SCHOLIERENONDERZOEK E-MOVO

SCHOLIERENONDERZOEK E-MOVO REGIO KENNEMERLAND SOCIAAL WELBEVINDEN SOCIAAL WELBEVINDEN SOCIAAL WELBEVINDEN WELBEVINDEN SOCIAAL WELBEVINDEN

SCHOLIERENONDERZOEK E-movo REGIO KENNEMERLAND Een onderzoek naar de gezondheid, het welzijn en de leefstijl van tweede- en vierdeklassers van het voortgezet onderwijs. HET ONDERZOEK In het najaar van 09 hebben ruim 7.600 scholieren woonachtig in de regio Kennemerland meegedaan aan een vragenlijstonderzoek van de GGD, ook wel E-movo onderzoek genoemd. Leerlingen van klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs beantwoordden tijdens een lesuur op school via internet vragen over hun gezondheid, thuissituatie, leefstijl en vrije tijd. Het doel van het onderzoek is om gemeenten, scholen en de GGD inzicht te geven in de gezondheid en leefstijl van de jeugd. De regio Kennemerland omvat tien gemeenten: Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Deze factsheet bespreekt de resultaten van de deelnemende scholieren die in de regio wonen. Ook voor elk van de tien gemeenten is een factsheet opgesteld. Zowel deze regiofactsheet als de gemeentefactsheets zijn te downloaden vanaf de website van GGD Kennemerland. Daar is tevens een document te vinden met achtergrondinformatie over het onderzoek. Deelnemende scholieren Een totaal van 7.674 leerlingen uit de regio Kennemerland heeft een bruikbare vragenlijst ingevuld. Geschat wordt dat dit 60% is van de tweede- en vierdeklassers die in de regio wonen. De scholieren zijn afkomstig van verschillende scholen binnen en buiten de regio. Tabel 1 toont de achtergrondgegevens van de deelnemende scholieren. Tabel 1. Achtergrondgegevens deelnemende scholieren regio Kennemerland Geslacht Jongens Meisjes Klas Klas 2 Klas 4 Onderwijstype Vmbo-basis, kader, gemengd (vmbo-bkg) Vmbo-theoretische leerweg (vmbo-tl) Havo/vwo Onderwijstype naar klas Vmbo-bkg, klas 2 Vmbo-bkg, klas 4 Vmbo-tl, klas 2 Vmbo-tl, klas 4 Havo/vwo, klas 2 Havo/vwo, klas 4 Gezinssamenstelling Twee ouders (beide eigen ouders) Twee ouders (van wie één stiefouder) Co-ouders (twee huizen) Eén ouder Anders Etniciteit Autochtoon Westers allochtoon Niet-westers allochtoon Woonplaats (gemeente) Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort Regio Kennemerland (7.674 leerlingen) aantal % 3.09 3.63 4.173 3.01 4 1.770 4.419 770 714 1.0 7 2.362 2.07.7 46 39 93 3 6.2 9 76 601 3 1.711 2.04 662 39 226 1.2 2 0 0 4 46 19 23 9 14 31 27 7 6 12 1 1 11 22 1 27 9 3 17 3

Van de leerlingen in de regio vindt 2% zijn gezondheid goed of heel goed, 1% antwoordt gaat wel en 3% ervaart zijn gezondheid niet zo best of slecht. Jongens oordelen positiever over hun eigen gezondheid dan meisjes. Chronische aandoeningen en allergieën De door de scholieren meest genoemde ziekten en/of aandoeningen in het jaar voorafgaand aan het onderzoek zijn: migraine of regelmatige ernstige hoofdpijn (1%), astma of bronchitis (12%), eczeem (%), chronische vermoeidheid (%), buikklachten langer dan 3 maanden (%) en ADHD (%). Het gaat hier om ziekten en/of aandoeningen die al dan niet zijn vastgesteld door een arts. Een vijfde van de leerlingen (19%) is allergisch voor pollen en/of stuifmeel (hooikoorts), 13% voor huisstof/huismijt, 12% voor bepaalde huisdieren, % voor bepaald voedsel en % voor bepaalde medicijnen. Ongevallen In de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft 3% van de scholieren uit de regio een verwonding, vergiftiging of blessure opgelopen waarvoor medische behandeling nodig was. Van deze scholieren heeft 6% het letsel opgelopen tijdens het sporten, 7% in het verkeer, 4% als gevolg van geweld, 2% tijdens betaald werk en 1% als gevolg van opzettelijke zelfverwonding. Kwaliteit van leven Kwaliteit van leven is een belangrijke maat om een indruk te krijgen van de totale gezondheid en het welbevinden. Kwaliteit van leven wordt gedefinieerd als de eigen mening van een persoon over zijn functioneren op fysiek, psychisch en sociaal gebied. Ruim een kwart van de scholieren in de regio (27%) ervaart een hoge kwaliteit van leven, 4% een gemiddelde kwaliteit en 29% een lage kwaliteit. Een hoge kwaliteit van leven komt meer voor bij jongens (34%) dan bij meisjes (%) en meer bij tweede- (31%) dan bij vierdeklassers (21%). Tussen leerlingen van het vmbo en het havo/vwo is vrijwel geen verschil. Psychische gezondheid De psychische gezondheid is gemeten aan de hand van vijf vragen naar verschillende gevoelens: zenuwachtigheid, rustig voelen, neerslachtigheid, gelukkig voelen en in de put zitten (Mental Health Inventory-: MHI-). Van de scholieren uit de regio voelt 1% zich psychisch ongezond. Het gaat om meer meisjes (24%) dan jongens (11%). Van de vmbo-leerlingen voelt % zich psychisch ongezond (vmbo-bkg 22%, vmbo-tl 19%) en van de havo/vwo-leerlingen 16%. Psychosociale problematiek De psychosociale problematiek is gemeten met de SDQ (Strengths and Difficulties Questionnaire). In figuur 1 staat de totaalscore weergegeven en de uitkomsten op vier deelgebieden van de SDQ. In de figuur worden tevens leerlingen weergegeven die in het grensgebied zitten, in de tekst wordt op deze groep verder niet ingegaan. Van de scholieren uit de regio heeft 4% psychosociale problematiek. Psychosociale problematiek komt meer voor bij vmbo-scholieren (6%) dan bij havo/vwo-scholieren (3%). Wat betreft de deelgebieden van de SDQ kan het volgende worden opgemerkt. Meer meisjes (%) dan jongens (2%) hebben emotionele problemen. Gedragsproblemen komen juist meer voor bij jongens (9%) dan bij meisjes (%). Verder hebben 11% van de vmbo-leerlingen en % van de havo/vwo-leerlingen gedragsproblemen. Ook hyperactiviteit komt meer voor bij leerlingen van het vmbo (19%) dan van het havo/vwo (14%). Figuur 1. Psychosociale problematiek volgens de SDQ van de scholieren uit de regio (%) 0 4 totaalscore psychosociale problematiek 16 hyperactiviteit emotionele problemen grensgebied psychosociale problematiek problemen met leeftijdsgenoten gedragsproblemen Mishandeling en ongewenste seksuele ervaring Van de scholieren uit de regio geeft % aan op dit moment wel eens geestelijk mishandeld te worden, dit wil zeggen getreiterd, gekleineerd of uitgescholden. Dit gebeurt relatief vaak door een medescholier. Twee procent van de 4 9 2 6 7

Kennemerlandse scholieren geeft aan op dit moment wel eens lichamelijk te worden mishandeld. Zeven procent heeft wel eens zonder het te willen een seksuele ervaring met iemand gehad. Onder seksuele ervaring wordt verstaan: alles van zoenen, intiem betasten tot naar bed gaan. Van de scholieren uit Kennemerland wilde 3-4% bovenstaande vragen niet beantwoorden. Suïcidegedachten In de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft 17% van de scholieren uit de regio er wel eens serieus over gedacht een eind te maken aan zijn leven: 11% een enkele keer, 4% af en toe, 1% vaak en eveneens 1% heel vaak. Meer meisjes (22%) dan jongens (12%) hebben suïcidale gedachten, en meer vmbo-scholieren (21%) dan havo/vwo-scholieren (14%). Binnen het vmbo gaat het om 23% van de vmbo-bkg scholieren en % van de vmbo-tl scholieren. (39%) dan bij jongens (%) en meer bij vierde- (%) dan bij tweedeklassers (%). Hierbij is niet gekeken naar de verdeling van lichaamsbeweging over de week en de intensiteit van de lichaamsbeweging. Daarmee geven bovenstaande uitkomsten niet de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) weer. Van de scholieren uit de regio sport 72% in verenigingsverband, 2% sport niet bij een sportvereniging. Meer meisjes (%) dan jongens (2%) sporten niet bij een vereniging, meer vierde- (31%) dan tweedeklassers (2%), en meer leerlingen van het vmbo (3%) dan van het havo/vwo (22%). Binnen het vmbo gaat het om 42% van de vmbo-bkg leerlingen en % van de vmbo-tl leerlingen die niet sporten bij een vereniging. SOCIAAL WELBEVINDEN Pesten op school Van de scholieren uit de regio wordt 7% regelmatig op school gepest. Meer tweede- (%) dan vierdeklassers (%) worden gepest en meer vmbo- (9%) dan havo/vwo-leerlingen (4%). Binnen het vmbo betreft het 12% van de vmbo-bkg leerlingen en 7% van de vmbo-tl leerlingen. Negen procent pest zelf regelmatig andere leerlingen op school. Meer jongens (12%) dan meisjes (6%) geven aan regelmatig te pesten, en meer leerlingen van het vmbo (13%; vmbo-bkg 1% en vmbo-tl 12%) dan van het havo/vwo (6%). Spijbelen Van de scholieren uit de regio heeft 13% minimaal één lesuur gespijbeld in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek. Spijbelen gebeurt meer door vierde- (19%) dan door tweedeklassers (%). De figuren 2 tot en met 4 geven voor een aantal leefstijl - onder werpen de resultaten weer van scholieren uit de regio. Lichamelijke (in)activiteit Van de scholieren uit de regio beweegt 7% minder dan 3 uur, 2% tussen de 3-7 uur, en 66% meer dan 7 uur. Minder dan 7 uur bewegen komt meer voor bij vmbo-leerlingen (%; vmbo-bkg 43%, vmbo-tl 37%) dan bij havo/vwo-leerlingen (31%), meer bij meisjes Voeding Zestien procent van de scholieren uit de regio ontbijt minder dan vijf keer en voldoet daarmee niet aan de ontbijtnorm. Meer meisjes (%) dan jongens (11%) voldoen niet aan de ontbijtnorm, meer vierde- (19%) dan tweedeklassers (13%) en meer leerlingen van het vmbo (22%) dan van het havo/vwo (11%). Binnen het vmbo betreft het 26% van de vmbo-bkg leerlingen en 19% van de vmbo-tl leerlingen. Van de scholieren uit de regio eet 62% niet elke dag groente en eveneens 62% eet niet elke dag fruit. De fruitnorm van minstens twee stuks fruit per dag wordt door 4% niet gehaald. Roken Veertien procent van de scholieren uit de regio rookt wekelijks (minstens één keer ). Meer vierdeklassers (21%) dan tweedeklassers (%) roken wekelijks, en meer vmbo-leerlingen (21%) dan havo/vwo-leerlingen (9%). Het gaat om 23% van de vmbo-bkg leerlingen en 19% van de vmbo-tl leerlingen.

Figuur 2. Leefstijl van scholieren uit de regio naar schooltype (%) regio vmbo regio havo/vwo 90 0 70 60 0 0 31 22 21 11 9 49 37 24 6 4 2 2 12 beweegt < 7 uur ontbijt < dagen rookt wekelijks alcohol gedronken binge-drinken hasj of wiet gebruikt ooit harddrugs gebruikt geslachtsgemeenschap gehad Alcohol In de maand voorafgaand aan het onderzoek heeft 44% van de scholieren uit de regio alcohol gedronken ( actuele drinkers ) en is 21% van alle scholieren dronken/aangeschoten geweest. Actueel drinken gebeurt meer door vierde- (69%) dan door tweedeklassers (23%) en meer door leerlingen van het vmbo (49%; vmbo-bkg 1% en vmbo-tl 47%) dan van het havo/vwo (%). Drie op de tien scholieren uit de regio (29%) hebben in de maand vóór het onderzoek tenminste eenmaal vijf of meer drankjes gedronken bij één gelegenheid. Dit wordt bingedrinken genoemd. Binge-drinken komt meer voor bij vierde- (4%) dan bij tweedeklassers (14%) en meer bij leerlingen van het vmbo (37%) dan van het havo/vwo (24%). Binnen het vmbo betreft het 41% van de vmbo-bkg leerlingen en 33% van de vmbo-tl leerlingen. Van de binge-drinkers uit de regio vindt een grote meerderheid (7%) van zichzelf dat hij/zij niet teveel drinkt. De scholieren die in de maand vóór het onderzoek alcohol hebben gedronken noemen als locaties of gelegenheden waar ze alcohol drinken het meest: bij anderen thuis (4%), in een discotheek (42%), thuis, met anderen (39%), in een café, bar, snackbar of op een terras (2%), op straat, in een park of ergens anders buiten (24%) en op een schoolfeest (14%). Vijf procent van de scholieren geeft aan thuis, alleen te drinken. Vier op de tien actuele drinkers uit de regio (39%) zeggen dat hun ouders het goed vinden dat ze alcohol drinken. Figuur 3. Leefstijl van scholieren uit de regio naar klas (%) regio klas 2 regio klas 4 90 0 70 60 0 0 13 19 21 23 69 14 4 13 3 1 4 7 29 beweegt < 7 uur ontbijt < dagen rookt wekelijks alcohol gedronken binge-drinken hasj of wiet gebruikt ooit harddrugs gebruikt geslachtsgemeenschap gehad

Figuur 4. Leefstijl van scholieren uit de regio naar geslacht (%) jongens meisjes 90 0 70 60 0 0 39 11 12 1 44 43 29 6 3 2 1 17 beweegt < 7 uur ontbijt < dagen rookt wekelijks alcohol gedronken binge-drinken hasj of wiet gebruikt ooit harddrugs gebruikt geslachtsgemeenschap gehad gebruikt: 2% gebruikte xtc, 1% gebruikte cocaïne, 1% amfetaminen, 1% lsd en minder dan 1% heroïne. Meer vierde- (4%) dan tweedeklassers (1%) gebruikten ooit harddrugs. Naast het gebruik van drugs is het aangeboden krijgen van drugs nagevraagd. Van de scholieren uit de regio heeft % ooit hasj/wiet aangeboden gekregen. Men kreeg hasj/wiet aangeboden op straat, in een park of bij een hangplek (17% van alle scholieren), op school (%), thuis of bij vrienden thuis (eveneens %), in een café of disco, op een feest of bij een concert (%) of ergens anders (7%). Zes procent heeft ooit harddrugs aangeboden gekregen. Ook harddrugs kreeg men het vaakst aangeboden op straat, in een park of bij een hangplek (3% van alle scholieren). Drugs Acht procent van de scholieren uit de regio gebruikte hasj/wiet in de maand voorafgaand aan het onderzoek ( recente gebruikers ). Recent gebruik van hasj/wiet komt meer voor bij jongens (%) dan bij meisjes (6%), meer bij vierde- (13%) dan bij tweedeklassers (3%) en meer bij vmbo-leerlingen (%) dan bij leerlingen van het havo/vwo (6%). Ruim drie kwart van de recente gebruikers (77%) komt meestal aan hasj/wiet via vrienden, 26% koopt het in een coffeeshop en 22% komt er via via aan van iemand die ze niet goed kennen. Acht op de tien recente gebruikers (79%) gebruiken hasj/wiet meestal op straat, in een park of een andere plek buiten, 47% gebruikt bij vrienden. Eén procent van de scholieren uit de regio gebruikte ooit ghb. Verder heeft 3% ooit één of meerdere soorten harddrugs Seksualiteit Zeventien procent van de scholieren uit de regio heeft geslachtsgemeenschap gehad. Meer vierde- (29%) dan tweedeklassers (7%) hebben geslachtsgemeenschap gehad en meer vmbo- (2%) dan havo/vwo-leerlingen (12%). Binnen het vmbo betreft het 29% van de vmbo-bkg leerlingen en 21% van de vmbo-tl leerlingen. Van de scholieren die wel eens geslachtsgemeenschap hebben gehad, heeft 4% niet altijd een condoom gebruikt. Van deze groep denkt de meerderheid (4%) dat ze geen risico hebben gelopen op een soa. Naast het eigen seksuele gedrag is naar de houding ten opzichte van homoseksualiteit gevraagd. Aan de scholieren is gevraagd wat ze ervan vinden als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen verliefd op elkaar zijn: % vindt dit erg raar of verkeerd. Homoseksualiteit erg raar of verkeerd vinden komt meer voor bij jongens (17%) dan bij meisjes (4%) en meer bij vmbo-scholieren (13%) dan havo/vwo-scholieren (%).

Vrije tijd Ruim een derde (3%) van de scholieren uit de regio vindt dat er in de buurt voldoende leuke dingen voor jongeren georganiseerd worden, 3% vindt van niet en 13% weet het niet. Op de vraag welke plekken men in zijn/haar buurt mist, antwoordt 42% van de scholieren dat hij/zij niets mist. Een kwart van de scholieren (26%) mist hangplekken, 17% mist pleintjes, 1% een jeugdhonk, 1% een voetbalveld, 12% een grasveld, 11% een buurthuis, 11% een skatebaan en 12% mist iets anders. Criminaliteit en veiligheid Van zeven strafbare feiten is gevraagd of de scholieren er slachtoffer van zijn geworden in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Bij 31% is dit het geval. In aflopende volgorde werd genoemd: er zijn spullen van mij vernield (13% van alle scholieren), er zijn spullen van mij gestolen (12%), er is geld van mij gestolen (9%), mijn fiets, bromfiets of scooter is gestolen (7%), ik ben bedreigd (%), ik ben gechanteerd (afgeperst) (2%) en ik ben in elkaar geslagen (2%). Vier op de tien scholieren (%) voelen zich wel eens onveilig. De meest genoemde plekken waar men zich wel eens onveilig voelt, zijn: op het station (trein, bus, metro) (1% van alle scholieren), op straat buiten mijn eigen woonbuurt (13%), in de trein, tram, bus, metro (11%) en tijdens het uitgaan (7%). Risicogroepen in de regio Tabel 2 laat zien welke van de onderzochte (achtergrond-) kenmerken invloed hebben op risicovol gedrag en zich ongezond voelen. Zo laat deze tabel voor Drinkt overmatig alcohol (bingedrinken) het volgende zien. Op binge-drinken zijn verschillende kenmerken van invloed (kolom 1). Dit varieert van roken tot gezinssamenstelling. Kijken we naar het kenmerk roken dan blijkt het volgende. De kans dat scholieren die wekelijks roken een binge-drinker zijn, is 6. keer zo groot als de kans dat scholieren die niet wekelijks roken een binge-drinker zijn (kolom 2). De kenmerken zijn gepresenteerd in aflopende volgorde van de mate waarin ze invloed hebben op het binge-drinken. In het document met achtergrondinformatie over het scholierenonderzoek is meer informatie te vinden over de manier waarop tabel 2 tot stand is gekomen. Dit document is te downloaden vanaf de website van GGD Kennemerland. Tabel 2. De samenhang tussen (achtergrond)kenmerken en risicovol gedrag en zich ongezond voelen in de regio, uitgedrukt in kans Beïnvloedende (achtergrond-)kenmerken 1 Kans 2 Rookt wekelijks Klas 4 Hasj of wiet in Autochtoon 3 Vmbo Co-ouders 4 Gezin met één ouder + één stiefouder 4 Psychosociale problemen Eenoudergezin 4 Niet-westers allochtoon Gezondheid matig/slecht Eenoudergezin 4 Klas 4 Rookt wekelijks Meisjes Gezin met één ouder + één stiefouder 4 Vmbo Westers allochtoon Psychisch ongezond Klas 4 Jongens Vmbo Eenoudergezin 4 Co-ouders 4 Gezin met één ouder + één stiefouder 4 Westers allochtoon Psychisch ongezond Beweegt < 7 uur Rookt wekelijks Meisjes Binge-drinken in Psychosociale problemen Gezondheid matig/slecht Gepest worden Meisjes Onveilig voelen Gezin met één ouder + één stiefouder 4 Eenoudergezin Beweegt < 7 uur Niet-westers allochtoon Spijbelt > 1 uur Psychisch ongezond Psychosociale problemen Klas 2 Vmbo Jongens Gezondheid matig/slecht Drinkt overmatig alcohol (binge-drinken) 6..9.2 2.3 1.7 1. 1.2 Beweegt onvoldoende 2.0 1. 1.7 1.6 1. 1.2 Gebruikt hasj/wiet 4. 2.1 1. 1. 1.7 1.7 1. Ervaart gezondheid als matig of slecht 3.9 1.9 1. 1.2 Voelt zich psychisch ongezond 6.7 2.6 2. 2.2 1. 1. Wordt gepest 2. 2.2 2.0 1.9 1 Kenmerken van leerlingen die significant samenhangen met risicovol gedrag en zich ongezond voelen. Dit wil niet noodzakelijkerwijs zeggen dat er sprake is van een oorzakelijk verband. 2 De kans van leerlingen met dit kenmerk op risicovol gedrag of zich ongezond voelen ten opzichte van leerlingen zonder dit kenmerk. Dit is een zo goed mogelijke schatting; de werkelijke kans kan iets lager of iets hoger liggen. 3 Ten opzichte van niet-westers allochtoon; 4 Ten opzichte van een gezin met twee eigen ouders; Ten opzichte van autochtoon.

VERGELIJKING 0 EN 09 In tabel 3 wordt voor een aantal onderwerpen een vergelijking gemaakt met de resultaten van 0, het jaar waarin de GGD het vorige scholierenonderzoek E-movo heeft uitgevoerd. Uit tabel 3 is af te lezen dat actueel drinken en binge-drinken zijn afgenomen. De afname in actueel drinken is bij tweedeklassers groter (van 42% naar 23%) dan bij vierdeklassers (van 76% naar 69%). Ook hasj/wietgebruik is licht gedaald. Wekelijks roken en psychische ongezondheid verschillen niet tussen de twee jaren. Tabel 3. Vergelijking tussen 0 en 09 In % psychisch ongezond (MHI-) rookt wekelijks afgelopen maand alcohol gedronken binge-drinken afgelopen maand Totaal regio 09 1 14 44 29 Klas en jaar Klas 2, 0 Klas 4, 0 Klas 2, 09 Klas 4, 09 16 19 16 19 21 42 76 23 69 23 3 14 4 afgelopen maand hasj of wiet gebruikt 17 3 13 DE GEMEENTEN IN DE REGIO KENNEMERLAND COLOFON Voor elke gemeente is een factsheet opgesteld met de resultaten van het scholierenonderzoek E-movo. Deze gemeentefactsheets zijn te downloaden vanaf de website van de GGD (www.ggdkennemerland.nl). Daar is tevens een document te vinden met achtergrondinformatie over het onderzoek. ONDERZOEKEN IN DE REGIO De GGD voert regelmatig onderzoeken uit in de regio. Rapporten en factsheets zijn te downloaden vanaf de website van de GGD. Uitgave GGD Kennemerland, december, www.ggdkennemerland.nl Tekst en figuren Regina Overberg, Resi Cluitmans, Jolanda ten Brinke en Saskia Mérelle (epidemiologen) Contact GGD Kennemerland, Epidemiologie Postbus 14, 00 GM Haarlem E: epi@ggdkennemerland.nl T: +31 (0)23 79 176 Vormgeving en drukwerk Sixtyseven, Beverwijk