EEN BORSTAMPUTATIE MET EEN SENTINELPROCEDURE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_seno_010
INHOUDSTAFEL 01 Inleiding 3 02 De operatie 3 03 Mijn opname in het ziekenhuis 7 04 Wat moet ik weten bij het verlaten van het ziekenhuis? 9 05 Wanneer moet ik mijn arts of verpleegkundige verwittigen? 11 Uw opname is gepland op:.. Uw operatie vindt plaats op: Aantal verwachte dagen opname:. U meldt zich aan bij opname: Ingang 50 U hoeft niet nuchter te zijn indien u de dag voordien opgenomen wordt. Indien u de dag van operatie wordt opgenomen moet u wel nuchter zijn. NUCHTER = niet eten, drinken of roken vanaf 24u. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 2
01 INLEIDING Uw arts heeft met u gesproken over de behandeling van borstkanker. In de meeste gevallen start de behandeling met een operatie. Dat kan de verwijdering van de volledige borstklier (een borstamputatie) zijn of een borstsparende ingreep (een tumorectomie). Een multidisciplinair team beslist over de voor u meest effectieve behandeling. Dit team bestaat uit de gynaecoloog, chirurg, plastisch chirurg, oncoloog, radiotherapeut en radioloog. Bij u werd er voor gekozen om een borstamputatie (= mammectomie) met een sentinelprocedure uit te voeren. Deze keuze wordt bepaald door de grootte en de kenmerken van de tumor. Er wordt voor een behandeling gekozen die de kans op terugkeer van de tumor zo klein mogelijk maakt. Wat vindt u terug in deze brochure? De operatie Mijn opname in het ziekenhuis Wat moet ik weten bij het verlaten van het ziekenhuis? Wanneer moet ik mijn arts verwittigen? Deze brochure geeft u meer informatie over deze operatie. Hebt u nog bijkomende vragen, aarzel dan niet en stel deze gerust aan uw arts of verpleegkundige. 02 DE OPERATIE De borstamputatie Deze ingreep gebeurt onder algemene verdoving. Bij een borstamputatie wordt de volledige borstklier met bovenliggende huid en tepel verwijderd. Er wordt gekozen voor een borstamputatie: wanneer de tumor te groot is voor een borstsparende operatie wanneer er meerdere tumoren aanwezig zijn in de borst als het gaat om een tumor in een kleine borst als de snijranden na een borstsparende operatie nog kwaadaardige cellen bevatten. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 3
Het litteken na de operatie loopt horizontaal of schuin in de richting van de oksel. Kiezen voor een reconstructie? Bron: www.asz.nl/.../mammapoli/borstkankeroperaties Voor de operatie bespreekt de plastisch chirurg met u de mogelijkheden van een borstreconstructie met eigen weefsel of prothesemateriaal. Aansluitend bij de borstamputatie kan tijdens dezelfde verdoving een borstreconstructie uitgevoerd worden. Dit is eerder zeldzaam. Een reconstructie kan ook in een later stadium uitgevoerd worden. In afwachting kan u dan een uitwendige borstprothese dragen, deze zal u door de bandagiste bezorgd worden voor uw vertrek uit het ziekenhuis. Voor verdere gedetailleerde informatie over de mogelijkheden van borstreconstructies kan u terecht op volgende website: www.plastischechirurgiegent.be (zie rubriek reconstructieve chirurgie en borstreconstructie) De sentinelprocedure Om bij borstkanker een goede diagnose te stellen is het onderzoeken van de lymfeklieren uitermate belangrijk. De behandeling voor borstkanker wordt in sterke mate bepaald door de aanof afwezigheid van kankercellen in de lymfeklieren. Om dit na te gaan, worden één of meerdere lymfeklieren verwijderd. Om de toestand van de lymfeklieren te bepalen werden vroeger alle lymfeklieren uit de oksel verwijderd. Sinds enkele jaren weet men echter dat het meestal volstaat de lymfeklier die het dichtst bij de tumor ligt, de zogenaamde schildwacht- of sentinelklier, te verwijderen voor verder onderzoek. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 4
Bij het sentinelonderzoek worden slechts één tot drie lymfeklieren verwijderd uit de regio van de borst of oksel. Borstkanker heeft namelijk de neiging om zich eerst te verspreiden in de buurt van de oksel. Via de lymfewegen kunnen de lymfeklieren aangetast worden door kankercellen. De schildwachtklier is de eerste lymfeklier waarnaar de tumor draineert en waar de eerste uitzaaiende kankercellen kunnen terechtkomen. De verwijderde schildwachtklier wordt vervolgens nauwkeurig onderzocht op de aanwezigheid van kankercellen. Deze klier is representatief voor de andere okselklieren, dit wil zeggen dat als de sentinelklier GEEN kankercellen bevat, ook de andere okselklieren vrij zijn van kwaadaardige cellen. Een verdere okselklieruitruiming (axillacurage) is dan ook niet nodig. Hoe verloopt de sentinelprocedure? Op de afdeling Nucleaire Geneeskunde (Ingang 20) wordt s morgens een kleine hoeveelheid radioactieve stof rond de tumor ingespoten. Dit gebeurt in ruglig met ontbloot bovenlichaam en is niet echt pijnlijk. U hoeft hiervoor niet nuchter te zijn tenzij u dezelfde dag nog wordt geopereerd. Enkele uren later wordt via een camera de radioactiviteit in de borst en de oksel opgespoord om de sentinelklier te lokaliseren. Als herkenningspunt zal de arts een kruis op uw huid ter hoogte van de sentinelklier tekenen. Omdat het een paar uur duurt voor de sentinelklier kan worden opgespoord, wordt de inspuiting meestal de dag voor de operatie gegeven. Dit is dan ook de reden waarom u in dat geval de dag voor de operatie wordt opgenomen. Als u dit wenst kan de inspuiting ook ambulant gebeuren. De borstverpleegkundige zal de mogelijkheden met u bespreken. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 5
Als de sentinelklier opgespoord kan worden, zegt men u dat de sentinel tekent. Dit betekent niet dat er kankercellen in de sentinelklier zijn aangetroffen. Het betekent enkel dat het onderzoek geslaagd is en dat de gynaecoloog deze sentinelklier kan verwijderen tijdens de operatie. Als de sentinelklier niet tekent, mag u terugkeren naar de afdeling waar u opgenomen bent en spreekt men een tijdstip af waarop u zich opnieuw moet aanbieden op de dienst Nucleaire Geneeskunde. Indien later op de dag de sentinelklier nog steeds niet tekent wordt daags nadien, op de dag van de operatie zelf dus, nogmaals een meting verricht. Tijdens de operatie zal de arts de sentinelklier(en) verwijderen. De patholoog zal de sentinelklier nauwkeurig onderzoeken op de eventuele aanwezigheid van kankercellen. Het resultaat van de sentinelprocedure Twee weken na de operatie kan uw behandelende arts u de resultaten van deze procedure meedelen. Dit resultaat speelt een belangrijke rol bij het plannen van uw nabehandeling. Indien de sentinelklier geen kwaadaardige cellen bevat, betekent dit dat de ziekte zich nog niet in de lymfeklieren verspreid heeft. Er volgt geen verdere operatie t.h.v. de lymfeklieren. Indien er in de sentinelklier kwaadaardige cellen teruggevonden zijn, zal de arts met u bespreken of het al dan niet nodig is om een tweede operatie uit te voeren om de resterende lymfeklieren weg te nemen. Dit is in welbepaalde gevallen noodzakelijk, maar niet bij iedereen. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 6
Een moeilijke beslissing nemen De diagnose borstkanker zet uw wereld op zijn kop. In deze emotioneel wankele tijden is het niet eenvoudig om beslissingen te nemen. Voor welke operatie moet ik kiezen? Hoe zal het litteken er uit zien? Hoe moet ik verder? Blijf niet met uw vragen zitten en vraag hulp aan uw borstverpleegkundige of arts. Een goede uitleg helpt u de juiste beslissingen te nemen. 03 MIJN OPNAME IN HET ZIEKENHUIS Wat brengt u mee naar het ziekenhuis? foto s van de mammografie (als u die heeft) of de beschikbare code de ingevulde preoperatieve vragenlijst uw thuismedicatie, voldoende voor de dagen van opname witte steunkousen (TED-kousen, als u die heeft) comfortabele slaapkledij Wat gebeurt er vóór de operatie? De verpleegkundige van de afdeling zal de operatie en het verloop van uw verblijf in het ziekenhuis uitleggen. Alle noodzakelijke gegevens worden in uw dossier genoteerd. Vragen of onduidelijkheden kan u dan steeds bespreken. De verpleegkundige zal uw familie het telefoonnummer van de afdeling en van het telefoontoestel op uw kamer bezorgen. U mag ook een gsm gebruiken. Uw arts heeft meestal op voorhand de nodige onderzoeken laten uitvoeren. Als u reeds recent een borstsparende operatie ondergaan hebt, zullen de nodige onderzoeken reeds uitgevoerd zijn. Concreet betekent dit dat er afhankelijk van uw leeftijd en van eventuele voorgaande ziektegeschiedenis, een foto van de longen, een elektrocardiogram (= ECG), en een bloedonderzoek gebeurt (via de huisarts), of eventueel voorafgaand een anesthesieconsultatie. Vanaf 24 uur moet u nuchter blijven. Dit betekent dat u niet meer mag eten, drinken of roken vanaf middernacht. Gelieve wel de oksels thuis te scheren. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 7
Hoe verloopt de operatie? De operatie gebeurt altijd onder algemene verdoving. Als u kiest voor een borstamputatie zonder reconstructie neemt de arts de volledige borstklier met bovenliggende huid en tepel weg. Tenslotte neemt hij ook de sentinelklier(en) weg. Een operatie voor borstkanker is lichamelijk gezien geen zware ingreep. Maar ook bij deze operatie is er kans op een verwikkeling zoals een bloedklonter (trombose), een nabloeding (hematoom), vochtophoping (seroom) of een wondinfectie. Het weggenomen borstweefsel en de sentinelklier worden in het labo onderzocht. Om te bepalen welke nabehandeling toegepast moet worden zijn de resultaten van dit weefselonderzoek belangrijk. U moet 2 weken wachten op deze resultaten. Wat gebeurt er na de operatie? Het eerste uur na de operatie wordt u opgevolgd in de ontwaakzaal (PACU). Daar bepaalt de anesthesist wanneer u terug naar uw kamer mag. Na de operatie heeft u een infuus voor vochttoediening en pijnstilling. Als alles vlot verloopt en u niet misselijk bent, krijgt u s avonds al een lichte maaltijd en wordt het infuus eventueel verwijderd. U zal 1 of 2 drains (fijne buisjes) hebben ter hoogte van de wondnaad om het wondvocht op te vangen. Het wondvocht is eerst bloederig, vervolgens rozerood en ten slotte doorzichtig geel. Soms kan de plaats waar de drain zit pijnlijk zijn. Zorg ervoor dat u de drain niet uittrekt bij een verkeerde beweging. Normaal gezien wordt deze drain na een paar dagen verwijderd. Na de operatie is de wonde zorgvuldig afgedekt met een verband. Meestal wordt de wonde reeds nagekeken de eerste dag na de operatie. Als u schrik hebt voor de confrontatie met het litteken, kan u in overleg met de verpleegkundige een tijdstip afspreken om dit in aanwezigheid van uw partner te doen. Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis zal de kinesist dagelijks samen met u armoefeningen uitvoeren zodat uw schouder en spieren in conditie blijven. Veel vrouwen durven of kunnen immers na de operatie de arm niet bewegen. Door de operatie zullen uw schouder en arm aan de geopereerde zijde stijf aanvoelen. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 8
Daarom is het belangrijk dat u deze armoefeningen, die u aangeleerd krijgt in het ziekenhuis, thuis verder uitvoert. Bij het verlaten van het ziekenhuis ontvangt u hierover nog verder informatie van de kinesist. 04 WAT MOET IK WETEN BIJ HET VERLATEN VAN HET ZIEKENHUIS? De wondgenezing De volledige genezing duurt 3 tot 6 weken. Vanaf het moment dat de wonde droog is, mag het operatielitteken bloot worden gelaten (meestal na 5 dagen) en mag u douchen. Als de wonde niet droog is, wordt er een afsluitend verband aangebracht. U gaat best niet in bad de eerste 3 weken zodat de huid niet teveel verweekt. Sommige patiënten hebben last van jeuk t.h.v. het verband, dit is vaak te wijten aan een lichte allergische reactie op het verbandmateriaal. Het gebruik van een ander soort verband kan u dan helpen, maar best is om zo vlug mogelijk het verband af te laten. De eerste weken kan de wonde gevoelig zijn en wat tegen trekken. De huid rond de wonde kan wat verkleurd zijn en soms is het littekengebied wat gezwollen. Naarmate de wonde geneest, zullen deze klachten afnemen. Het is niet abnormaal als de zone van het litteken hard aanvoelt, dit is de vorming van littekenweefsel. Dit kan blijvend zijn. Soms kan er zich ook (lymfe)vocht opstapelen t.h.v. de borststreek en in de oksel. Dit is normaal. Neem in dit geval contact op met de borstkliniek. Er zal een punctie gebeuren om het vocht te draineren. Dit is geen pijnlijke procedure. T.h.v. het litteken van de oksel en de onderkant van uw bovenarm kan u een soort verdoofd of tintelend gevoel gewaarworden. Dit is volledig normaal. Dit komt omdat een deel van de gevoelszenuwen in het wondgebied zijn doorgesneden. Dit geeft aanleiding tot een slapend of prikkelend gevoel, wat vaak na verloop van maanden verdwijnt. Het dikwijls aanraken van deze zone en oefeningen doen met de arm kunnen deze klachten verminderen. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 9
Nog verder hulp thuis nodig? Via de sociale dienst kan u een beroep doen op thuiszorgdiensten zoals thuisverpleging, familiale hulp, opvang voor kinderen, Deze diensten kunnen al vanuit het ziekenhuis gepland worden, zodat de hulp op tijd kan starten bij uw thuiskomst. Een borstprothese De verpleegkundige geeft u advies over de verschillende soorten borstprothesen. Aanvankelijk krijgt u een voorlopige prothese die bezorgd zal worden door een bandagiste die langskomt op de afdeling. Na 6 weken mag u een definitieve prothese dragen, hiervoor heeft u een attest nodig die u bij de borstverpleegkundige bekomen kan. De kosten van een borstprothese worden vergoed door de ziekteverzekering. De sociale dienst kan u verder informatie verstrekken over de voorzieningen en financiële tegemoetkomingen met betrekking tot borstprothesen. Draadjes verwijderen Na 10 dagen mag de eerste helft van de draadjes door de huisarts verwijderd worden mits een goede wondgenezing. Wanneer u terug op controle komt bij de gynaecoloog, ongeveer 14 dagen na de operatie, zal de tweede helft van de draadjes verwijderd worden. Bespreking van de nabehandeling Indien u nog geen afspraak heeft bij uw arts voor de postoperatieve opvolging en de bespreking van uw nabehandeling, krijgt u deze bij ontslag uit het ziekenhuis. Twee weken na uw operatie zal uw arts het resultaat meedelen van het pathologisch onderzoek en kan hij u meer vertellen over de nabehandeling. Ten slotte krijgt u een afspraak voor de verdere opvolging bij de gynaecoloog. Nadien kan een afspraak gemaakt worden bij de radiotherapeut of oncoloog voor de eventuele verdere nabehandeling. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 10
05 WANNEER MOET IK MIJN ARTS OF VERPLEEGKUNDIGE VERWITTIGEN?! Bij volgende klachten neemt u best contact op met uw behandelende arts of verpleegkundige: Als de wonde rood, warm en pijnlijk is. Als u last heeft van ophoping van vocht (een zwelling) in het wondgebied of ter hoogte van de okselholte. Als u koorts heeft. Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Kankercentrum UZ Gent. Het UZ Gent kan op geen enkele wijze verantwoordelijk worden gesteld bij gebruik van deze brochure/dit protocol buiten het UZ Gent. Een borstamputatie met een sentinelprocedure 11