Onderzoeksresultaten 'Veiligheidsgevoel Turken en Marokkanen' t.b.v. redactie Zembla

Onderzoeksresultaten 'Veiligheidsgevoel Turken en Marokkanen' t.b.v. redactie Zembla September 2002 Foquz Etnomarketing Dukatenburg 90-11-10 3437 AE Nieuwegein tel. 030-2436840 fax. 030-2444039 www.foquz.nl

2 Verantwoording Onderzoeksdoelen Op verzoek van de redactie van Zembla (NPS/VARA) heeft Foquz Etnomarketing onderzoek gedaan naar de gevoelens die bij moslims in Nederland leven sinds de aanslagen van 11 september 2001. Onderzoeksdoelen waren: - Achterhalen of Turken en Marokkanen zich sinds 11 september 2001 minder gewenst voelen in Nederland dan voorheen. - Achterhalen of Turken en Marokkanen zich sinds 11 september 2001 minder veilig voelen in Nederland dan voorheen. - Achterhalen in hoeverre Turken en Marokkanen vinden dat de berichtgeving over de islam onzorgvuldig is en of er bewust een negatief beeld over de Islam wordt geschept door de media. - Achterhalen of bij Turken en Marokkanen sinds 11 september de gedachte is opgekomen om Nederland te verlaten. - Achterhalen of Turken en Marokkanen sinds 11 september bewuster moslim zijn geworden. Veldwerk Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de vorm van een enquête waarbij de vragenlijst van tevoren is vastgesteld samen met de redactie van Zembla. De vragenlijst bestaat merendeel uit vragen met een gesloten karakter, waarbij de respondenten konden kiezen uit een aantal antwoord categorieën. In de enquête zijn twee open vragen opgenomen. Om de respondenten te kunnen bereiken heet Foquz Etnomarketing in totaal 26 native experts ingezet. Native experts zijn oproepkrachten die door Foquz geselecteerd worden op basis van kennis over de eigen taal, normen en waarden. Ze zijn door Foquz opgeleid en geïnstrueerd. Ten behoeve van dit onderzoek werden native experts ingezet afkomstig uit Turkije en Marokko. Van de 26 native experts was 10 vrouw en 16 man. De gesprekken hebben hebben plaatsgevonden op donderdag 22 augustus, vrijdag 23 augustus, zaterdag 24 augustus, zondag 25 augustus, maandag 26 augustus en dinsdag 27 augustus 2002. Er is voor gezorgd dat er zowel in de ochtend-, middag- als avonduren werd geenquêteerd: 24% van de gesprekken tussen 09:00 en 14:00 uur, 39% tussen 14:00 en 18:00 uur, 26% tussen 18:00 en 22:00 uur. Hierdoor zijn voldoende garanties ingebouwd dat zowel werkenden als ook niet-werkenden in het onderzoek zijn meegenomen.

3 Dag waarop het gesprek plaatsvond maandag 26/08 dinsdag 27/08 donderdag 22/08 vrijdag 23/08 zaterdag 24/08 zondag 25/08 Totaal Aantal Percentage 61 12,8% 75 15,8% 32 6,7% 95 20,0% 94 19,8% 118 24,8% 475 100,0% 24,84% 12,84% maandag 26/08 dinsdag 27/08 donderdag 22/08 vrijdag 23/08 zaterdag 24/08 zondag 25/08 15,79% 19,79% 20,00% 6,74% Tijdsdagdeel gesprek 9:00-14:00 uur 14:00-18:00 uur 18:00-22:00 uur onbek end Aantal Percentage 114 24,0% 185 38,9% 125 26,3% 51 10,7% 475 100,0%

4 10,74% 24,00% 9:00-14:00 uur 14:00-18:00 uur 18:00-22:00 uur onbekend 26,32% 38,95% De enquêtes hebben merendeels op straat plaats gevonden (46,1%), verder op verschillende locaties waar allochtonen bijeen komen (moskee 5,1%, organisatie voor allochtonen 6,3%, theehuis 5,9%). Bovendien heeft 22,1% van de gesprekken bij mensen thuis plaats gevonden. Deze laatsten werden merendeels met vrouwen in de hogere leeftijden gevoerd. De spreiding van de locaties geeft voldoende garanties voor een representatieve steekproef. Plek waar gesprek heeft plaatsgevonden bij respondent in huis markt-winkelcentrum mosk ee op straat organisatie voor allochtonen school station theehuis Aantal Percentage 105 22,1% 22 4,6% 24 5,1% 219 46,1% 30 6,3% 21 4,4% 26 5,5% 28 5,9% 475 100,0%

5 5,89% 6,32% 4,42% 5,47% 22,11% 4,63% bij respondent in huis markt-w inkelcentrum moskee op straat organisatie voor allochtonen school station theehuis 5,05% 46,11% Bij de verdeling van de gesprekken is tenslotte rekening gehouden met de spreiding van Turken en Marokkanen over verschillende steden. 55% van de gesprekken heeft in één van de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht) plaatsgevonden, 29% heeft in de overige steden in de Randstad plaatsgevonden en 16% van de gesprekken heeft buiten de Randstad plaatsgevonden. De verdeling komt in grote lijnen overeen met de concentraties van Turken en Marokkanen in heel Nederland. In totaal zijn er gesprekken in 18 verschillende gemeenten gevoerd.

6 Stad waar gesprek heeft plaatsgev onden Amers foort Amsterdam Arnhem Breda Den Bosch Den Haag Eindhoven Enschede Leiden Nieuwegein Nijmegen Rotterdam Schiedam Tilburg Utrecht Vlaardingen Waalwijk Zaandam Aantal Percentage 16 3,4% 85 17,9% 27 5,7% 6 1,3% 15 3,2% 77 16,2% 18 3,8% 18 3,8% 14 2,9% 6 1,3% 15 3,2% 80 16,8% 5 1,1% 7 1,5% 42 8,8% 14 2,9% 15 3,2% 15 3,2% 475 100,0% Randstad of niet Vier grote steden Buiten Randstad Overig Randstad Aantal Percentage 262 55,2% 138 29,1% 75 15,8% 475 100,0% Vier grote steden Buiten Randstad Overig Randstad 15,79% 29,05% 55,16%

7 Wat is uw woonplaats? Almere Amers foort Amsterdam Arnhem Breda Breuk elen Delft Den Bosch Den Haag Druten Eindhoven Enschede Haarlem Heusden Katwijk Leiden Leiderdorp Leidsc hendam Maars sen Maas sluis Nieuwegein Nijmegen Oegstgeest Oud-Beijerland Rijswijk Rotterdam Schiedam Tilburg Utrecht Veghel Venlo Vlaardingen Voorburg Waalwijk Zaandam Aantal Percentage 5 1,1% 1,2% 16 3,4% 89 18,7% 27 5,7% 6 1,3% 1,2% 2,4% 12 2,5% 62 13,1% 1,2% 18 3,8% 18 3,8% 1,2% 1,2% 2,4% 10 2,1% 2,4% 3,6% 1,2% 2,4% 7 1,5% 14 2,9% 1,2% 1,2% 3,6% 77 16,2% 10 2,1% 8 1,7% 31 6,5% 1,2% 2,4% 9 1,9% 3,6% 13 2,7% 15 3,2% 475 100,0%

8 Steekproefkader In overleg met opdrachtgever Zembla is van te voren bepaald dat het onderzoek plaats moest vinden met Turkse of Marokkaanse moslims die in Nederland wonen. Aan het begin van de enquête zijn deze drie criteria daarom als selectievragen in de enquête opgenomen. Alleen met personen die aan alle drie criteria voldeden, is vervolgens de enquête afgenomen. Daarbij is gekozen voor zelfidentificatie: respondenten moesten zelf aangeven of zij moslim waren en of zij zich Turks of Marokkaans voelden. In totaal zijn 475 personen geënquêteerd: 241 Turken en 234 Marokkanen. Alle respondenten wonen in Nederland, zeggen dat ze moslim zijn en identificeren zichzelf als Turk. c.q. als Marokkaan. Van de 475 personen zijn 260 een man, de overige 215 een vrouw. Hoewel er iets minder vrouwen dan mannen zijn geenqueteerd heeft dat geen statistische relevantie of gevolgen voor de betrouwbaarheid. Woont u in Nederland? ja Aantal Percentage 475 100,0% Bent u moslim? ja Aantal Percentage 475 100,0% Wat is uw etniciteit? Turks Marokk aans Aantal Percentage 241 50,7% 234 49,3% 475 100,0% Turks Marokkaans 49,26% 50,74%

9 Wat is uw geslacht? man vrouw Aantal Percentage 260 54,7% 215 45,3% 475 100,0% man vrouw 45,26% 54,74% De respondenten zijn vrij gelijkmatig over alle leeftijden verspreid. In totaal zijn 307 personen in de leeftijdsgroep 15-39 jaar (64,6%), de overige 168 (35,4%) zijn tussen de 40 en 64 jaar. Deze verdeling komt in grote lijnen overeen met de verdeling in de Nederlandse maatschappij van Turken en Marokkanen. Van de Turken en Marokkanen tussen de 15 jaar en 64 jaar in de Nederlandse maatschappij is 73,2% tussen de 15 en 39 jaar, 26,8% is tussen de 40 en 64 jaar. Leeftijdsgroep 15-39 jaar 40-64 jaar Aantal Percentage 307 64,6% 168 35,4% 475 100,0% Leeftijdsgroep 15-39 jaar 40-64 jaar 35,37% 64,63%

10 In de steekproef lijken op het eerste oog teveel personen te zitten met een HBO- of universitaire opleiding. Landelijke cijfers geven aan dat 4% van de Turken en Marokkanen een HBO- of Universitaire titel hebben. In dit onderzoek ligt dat percentage op 15,8%. Omdat een te grote vertegenwoordiging van hoog opgeleiden de representativiteit van het onderzoek aan zou kunnen tasten, is gekeken of het hoge percentage is te verklaren. Allereerst is gekeken of er binnen een bepaalde subgroep sprake is van oververtegenwoordiging. Het blijkt dan dat bijna alle hoog-opgeleiden terug te vinden zijn in de leeftijdsgroep 15-39 jaar. Binnen deze groep heeft 20,5% van de respondenten een HBO- of universitaire opleiding, binnen de oudere leeftijdsgroep is dat 7,1%. Bekend is dat jongere allochtonen doorgaans beter opgeleid zijn en vaker het HBO of de Universiteit afronden dan de oudere groep. Vervolgens is bij de uitsplitsing van alle tabellen gekeken of er statistische verschillen te constateren zijn op grond van onderwijsgraad. Die uitsplitsing maakt duidelijk dat er statistisch nauwelijks verschillen zijn tussen de antwoorden van hoog-opgeleiden en andere categoriën. Wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair anders geen opleiding wil niet zeggen* Aantal Percentage 124 26,1% 48 10,1% 105 22,1% 86 18,1% 75 15,8% 2,4% 25 5,3% 10 2,1% 475 100,0%

11 2,11% 5,26% 0,42% 15,79% 26,11% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair anders geen opleiding w il niet zeggen* 18,11% 10,11% 22,11% Uitsplitsing naar Leeftijd: wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VW O MBO HBO of Universitair anders geen opleiding wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 47 77 124 15,3% 45,8% 26,1% 40 8 48 13,0% 4,8% 10,1% 71 34 105 23,1% 20,2% 22,1% 78 8 86 25,4% 4,8% 18,1% 63 12 75 20,5% 7,1% 15,8% 2 2 1,2%,4% 3 22 25 1,0% 13,1% 5,3% 5 5 10 1,6% 3,0% 2,1% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0%

12 45,8% 25,4% 23,1% 20,5% 20,2% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair anders geen opleiding w il niet zeggen 15,3% 13,0% 13,1% 1,0% 1,6% 4,8% 7,1% 4,8% 1,2% 3,0% 15-39 jaar 40-64 jaar Representativiteit Om te bepalen of het onderzoek representatief is, dient er sprake te zijn van een zo breed mogelijke afspiegeling van de Turkse en Marokkaanse gemeenschap. Ten behoeve van dit onderzoek zijn de volgende segmenten in de Turkse en Marokkaanse gemeenschap onderscheiden die in het onderzoek meegenomen dienden te worden: 1. Mannen en vrouwen. 2. Werkenden en niet-werkenden. 3. Personen die de straat opgaan en personen die thuis zitten. 4. Personen in (allochtone) concentratiegebieden en personen in overige gebieden. 5. Personen met hogere, middelbare en lagere opleiding. 6. Personen in verschillende leeftijdsgroepen. Bij de opzet van het veldwerk is met al deze criteria rekening gehouden. Enquêteurs kregen de opdracht om van een bepaalde etniciteit in een bepaalde leeftijdsgroep in een bepaalde gemeente op een bepaald tijdstip op een bepaalde dag en op een bepaalde locatie te enquêteren. Al deze gegevens zijn als checkpunt in de enquête opgenomen en in de data toegevoegd. Vervolgens zijn van de data verschillende tabellen gemaakt. Bij de bepaling van de gemeenten die meededen aan de enquête is gekozen voor de vier grote steden, enkele gemeenten met concentraties van Turken en Marokkanen en enkele gemeenten buiten de Randstad zonder concentraties. Deze komen overeen met de spreiding van Turken en Marokkanen in Nederland. Wat locatie betreft is een indeling gemaakt naar ontmoetingsplekken van allochtonen (moskee, markt, straat, theehuis). De enquêteurs kregen de odpracht om op deze locaties a

13 select personen te benaderen. Daarnaast kregen sommige enquêteurs de opdracht om a- selct bij mensen thuis de vragenlijsten af te nemen. Dit is vooral van belang om ook de groep allochtone vrouwen die nauwelijks het huis uit komt in de enquête mee te nemen. Wat tijdstip en dag betreft, kregen de enquêteurs een lijst van mogelijke tijdstippen mee. Hierbij is o.a. rekening gehouden met koopavonden (in Rotterdam is dat vrijdag, in Utrecht donderdag) en enquêtes in het weekend om te kunnen garanderen dat ook niet-werkenden in het onderzoek zijn meegenomen. Wat leeftijdsgroep betreft, was van te voren bepaald dat het onderzoek zich zou beperken tot de leeftijdsgroepen 15-64 jaar. 65% van alle Turken en Marokkanen in de Nederlandse maatschappij zitten in deze leeftijdscategorie. Dat de groep onder de 15 en de groep boven 64 niet in het onderzoek is meegenomen, zou echter gevolgen kunnen hebben voor de representativiteit. Mogelijk hebben deze leeftijdsgroepen immers een andere mening. Toch lijkt dat niet erg waarschijnlijk. De groep onder de 15 jaar (33% van alle Turken en Marokkanen in Nederland) is niet in het onderzoek meegenomen omdat ze over bepaalde vragen in het onderzoek niet zelfstandig zouden kunnen beslissen. Zo zijn sommige geloofsverplichtingen niet op kinderen van toepassing: de groep zou de vragen over het geloof dus niet op basis van eigen ervaringen kunenn beantwoorden. Verder is de groep jongeren waarschijnlijk maatschappelijk en politiek nog te weinig bewust om vragen over gewenstheid en veiligheid op basis van eigen waarnemingen en ervaringen te kunnen beantwoorden. Deze leeftijdsgroep valt bovendien nog onder de voogdij van ouderen: zij kunnen dus niet zelfstandig beslissen over de vraag of ze wel/niet willen weggaan uit Nederland. Op grond van deze argumenten is ervoor gekozen om deze groep niet in het onderzoek mee te nemen. Voor de groep Turken en Marokkanen boven de 64 jaar gelden deze argumenten echter niet. Wel vertegenwoordigd deze leeftijdsgroep in de Nederlandse maatschappij slechts 2% van alle Turken en Marokkanen. Gezien de relatief kleine omvang van deze leeftijdsgroep is besloten ze niet in het onderzoek mee te nemen. Nadat de data-invoer had plaats gevonden, zijn op verschillende criteria (etniciteit, leeftijdsgroepen, opleiding, sekse) alle tabellen uitgedraaid om te kunnen constateren of er tussen de subgroepen (statistische) verschillen te constateren waren die de representativeit zouden aantasten. Al deze tabellen zijn in dit verslag opgenomen. Waar verschillen zijn geconstateerd, zijn deze in de tekst opgenomen. Op basis van de gehanteerde veldwerkmethode en de verschillende vergelijkende tabellen kan gesteld worden dat het onderzoek representatief is. Betrouwbaarheid De betrouwbaarheidsintervallen zijn berekend met de volgende formule: 1.96 (p*q) n Waarbij p het percentage personen is dat voor een bepaald antwoord kiest en q gelijk is aan 100% - p. De n staat voor het aantal personen dat een bepaalde vraag beantwoordt. De vermenigvuldigingsfactor (1.96) geeft aan dat er is gekozen voor 95% betrouwbaarheid. Op basis van 475 respondenten betekent dit dat de betrouwbaarheidsintervallen liggen tussen minimaal ± 0.9% en maximaal ± 4.6%. Sommige vragen zijn niet aan alle respondenten gesteld. Bij die vragen kan er sprake zijn van bredere betrouwbaarheidsinterval.

14 Onderzoeksresultaten Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even gew enst in Nederland? Voelt zich minder gewenst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gewenst Wil niet zeggen Aantal Percentage 160 33,7% 14 2,9% 287 60,4% 14 2,9% 475 100,0% Het merendeel van de Turken en Marokkanen (60,4%) voelt zich sinds de aanslagen van vorig jaar niet meer, maar ook niet minder gewenst in Nederland. Eén op de drie (33,7%) voelt zich minder gewenst. 2,95% Voelt zich minder gew enst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gew enst Wil niet zeggen 33,68% 60,42% 2,95%

15 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even veilig in Nederland? Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen Aantal Percentage 103 21,7% 9 1,9% 338 71,2% 25 5,3% 475 100,0% Het merendeel van de Turken en Marokkanen (71,2%) voelt zich sinds de aanslagen van 2001 even veilig in Nederland als vroeger. Eén op de vijf Turken en Marokkanen (21,7%) voelt zich sindsdien minder veilig. 5,26% 21,68% Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen 1,89% 71,16%

16 Waarom voelt u zich onveiliger? Nederlanders kijken anders tegen moslims aan Meer lelijke opmerkingen op s traat Er is meer kritiek op het dragen van een hoofddoek Het geweld/de dis criminatie tegen moslims neemt toe Men wil ons weg hebben De media schept een negatief beeld over moslims Het onbegrip voor de islam is toegenomen Ze zien ons niet meer als hun vrienden Moslims worden geassocieerd met terroris ten Ik ben bang voor oorlog De wetgeving over vreemdelingen is veranderd Geen antwoord, weet niet Aantal Percentage 21 20,4% 18 17,5% 4 3,9% 18 17,5% 6 5,8% 6 5,8% 2 1,9% 4 3,9% 9 8,7% 3 2,9% 2 1,9% 10 9,7% 103 100,0% Aan de Turken en Marokkanen die zeggen dat zij zich minder veilig voelen in Nederland sinds de aanslagen vorig jaar (n=103), is de vraag gesteld waarom zij zich onveilig voelen. Van hen zegt 20% dat Nederlanders anders tegen moslims aankijken. 18% zegt meer lelijke opmerkingen op straat te horen en nog eens 18% zegt dat het geweld en de discriminatie tegen moslims is toegenomen.

17 17,48% 20,39% 3,88% 17,48% 9,71% 1,94% 2,91% 5,83% 8,74% 3,88% 1,94% 5,83% Nederlanders kijken anders tegen moslims aan Meer lelijke opmerkingen op straat Er is meer kritiek op het dragen van een hoofddoek Het gew eld/de discriminatie tegen moslims neemt toe Men w il ons w eg hebben De media schept een negatief beeld over moslims Het onbegrip voor de islam is toegenomen Ze zien ons niet meer als hun vrienden Moslims w orden geassocieerd met terroristen Ik ben bang voor oorlog De wetgeving over vreemdelingen is veranderd Geen antw oord, w eet niet Is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen Aantal Percentage 64 13,5% 393 82,7% 18 3,8% 475 100,0% Het merendeel (82,7%) van de ondervraagde Turken en Marokkanen heeft sinds de aanslagen van vorig jaar niet gedacht aan het verlaten van Nederland. 13,5% heeft daar wél over nagedacht.

18 Turken en Marokkanen tussen de 40 en 64 jaar hebben vaker aan het verlaten van Nederland gedacht, dan Turken en Marokkanen tussen de 15 en 39 jaar (Respectievelijk 19,6% en 10,1%). Overigens had het merendeel van de respondenten ook vóór de aanslagen aan het verlaten van Nederland gedacht. Van de 64 personen die aangeven dat ze sinds de aanslagen eraan hebben gedacht om Nederland te verlaten, dacht 37,5% vóór de aanslag al even vaak hieraan. 34,4% zegt dat ze er weliswaar aan dachten maar niet zo vaak. 18,8% van de Turken en Marokkanen die nu met gedachten van weggaan rondlopen, hadden vóór de aanslag die gedachte niet. Hieronder bevinden zich meer Turken en Marokkanen tussen de 15 en 39 jaar dan tussen de 40 en 64 jaar. Na 11 september zijn er dus relatief meer jongeren die over weggaan nadenken, dan daarvoor. 3,79% ja nee w il niet zeggen 13,47% 82,74% Uitsplitsing naar Leeftijdsgroep: is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 31 33 64 10,1% 19,6% 13,5% 266 127 393 86,6% 75,6% 82,7% 10 8 18 3,3% 4,8% 3,8% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0%

19 86,6% 75,6% ja nee w il niet zeggen 19,6% 10,1% 3,3% 4,8% 15-39 jaar 40-64 jaar En had u daarvoor die gedachte om Nederland te verlaten ook al? Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen Aantal Percentage 24 37,5% 22 34,4% 12 18,8% 6 9,4% 64 100,0%

20 9,38% Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen 18,75% 37,50% 34,38% Uitsplitsing naar Leeftijdsgroep: en had u daarvoor die gedachte om Nederland te verlaten ook al? ** Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 6 18 24 10 12 22 10 2 12 5 1 6 31 33 64 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages weer te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen.

21 Hoe vindt u dat de media omgaat met de berichtgeving over de Islam? Is dat zorgvuldig, onzorgvuldig of neutraal? zorgvuldig onzorgvuldig neutraal weet niet Aantal Percentage 17 3,6% 262 55,2% 114 24,0% 82 17,3% 475 100,0% Iets meer dan de helft (55,2%) van de ondervraagde Turken en Marokkanen vindt dat de media onzorgvuldig omgaat met de berichtgeving over de islam. 24,0% vindt de berichtgeving over de islam niet zorgvuldig, maar ook niet onzorgvuldig. 3,6% vindt de berichtgeving zorgvuldig. Turken en Marokkanen met een hogere opleiding (HBO of Universiteit) of een middelbare opleiding (MAVO/HAVO/VWO/MBO) vinden vaker dan Turken en Marokkanen met een lagere opleiding (maximaal VMBO) dat de media onzorgvuldig met de berichtgeving over de islam omgaat (respectievelijk 61,3%, 65,3% en 44,7%). 17,26% 3,58% zorgvuldig onzorgvuldig neutraal w eet niet 24,00% 55,16%

22 Uitsplitsing naar Opleiding: hoe vindt u dat de media omgaat met de berichtgeving over de Islam? Is dat zorgvuldig, onzorgvuldig of neutraal? zorgvuldig onzorgvuldig neutraal weet niet hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 8 5 4 17 10,7% 2,6% 2,0% 3,6% 46 126 88 262 61,3% 65,3% 44,7% 55,2% 19 44 50 114 25,3% 22,8% 25,4% 24,0% 2 18 55 82 2,7% 9,3% 27,9% 17,3% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 61,3% 65,3% 44,7% zorgvuldig onzorgvuldig neutraal w eet niet 25,3% 22,8% 25,4% 27,9% 10,7% 9,3% 2,7% 2,6% 2,0% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid

23 Denkt u dat de media bew ust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet Aantal Percentage 229 52,6% 82 18,9% 124 28,5% 435 100,0% Iets meer dan de helft (52,6%) van de ondervraagde Turken en Marokkanen denkt dat de media bewust een negatief beeld schept over de islam. 18,9% denkt dat niet. Turken en Marokkanen tussen de 15 39 jaar denken vaker dan hun oudere leeftijdsgenoten dat de media bewust een negatief beeld schept over de islam (respectievelijk 57,2% en 44,1%). Verder denken de Turkse en Marokkaanse mannen vaker dan de vrouwen dat de media bewust een negatief beeld schept (respectievelijk 58,7% en 45,9%) Bovendien denken Marokkanen vaker dan Turken dat de media bewust een negatief beeld schept (respectievelijk 59,8% en 46,0%). Tenslotte denken Turken en Marokkanen met een hogere opleiding vaker dan Turken en Marokkanen met een lagere opleiding dat de media bewust een negatief beeld schept over de islam (respectievelijk 67,6% en 43,8%). Ja Nee Weet niet 28,51% 52,64% 18,85%

24 Uitsplitsing naar Leeftijdsgroep: denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 162 67 229 57,2% 44,1% 52,6% 50 32 82 17,7% 21,1% 18,9% 71 53 124 25,1% 34,9% 28,5% 283 152 435 100,0% 100,0% 100,0% 57,2% 44,1% Ja Nee Weet niet 34,9% 17,7% 25,1% 21,1% 15-39 jaar 40-64 jaar

25 Uitsplitsing naar Sekse: denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet mannen vrouwen Totaal 135 94 229 58,7% 45,9% 52,6% 43 39 82 18,7% 19,0% 18,9% 52 72 124 22,6% 35,1% 28,5% 230 205 435 100,0% 100,0% 100,0% 58,7% 45,9% Ja Nee Weet niet 35,1% 18,7% 22,6% 19,0% mannen vrouwen

26 Uitsplitsing naar Etniciteit: denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet Turken Marok kanen Totaal 104 125 229 46,0% 59,8% 52,6% 40 42 82 17,7% 20,1% 18,9% 82 42 124 36,3% 20,1% 28,5% 226 209 435 100,0% 100,0% 100,0% 59,8% 46,0% Ja Nee Weet niet 36,3% 17,7% 20,1% 20,1% Turken Marokkanen

27 Uitsplitsing naar Opleiding: denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 48 102 78 229 67,6% 56,4% 43,8% 52,6% 14 33 34 82 19,7% 18,2% 19,1% 18,9% 9 46 66 124 12,7% 25,4% 37,1% 28,5% 71 181 178 435 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 67,6% 56,4% Ja Nee Weet niet 43,8% 37,1% 19,7% 12,7% 18,2% 25,4% 19,1% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid

28 Bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet Aantal Percentage 55 11,7% 110 23,4% 97 20,6% 93 19,8% 66 14,0% 49 10,4% 470 100,0% Een op de drie (35,1%) van de ondervraagde Turken en Marokkanen is het (heel erg) eens met de stelling dat de oorlog tegen het terrorisme een oorlog tegen de islam is. 33,8% is het (heel erg) oneens. Turken en Marokkanen in de eerste leeftijdsgroep zijn het vaker (heel erg) eens met de stelling, dan Turken en Marokkanen in de tweede leeftijdsgroep (respectievelijk 40,0% en 26,1%). Verder zijn Marokkanen het vaker dan Turken (heel erg) eens met deze stelling (respectievelijk 36,7% en 23,5%)

29 14,04% 10,43% 11,70% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens w eet niet 23,40% 19,79% 20,64% Uitsplitsing naar Leeftijdsgroep: bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar 41 14 55 13,4% 8,5% 11,7% 81 29 110 26,6% 17,6% 23,4% 60 37 97 19,7% 22,4% 20,6% 56 37 93 18,4% 22,4% 19,8% 41 25 66 13,4% 15,2% 14,0% 26 23 49 8,5% 13,9% 10,4% 305 165 470 100,0% 100,0% 100,0%

30 26,6% 19,7% 18,4% 17,6% 22,4%22,4% 15,2% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens 13,4% 13,4% 8,5% 15-39 jaar 40-64 jaar Uitsplitsing naar Etniciteit: bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet Turken Marok kanen Totaal 36 19 55 15,1% 8,2% 11,7% 44 66 110 18,4% 28,6% 23,4% 53 44 97 22,2% 19,0% 20,6% 43 50 93 18,0% 21,6% 19,8% 37 29 66 15,5% 12,6% 14,0% 26 23 49 10,9% 10,0% 10,4% 239 231 470 100,0% 100,0% 100,0%

31 18,4% 22,2% 18,0% 28,6% 19,0% 21,6% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens 15,1% 15,5% 12,6% 8,2% Turken Marokkanen Bent u praktizerend moslim? ja nee wil niet zeggen Aantal Percentage 366 77,7% 93 19,7% 12 2,5% 471 100,0% Het merendeel (77,7%) van de ondervraagde respondenten is praktiserend moslim. 19,7% is dat niet. Marokkanen geven vaker aan dat ze praktiserend moslim zijn dan Turken (respectievelijk 87,6% en 67,9%). Wat men aan het geloof doet, varieert sterk. Het meest worden bidden, vasten en naar de moskee gaan genoemd.

32 2,55% ja nee w il niet zeggen 19,75% 77,71% Uitsplitsing naar Etniciteit: bent u praktizerend moslim? ja nee wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 161 205 366 67,9% 87,6% 77,7% 69 24 93 29,1% 10,3% 19,7% 7 5 12 3,0% 2,1% 2,5% 237 234 471 100,0% 100,0% 100,0%

33 87,6% 67,9% ja nee w il niet zeggen 29,1% 10,3% 3,0% 2,1% Turks Marokkaans Wat doet u aan uw geloof? houdt zich aan de vijf verplichtingen van de islam bidt, vast en gaat naar de moskee doet wat Allah zegt bezoekt de moskee leest de Koran bidt en leest de Koran (bijna) niets doet alles volgens de Koran bidt en gelooft voedt kinderen volgens de Koran op organiseert activiteiten (voor vrouwen of jongeren) overige geen antwoord vasten Aantal Percentage 43 9,1% 121 25,5% 16 3,4% 22 4,6% 14 2,9% 12 2,5% 49 10,3% 35 7,4% 40 8,4% 11 2,3% 5 1,1% 22 4,6% 68 14,3% 17 3,6% 475 100,0%

34 3,58% 9,05% 4,63% 14,32% 1,05% 2,32% 25,47% 8,42% 10,32% 7,37% 2,95% 2,53% 4,63% 3,37% Houdt zich aan de vijf verplichtingen van de islam Bidt, vast en gaat naar de moskee Doet w at Allah zegt Bezoekt de moskee Leest de Koran Bidt en leest de Koran Bijna niets Doet alles volgens de Koran Bidt en gelooft Voedt kinderen volgens de Koran op Organiseert activiteiten (voor vrouwen of jongeren) Overige Geen antw oord Vasten Bent u sinds de aanslagen uw geloof meer of minder gaan belijden, of ziet u geen verschil? Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden Wil niet zeggen Aantal Percentage 72 15,2% 14 2,9% 363 76,4% 26 5,5% 475 100,0% Driekwart (76,4%) van de ondervraagden is sinds de aanslagen vorig jaar hun geloof niet meer, maar ook niet minder gaan belijden. 15,2% zegt het geloof meer te zijn gaan belijden sinds de aanslagen.

35 5,47% 15,16% 2,95% Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden Wil niet zeggen 76,42% Is uw relatie met niet-moslims sinds 11 september beter, slechter of hetzelfde gebleven? de relatie is beter geworden de relatie is slechter geworden de relatie is hetzelfde gebleven weet niet Aantal Percentage 8 1,7% 57 12,0% 358 75,4% 52 10,9% 475 100,0% Driekwart (75,4%) van de ondervraagde Turken en Marokkanen vindt dat hun relatie met niet-moslims niet veranderd is sinds 11 september 2001. 12,0% zegt dat de relatie slechter is geworden, 1,7% vindt de relatie juist beter. Turken en Marokkanen met een lagere opleiding (maximaal VMBO) zeggen vaker dan hun groepsgenoten met een hogere opleiding (HBO of Universiteit) dat de relatie sinds de aanslagen slechter is geworden (respectievelijk 16,8% en 5,3%)

36 10,95% 1,68% 12,00% de relatie is beter gew orden de relatie is slechter gew orden de relatie is hetzelfde gebleven w eet niet 75,37% Uitsplitsing naar Opleiding: is uw relatie met niet-moslims sinds 11 september beter, slechter of hetzelfde gebleven? de relatie is beter geworden de relatie is slechter geworden de relatie is hetzelfde gebleven weet niet hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 2 3 3 8 2,7% 1,6% 1,5% 1,7% 4 19 33 57 5,3% 9,8% 16,8% 12,0% 64 153 133 358 85,3% 79,3% 67,5% 75,4% 5 18 28 52 6,7% 9,3% 14,2% 10,9% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

37 85,3% 79,3% 67,5% de relatie is beter gew orden de relatie is slechter gew orden de relatie is hetzelfde gebleven 2,7% 5,3% 1,6% 9,8% 1,5% 16,8% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid Kiest u er sindsdien voor om meer, minder of evenveel met niet-moslims om te gaan? gaat meer met niet-moslims om gaat minder met niet-moslims om gaat evenveel met niet-moslims om wil niet zeggen Aantal Percentage 2 3,5% 32 56,1% 20 35,1% 3 5,3% 57 100,0% Aan degenen die zeggen dat de relatie met niet-moslims slechter is geworden (12%, n=57), is de vraag gesteld of zij er sindsdien voor kiezen om meer, minder of evenveel met nietmoslims om te gaan. Ruim de helft (56,1%) van hen kiest ervoor om minder met niet-moslims om te gaan. 35,1% gaat evenveel met niet-moslims om. Deze vraag is echter slechts aan een klein aantal respondenten gesteld (n=57). Hierdoor kunnen de antwoorden slechts als indicatie gezien kan worden.

38 Tabellen naar Etniciteit Wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VW O MBO HBO of Universitair anders/geen opleiding/wil niet zeggen Turks Marok kaans 70 54 124 29,1% 23,1% 26,1% 21 27 48 8,7% 11,5% 10,1% 64 41 105 26,5% 17,5% 22,1% 38 48 86 15,8% 20,5% 18,1% 38 37 75 15,8% 15,8% 15,8% 10 27 37 4,1% 11,5% 7,8% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0% 29,1% 26,5% 15,8%15,8% 23,1% 17,5% 20,5% 15,8% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair 11,5% 8,7% Turks Marokkaans

39 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even gewenst in Nederland? Voelt z ich minder gewenst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, ook niet minder gewenst Wil niet zeggen Turks Marokk aans Totaal 75 85 160 31,1% 36,3% 33,7% 5 9 14 2,1% 3,8% 2,9% 155 132 287 64,3% 56,4% 60,4% 6 8 14 2,5% 3,4% 2,9% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0% 64,3% 56,4% Voelt zich minder gew enst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, ook niet minder gew enst 36,3% 31,1% 2,1% 3,8% Turks Marokkaans

40 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even veilig in Nederland? Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 51 52 103 21,2% 22,2% 21,7% 5 4 9 2,1% 1,7% 1,9% 173 165 338 71,8% 70,5% 71,2% 12 13 25 5,0% 5,6% 5,3% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0% 71,8% 70,5% Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger 21,2% 22,2% 2,1% 1,7% Turks Marokkaans

41 Is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 38 26 64 15,8% 11,1% 13,5% 192 201 393 79,7% 85,9% 82,7% 11 7 18 4,6% 3,0% 3,8% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0% 79,7% 85,9% ja nee 15,8% 11,1% Turks Marokkaans

42 En had u daarvoor die gedachte om Nederland te verlaten ook al? ** Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen Turks Marokk aans Totaal 10 14 24 13 9 22 10 2 12 5 1 6 38 26 64 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen. Hoe vindt u dat de media omgaat met de berichtgeving over de Islam? Is dat zorgvuldig, onzorgvuldig of neutraal? zorgvuldig onzorgvuldig neutraal weet niet Turks Marok kaans Totaal 5 12 17 2,1% 5,1% 3,6% 125 137 262 51,9% 58,5% 55,2% 59 55 114 24,5% 23,5% 24,0% 52 30 82 21,6% 12,8% 17,3% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0%

43 58,5% 51,9% zorgvuldig onzorgvuldig neutraal w eet niet 24,5% 21,6% 23,5% 12,8% 2,1% 5,1% Turks Marokkaans Denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet Turks Marok kaans Totaal 104 125 229 46,0% 59,8% 52,6% 40 42 82 17,7% 20,1% 18,9% 82 42 124 36,3% 20,1% 28,5% 226 209 435 100,0% 100,0% 100,0%

44 59,8% 46,0% Ja Nee Weet niet 36,3% 17,7% 20,1% 20,1% Turks Marokkaans Bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet Turks Marok kaans Totaal 36 19 55 15,1% 8,2% 11,7% 44 66 110 18,4% 28,6% 23,4% 53 44 97 22,2% 19,0% 20,6% 43 50 93 18,0% 21,6% 19,8% 37 29 66 15,5% 12,6% 14,0% 26 23 49 10,9% 10,0% 10,4% 239 231 470 100,0% 100,0% 100,0%

45 18,4% 22,2% 18,0% 28,6% 19,0% 21,6% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens 15,1% 15,5% 12,6% 8,2% Turks Marokkaans Bent u praktizerend moslim? ja nee wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 161 205 366 67,9% 87,6% 77,7% 69 24 93 29,1% 10,3% 19,7% 7 5 12 3,0% 2,1% 2,5% 237 234 471 100,0% 100,0% 100,0%

46 87,6% 67,9% ja nee 29,1% 10,3% Turks Marokkaans Bent u sinds de aanslagen uw geloof meer of minder gaan belijden, of ziet u geen verschil? Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden Wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 25 47 72 10,4% 20,1% 15,2% 11 3 14 4,6% 1,3% 2,9% 193 170 363 80,1% 72,6% 76,4% 12 14 26 5,0% 6,0% 5,5% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0%

47 80,1% 72,6% Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden 20,1% 10,4% 4,6% 1,3% Turks Marokkaans Is uw relatie met niet-moslims sinds 11 september beter, slechter of hetzelfde gebleven? de relatie is beter geworden de relatie is slechter geworden de relatie is hetzelfde gebleven weet niet Turks Marok kaans Totaal 7 1 8 2,9%,4% 1,7% 19 38 57 7,9% 16,2% 12,0% 187 171 358 77,6% 73,1% 75,4% 28 24 52 11,6% 10,3% 10,9% 241 234 475 100,0% 100,0% 100,0%

48 77,6% 73,1% de relatie is beter gew orden de relatie is slechter gew orden de relatie is hetzelfde gebleven 16,2% 2,9% 7,9% 0,4% Turks Marokkaans Kiest u er sindsdien voor om meer, minder of eventueel met niet-moslims om te gaan? ** gaat meer met niet-moslims om gaat minder met niet-moslims om gaat evenveel met niet-moslims om wil niet zeggen Turks Marok kaans Totaal 2 2 14 18 32 3 17 20 3 3 19 38 57 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen.

49 Tabellen naar Sekse Wat is uw etniciteit? Turks Marokk aans man vrouw 135 106 241 51,9% 49,3% 50,7% 125 109 234 48,1% 50,7% 49,3% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 51,9% 48,1% 49,3% 50,7% Turks Marokkaans man vrouw

50 Leeftijdsgroep 15-39 jaar 40-64 jaar man vrouw 159 148 307 61,2% 68,8% 64,6% 101 67 168 38,8% 31,2% 35,4% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 68,8% 61,2% 15-39 jaar 40-64 jaar 38,8% 31,2% man vrouw

51 Wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VW O MBO HBO of Universitair anders/geen opleiding/wil niet zeggen man vrouw Totaal 68 56 124 26,1% 26,0% 26,1% 24 24 48 9,2% 11,2% 10,1% 62 43 105 23,8% 20,0% 22,1% 46 40 86 17,7% 18,6% 18,1% 42 33 75 16,1% 15,3% 15,8% 18 19 37 6,9% 8,8% 7,8% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 26,1% 26,0% 23,8% 17,7% 16,1% 20,0% 18,6% 15,3% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair 9,2% 11,2% man vrouw

52 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even gew enst in Nederland? Voelt zich minder gewenst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gewenst Wil niet zeggen man vrouw 84 76 160 32,3% 35,3% 33,7% 10 4 14 3,8% 1,9% 2,9% 159 128 287 61,2% 59,5% 60,4% 7 7 14 2,7% 3,3% 2,9% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 61,2% 59,5% Voelt zich minder gew enst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gew enst 32,3% 35,3% 3,8% 1,9% man vrouw

53 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even veilig in Nederland? Voelt z ich minder veilig dan vroeger Voelt z ich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen man vrouw 48 55 103 18,5% 25,6% 21,7% 7 2 9 2,7%,9% 1,9% 192 146 338 73,8% 67,9% 71,2% 13 12 25 5,0% 5,6% 5,3% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 73,8% 67,9% Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger 25,6% 18,5% 2,7% 0,9% man vrouw

54 Is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen man vrouw Totaal 31 33 64 11,9% 15,3% 13,5% 220 173 393 84,6% 80,5% 82,7% 9 9 18 3,5% 4,2% 3,8% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0% 84,6% 80,5% ja nee 11,9% 15,3% man vrouw

55 En had u daarvoor die gedachte om Nederland te verlaten ook al? ** Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen man vrouw Totaal 11 13 24 9 13 22 8 4 12 3 3 6 31 33 64 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen. Hoe vindt u dat de media omgaat met de berichtgeving over de Islam? Is dat zorgvuldig, onzorgvuldig of neutraal? zorgvuldig onzorgvuldig neutraal weet niet man vrouw Totaal 11 6 17 4,2% 2,8% 3,6% 152 110 262 58,5% 51,2% 55,2% 55 59 114 21,2% 27,4% 24,0% 42 40 82 16,2% 18,6% 17,3% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0%

56 58,5% 51,2% zorgvuldig onzorgvuldig neutraal w eet niet 27,4% 21,2% 16,2% 18,6% 4,2% 2,8% man vrouw Denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet mannen vrouwen Totaal 135 94 229 58,7% 45,9% 52,6% 43 39 82 18,7% 19,0% 18,9% 52 72 124 22,6% 35,1% 28,5% 230 205 435 100,0% 100,0% 100,0%

57 58,7% 45,9% Ja Nee Weet niet 35,1% 18,7% 22,6% 19,0% mannen vrouwen Bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet man vrouw 30 25 55 11,7% 11,7% 11,7% 69 41 110 27,0% 19,2% 23,4% 58 39 97 22,7% 18,2% 20,6% 46 47 93 18,0% 22,0% 19,8% 30 36 66 11,7% 16,8% 14,0% 23 26 49 9,0% 12,1% 10,4% 256 214 470 100,0% 100,0% 100,0%

58 27,0% 22,7% 18,0% 19,2% 18,2% 22,0% 16,8% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens 11,7% 11,7% 11,7% man vrouw Bent u praktizerend moslim? ja nee wil niet zeggen man vrouw 201 165 366 77,9% 77,5% 77,7% 51 42 93 19,8% 19,7% 19,7% 6 6 12 2,3% 2,8% 2,5% 258 213 471 100,0% 100,0% 100,0%

59 77,9% 77,5% ja nee 19,8% 19,7% man vrouw Bent u sinds de aanslagen uw geloof meer of minder gaan belijden, of ziet u geen verschil? Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden Wil niet zeggen man vrouw 40 32 72 15,4% 14,9% 15,2% 6 8 14 2,3% 3,7% 2,9% 200 163 363 76,9% 75,8% 76,4% 14 12 26 5,4% 5,6% 5,5% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0%

60 76,9% 75,8% Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden 15,4% 14,9% 2,3% 3,7% man vrouw Is uw relatie met niet-moslims sinds 11 september beter, slechter of hetzelfde gebleven? de relatie is beter geworden de relatie is slechter geworden de relatie is hetzelfde gebleven weet niet man vrouw 5 3 8 1,9% 1,4% 1,7% 29 28 57 11,2% 13,0% 12,0% 200 158 358 76,9% 73,5% 75,4% 26 26 52 10,0% 12,1% 10,9% 260 215 475 100,0% 100,0% 100,0%

61 76,9% 73,5% de relatie is beter gew orden de relatie is slechter gew orden de relatie is hetzelfde gebleven 11,2% 13,0% 1,9% 1,4% man vrouw Kiest u er sindsdien voor om meer, minder of eventueel met niet-moslims om te gaan? gaat meer met niet-moslims om gaat minder met niet-moslims om gaat evenveel met niet-moslims om wil niet zeggen man vrouw 2 2 13 19 32 12 8 20 2 1 3 29 28 57 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen.

62 Tabellen naar Leeftijdsgroepen Wat is uw etniciteit? Turks Marok kaans 15-39 jaar 40-64 jaar 155 86 241 50,5% 51,2% 50,7% 152 82 234 49,5% 48,8% 49,3% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% 50,5% 49,5% 51,2% 48,8% Turks Marokkaans 15-39 jaar 40-64 jaar

63 Wat is uw geslacht? man vrouw 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 159 101 260 51,8% 60,1% 54,7% 148 67 215 48,2% 39,9% 45,3% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% 60,1% 51,8% 48,2% man vrouw 39,9% 15-39 jaar 40-64 jaar

64 Wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VW O MBO HBO of Universitair anders/geen opleiding/wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 46 78 124 14,9% 46,4% 26,1% 35 13 48 11,4% 7,7% 10,1% 71 34 105 23,1% 20,2% 22,1% 78 8 86 25,4% 4,8% 18,1% 63 12 75 20,5% 7,1% 15,8% 14 23 37 4,6% 13,6% 7,8% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair 15-39 jaar 40-64 jaar

65 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even gewenst in Nederland? Voelt zich minder gewenst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gewenst Wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 99 61 160 32,2% 36,3% 33,7% 7 7 14 2,3% 4,2% 2,9% 193 94 287 62,9% 56,0% 60,4% 8 6 14 2,6% 3,6% 2,9% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% 62,9% 56,0% Voelt zich minder gew enst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, maar ook niet minder gew enst 32,2% 36,3% 2,3% 4,2% 15-39 jaar 40-64 jaar

66 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even veilig in Nederland? Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 65 38 103 21,2% 22,6% 21,7% 4 5 9 1,3% 3,0% 1,9% 226 112 338 73,6% 66,7% 71,2% 12 13 25 3,9% 7,7% 5,3% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% 73,6% 66,7% Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger 21,2% 22,6% 1,3% 3,0% 15-39 jaar 40-64 jaar

67 Is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 31 33 64 10,1% 31 13,5% 266 127 393 86,6% 75,6% 82,7% 10 8 18 3,3% 4,8% 3,8% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0% 86,6 75,6 ja nee 31,0 10,1 15-39 jaar 40-64 jaar

68 En had u daarvoor die gedachte om Nederland te verlaten ook al? ** Ja, even vaak Ja, maar niet zo vaak Nee Wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 6 18 24 10 12 22 10 2 12 5 1 6 31 33 64 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen. Hoe vindt u dat de media omgaat met de berichtgeving over de Islam? Is dat zorgvuldig, onzorgvuldig of neutraal? zorgvuldig onzorgvuldig neutraal weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar 12 5 17 3,9% 3,0% 3,6% 178 84 262 58,0% 50,0% 55,2% 77 37 114 25,1% 22,0% 24,0% 40 42 82 13,0% 25,0% 17,3% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0%

69 58,0% 50,0% zorgvuldig onzorgvuldig neutraal w eet niet 25,1% 25,0% 22,0% 13,0% 3,9% 3,0% 15-39 jaar 40-64 jaar Denkt u dat de media bewust een negatief beeld schept over de Islam? Ja Nee Weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 162 67 229 57,2% 44,1% 52,6% 50 32 82 17,7% 21,1% 18,9% 71 53 124 25,1% 34,9% 28,5% 283 152 435 100,0% 100,0% 100,0%

70 57,2% 44,1% Ja Nee Weet niet 34,9% 17,7% 25,1% 21,1% 15-39 jaar 40-64 jaar Bent u het eens of oneens met de stelling dat 'de oorlog tegen het terrorisme' een 'oorlog tegen de Islam is'? Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar 41 14 55 13,4% 8,5% 11,7% 81 29 110 26,6% 17,6% 23,4% 60 37 97 19,7% 22,4% 20,6% 56 37 93 18,4% 22,4% 19,8% 41 25 66 13,4% 15,2% 14,0% 26 23 49 8,5% 13,9% 10,4% 305 165 470 100,0% 100,0% 100,0%

71 26,6% 19,7% 18,4% 17,6% 22,4%22,4% 15,2% Heel erg eens Eens niet eens/niet oneens oneens heel erg oneens 13,4% 13,4% 8,5% 15-39 jaar 40-64 jaar Bent u praktizerend moslim? ja nee wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar Totaal 227 139 366 74,7% 83,2% 77,7% 66 27 93 21,7% 16,2% 19,7% 11 1 12 3,6%,6% 2,5% 304 167 471 100,0% 100,0% 100,0%

72 83,2% 74,7% ja nee 21,7% 16,2% 15-39 jaar 40-64 jaar Bent u sinds de aanslagen uw geloof meer of minder gaan belijden, of ziet u geen verschil? Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden Wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 55 17 72 17,9% 10,1% 15,2% 8 6 14 2,6% 3,6% 2,9% 232 131 363 75,6% 78,0% 76,4% 12 14 26 3,9% 8,3% 5,5% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0%

73 75,6% 78,0% Is geloof meer gaan belijden Is geloof minder gaan belijden Is geloof niet meer, ook niet minder gaan belijden 17,9% 10,1% 2,6% 3,6% 15-39 jaar 40-64 jaar Is uw relatie met niet-moslims sinds 11 september beter, slechter of hetzelfde gebleven? de relatie is beter geworden de relatie is slechter geworden de relatie is hetzelfde gebleven weet niet 15-39 jaar 40-64 jaar 6 2 8 2,0% 1,2% 1,7% 35 22 57 11,4% 13,1% 12,0% 241 117 358 78,5% 69,6% 75,4% 25 27 52 8,1% 16,1% 10,9% 307 168 475 100,0% 100,0% 100,0%

74 78,5% 69,6% de relatie is beter gew orden de relatie is slechter gew orden de relatie is hetzelfde gebleven 11,4% 13,1% 2,0% 1,2% 15-39 jaar 40-64 jaar Kiest u er sindsdien voor om meer, minder of eventueel met niet-moslims om te gaan? ** gaat meer met niet-moslims om gaat minder met niet-moslims om gaat evenveel met niet-moslims om wil niet zeggen 15-39 jaar 40-64 jaar 2 2 12 20 32 19 1 20 2 1 3 35 22 57 ** Het aantal waarnemingen is te klein om betrouwbare percentages te geven. De getallen in de tabel geven de aantallen respondenten weer die voor een bepaald antwoord hebben gekozen.

75 Tabellen naar Opleidingsniveau Wat is uw hoogst afgeronde opleiding? basiss chool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair anders geen opleiding wil niet zeggen* Aantal Percentage 124 26,1% 48 10,1% 105 22,1% 86 18,1% 75 15,8% 2,4% 25 5,3% 10 2,1% 475 100,0% 2,11% 5,26% 0,42% 15,79% 26,11% basisschool/lagere school LBO/VMBO MAVO/HAVO/VWO MBO HBO of Universitair anders geen opleiding w il niet zeggen* 18,11% 10,11% 22,11% In de rest van de tabellen zijn de verschillende onderwijsvormen ingedeeld in drie categorieën. Tot de lager opgeleiden zijn alle personen zonder opleiding, een basisopleiding of maximaal een LBO/VMBO diploma gerekend. Tot de middelbaar opgeleiden zijn alle personen met een MAVO, HAVO, VWO, MBO of een andere opleiding gerekend. Tot het hoger onderwijs zijn alle personen met een HBO of universitaire titel gerekend.

76 Opleidingsniveau hoger opgeleid middelbaar opgeleid lager opgeleid wil niet zeggen* Aantal Percentage 75 15,8% 193 40,6% 197 41,5% 10 2,1% 475 100,0% 2,11% 15,79% hoger opgeleid middelbaar opgeleid lager opgeleid w il niet zeggen* 41,47% 40,63% * De 10 personen van wie niet bekend is welk opleidingsniveau ze hebben, zijn in de rest van de opleidingstabellen niet apart meegenomen. Wel zijn ze altijd in de laatste kolom (totalen) opgenomen.

77 Wat is uw geslacht? man vrouw hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 42 110 105 260 56,0% 57,0% 53,3% 54,7% 33 83 92 215 44,0% 43,0% 46,7% 45,3% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 56,0% 44,0% 57,0% 43,0% 53,3% 46,7% man vrouw hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid

78 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even gew enst in Nederland? Voelt z ich minder gewenst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, ook niet minder gewenst Wil niet zeggen hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 21 67 68 160 28,0% 34,7% 34,5% 33,7% 2 6 6 14 2,7% 3,1% 3,0% 2,9% 51 116 115 287 68,0% 60,1% 58,4% 60,4% 1 4 8 14 1,3% 2,1% 4,1% 2,9% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 68,0% 60,1% 58,4% Voelt zich minder gew enst dan vroeger Voelt zich meer gewenst dan vroeger Voelt zich niet meer, ook niet minder gew enst 34,7% 34,5% 28,0% 2,7% 3,1% 3,0% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid

79 Voelt u zich sinds de aanslagen in september vorig jaar meer, minder of even veilig in Nederland? Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger Wil niet zeggen hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 12 49 39 103 16,0% 25,4% 19,8% 21,7% 1 4 4 9 1,3% 2,1% 2,0% 1,9% 61 133 138 338 81,3% 68,9% 70,1% 71,2% 1 7 16 25 1,3% 3,6% 8,1% 5,3% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 81,3% 68,9% 70,1% Voelt zich minder veilig dan vroeger Voelt zich veiliger dan vroeger Voelt zich even veilig als vroeger 16,0% 25,4% 19,8% 1,3% 2,1% 2,0% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid

80 Is bij u sinds de aanslagen de gedachte opgekomen om Nederland te verlaten? ja nee wil niet zeggen hoger middelbaar lager opgeleid opgeleid opgeleid Totaal 16 18 28 64 21,3% 9,3% 14,2% 13,5% 56 169 161 393 74,7% 87,6% 81,7% 82,7% 3 6 8 18 4,0% 3,1% 4,1% 3,8% 75 193 197 475 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 74,7% 87,6% 81,7% ja nee 21,3% 9,3% 14,2% hoger opgeleid lager opgeleid middelbaar opgeleid