University of Groningen Omzetting als rechtsvormwijziging Kuipers, Birgit IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2010 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Snijder-Kuipers, B. (2010). Omzetting als rechtsvormwijziging Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 11-12-2018
OMZETTING ALS RECHTSVORMWIJZIGING
OMZETTING ALS RECHTSVORMWIJZIGING Birgit Snijder-Kuipers Kluwer Deventer 2010
Dit boek werd als proefschrift door de auteur verdedigd aan de Rijksuniversiteit Groningen op donderdag 11 februari 2010. ISBN 978 90 13 07179 5 NUR 827-715 2010 B. Snijder-Kuipers Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor verschuldigde wettelijke vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB). Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor gevolgen hiervan. Kluwer BV legt de gegevens van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. De gegevens kunnen door Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen. Op alle uitgaven van Kluwer zijn de algemene leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.kluwer.nl of opvragen via telefoonnummer 0570-67 34 49.
Woord vooraf Op 11 februari 2010 promoveerde mevrouw mr. B. Snijder-Kuipers aan de Rijks - universiteit Groningen op deze studie naar omzetting als rechtsvormwijziging. Als promotoren traden op prof. mr. L.C.A. Verstappen en prof. mr. M. van Olffen. Omzetting is net als fusie een begrip met een ruime betekenis. De studie van Snijder-Kuipers spitst zich toe op omzetting als rechtsfiguur voor het wisselen van vorm van een rechtspersoon. Omzetting dus in de zin van art. 2:18 BW. Deze omzetting beëindigt het bestaan van de rechtspersoon niet, maar handhaaft de rechtspersoon met behoud van vermogen. Voor de praktijk gaat het hier om een interessante figuur. De afgelopen veertig jaren vonden er in Nederland circa 4000 omzettingen als rechtsvormwijziging plaats. In de literatuur en jurisprudentie is relatief weinig aandacht besteed aan de civielrechtelijke aspecten van deze figuur. Dit proefschrift voorziet in die leemte. Snijder-Kuipers gaat in dit boek uitgebreid in op de aard, de functie en het toepassingsbereik van rechtsvormwijziging in het Nederlandse rechtspersonenrecht. Zij bespreekt daarbij verschillende materieelrechtelijke en procedurele thema s op het terrein van het rechtspersonenrecht, vennootschapsrecht, vermogensrecht en verbintenissenrecht. Zo gaat zij uitvoerig in op de zogenoemde vermogensklem bij rechtsvormwijziging van stichtingen (zie art. 2:18 lid 6 BW) en op de betekenis en gevolgen van rechtsvormwijziging voor bestaande rechtsverhoudingen en overeenkomsten. Waar relevant bespreekt zij de uitgebreide regeling voor rechtsvormwijziging die het Duitse recht al geruime tijd kent. De studie mondt uit in aanbevelingen voor de Nederlandse wetgever. Voor de praktijk en de wetenschap vormt dit boek een belangrijke aanwinst. Graag introduceren wij dit proefschrift in de reeks uitgaven vanwege het Instituut voor Ondernemingsrecht van de Rijksuniversiteit Groningen en de Erasmus Uni - versiteit Rotterdam. M.J. Kroeze J.B. Wezeman V
Inhoudsopgave Woord vooraf Lijst van gebruikte afkortingen V XV Hoofdstuk 1. Inleiding 1 1.1 Begrip omzetting 1 1.2 Doel en opzet van het onderzoek 3 1.3 (Dis)continuïteit 4 Hoofdstuk 2. Huidige wettelijke regeling 7 2.1 Inleiding 7 2.2 Procedure 8 2.3 Inventarisatie 9 2.4 Informele vereniging 12 2.5 Besluitvorming 14 2.5.1 Besluit tot rechtsvormwijziging 15 2.5.1.1 Hoofdregel 15 2.5.1.2 Uitzonderingen 17 2.5.1.3 Duits recht 19 2.5.2 Besluit tot statutenwijziging 19 2.6 Notariële akte 20 2.7 Handelsregister 23 2.8 Lidmaatschap 24 2.8.1 Rechtsvormwijziging van en in vereniging, coöperatie, onderlinge waarborgmaatschappij 24 2.8.2 Rechtsvormwijziging van vereniging, coöperatie, onderlinge waarborgmaatschappij in kapitaalvennootschap 26 2.8.3 Rechtsvormwijziging van vereniging, coöperatie, onderlinge waarborgmaatschappij in stichting 27 2.9 Aandeelhouderschap 28 2.9.1 Aanvang aandeelhouderschap 28 2.9.2 Toonderaandelen 30 2.9.3 Schadeloosstelling 32 2.10 Accountantscontrole 35 2.11 Rechterlijke machtiging 36 2.11.1 Toepasselijkheid 36 VII
INHOUDSOPGAVE 2.11.2 Verzoekschrift 36 2.11.3 Procedurele aspecten 37 2.11.4 Weigeringsgronden 39 2.12 Preventief toezicht 43 2.13 Conclusie 44 Bijlage 1. Inventarisatie van het aantal rechtsvormwijzigingen in Nederland 46 Bijlage 2. Overzicht van toepasselijke wettelijke bepalingen 47 Bijlage 3. Tijdbalk waarin alle stappen zijn opgenomen voor elke variant van rechtsvormwijziging 49 Hoofdstuk 3. Karakter van rechtsvormwijziging in het rechtspersonenrecht 69 3.1 Inleiding 69 3.2 Omschrijving 70 3.3 Publiekrechtelijke rechtspersonen 70 3.3.1 Verzelfstandiging en privatisering 70 3.3.2 Kadaster 71 3.3.3 N.V. Nederlandse Spoorwegen 73 3.3.4 PTT Nederland N.V. 74 3.3.5 Stichting ROI 75 3.4 Rechtspersoon 77 3.4.1 Rechtspersoon(lijkheid) 77 3.4.2 Formele en materiële kenmerken 78 3.4.3 Rechtspersoonlijkheidstheorie 79 3.5 Oorsprong rechtsfiguur 81 3.5.1 Definitie stichting 81 3.5.2 Van stichting naar naamloze vennootschap of vereniging 83 3.5.3 Gedeeltelijke omzetting; van stichting naar naamloze vennootschap 83 3.5.4 Van stichting naar coöperatieve vereniging 84 3.5.5 Van overgangs- naar basisbepaling 84 3.6 Vermogensoverdracht, vermogensovergang, vermogenshandhaving 87 3.6.1 Vermogensoverdracht (1957-1976) 87 3.6.2 Vermogensovergang (1976-1991) 88 3.6.3 Vermogenshandhaving (vanaf 1992) 91 3.7 Duits recht 93 3.8 Statutenwijziging; onderdeel van rechtsvormwijziging 96 3.8.1 Rechtsvorm 96 3.8.2 Statuten 99 3.8.2.1 Formeel en materieel begrip 99 3.8.2.2 Relatief objectief recht 101 3.9 Rechtsvormwijziging; vorm van statutenwijziging 103 3.10 Voorstel wettelijke regeling 106 3.11 Conclusie 107 Bijlage 1. Voorgestelde wettekst 109 VIII
INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 4. Vermogensklem bij rechtsvormwijziging van stichtingen 115 4.1 Inleiding 115 4.2 Wetshistorie 116 4.2.1 Vermogensbescherming 116 4.2.2 Wettelijke omschrijving 117 4.3 Doel 118 4.3.1 Bijzondere rechtsvorm 118 4.3.2 Definitie van het begrip doel 119 4.3.3 Wijziging doel 120 4.4 Doelvermogen na rechtsvormwijziging 123 4.4.1 Doelvermogen 123 4.4.2 Afgescheiden vermogen? 125 4.4.3 Besteden 126 4.5 Vermogensklem 128 4.5.1 Wettelijke voorziening 128 4.5.2 Rechtsvormwijziging en juridische fusie/splitsing 131 4.5.3 Verschillende leren 133 4.5.3.1 Strikte leer; jurisprudentie 133 4.5.3.2 Strikte leer 135 4.5.3.3 Flexibele leer 136 4.5.3.4 Uitkeringsverbod 137 4.5.4 Betrokkenen 137 4.5.5 Aanbevelingen 138 4.6 Bescherming stichtingsvermogen 141 4.7 Rechtsvormwijziging in kapitaalvennootschap 144 4.7.1 Wie wordt aandeelhouder? 144 4.7.2 Volstorting aandelen 146 4.7.3 Schenking of gift? 149 4.7.3.1 Rechtsvormwijziging is geen schenking 149 4.7.3.2 Rechtsvormwijziging is gift? 150 4.7.3.3 Storting op aandelen door vermogensaanwending 154 4.7.3.4 Vrijstelling schenkingsrecht buiten algemeen nut 155 4.8 Overtreden vermogensklembepaling 158 4.9 Duits recht 160 4.10 Conclusie 160 Hoofdstuk 5. Bestaande rechtsverhoudingen 163 5.1 Inleiding 163 5.2 Overeenkomsten 163 5.2.1 Algemeen 163 5.2.2 Contractsoverneming? 165 5.2.3 Totstandkoming overeenkomst; dwaling? 165 5.2.3.1 Uitgangspunt: geen dwaling 165 5.2.3.2 Uitzondering; wel dwaling? 166 IX
INHOUDSOPGAVE 5.2.4 Uitleg 169 5.2.4.1 Haviltex-norm 169 5.2.4.2 Twee situaties 171 5.2.4.3 Rechtsvormwijziging geregeld (categorie 1) 171 5.2.4.4 Rechtsvormwijziging niet geregeld (categorie 2) 174 5.2.5 Redelijkheid en billijkheid 176 5.2.6 Onvoorziene omstandigheden 177 5.2.7 Uitvoering; onmogelijkheid naleving overeenkomst 180 5.3 Overheden; bijzondere derden? 181 5.4 Schenking en andere bevoordelingen 183 5.4.1 Algemeen 183 5.4.2 Tijdens leven 184 5.4.2.1 Uitgangspunt 184 5.4.2.2 Wilsgebreken 185 5.4.2.3 Herroepelijke schenking 188 5.4.2.4 Last 190 5.4.3 Testamentaire voorziening 191 5.4.3.1 Algemeen 191 5.4.3.2 Bestaanseis 192 5.4.3.2.1 Bestaanseis en juridische fusie en splitsing 192 5.4.3.2.2 Bestaanseis en rechtsvormwijziging 195 5.4.3.3 Uitleg 196 5.4.3.4 Herroepelijkheid 199 5.4.3.5 Last 199 5.4.4 Aanbevelingen voor de praktijk 199 5.5 Algemeen nut beogende instellingen 200 5.5.1 Wettelijke regeling 200 5.5.2 Vereisten anbi-status 202 5.5.3 Geen rechtsvormeis(?) 203 5.5.4 Meldplicht rechtsvormwijziging? 205 5.5.5 Procedure rechtsvormwijziging 206 5.6 Vergunningverlening 208 5.6.1 Algemeen 208 5.6.2 Drank- en Horecawet 209 5.6.3 Wet personenvervoer 2000 211 5.7 Vervallen functie 212 5.8 Blokkeringsregeling en change of control 212 5.8.1 Statutaire verplichting 212 5.8.2 Change of control 213 5.8.3 Overdracht of verkrijging van zeggenschap? 213 5.8.4 Aanbevelingen voor de praktijk 215 5.9 Conclusie 215 X
INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 6. Gebreken bij rechtsvormwijziging 217 6.1 Inleiding 217 6.2 Tekortkomingen 217 6.3 Rechtsgevolgen 219 6.4 Herstelmogelijkheden 220 6.5 Besluitvorming 221 6.5.1 Twee besluiten 221 6.5.2 Besluit ontbreekt 221 6.5.3 Nietig besluit 222 6.5.4 Vernietigbaar besluit 223 6.5.5 Besluit tot intrekking 225 6.6 Stichtingen 225 6.7 Rechterlijke machtiging 226 6.7.1 Ontbreken 226 6.7.2 Verlening na rechtsvormwijziging 227 6.8 Rechterlijke machtiging; hoger beroep 232 6.8.1 Termijn 232 6.8.2 Belanghebbende 234 6.8.3 Incidenten bij instellen rechtsmiddelen 236 6.9 Verklaring van geen bezwaar 238 6.10 Notariële akte 241 6.11 Aantasting rechtsvormwijziging 243 6.12 Conclusie 245 Hoofdstuk 7. Bijzondere rechtsvormen 247 7.1 Inleiding 247 7.2 Kerkgenootschappen 248 7.2.1 Rechtspersoon sui generis 248 7.2.2 Bepaling rechtsvormwijziging van toepassing op kerkgenootschappen? 249 7.2.3 Rechtsvormwijziging in kerkgenootschap 252 7.2.4 Rechtsvormwijziging van kerkgenootschap 252 7.3 Personenvennootschappen 254 7.3.1 Algemeen 254 7.3.2 Boek 2 of Boek 7 BW? 255 7.3.3 Mogelijkheden 257 7.3.4 Rechtsvormwijziging van een OVR 259 7.3.4.1 Algemeen 259 7.3.4.2 Overeenkomst of besluit 259 7.3.4.3 Notariële akte 261 7.3.4.4 Beschrijving 262 7.3.4.5 Rechterlijke machtiging 265 7.3.4.6 Verklaring van geen bezwaar 268 7.3.4.7 Accountantsverklaring 269 7.3.4.8 Inschrijving handelsregister 270 XI
INHOUDSOPGAVE 7.3.4.9 Rechtsvorderingen 270 7.3.5 Rechtsvormwijziging in een OVR 272 7.3.5.1 Algemeen 272 7.3.5.2 Besluit 273 7.3.5.3 Notariële akte 275 7.3.5.4 Beschrijving 275 7.3.5.5 Verzetrecht 277 7.3.5.6 Rechterlijke machtiging 278 7.3.5.7 Inschrijving handelsregister 281 7.4 Europees economisch samenwerkingsverband (EESV) 281 7.4.1 Algemeen 281 7.4.2 EESV-Verordening en EESV-Uitvoeringswet 282 7.4.3 Rechtsvormwijziging van een coöperatie in een EESV 284 7.4.3.1 Wettelijke regeling 284 7.4.3.2 Besluitvorming 285 7.4.3.3 Overeenkomst of akte? 285 7.4.3.4 Publicatievoorschriften en andere eisen 286 7.4.3.5 Aansprakelijkheid 286 7.4.4 Rechtsvormwijziging van een EESV in een coöperatie 287 7.4.4.1 Wettelijke regeling 287 7.4.4.2 Besluitvorming 288 7.4.4.3 Notariële akte 288 7.4.4.4 Publicatievoorschriften en aansprakelijkheid 289 7.5 Europese naamloze vennootschap (SE) 290 7.5.1 Algemeen 290 7.5.2 SE-Verordening en SE-Uitvoeringswet 292 7.5.3 Rechtsvormwijziging van een naamloze vennootschap in een SE 293 7.5.3.1 Voorwaarden 293 7.5.3.2 Voorbereidende handelingen 293 7.5.3.3 Accountantsverklaring 294 7.5.3.4 Besluitvorming 295 7.5.3.5 Notariële akte 296 7.5.3.6 Publicatievoorschriften 297 7.5.3.7 Arbeidsvoorwaarden en medezeggenschap 298 7.5.4 Rechtsvormwijziging van een SE in een naamloze vennootschap 298 7.5.4.1 Voorwaarden 298 7.5.4.2 Voorbereidende handelingen 299 7.5.4.3 Accountantsverklaring 300 7.5.4.4 Besluitvorming 300 7.5.4.5 Aanvullende regels van nationale rechtsvormwijziging en publicatievoorschriften 300 7.6 Europese coöperatieve vennootschap (SCE) 301 7.6.1 Algemeen 301 XII
INHOUDSOPGAVE 7.6.2 SCE-Verordening en SCE-Uitvoeringswet 303 7.6.3 Rechtsvormwijziging van een coöperatie in een SCE 303 7.6.3.1 Voorwaarden 303 7.6.3.2 Voorbereidende handelingen 304 7.6.3.3 Accountantsverklaring 305 7.6.3.4 Besluitvorming 305 7.6.3.5 Verklaring van geen bezwaar 306 7.6.3.6 Opzeggingstermijn leden 306 7.6.3.7 Notariële akte 307 7.6.3.8 Publicatievoorschriften 307 7.6.3.9 Arbeidsvoorwaarden en medezeggenschap 307 7.6.4 Rechtsvormwijziging van een SCE in een coöperatie 308 7.6.4.1 Voorwaarden 308 7.6.4.2 Voorbereidende handelingen 308 7.6.4.3 Accountantsverklaring 309 7.6.4.4 Besluitvorming 310 7.6.4.5 Opzeggingstermijn leden 310 7.6.4.6 Notariële akte en publicatievoorschriften 311 7.7 Conclusie 311 Hoofdstuk 8. Samenvatting en conclusies 313 8.1 Inleiding (hoofdstuk 1) 313 8.2 Huidige wettelijke regeling (hoofdstuk 2) 314 8.3 Karakter van rechtsvormwijziging in het rechtspersonenrecht (hoofdstuk 3) 315 8.4 Vermogensklem bij rechtsvormwijziging van stichtingen (hoofdstuk 4) 316 8.5 Bestaande rechtsverhoudingen (hoofdstuk 5) 317 8.6 Gebreken bij rechtsvormwijziging (hoofdstuk 6) 318 8.7 Bijzondere rechtsvormen (hoofdstuk 7) 319 Hoofdstuk 9. Summary and conclusions 321 9.1 Introduction (Chapter 1) 321 9.2 Present legislation (Chapter 2) 321 9.3 Nature of change of legal form in Dutch corporate law (Chapter 3) 323 9.4 Blocked assets in the event of change of legal form of foundations (Chapter 4) 324 9.5 Existing legal relationships (Chapter 5) 325 9.6 Defects in relation to change of legal form (Chapter 6) 325 9.7 Specific changes of legal form (Chapter 7) 326 Lijst van geraadpleegde literatuur 329 Parlementaire Geschiedenis 345 Jurisprudentieregister 349 Trefwoordenregister 353 XIII
Lijst van gebruikte afkortingen A-G Advocaat-Generaal anbi Algemeen nut beogende instelling ARO Actuele Rechtspraak Ondernemingspraktijk art. artikel B.A. beperkte aansprakelijkheid B.V. besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid BW Burgerlijk Wetboek CVR commanditaire vennootschap met rechtspersoonlijkheid De NV De Naamloze Vennootschap diss. dissertatie e.a. en andere ECV Europese coöperatieve vennootschap EESV Europees economisch samenwerkingsverband e.v. en verder FBN Fiscale Berichten voor het Notariaat HR Hoge Raad der Nederlanden HvJ EG Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen JBN Juridische Berichten voor het Notariaat jo. juncto JOR Jurisprudentie Ondernemingsrecht KG Kort Geding losbl. losbladige m.nt. met noot NIVRA Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants NJ Nederlandse Jurisprudentie NJ kort Nederlandse Jurisprudentie kort nr. nummer NS N.V. Nederlandse Spoorwegen NTBR Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht N.V. naamloze vennootschap OV openbare vennootschap OVR openbare vennootschap met rechtspersoonlijkheid p. pagina PbEG Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PbEU Publicatieblad van de Europese Unie Pres. president XV
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN Rb. Rechtbank red. redactie RMThemis Rechtsgeleerd Magazijn Themis Rv Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering SCE Europese coöperatieve vennootschap SE Europese naamloze vennootschap SEW SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht SPE Europese besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid Stb. Staatsblad Stcrt. Staatscourant S&V Tijdschrift Stichting & Vereniging TOP Tijdschrift voor de Ondernemingsrechtpraktijk TvOB Tijdschrift voor Ondernemingsbestuur TVVS Tijdschrift voor vennootschappen, verenigingen en stichtingen U.A. uitsluiting van aansprakelijkheid uitz. uitzondering VN Vakstudie Nieuws V&O Vennootschap & Onderneming VP Bulletin Vermogende Particulieren Bulletin W.A. wettelijke aansprakelijkheid Wet IB 2001 Wet inkomstenbelasting 2001 WFR Weekblad fiscaal recht WPNR Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie WR WR, Tijdschrift voor huurrecht XVI