeld aan de beleidsperiode (2014-2018) 3.6.3 budget NME Beschikbaar per jaar 5930,- Dit is een structureel budget en wordt volledig ingezet voor uitvoering. Sinds 01-09-2015 worden de uitvoeringskosten aangevuld vanuit het werkbudget duurzaamheid. ( 10.500,- per jaar, gedurende 3 jaar) 3.6.4 overige budgetten Een aantal projecten is op andere wijze gefinancierd. Ook waren voor een aantal projecten bijdragen vanuit de provincie of rijk beschikbaar. 11

4 Uitvoeringsagenda 2017/2018 2017-2018 Duurzaamheidsnota + ANNO-Energietransitie Vanaf 2017 speelt de energietransitie zo n grote rol dat de gemeentelijke ambitieprojecten voornamelijk vormgegeven worden door de uitvoeringsagenda ANNOenergietransitie. In het uitvoeringsprogramma ANNO-energietransitie (los bijgevoegd) staan de uitgebreide projectomschrijvingen plus de financiële verantwoording voor de regio Hieronder volgt per ambitieproject een korte omschrijving. Tussen haakjes is in lichtblauw aangegeven met welk ANNO-project de koppeling is gemaakt. 4.1 Ambitieproject Duurzame dorpen 4.1.1 Verduurzaming bestaande woningbouw (V1 - Verduurzaming bestaande woningen) Bewoners worden één op één geadviseerd bij het maken van bewuste keuzes om hun woning te verduurzamen, zoals omschreven in de ANNO-agenda. Hierbij worden instrumenten ingezet zoals het Duurzaam Bouwloket en deelname aan de Duurzame huizenroute. Bij het opzetten van activiteiten wordt rekening gehouden met de krimpopgaaf en de rol van dorpsinitiatieven. In Achtkarspelen wordt de woonvisie geconcretiseerd, onder meer op het gebied van duurzaamheid, met als doel om gerichtere prestatieafspraken met woningcorporaties te kunnen maken. 4.1.2 Enerzjykoöperaasje de Harkema (V2 Energiebespaarabonnement) De gemeente heeft in 2016 samen met de energiewerkplaats Innovatiesubsidie (VNG-gelden) aangevraagd en verkregen voor het energiebespaarabonnement Harkema. Een initiatief voor verduurzaming van woningen voor en door energiecoöperatie. Ook is voor 9 woningen nul op de meter subsidie aangevraagd. De gemeente speelt in dit traject een ondersteunende rol. Ook is Enerzjykoöperaasje de Harkema gestart met een verkenning naar zonnepanelen die niet p eigen dak kunnen. We kijken daarbij ook naar de uniformering van het beleid voor initiatieven in ANNO, zodat dorpen van elkaar kunnen leren en werkwijzen van elkaar over kunnen nemen. 4.1.3 Ondersteuning energiecoöperaties (C 3 - MienkipsEnergieplan voor dorpen) In verschillende dorpen ontstaan initiatieven. Zo is naar aanleiding van de Sinnegreide een energiecoöperatie ontstaan in Buitenpost. We ondersteunen nieuwe initiatieven daar waar mogelijk, in samenwerking met de energiewerkplaats van het netwerk duurzame dorpen. Burgerparticipatie speelt hierbij een belangrijke rol. (V 3 - Energiestrijd voor Energiecoöperaties) De energiestrijd is een competitie met als doel zoveel mogelijk energie te besparen in een bepaalde periode. Het project wordt georganiseerd door de Friese Milieufederatie en aangeboden aan de energiecoöperaties. Met behulp van een energiemonitor krijgen deelnemers inzicht in hun eigen energieverbruik. Energiecoöperaties krijgen hiermee de kans zichzelf te presenteren, naamsbekendheid te genereren. In Achtkarspelen worden de bestaande energiecoöperaties gevraagd deel te nemen. Burgerparticipatie speelt in dit project een grote rol. 12

4.2 Ambitieproject Zon op maatschappelijk vastgoed 4.2.1 zon op gymzalen en sporthallen (O 2 - PV daken overheidsgebouwen) In navolging van de gymzaal in Twijzel wordt bekeken welke andere gymzalen/sporthallen in de gemeente kansrijk zijn. Een sporthal is kansrijk als het dak geschikt is en de komende 15 jaar niet vervangen hoeft te worden. De geschikte daken worden voorzien van zonnepanelen. 4.3 Ambitieproject Initiatieven hernieuwbare grondstoffen en energie 4.3.1 Uitvoering Sinnegreide Achtkarspelen (O1 Zonneweides) Sinnegreide Achtkarspelen kan aangelegd worden zodra SDE+ subsidie toegekend wordt. Dit is aangevraagd in de najaarsronde van 2016, maar niet verkregen. In 2017 wordt nogmaals aangevraagd. Zodra bekend is of de subsidie verstrekt wordt start de uitvoering. Communicatie rondom participatie vindt zo snel mogelijk plaats dmv het organiseren van bijeenkomsten. Lokale bedrijven kunnen inschrijven op diverse werkzaamheden, zoals de aanleg van het grond, grondverzet etc. Burgers kunnen participeren door middel van het kopen van obligaties. Ook wordt vanuit de bevolking een adviesraad samengesteld die bepaalt wat er met het gebiedsfonds gebeurt. 4.3.2 Biovergister In Achtkarspelen is door een ondernemer SDE+ subsidie aangevraagd en verkregen voor een grote vergister (Kootstertille). Het realiseren van deze vergister is een belangrijke stap in de energietransitie. Het proces kent haken en ogen. De gemeente houdt vinger aan de pols en begeleidt waar mogelijk. Een belangrijke rol is het goed informeren van de bewoners. 4.3.3 Gasloze wijk (A1 Kennisontwikkeling) Er vindt een verkenning plaats naar gasloos aanleggen van de locatie v/d Brug. Ook de transitie naar gasloos in de bestaande bouw wordt een aandachtspunt. 4.3.4 Verkenning geothermie (A1 Kennisontwikkeling) De regio gaat aan de slag met vragen over het toepassen van geothermie, opslag van energie, etc. Het opdoen van kennis hierover is voor de hele regio van belang. 13

4.4 Ambitieproject Duurzaam ondernemen 4.3.1 Ondersteuning verduurzaming MKB (V4 - Verduurzamen MKB) MKB bedrijven in ANNO laten een energiescan uitvoeren en voeren maatregelen door, waardoor gemiddeld 10% energie bespaard wordt. In hetzelfde onderzoek wordt meegenomen of de daken van deze bedrijven geschikt zijn voor zonnepanelen. In 2025 willen we dat in ANNO 10% van het bebouwde oppervlak is voorzien van zonnepanelen. In dit project wordt nauw samengewerkt met EZ en ONOF (Ondernemersfederatie Noordoost Friesland). Welke en hoeveel bedrijven uit Achtkarspelen gaan deelnemen is nog niet bekend. 4.3.2 Duurzame interne bedrijfsvoering In 2015 is een notitie Duurzame bedrijfsvoering door het college vastgesteld. Hierin zijn 3 speerpunten benoemd: Duurzaam omgaan met energie Duurzaam omgaan met grondstoffen en afval Duurzaam assortiment in de catering Meetinstrument voor de milieuprestaties van het gemeentehuis is de milieubarometer. Aan de hand van het jaarlijks invullen hiervan kunnen maatregelen in kaart gebracht worden om de milieuprestaties te verbeteren. In 2017 wordt de milieubarometer ingevuld en er worden aanbevelingen gedaan op welke wijze deze het best in te zetten is. Er wordt samengewerkt met T-diel om zo goed mogelijk af te stemmen. Een regiegroep duurzame bedrijfsvoering zal de aanbevelingen overnemen. De volgende maatregelen zijn al benoemd en in opdracht gegeven aan de werkmaatschappij: vermindering van vervoersbewegingen door inzet van elektrische auto s, carpoolapp en op afstand werken/vergaderen. Maatregelen behorende bij de volgende speerpunten worden in kaart gebracht en vervolgens in opdracht gegeven aan de werkmaatschappij: monitoring van energieverbruik/energiebeheersing, verantwoorde producten in catering, afvalbeheersing, inkoopbeleid. 4.5 Communicatie duurzaamheid 4.5.1 Communicatie (C 1 Communicatieplan, C 2 - Scholen voor Duurzaamheid) De gemeente werkt samen met de regio op het gebied van communicatie over energietransitie. Communicatie wordt over het algemeen gedaan in samenwerking met It Streekhûs. Daarnaast is de gemeente lid geworden van Freonen fan Fossylfrij Fryslân. Dit betekent deelname aan een aantal activiteiten van dit initiatie, maar ook kennisuitwisseling en communicatie over energietransitie. 4.5.2 Kennisondersteuning (C 4 - Aanpak Duurzaam GWW) It Wetterskip heeft het project aanpak duurzaam GWW (Grond- weg en waterbouw) ingebracht in ANNO-energietransitie. Per gemeente kunnen 2 betrokken ambtenaren kennis en ervaring opdoen, op het gebied van duurzaam GWW, door middel van workshops en een e-learning module. It Wetterskip verzorgt dit traject. 14

4.5.3 Natuur en milieueducatie Om de samenwerking tussen Tdiel en Achtkarspelen voortgang te geven en om kennis te maken met het NDE-centrum, wordt in het voorjaar van 2017 een excursie georganiseerd voor raadsleden van beide gemeenten. De financiering voor uitvoering is gedekt tot september 2018 (zie financiële paragraaf). Er wordt aan de raad voorgelegd hoe de dekking er vanaf eind 2018 uit ziet. De netwerkorganisatie met NME-centrum De Klyster zal voortgang krijgen. De raad wordt hierover geïnformeerd. Projecten: Naast de reguliere uitvoering staat het thema 5x beter bezig in 2017 nog op de agenda. De 5xBeterBezig-methodiek is een laagdrempelige en effectieve manier om inzicht te krijgen in de uitgangspunten van duurzaamheid en deze ook direct toe te passen. De methodiek bestaat uit vijf spelregels: 1. Zorg voor jezelf en elkaar 2. Slim met spullen en materialen 3. Slim met energie en water 4. Denk gifvrij 5. Ruimte voor de natuur. De spelregels zijn een handige kapstok waaraan kinderen - maar ook volwassenen - concrete (gedrags)veranderingen en acties kunnen hangen die een bijdrage leveren aan een duurzamer Fryslân. 15

4.6 Financiële verantwoording 2017/2018 3.6.1 werkbudget duurzaamheid Dit is een eenmalig budget, gekoppeld aan de beleidsperiode (2014-2018) Saldo per 01-01-2017: 37.000,- Verwachte uitgaven: bijdrage uitvoering NME, lidmaatschap Freonen & klimaatverbond, gemeentelijke bijdrage ANNO-energietransitie, promotiekosten, proceskosten, organisatie- en uitvoeringskosten van lopende projecten die niet door Energietransitie gedekt worden. 3.6.2 budget dorpsgerichte aanpak Dit is een eenmalig budget gekoppeld aan de beleidsperiode (2014-2018) Saldo per 01-01-2017: 148.720,- Verwachte uitgaven: ondersteuning dorpsinitiatieven: o.a. begeleiding, expertise, uitvoering. Hierover wordt de raad nader geïnformeerd. 3.6.3 budget NME Beschikbaar per jaar 5930,- Dit is een structureel budget en wordt volledig ingezet voor uitvoering. Sinds 01-09-2015 worden de uitvoeringskosten aangevuld vanuit het werkbudget duurzaamheid ( 10.500,- per jaar, gedurende 3 jaar tot 01-09-2018). Hoe de dekking er na deze periode uit gaat zien wordt in de kadernota ingebracht. 4.6.5 financiële dekking ANNO-energietransitie De projecten die in het uitvoeringsprogramma ANNO-energietransitie zijn opgenomen kennen een eigen dekkingsplan. Dit is te vinden in het uitvoeringsprogramma zelf. Gekoppeld aan dit document: Uitvoeringsprogramma ANNO-Energietransitie 2017-2020 16