novum nieuwsbrief van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden)

22 2008 novum nieuwsbrief van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Novum 22 omslag 1 22-10-2008, 18:16

Colofon Novum 22 verscheen in oktober 2008 Het is een uitgave van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Universiteitsbibliotheek vu Amsterdam Adres Hoofdgebouw Vrije Universiteit Amsterdam Kamer ib-34 De Boelelaan 1105 108i hv Amsterdam Stichting ter ondersteuning van het hdc Postbank 1168001 (t) 020 59 85270 (e) hdc@ubvu.vu.nl (i) http://hdc.vu.nl

Graag houdt het Historisch Documentatiecentrum (hdc) u via deze nieuwsbrief op de hoogte van afgelopen en lopende activiteiten, en voorts van bijeenkomsten en andere zaken die het komend najaar op het program staan. Personeelszaken In het najaar van 2007 kreeg het hdc versterking met twee nieuwe medewerkers, Anita Mooseker en Annemieke Oechies, die de dienstverlening van de studiezaal overnamen van Dagmare Houniet. Zij heeft met succes een archiefcursus afgerond en gaat zich toeleggen op het inventariseren van archieven. Annemieke Oechies heeft een jaar lang naar volle tevredenheid op het hdc gewerkt. De reisafstand tussen huis en werk en de fysieke zwaarte van het werk deden haar echter besluiten haar dienstverband per 1 oktober te beëindigen. Zij wordt, tot een nieuwe medewerker is geworven, tijdelijk vervangen door Niels van Ewijk en Dirk Godefroij. Peter Bak, al jarenlang als freelancemedewerker verbonden aan het hdc, is uitgenodigd tot het schrijven van een geschiedenis van de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Vrije Universiteit. Bak zal onderzoeken met welk oogmerk de Faculteit is gesticht en welke veranderingen zij in de loop van de twintigste eeuw heeft doorgemaakt. Medio 2013 hoopt hij het resultaat van zijn onderzoek te publiceren. Eerder al, begin 2009, publiceert hij naar verwachting een boek over de Haagse stichting Adullam, die van 1969 tot 1993 een van origine christelijk opvanghuis voor bedreigde en mishandelde vrouwen in stand hield. Het hdc is steeds meer in trek als werkplek voor buitenlandse studenten en wetenschappers. Van 1 juni tot 31 augustus 2008 liep de Duitse studente godsdienstwetenschappen Kerstin Geppert stage. Onder begeleiding van archivaris Hans Seijlhouwer voltooide zij de inventaris van Eduard Böhl (1836-1903), hoogleraar theologie te Wenen en ooit beoogd vu-hoogleraar. Van 1 augustus tot en met 29 oktober 2008 was de theoloog dr. Bruno J. Linhares werkzaam op het hdc. Hij droeg zijn kennis van de in Princeton opgezette database voor de secundaire bibliografie van Abraham Kuyper (d.w.z. van werken over Kuyper) over aan Dagmare Houniet. Deze database is een gezamenlijk project van het hdc en het Kuyper Center for Public Theology aan Princeton Theological Seminary in de vs. Na het vertrek van dr. Linhares gaat Dagmare Houniet titels van publicaties over Kuyper uit Europa invoeren in deze database, de titels uit andere werelddelen worden te Princeton ingevoerd. Op verzoek van Clifford Anderson van Princeton Theological Seminary is mw. Houniet dit jaar 1

begonnen aan de vertaling van de Amerikaanse brieven van Abraham Kuyper, in 2004 uitgegeven in de Donum reeks onder de titel Ik voel steeds meer dat ik hier zijn moest. Zij verwacht de vertaling eind 2008/ begin 2009 af te ronden. Per 1 juli 2008 heeft Wouter Beekers een vaste aanstelling als medewerker van het hdc. Hij werkt al sinds 2004 als promovendus bij het centrum en verricht onderzoek naar de geschiedenis van woningcorporaties in Nederland. In zijn nieuwe functie zet hij zich in voor het project Christelijk-Sociale Beweging en voor de digitale projecten van het centrum. aio-onderzoek Per 1 september jl. en per 1 januari as. starten twee aio s aan de Vrije Universiteit met hun onderzoek, dat in sterke mate op de archieven van het hdc is gebaseerd. Remco van Mulligen, historicus uit Groningen, is begonnen aan zijn onderzoek naar recente ontwikkelingen binnen het orthodox-protestantisme. Dit deel van de Nederlandse bevolking heeft ook bijgedragen aan de culturele veranderingen in de Nederlandse samenleving sinds de jaren zestig. Van Mulligen tracht deze bijdrage te onderzoeken aan de hand van de hdc-archieven van onder meer de EO en de Reformatorisch-Politieke Federatie, een voorloper van de ChristenUnie. De tweede aio start in januari met een onderzoek naar de geschiedenis van de ncrv. Beide onderzoekers worden begeleid door prof. Harinck. George Harinck in de Verenigde Staten In de Verenigde Staten van Amerika krijgt het Kuyper Center te Princeton steeds grotere bekendheid. Dat bleek bijvoorbeeld in april van dit jaar, toen op de tweedaagse Kuyper-conferentie in aansluiting op de lezing van de winnaar van de Abraham Kuyper Prize for Public Theology, de Britse theoloog Oliver O Donovan, sprekers van diverse Amerikaanse instellingen optraden. Boeiend is dat opmerkelijk veel jonge academici een lezing over Kuyper verzorgden. De directeur van het hdc, prof. dr. George Harinck, sprak op deze conferentie over het neocalvinisme in de jaren vijftig en zestig. Het A.C. Van Raalte Institute aan Hope College in Holland, Michigan, heeft de hdc-directeur begin 2008 de Netherland-America Foundation Visiting Research Fellowship toegekend. Deze beurs stelde hem in staat aldaar drie maanden onderzoek te verrichten naar de theoloog Nicholas M. Steffens (1839-1911), die in 1872 van Nederland naar Amerika emigreerde en daar de westelijke theologische opleiding van de Reformed Church in America opzette. Steffens onderhield nauwe banden met Abraham Kuyper, wiens 2

zoon Frederik enige tijd bij hem woonde, en voor wie hij één van de bekende Stone-lezingen over het calvinisme in het Engels vertaalde. Nieuw Protestants Peil Op 5 januari 2008 zette het Historisch Documentatiecentrum een unieke stap. eo-journalist Koos van Noppen had het centrum benaderd met het idee wekelijks een uitzending te maken over protestantse geschiedenis in de brede betekenis van het woord. Als eerste en enige historische instelling in Nederland kreeg het hdc zo de mogelijkheid wekelijks inhoud te geven aan een van haar kerntaken (vergroting van de naamsbekendheid) door de protestantse geschiedenis ook door te laten klinken in de ether. Namens het hdc namen George Harinck en Wim Berkelaar zitting in de redactie en bedachten de afgelopen tien maanden personen en onderwerpen voor de wekelijkse uitzending. Wim Berkelaar en Koos van Noppen maken veelal de programma s, die op zaterdagmiddag op radio 5 worden uitgezonden van 13.30 en 14.00 uur. In de zomermaanden juli en augustus werd een speciale serie uitgezonden onder de titel Markant protestant. Daarin vertelden drie oudere protestanten over hun leven en werk: Johan W. van Hulst, oudhoogleraar pedagogiek aan de Vrije Universiteit, dr. Hebe Kohlbrugge, actief in het kerkelijk en diaconaal werk en de emerituspredikant dr. Arie Spijkerboer. Hoe verschillend hun boeiende levens ook waren, ze hadden ook iets gemeen: ze waren alle getekend door de oorlog. Van Hulst en Kohlbrugge zaten diep in het verzet, Spijkerboer beleefde de oorlog als kind en hield daaraan onuitwisbare herinneringen over. Geen nood voor wie deze en andere uitzendingen heeft gemist. Via de website van het hdc zijn alle afleveringen terug te horen: www.hdc.vu.nl. Inmiddels luisteren wekelijks gemiddeld zestigduizend mensen naar Nieuw Protestants Peil. Congres Religie oorlog en de plaats van herinnering Onder de titel Religie, oorlog en lieux de mémoire organiseerde George Harinck, redactievoorzitter van het Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na 1800 (dnk), samen met het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (niod), op 8 mei jongstleden een congres over de vraag welke rol religie speelt bij de plaatsen van herinnering tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het antwoord is: een grote rol. Op de erebegraafplaatsen en bij veel oorlogsmonumenten speelt het kruis als religieus symbool een belangrijke rol, maar er zijn meer symbolen, materieel dan wel tekstueel, die op deze herinneringsplaatsen een functie hebben. In de ochtend gaf Jan 3

Jacobs, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Universiteit van Tilburg, een inleiding op het thema, en sprak kerkhistoricus Gert van Klinken over het gereformeerde onvermogen te rouwen, en de historica Madelon de Keizer, verbonden aan het niod, over de herinnering aan de razzia van Putten. In het middaggedeelte sprak theoloog Henri Knol over het onderduik-gedenkraam in Aalten, conservator van het Joods Historisch Museum Edward van Voolen over de Hollandsche Schouwburg en de Hongaarse theoloog Tibor Nagy over de bijbelse symboliek op de Canadese oorlogsbegraafplaats Holterberg. De teksten van deze studiedag zullen verschijnen in het aanstaande decembernummer van dnk. Exemplaren aanvragen en abonneren kan bij uitgeverij Kok te Kampen (www.kok.nl). Congres Pinkstergemeenten en protestantse kerken Op 6 juni 2008 organiseerde het Historisch Documentatiecentrum in samenwerking met de aan de Vrije Universiteit gevestigde leerstoel voor het Pentecostalisme een congres onder de titel Steek elke pastorie in brand! 100 jaar dwarsverbindingen tussen pinkstergemeenten en protestantse kerken. Indachtig de sterke opkomst van de pinksterkerken wereldwijd en de sterke evangelische onderstroom in protestantse kerken, blikte het Historisch Documentatiecentrum deze dag terug op het verleden van deze gemeenschappen en overwoog hoe dwarsverbindingen met de kerken waren ontstaan. Vanuit diverse invalshoeken belichtten de sprekers die dwarsverbindingen. Als sprekers traden op dr. Albert van den Heuvel, oudsecretaris-generaal van de Nederlandse Hervormde Kerk, dr. Gert J. van Klinken, universitair docent kerkgeschiedenis aan de Protestantse Theologische Universiteit te Kampen, kerkhistoricus dr. Maarten Aalders, dr. Cees van der Laan, bijzonder hoogleraar pentecostalisme aan de Vrije Universiteit, dr. Paul van der Laan, hoogleraar theologie en kerkgeschiedenis aan Southeastern University te Lakeland, Verenigde Staten en drs. Huib Zegwaart, docent aan Azusa, de theologische opleiding van de pinksterbeweging aan de Vrije Universiteit. De lezingen van deze dag verschenen in de hdc-reeks Ter Lezing en zijn verkrijgbaar bij het Centrum. De kosten bedragen, inclusief portokosten 5,00. Promotie op Groen van Prinsterer Op 24 juni 2008 verdedigde W.G.F. van Vliet zijn proefschrift Groen van Prinsterers historische benadering van de politiek aan de Vrije Universiteit. Als promotor trad op prof. dr. J. de Bruijn, senior onderzoeker aan het 4

Historisch Documentatiecentrum. In zijn diepgravende studie laat Van Vliet zien uit welke bronnen Groen putte voor zijn christelijkhistorische opvatting van politiek. Van Vliet belicht Groen in vergelijking met opvattingen van buitenlandse geestverwanten als de Duitse Lutheraan Stahl, de Iers-Britse conservatief Burke en de Franse protestant Guizot. Het proefschrift werd gepubliceerd als deel 31 in de reeds lang lopende serie Passage Reeks, die het Historisch Documentatiecentrum in samenwerking met uitgeverij Verloren in Hilversum heeft opgezet. Protestant.nl Het hdc is een archiefbewaarplaats van een veelal papieren collectie van archieven en documentatie en zal dat altijd blijven. Maar het hdc presenteert zich ook met een eigen website vol gegevens over de collectie en historische informatie: www.hdc.vu.nl Daartoe blijft de digitale betrokkenheid van het Centrum niet beperkt. Het hdc neemt onder meer ook deel aan het project Protestant.nl, waarin verscheidene andere protestantse organisaties participeren, zoals de Protestantse Kerk in Nederland, de Protestants-Christelijke Ouderenbond (pcob), de Besturenraad voor Christelijk Onderwijs, de Christelijke Hogeschool Ede, de Vrije Universiteit en de Nederlandse Christelijke Radio Vereniging (ncrv). De ncrv is de bouwer van de website, waarop alle mogelijke informatie over het protestantisme in heden en verleden wordt samengebracht. Wie de krant leest of de televisie aanzet, kan niet om het protestantisme heen. Het is nadrukkelijk aanwezig in onze samenleving. Protestant.nl is opgericht om de vele stemmen en gezichten van het protestantisme samen te brengen. De site wil niet alleen informeren, maar ook uitnodigen tot debat. Het hdc beheert, in de personen van Peter Bak, Wouter Beekers en Wim Berkelaar, de geschiedenis van het protestantisme op de website. Voor deze informatie wordt geput uit de derde editie van de Christelijke encyclopedie (Kok Kampen, 2005), waarvan grote delen met toestemming van de uitgever op de website worden gezet. Het laden van de informatie wordt vanaf half september verricht door de cultureel-antropoloog Daan Beekers en de architectuurhistoricus Herman Wesselink. De website gaat op de toepasselijke datum van 31 oktober, hervormingsdag, online. Die dag wordt de site officieel gelanceerd door oudminister drs. W. Deetman in het ncrv-gebouw te Hilversum Vanaf 31 oktober kunt u dus, behalve op de website van het hdc, voor uw vragen over het protestantisme ook terecht op protestant.nl. 5

Onthulling Kuyper-standbeeld in Maassluis Op woensdagochtend 5 november zal minister-president Jan Peter Balkenende in Maassluis het standbeeld van Abraham Kuyper onthullen. Abraham Kuyper werd op 29 oktober 1837 te Maassluis geboren. Hij overleed 8 november 1920 in Den Haag. Juist honderdeenenzeventig jaar na zijn geboorte en bijna achtentachtig jaren na zijn overlijden zal aan de Goudsteen te Maassluis zijn standbeeld onthuld worden. Het beeld is een creatie van de beeldhouwer Frank Letterie. Voorafgaand aan de onthulling is er een bijeenkomst in de Grote Kerk van Maassluis, waar naast premier Balkenende prof. Harinck en prof. de Bruijn namens het hdc zullen spreken. Aansluitend wordt die dag in het Gemeentemuseum van Maassluis een tentoonstelling over leven en werk van Kuyper geopend, waarvoor het hdc veel materiaal levert. Premier Balkenende is de aangewezen man voor de onthulling van het standbeeld. Hij is als premier niet alleen een opvolger van Kuyper, maar hij heeft bovendien meermalen blijk gegeven van zijn bewondering voor de staatsman die hem inspireert. Balkenende is afkomstig uit een familie die actief was in de door Kuyper opgerichte Antirevolutionaire Partij (opgegaan in het cda) en studeerde aan de Vrije Universiteit, die in 1880 mede door Kuyper werd gesticht. Tegelijk met de onthulling van het borstbeeld verschijnt bij uitgeverij Bert Bakker een geheel herziene en uitgebreide editie van het boek Abraham Kuyper. Een beeldbiografie, geschreven door hdc-senior onderzoeker prof. De Bruijn. Dit werk zal ook in een Engelse vertaling (van de hand van hdc-medewerkster Dagmare Houniet) verschijnen bij uitgeverij Eerdmans in de Verenigde Staten. Presentatie boek Niet bij steen alleen Op donderdagmiddag 6 november organiseert het Historisch Documentatiecentrum samen met Woningstichting Rochdale op de Vrije Universiteit een bijeenkomst ter gelegenheid van de publicatie van Niet bij steen alleen. De woningstichting Patrimonium Amsterdam. Van sociale vereniging tot sociale onderneming 1876-2003. De bijeenkomst vangt aan om 14.00 uur. Niet bij steen alleen is geschreven door de hdconderzoekers Wouter Beekers en Rolf van der Woude. In het boek laten zij zien dat woningstichting Patrimonium meer beoogde dan alleen woningen bouwen en verhuren. De woningstichting droeg ook een visie uit op het samenleven in de hoofdstad. Het boek biedt dan ook niet uitsluitend 6

een terugblik op het verleden, maar kijkt ook vooruit naar de toekomst. In een forum, geleid door Jan Roncker, projectmanager stedelijke vernieuwingen bij orkaadvies, buigen Ton Hooijmaijers (gedeputeerde van Noord- Holland), Jan van der Schaar (hoogleraar volkshuisvesting aan de Universiteit van Amsterdam), Erik Wilke, adjunct-directeur van Aedes, de koepelorganisatie van woningcorporaties, en mevrouw Jitske de Jong (bestuurslid van het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting) zich over de vraag: wat kan het verleden ons leren over heden en toekomst van de woningcorporatiesector? Onderzoeker Van der Woude licht op 20 november aanstaande voorts voor de afdeling Zaandam van Patrimonium de resultaten van het onderzoek toe. Dat woningbouw volop op in de belangstelling staat, bewees ook een studiemiddag die de Universiteit Utrecht op 1 oktober 2008 organiseerde onder de titel: Vereend bouwen: volkshuisvesting en corporaties. Daar sprak hdcmedewerker Wouter Beekers over Woningcorporaties en het belang van de volkshuisvesting. Bibliografie van Nederlandse Protestantse Periodieken Het project Bibliografie van Nederlandse Protestantse Periodieken (bnpp) is één van de meest opmerkelijke projecten binnen het hdc. Niet alleen omdat het (begin jaren negentig gestart) een lang lopend project is, maar ook omdat het wordt uitgevoerd door een trouwe groep van toegewijde vrijwillige en deskundige medewerkers, die al jarenlang her en der in het land in bibliotheken en archiefbewaarplaatsen een geweldige hoeveelheid gegevens met betrekking tot de protestantse pers verzamelen. De afgelopen jaren is deze oogst aan gegevens verwerkt onder leiding van de vrijwillige coördinatoren Roel Huizenga en Piet Moleveld. Voor het grote publiek zijn de resultaten de afgelopen jaren zichtbaar geworden met de publicatie van drie delen van de bibliografie tussen 2004 en 2007. Dit jaar is pas op de plaats gemaakt. Dat wil zeggen: terwijl de vrijwilligers gestaag voortgingen met hun onderzoek, hebben de coördinatoren het omvangrijke bnpp-archief opgeschoond. Op 14 november aanstaande komen de vrijwilligers en de coördinatoren bijeen op de jaarlijkse terugkomdag, waarin de laatste stand van zaken aangaande het bnpp wordt besproken. 7

Congres over A.A. van Ruler Op 10 december aanstaande belegt het hdc aan de Vrije Universiteit een congres ter gelegenheid van het feit dat de hervormde theoloog A.A. van Ruler (1908-1970) honderd jaar geleden werd geboren. Hij geldt als een van de origineelste en invloedrijkste Nederlandse theologen van de vorige eeuw. Ruim een dozijn sprekers treden op om allerlei aspecten van Van Rulers leven en werk te belichten. Hoogtepunt zal ongetwijfeld zijn de voordracht van de bekende Duitse theoloog Jürgen Moltmann, die Van Ruler en zijn werk altijd zeer heeft gewaardeerd. Het congres wordt georganiseerd in samenwerking met de Faculteit der Godgeleerdheid van de vu, de Protestantse Theologische Universiteit en de Stichting Van Ruler. Voor de komende activiteiten ontvangen donateurs en relaties van het hdc een uitnodiging. Voor de meest actuele informatie raadplege men de website van het hdc: www.hdc.vu.nl 8

Het hdc wekelijks in het nieuws: luister naar Nieuw Protestants Peil, Radio 5, zaterdag 13.30-14.00