Patiëntenvoorlichting Pijnbestrijding tijdens de bevalling Bevallen doet pijn. Weinig vrouwen zullen opkijken van deze uitspraak. Zij weten dat pijn bij een bevalling hoort en dat pijn een normaal verschijnsel is. Bijna alle vrouwen ervaren de ontsluitingsweeën, samentrekkingen van de baarmoeder die ervoor zorgen dat de baarmoedermond zich opent, als pijnlijk. Datzelfde geldt voor de uitdrijvingsweeën, die samen met het persen ervoor zorgen dat het kind geboren wordt. De duur en de mate van de pijn tijdens een bevalling wisselen. Meestal neemt de pijn toe naarmate de ontsluiting vordert. De pijn is voornamelijk onderin de buik aanwezig, maar soms ook in de rug of in de benen. Ook de pijn tijdens het persen verschilt; soms is het een opluchting om mee te mogen persen, soms doet het persen juist meer pijn. Ademhalings- en ontspanningsoefeningen kunnen helpen de weeën op te vangen. Dit kunt u al tijdens de zwangerschap in verschillende cursussen leren. Door geconcentreerd de weeën weg te zuchten, komt u in een ritme waarbij het lichaam zelf stoffen aanmaakt die een pijnstillend effect hebben: endorfinen. Deze endorfinen zorgen ervoor dat de pijn te verdragen is. Uitputting, angst of spanning kunnen een rol spelen. Een warme douche of een warm bad, massage of een andere houding kan dan vaak ook helpen, maar toch kan de pijn soms ondraaglijk zijn. Om de vicieuze cirkel van pijn en niet kunnen ontspannen te doorbreken, kan de pijn met medicijnen worden onderdrukt. In deze folder bespreken wij hoe het zit met de pijn bij de bevalling, wat u er tegen kunt doen en welke middelen er in het Zaans Medisch Centrum worden gebruikt om de pijn te bestrijden. Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling? Pijn tijdens de bevalling wordt veroorzaakt door de weeën. Weeën zijn samentrekkingen van de baarmoeder. U kunt zo n wee vergelijken met een golf die aanspoelt op het strand. In het begin voelt u de pijngolf aan komen rollen. Net voor de golf omslaat, is de pijn het hevigst. Daarna trekt de golf terug en voelt u de pijn weer minder worden. Tussen de weeën door is er rust in uw buik. De weeën komen in twee fasen: de ontsluiting en de uitdrijving. Ontsluiting Tijdens de ontsluiting rekken de weeën het onderste deel van de baarmoeder en de baarmoedermond uit, waardoor de baarmoedermond zich opent en het hoofd van de baby kan indalen. Dit alles veroorzaakt pijn, vooral in de buik. U kunt ook pijn hebben in de rug, in de benen, in de onderbuik, vagina en rondom de anus. In de fase van de ontsluiting kunt u de weeën wegzuchten en daarmee de pijn zo goed mogelijk onder controle houden. De pijn is niet steeds even erg. Aan het begin van de bevalling zit er meer tijd tussen de weeën. Dan doen ze ook nog niet zo veel pijn. Na een tijdje worden de pauzes tussen de weeën korter. De weeën worden dan krachtiger en doen meer pijn. Uitdrijving De uitdrijvingsfase begint als er volledige ontsluiting is (10 cm ontsluiting). In deze fase mag u tijdens de weeën meepersen. De pijn wordt nu veroorzaakt door uitrekking van het geboortekanaal en het gebied rond de bilnaad. Die pijn is meestal scherper en zit meer op één plek dan bij de ontsluitingsweeën. Hoeveel pijn de bevalling doet, verschilt per vrouw en per bevalling. Sommige vrouwen ervaren erg veel en ondraaglijke pijn, voor anderen valt de pijn mee. De geboorte van het eerste kind kan heel pijnlijk zijn, terwijl de tweede meevalt. Ook de pijn tijdens het persen verschilt van vrouw tot vrouw; sommige vrouwen zijn opgelucht dat ze mee mogen persen, bij anderen doet het persen juist het meeste pijn. Invloed op de pijn Het is niet van te voren te voorspellen hoe pijnlijk een bevalling zal zijn. Er zijn wel enkele factoren bekend die de pijn tijdens de bevalling kunnen verminderen of juist verergeren: De bevalling van het eerste kind is vaak pijnlijker dan volgende bevallingen. Angst voor de bevalling of voor pijn verergert de pijn vaak. Een goede begeleiding en ondersteuning tijdens de bevalling kan de pijn verminderen. Vrouwen die in een huiselijke omgeving bevallen ervaren minder pijn. Een ziekenhuiskamer die huiselijk is ingericht heeft hetzelfde effect. Bereid u voor op de bevalling. Volg een zwangerschapscursus en oefen alvast ademhalingsoefeningen en perstechnieken.
Zorg ervoor dat u uitgerust aan de bevalling begint, want als u uitgerust bent kunt u beter tegen de pijn. Neem dus elke dag even tijd voor jezelf, doe het in de laatste weken rustig aan en probeer voldoende te slapen. Hoe kan de pijn worden bestreden? Omgaan met de pijn; zónder medicijnen Zoek afleiding Let nog niet teveel op de pijn in het begin. De weeën zijn dan meestal nog goed te verdragen. Ga zo lang mogelijk gewoon door met waar u mee bezig bent. Zoek afleiding. Bijvoorbeeld door te lezen, tv te kijken of te luisteren naar muziek. Probeer houdingen uit Als de weeën sterker worden en meer pijn gaan doen, is het vaak moeilijker om te ontspannen. Probeer uit in welke houding u zich het beste kunt ontspannen. U kunt bijvoorbeeld staand een wee opvangen, terwijl u een beetje wiegt met de heupen of leunt op een tafel of stoel. Misschien is het prettig om op handen en knieën te zitten of wellicht ligt u liever. Rondlopen kan ook prettig zijn. Kijk wat bij u het beste past en helpt om de pijn op te vangen. Zorg ervoor dat u het lekker warm hebt Warmte helpt om te ontspannen. Doe warme kleren aan die gemakkelijk zitten. Veel vrouwen vinden het lekker om onder de douche te zitten, met een warme straal water uit de douchekop op hun buik of rug gericht. Het warme water helpt om te ontspannen, waardoor u de pijn minder erg voelt. Tel af: elke wee is er eentje minder Denk positief. Geloof erin dat u dit aankunt. Denk steeds: deze wee is weer voorbij en komt niet meer terug. Denk bij elke wee dat u weer dichter bij het einde bent gekomen. Tel af in plaats van op. Denk aan het moment na de bevalling, als u uw kindje vasthoudt. Concentreer je op je ademhaling Als u het ritme van je ademhaling volgt, bent u minder gericht op de pijn. Dat helpt om u te ontspannen en dan kunt u de weeën beter opvangen. Blijf dus rustig doorademen. Adem in, en adem dan langzaam in vier tellen uit. Masseren Een massage van uw onderrug of benen kan prettig zijn als de weeën sterker worden. Het leidt u af van de pijn en voorkomt verstijving van de onderrug. Sommige vrouwen willen liever dat iemand met twee vuisten constant tegen hun onderrug drukt. Probeer het uit en kijk of u het prettig vindt. Een geboortetens (Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie) kan u ook helpen om met de pijn om te gaan. Pijnbehandeling met medicijnen Pijnbehandeling met medicijnen gebeurt altijd in het ziekenhuis. De verloskundige draagt de zorg voor uw bevalling over aan de gynaecoloog. De gebruikte methoden in het Zaans Medisch Centrum zijn: Epidurale analgesie (ruggenprik) Injecties met morfine Bij al deze behandelingen moet de gezondheid van moeder en kind goed in de gaten gehouden worden. Uw hartslag, bloeddruk en ademhaling worden daarom voortdurend gecontroleerd, net als de conditie van het kind. Hiervoor is speciale apparatuur nodig en daarom moet de bevalling in het ziekenhuis plaatsvinden. Epidurale analgesie (ruggenprik) De ruggenprik geeft het beste resultaat als pijnbestrijding tijdens de bevalling. Deze ruggenprik kan in het Zaans Medisch Centrum 7 dagen per week, 24 uur per dag worden aangevraagd. Hij wordt toegediend door de anesthesioloog. Wat is epidurale pijnbestrijding? Bij de ruggenprik spuit de anesthesioloog via een dun slangetje (katheter) verdovingsvloeistof in een ruimte tussen de ruggenwervels: de epidurale ruimte.
Hier lopen de zenuwen die pijnprikkels van de baarmoeder en bekkenbodem vervoeren. Als deze zenuwen worden uitgeschakeld voelt u de pijn van de weeën veel minder of helemaal niet meer. Behalve de pijnzenuwen lopen in deze ruimte ook zenuwen die de spieren in het onderlichaam aansturen. Na een ruggenprik kan dus ook de spierkracht en het gevoel in de benen tijdelijk afnemen, wat inhoudt dat u na inwerken van de ruggenprik beter op bed kunt blijven liggen. De pijn verdwijnt niet meteen na de ruggenprik, dit duurt ongeveer een kwartier. Redenen voor een epiduraal U wenst pijnstilling Er is sprake van een langdurige / stagnerende ontsluiting Uitputting Angst voor de bevalling of moeizame bevalling in het verleden Wanneer kan een ruggenprik niet Onder bepaalde omstandigheden kan een anesthesioloog of gynaecoloog afzien van een ruggenprik, omdat er een verhoogde kans bestaat op complicaties. Bijvoorbeeld bij: Bepaalde neurologische aandoeningen Afwijkingen of eerdere operaties aan de wervelkolom Problemen met de bloedstolling Infecties Als de ontsluiting snel vordert of al in een te ver gevorderd stadium is Hoe verloopt de ruggenprik? Voorbereiding: U krijgt eerst extra vocht via een infuus. Dit is nodig omdat uw bloeddruk niet te veel mag dalen na de ruggenprik. Uw pols, bloeddruk, zuurstofgehalte in het bloed en uw hartslag worden gecontroleerd met behulp van automatische bewakingsapparatuur. Ook wordt er een hartfilmpje gemaakt van baby. (CTG) Deze controles vinden continu plaats tot de baby geboren is. De ruggenprik: De prik wordt door een anesthesioloog gegeven op de verloskamer. Het kan voorkomen dat u na uw verzoek om pijnstilling moet wachten op de anesthesioloog, dit komt omdat de anesthesioloog ook nog andere taken heeft in het ziekenhuis en omdat hij pas kan prikken nadat er eerst extra vocht via een infuus gegeven is. We streven ernaar om binnen een uur na het verzoek de ruggenprik te geven. (voor het prikken van de ruggenprik moet er namelijk nog een CTG van de baby worden gemaakt en krijgt u extra vloeistof via de aderen toegediend) De anesthesioloog prikt terwijl u voorovergebogen zit of op uw zij ligt. U moet uw onderrug zo bol mogelijk maken, zodat de ruimte tussen de wervels makkelijker bereikbaar is en u moet zo stil mogelijk zitten. Na het schoonmaken van de huid en een plaatselijke verdoving zoekt de anesthesioloog de epidurale ruimte, waarna een klein slangetje door de naald in de epidurale ruimte geschoven wordt. Na de prik: Als het slangetje eenmaal is aangebracht en vastgeplakt kunt u zich weer bewegen. Het slangetje zal aangesloten worden op een pompje waardoor continu een kleine hoeveelheid verdovingsvloeistof loopt. Gemiddeld duurt het 10 tot 15 minuten voordat u echt effect merkt.
Bij ongeveer 5% van de vrouwen werkt de epidurale pijnbestrijding onvoldoende. Dan moet gekeken worden of het slangetje goed zit en of de verdovingsvloeistof sterk genoeg is. Soms is het nodig opnieuw te prikken. Na de bevalling: Na de bevalling wordt het slangetje verwijderd. Na enkele uren komt het gevoel in uw benen volledig terug. Dan kunt u weer oplopen en douchen. Het duurt vaak even voordat u weer het gevoel krijgt dat u aandrang heeft om te urineren, vandaar dat de verpleegkundige uw blaasinhoud indien nodig controleert. De ruggenprik is niet slecht voor de gezondheid van uw kind. U kunt ook gewoon borstvoeding geven. Bijwerkingen van epidurale pijnbestrijding Bloeddrukdaling: Dit is het gevolg van bloedvatverwijding in de onderste lichaamshelft. Door het geven van infuusvloeistoffen kan dit worden voorkomen. Bij optreden hiervan tijdens het verdere verloop kunt u geadviseerd worden zoveel mogelijk op linker- of rechterzijde te liggen. Dit draagt bij tot handhaving van de bloeddruk. Jeuk: Afhankelijk van de gebruikte verdovingsvloeistoffen treedt soms een milde vorm van jeuk op. Deze behoeft zelden behandeling. Koorts: Uw lichaamstemperatuur kan stijgen. Het is dan lastig te bepalen of u koorts hebt door de ruggenprik of door een infectie. Het kan zijn dat u daardoor een antibioticum moet krijgen en dat de kinderarts uw kind op de kinderafdeling opneemt om het zo goed te kunnen onderzoeken. Blaasfunctie: De epiduraal kan van invloed zijn op de blaasfunctie, in die zin dat u het gevoel van een volle blaas niet goed bemerkt. Daarom krijgt u ook een slangetje in de blaas om de urine af te laten lopen. Baringsbeloop: Het bereiken van volledige ontsluiting kan langer duren zodat u een infuus met weeën opwekkend middel nodig heeft. Het kan ook zijn dat de spontane persdrang trager op gang komt, waardoor de uitdrijvingsfase wat langer duurt. Ook is bekend dat er een grotere kans is op een zogeheten kunstverlossing (bevalling met de vacuümpomp of een keizersnede). Aanprikken van de bloedvaten: Doordat de bloedvaten in de epidurale ruimte tijdens de zwangerschap opzetten, bestaat de kans dat tijdens het zetten van de ruggenprik een bloedvat wordt aangeprikt. Om complicaties die hieruit kunnen voortkomen te voorkomen, wordt er eerst een proefdosis toegediend. Zenuwprikkelingen: Tijdens het zetten van de ruggenprik kunt u zenuwprikkelingen voelen, een soort van elektrische schokjes. Dit is onschuldig en blijvende schade aan de zenuwen is zeer zeldzaam. Overige complicaties van een epiduraal Hoofdpijn: Hoofdpijn treedt soms op (1%) en is het gevolg van het aanprikken van de met hersenvocht gevulde ruimte waarin zich het centraal zenuwstelsel bevindt. De hoofdpijn manifesteert zich vaak de volgende dag. Het betreft een vervelende maar verder onschuldige bijwerking die goed behandelbaar is. In de helft van de gevallen volstaan eenvoudige maatregelen als rust, medicijnen en veel drinken. Anderszins zijn er bij aanhoudende of ernstige klachten andere behandelingsmogelijkheden. Rugklachten: Rugklachten tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling zijn niet ongewoon (5-30%). Over langere termijn gezien, zijn aanhoudende of nieuw optredende rugklachten na een bevalling onder epidurale pijnstilling niet rechtstreeks hieraan toe te schrijven. De epiduraal kan soms wel een tijdelijk beurs gevoel geven op de plaats van de prik. Ademhalingsproblemen: In zeldzame gevallen komen de medicijnen uit de ruggenprik bij zenuwen die de borstspieren aansturen terecht. Dit kan zorgen voor moeilijkheden met ademen. Er kan dan zuurstof worden gegeven ter verlichting en om de ademhaling te ondersteunen. Overig: De kans dat grote hoeveelheden verdovingsvloeistoffen ongewild in bloedbaan of hersenvocht terechtkomen is bijzonder klein. Wel is dit een van de redenen waarom de anesthesioloog deze ingreep uitvoert met gebruikmaking van eerder genoemde hulp- en bewakingsapparatuur. Hierdoor kan een dergelijke complicatie met succes snel en adequaat worden behandeld. Ernstige complicaties als zenuwbeschadiging, bloedingen, verlamming en infecties zijn zeer zeldzaam. Morfine Morfine wordt toegediend via een injectie in uw bil of bovenbeen. Deze behandeling is altijd beschikbaar, ongeacht dag of tijdstip. Voordat u morfine toegediend krijgt wordt er eerst een half uur een hartfilmpje (CTG) van uw baby gemaakt om de conditie van de baby te beoordelen.
Morfine werkt na ongeveer een kwartier, de ergste pijn wordt dan wat minder. Naast de pijnstillende werking zorgt morfine er ook voor dat u zich beter kan ontspannen tussen de weeën door. Sommige vrouwen soezen weg of slapen zelfs. Deze rustgevende werking zorgt er vaak voor dat de ontsluiting wordt bespoedigd. De verpleegkundige probeert voor u een rustige omgeving te creëren. Morfine werkt twee tot vier uur. Wanneer kan morfine niet? Er zijn twee omstandigheden waaronder morfine voor u niet de beste keus is. Wanneer er bij u een allergie tegen morfine of opiaten in het algemeen is vastgesteld (dit komt zeer weinig voor). Wanneer de verloskundige of dokter verwacht dat de bevalling zich binnen zeer korte tijd aandient. Ongeveer een kwart van de vrouwen die morfine krijgen, is tevreden over het pijnstillende effect. Dit is veel minder dan bij een ruggenprik. Een ander nadeel is dat u na een morfine-injectie niet meer mag rondlopen. Maar u heeft wel meer bewegingsvrijheid dan bij een ruggenprik want er is behalve het CTG geen andere bewaking nodig. U behoeft geen infuus, urinecatheter, monitorbewaking en dergelijke. Tevens bent u ná de bevalling direct weer mobiel. De belangrijkste bijwerkingen van morfine zijn misselijkheid en sufheid, waardoor u de geboorte misschien minder bewust meemaakt. Ook de baby kan wat suf worden van dit middel. Dit gebeurt vooral als morfine kort voor de geboorte is toegediend. Vóórdat u morfine krijgt toegediend wordt er daarom altijd gekeken hoeveel ontsluiting u op dat moment heeft. Wat is een goede medicamenteuze pijnbehandeling? De ruggenprik (epidurale analgesie) is de meest effectieve en veilige pijnbehandeling voor moeder en kind. Een ruggenprik geeft goede pijnstilling, zowel tijdens de ontsluiting als tijdens het persen. Morfine onderdrukt de pijn minder goed dan een ruggenprik. Toch zijn deze middelen in sommige situaties een goede keus. Bijvoorbeeld wanneer u erg moe bent en tot rust moet komen, wanneer de pijnbehandeling nog maar kort hoeft te werken (2-3 uur) of wanneer u geen ruggenprik wilt of kunt krijgen. Morfine is de enige vorm van pijnstilling waarbij de verloskundige na het uitwerken van de morfine de bevalling weer overneemt. Voorlichting en het maken van een keuze U kunt altijd zelf kiezen of u een pijnbehandeling wilt of niet. Daarvoor moet u de voor- en nadelen van de verschillende pijnbehandelingen kennen. Uw verloskundige, gynaecoloog of huisarts geeft u daarom rond de 30e week van de zwangerschap informatie over pijn en de diverse (medicamenteuze) pijnbehandelingen. Deze informatie is ook schriftelijk beschikbaar, in folders en op Internet. Keuze maken: Tijdens de zwangerschap of tijdens de bevalling kunt u aangeven dat u medicijnen tegen de pijn wilt. U kunt dus al voor de bevalling met de arts of verloskundige overleggen wat de meest geschikte pijnbehandeling is. Deze keuze wordt dan in het medisch dossier of het geboorteplan opgenomen. Keuze veranderen: U kunt uw keuze altijd weer aanpassen. Misschien heeft u gevraagd om pijnbehandeling, maar is de bevalling minder pijnlijk dan verwacht. Dan kunt u van de pijnbehandeling afzien. Andersom geldt hetzelfde: als u van tevoren heeft gezegd dat u geen medicamenteuze pijnbehandeling wilt, dan kunt u hier tijdens de bevalling alsnog om vragen. Probeer daarmee dan niet te wachten tot de pijn echt totaal onhoudbaar is, want het kan even duren voordat de pijnbehandeling geregeld is. Als u denkt dat pijnbehandeling later tijdens de bevalling wel eens nodig zou kunnen zijn, is het verstandig dat vast te zeggen zodat de voorbereidingen getroffen kunnen worden. Het is niet erg als het dan uiteindelijk toch niet nodig is. Andere pijnbehandeling dan gewenst: Het kan ook gebeuren dat u een bepaalde pijnbehandeling voor ogen hebt, maar dat de verloskundig zorgverlener of anesthesioloog een andere behandeling voorstelt. Daarvoor is dan meestal een medische reden. U krijgt bijvoorbeeld waarschijnlijk geen ruggenprik als er stoornissen in de bloedstolling ontstaan. Ook bij infecties, bepaalde neurologische aandoeningen of afwijkingen aan de wervelkolom is een ruggenprik niet altijd mogelijk.
Afspraak met de anesthesioloog en gynaecoloog Wanneer u na deze informatie, in de zwangerschap al weet dat u tijdens de bevalling zeker in aanmerking wilt komen voor een ruggenprik, maakt uw verloskundige voor u een afspraak bij de anesthesioloog en de gynaecoloog. De anesthesioloog geeft u meer informatie over de pijnbestrijding, en kijkt of er misschien medische redenen zijn waarom dit voor u wellicht niet de juiste keuze is. Ook krijgt u een afspraak bij de gynaecoloog omdat met een ruggenprik de bevalling altijd in het ziekenhuis onder leiding van de gynaecoloog plaatsvindt. Zo beschikt deze ook over de juiste informatie om u goed te begeleiden tijdens de bevalling. Wij proberen hiervoor dan een combinatieafspraak te maken ( bij anesthesioloog en gynaecoloog) op dinsdag- of vrijdagochtend. U kunt hiervoor contact opnemen met de poli verloskunde, tel: (075) 650 12 25. Vergeet u dan niet erbij te vermelden dat het een gecombineerde afspraak bij gynaecoloog en anesthesist betreft. Bent u al onder behandeling van de gynaecoloog dan wordt er voor u een afspraak gemaakt bij de anesthesioloog. Bronnen Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie - sectie obstetrische anesthesie Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, patiëntfolder pijnbestrijding CBO richtlijn pijnbestrijding tijdens de baring Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen, folder Hoe ga je om met pijn?