Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B. 2520 Ranst 8/4708 Erkenningsnummer P708706 HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 28 ste jaargang nr 2 april - juni 2009 Verantw. Uitg.: W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus 3 2520 Ranst 1
LEVENDE MOLENS 2
GESCHIEDENIS Werkzaamheden in en rond de molen (Deel XVI) (Luc Verachtert) a. De nieuwe keervang In de loop van de maand mei laste Luk Kegeleers een nieuwe robuuste scharnier voor de keervang, ter vervanging van de oorspronkelijke, veel te lichte fabrieksscharnier. Hierna werd het geheel terug geplaatst in de kap. De keervang is een beveiliging tegen het achteruitdraaien van de wieken bij achterop komende wind. Bij het verlaten van de molen wordt deze ingeschakeld. De hoofdrem, vang genaamd, is een soort trommelrem die in de kap rond het vangwiel, een groot houten wiel, zit. De vang wordt aangetrokken door het gewicht van een neerwaarts scharnierende eiken balk. Wanneer de wind echter langs achter op de wieken komt, willen de wieken, als gevolg van hun aerodynamische vorm, achteruit draaien waarbij de vangbalk wordt opgelicht. De vang werkt dus maar voor één draairichting, daarom is er een bijkomende beveiliging nodig: de keervang, een balk die men bij stilstand in de tanden van het vangwiel laat grijpen. Zonder keervang zou een stilstaande molen bij zware achteropkomende wind in beweging kunnen komen, wat bij een verlaten molen absoluut niet de bedoeling is. Er zijn echter ook nog twee andere beveiligingen tegen het ongewild in beweging komen van een molen. Zo laat men de molenstenen als bijkomende rem volledig op elkaar rusten en buiten wordt de onderste wiek aan de ketting gelegd. Een voorbeeld van mogelijke schade bij een achteruitdraaiende molen betrof de stormschade op 25 mei 1957 aan de houten molen van Ranst. Deze molen die reeds twaalf jaar stil stond, kreeg op die dag een windstoot langs achter te verwerken waardoor de wieken in beweging kwamen. Het wiekenkruis van deze molen begon rond 14u15 achteruit te draaien, waarbij de molenas naar voor opschoof en het asuiteinde van de pinnesteen schoof. Dit leidde ertoe dat de molenas met vangwiel en voorwiel door de molenkast braken en met het wiekenruis naar beneden stortten. In 1958 werden de resten van deze windreus door een GMC legervrachtwagen van de wegenbouwfirma Van As uit Ekeren omver getrokken. Foto 1: Keervang klaar voor montage Foto 2: Keervang op zijn plaats in de molenkap 3
Foto 3 : Molen van Ranst na ongeval in 1957 Foto 4: Balk wordt naar lintzaag gebracht b. Nieuwe kruipalen Rond onze molen staan negen kruipalen en drie kruihaken op de molenbelt. Regelmatig is het nodig om de wieken in een andere richting te zetten. Dan draait de molenaar heel de kap, het wiekenkruis en de staart in de gewenste richting, afhankelijk van de windstand. Met behulp van de kruihaspel van de staart (dat lijkt wat op het stuurrad van een schip) rolt hij dan de kruiketting op. Eerst moet hij de ketting via een grote ring aan een kruipaal bevestigen. Onze kruipalen zijn nu ongeveer tien jaar oud en beginnen ondergronds weg te rotten. Eén paal brak ondertussen af. Uit onze voorraad eiken balken, die we indertijd van Mark Pintjens kregen, zaagden we negen stukken op lengte om ze vervolgens op de juiste breedte en dikte te brengen met de lintzaag. Op tien mei begonnen de molenaars met de bovengrondse paalgedeelten een ronde vorm te geven. Balk per balk spanden ze tussen twee pinnen in een speciaal gelaste constructie. Een neerklapbare en zijdelings verschuifbare cirkelzaag, met juist afgestelde zaagdiepte, werd gemonteerd aan de metalen kooi. Terwijl één molenaar met de hand het hout ronddraaide, klapte een andere de werkende zaag neer, en zaagde zo de gewenste cirkels in het hout. Deze bewerking gebeurde om de anderhalve centimeter, waarna de balken met behulp van houten hamer, steekbeitel en haalmes een cilindrische vorm kregen. Later zullen de molenaars de ijzeren ringen in een veldsmisse heet stoken om ze warm rond de balkkoppen te krimpen. Het ondergrondse paalgedeelte zal met een roofingbrander oppervlakkig worden verkoold. Dit verkolen van paaluiteinden in een vuur gebeurde vroeger wel meer om weipalen te verduurzamen. De ronde paalkoppen zullen wit geschilderd worden en de ijzeren ringen zwart. 4
Foto 5: Balken van Mark Pintjens Foto 6 : Zagen van balken op juiste maat Foto 7: Inzagen van de balken op de juiste diepte Foto 8: Cilindrisch maken van ingezaagd deel 5
ACTUALITEIT Verslag van de Vertelavond over De Keer (vrijdag 06 maart 2009) Een succes op vele vlakken Twee weken vooraf kregen we de vraag of we voor die vertelavond best geen andere zaal zouden zoeken. Eigenlijk verraste die vraag ons. Wij herinnerden ons wel dat onze molen barstensvol zat bij de vertelavond over het diamantverleden van Oelegem. Maar zou een vertelavond over De Keer op evenveel belangstelling kunnen rekenen? Hoofdzakelijk wilden we vroegere bewoners van De Keer de kans geven om herinneringen op te halen. Omdat we bij de eerste aankondiging voor twee vertellers een verkeerde voornaam gebruikten, sommen wij hen nog eens op: Frans en August Van Rooy, Leonie Segers, Alfons Van de Voorde, Jos Van Duppen en Veerle Verhulst. Langs deze weg willen we die vertellers en alle andere medewerkers hartelijk danken voor hun inzet. Zeker danken wij ook Constant Van Uffelen voor de foto s plus teksten en Guido Henkens voor de kadasterkaarten als illustratie bij de vertelavond. Het applaus en de lovende commentaren waren gemeend en dubbel en dik verdiend. We hebben er nu nog spijt van dat wij de meeste vertellers na twintig minuutjes moesten vragen om te stoppen met hun uiteenzetting. Nu vermoeden we dat de meesten veel tijd hebben besteed aan de voorbereiding. Eens op dreef, waren ze moeilijk te stoppen. Zelf kregen we de tijd niet om de verhalen die we optekenden bij Jules Rits en de oudere generatie van de familie Denckens voor te lezen. Opdat al dat werk niet nutteloos zou zijn, zouden wij graag de volledige teksten later publiceren in dit contactblad. Want ook dat is echte Oelegemse geschiedenis. Natuurlijk ligt het niet in onze bedoeling om Jos Van Duppen concurrentie aan te doen, want hij zette zijn jeugdherinneringen al op papier in het boek Biografie van mijn jeugd, door hem uitgegeven in eigen beheer. Het is te koop in de winkel van Joris en Gilberte op het Torenplein. We kunnen het zonder enige twijfel aanraden. Op de plaats van het oude hoevetje dat we in 1976 op De Keer fotografeerden, staat nu de woning van de familie Palmers Van der Reysen, Keerbaan 8. Zowel Johan Palmers als Jules Rits bevestigden dat daar de familie Kerkhofs woonde. Louis Kerkhofs was vrijgezel en keuterboer met twee of drie koeien en een paard. Jef Kerkhofs was werkman, getrouwd met Fien Goremans en gestorven in 1952. Op een bepaald moment woonden er drie families in dit huisje. 6
Dag meisjes en jongens MOLENFEEST De heemkundige kring De Brakken van Oelegem wil dit jaar je hulp vragen voor het veertiende MOLENFEEST met MINI-MOLENMARKT OP ZONDAG 14 JUNI 2009. - MINI : omdat we enkel kinderen tot 14 jaar toelaten; - MOLEN : omdat onze oude windmolen uit 1845 voortdurend belangstelling verdient; - MARKT : omdat je er van alles kan kopen en verkopen in kraampjes die je zelf bouwt (je mag wel helpers meebrengen). Het eerste Molenfeest vierden we in 1982. Help jij die reeks verder te zetten? Dan zijn we blij. Weet je niet goed wat je allemaal verkopen kunt? Dan geven we enkele voorbeelden: oud speelgoed, spullen uit je rommelkast, zelfgemaakte voorwerpen, leesboeken, prentenboeken, postzegels, postzegels, bloemen uit je tuin Dus alles wat je maar wil, BEHALVE EETWAREN, DRANK en DIEREN. Je bepaalt zelf de prijs van de voorwerpen en al wat je verdient mag je houden. Een of andere spellenkraam mag je ook organiseren, zoals een viskraam, een ballenkraam met blikken busjes, een knikkerkraam of een ander spel. Natuurlijk mag je jezelf nog verkleden en je kraam mooi versieren maar daarvoor geven we geen speciale prijzen meer. Wel trekken we enkele prijzen uit alle binnengebrachte strookjes. Wat moet je precies doen als je wil deelnemen? Vraag toelating aan je ouders. Vul onderstaand strookje goed leesbaar in en bezorg het vóór 31 mei op één van de adressen op de laatste pagina. Bouw je stand op zondag 14 juni na 13 uur op een aangeduide plaats bij de molen. Zorg dat de MINI-MOLENMARKT rond 14 uur kan starten. Breng ouders, grootouders, tantes, nonkels, broers, zussen en alle vrienden mee. Vanaf 13 uur is er ruim voldoende drinken en vanaf 14 uur ook eten beschikbaar. Wat je allemaal kan kopen, verklappen we nog niet. Kinderen die niet op de markt staan, kunnen zich amuseren met oude (of jongere) VOLKSSPELEN, zoals struifvogel, kegelbaan, hoefijzerwerpen, liggende wip, schijfschieten, tonspel, toptafel, ringsteken en nog enkele andere. Dit jaar is er geen springkasteel. De trekking van de prijzen gebeurt rond 17 uur. Zit je nog met problemen, dan kan je inlichtingen vragen aan de mensen waarvan je de namen en adressen op de volgende bladzijde vindt. Wie nog geen strookje binnenbracht, kan onderstaand modelletje gebruiken. NAAM: Leeftijd: ADRES: Ik verkoop: (Ik sta in mijn kraam met: ) 7
HEEMKUNDIGE SPROKKELS 28 ste jaargang - nr.2: april juni 2009 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem (03 383 28 17) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem (0479 505527) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem (03 383 42 77) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel (03 383 18 09) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst (03 475 94 26) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst (03 475 16 48) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem (03 383 22 76) ACTIVITEITENKALENDER SPECIALE ACTIVITEITEN IN 2009 Zondag 14 juni : MOLENFEEST met MINI-MOLENMARKT Zondag 30 augustus : Medewerking aan de Provinciale Molendag Zondag 13 september : Medewerking aan de Openmonumentendag Zondag 4 oktober: Bezoek aan de Antwerpse Ruien Einde november : Bezoek aan de restanten van het Antwerps Bastion (De juiste datum volgt) Een speciale activiteit voor kinderen is voorzien begin 2010. VASTE ACTIVITEITEN IN 2008 Meulenmalen: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot 17.30 uur met de mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Bij leven en welzijn starten we dus terug op 13 september met de Openmonumentendag. Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek. Dus op 31 mei, 28 juni, 26 juli, 30 augustus (vanaf 10 tot 17 uur), 27 september KOMENDE ACTIVITEIT : zondag 14 juni vanaf 14 uur rond de Stenen Molen van Oelegem MOLENFEEST met MINI-MOLENMARKT Rommelmarkt voor Oelegemse kinderen van 7 tot 14 jaar Optreden van de harmonie De Vrije Verenigde Vrienden uit Schilde Volksdansen door oud KLJ van Oelegem Oude ambachten Expo en verkoop van boeken over de geschiedenis van Oelegemse en Broechemse scholen met de hulp van de heemkundige kring Brucheem Geleid molenbezoek Volksspelen voor jong en oud Met dank aan het gemeentebestuur, gemeentediensten en de molenmedewerkers voor alle hulp. Info voor Oelegemse kinderen van 7 tot 14 jaar die toevallig geen uitnodiging kregen: zie vorige bladzijde. 8