Bezieling voor onderweg Gedachten over Pinksteren Augustinus aan het woord
Aurelius Augustinus (354-430) leefde in Noord-Afrika. Grote verdiensten heeft hij gehad als inspirerend middelpunt van gelijkgezinden, met wie hij samen een hechte gemeenschap vormde, en als pastor en bisschop in de veelkleurige kerk rondom de Middellandse Zee. Dankzij de vele teksten die van hem bewaard zijn gebleven, is het ook voor ons mogelijk met hem kennis te maken. De Augustijnse Beweging wil met de reeks Augustinus aan het woord zijn gedachten toegankelijk maken voor een breed publiek. Deze aflevering bevat een aantal teksten van Augustinus over het Pinksterfeest. We hopen dat de fragmenten lezers treffen en dat de inzichten van Augustinus velen aanspreken. Hij heeft zijn licht laten schijnen over een veelvoud aan onderwerpen. Het is de moeite waard daarvan kennis te nemen. - 2 -
Onderstaand fragment is afkomstig uit een preek die Augustinus hield in Carthago, ergens tussen de jaren 397 en 410 tijdens een nachtwake vóór het Pinksterfeest. 1. Jonge wijn in nieuwe zakken Wij vieren vandaag het feest van de komst van de Heilige Geest. Want die kwam op de dag van Pinksteren, die al is aangebroken. Er waren honderdtwintig personen op één plaats bijeen. Onder hen bevonden zich de apostelen, de moeder van de Heer en andere mensen, mannen en vrouwen, die aan het bidden waren en wachtten op de vervulling van Christus belofte, de komst van de Heilige Geest (Hnd 2,1 en 1,14-15). De hoop van de wachtenden was geen ijdele hoop, want de belofte van de Belover was geen loze belofte. Zij wachtten, en Hij kwam. En Hij trof reine vaten aan, waarin Hij kon worden opgevangen. Er verscheen hun iets dat op vuur geleek en dat zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen neerzette. En zij begonnen in vreemde talen te spreken, naargelang de Geest hun te vertolken gaf (Hnd 2,3-4). Iedere persoon sprak in alle talen, omdat de toekomstige kerk hiermee in alle talen werd aangekondigd. Elke persoon was het teken van de eenheid: alle talen in één persoon, dat betekent alle volkeren tezamen in eenheid. Degenen die vol waren, spraken; degenen die leeg waren, wisten niet wat ervan te denken, en wat erger is, ze wisten niet wat ervan te denken en maakten er beledigende opmerkingen over (Hnd 2,12-13). Ze zeiden: Ze zijn dronken en ze zijn zich aan zoete wijn te buiten gegaan. Wat een domme en lasterlijke beledigingen! Een dronkeman leert geen vreemde taal, nee, hij raakt de zijne kwijt. Maar toch sprak de waarheid bij monde van die onwetende mensen met hun beledigingen. Ja, die honderdtwintig personen waren zich echt te buiten gegaan aan jonge wijn, want zij waren nieuwe wijn-zakken geworden (Mt 9,17, Mc 2,22 en Lc 6,5,37-38). Maar de oude wisten niet wat te denken van de nieuwe, en door die beledigingen werden de oude niet vernieuwd en ook niet gevuld. Maar uiteindelijk ebde hun beledigende toon weg. Ze gingen luisteren naar de apostelen die aan het woord waren, een verklaring aflegden en door de genade van Christus predikten. (Hnd 2,15) Door te luisteren werden ze geraakt, daardoor veranderd, en door die verandering begonnen ze te geloven. En door dat geloof verdienden ze dat te ontvangen, waarvan ze niet wisten wat ze er van moesten denken bij anderen. (uit: Sermo 266,2) - 3 -
Uit een preek, gehouden tijdens het Pinksterfeest op 2 juni 412; ondanks de nauwkeurige datering is niet bekend waar de preek gehouden is. 2. Talenwonder Wordt de Heilige Geest nu dan niet meer gegeven, broeders en zusters? Wie die vraag in zich laat opkomen, is het niet waard de Geest te ontvangen. Ja natuurlijk, nu wordt Hij ook gegeven. Waarom spreekt dan niemand in de talen van alle volkeren, zoals de mensen die toen door de Heilige Geest werden vervuld? Nou? Omdat is vervuld, waar dat naar verwees. Wat is dat dan? Toen wij Hemelvaartsdag vierden, hebben wij u voorgehouden - probeer u dat te herinneren - dat de Heer Jezus Christus zijn kerk aan zijn leerlingen heeft toevertrouwd en naar de hemel is opgestegen. Zijn leerlingen vroegen: Wanneer zal het einde van de tijd zijn? (Hnd 1,6) En toen zei Christus: Het komt u niet toe dag en uur te kennen, die de Vader in zijn macht heeft vastgesteld. (Hnd 1,7) Daarbij kwam nog de belofte die Hij vandaag heeft vervuld: U zult kracht ontvangen van de Heilige Geest die over u komt, om mijn getuigen te zijn in Jeruzalem, in geheel Judea en Samaria en tot het uiteinde der aarde. (Hnd 1,8) Toen was de kerk in één huis en ze ontving de Heilige Geest. Zij bestond slechts uit een paar mensen maar tegelijk in de talen van de hele wereld. Kijk eens waar dat op vooruitliep. Ja, want wat die kleine kerk in de talen van alle volkeren sprak, wat is dat anders dan wat de grote kerk van nu van het oosten tot het westen in de talen van alle volkeren spreekt? Wat toen werd beloofd, wordt nu vervuld. Wij hebben het gehoord, wij kunnen het zien. (uit: Sermo 267,3) - 4 -
Uit dezelfde preek 3. De Geest in de kerk: bezieling van het lichaam Niemand mag dus zeggen: Ik heb de Heilige Geest ontvangen. Waarom spreek ik nu niet in de talen van alle volkeren? Als u de Heilige Geest wilt hebben, geliefde broeders en zusters, denk dan eens hierover na. Onze geest, waardoor ieder mens leeft, wordt ziel genoemd. Onze geest, waardoor iedere afzonderlijke mens leeft, wordt ziel genoemd. Kijk nu eens wat de ziel in het lichaam doet. Ze brengt de ledematen tot leven, allemaal. Met de ogen ziet ze, met de oren hoort ze, met de neus ruikt ze, met de tong spreekt ze, met de handen werkt ze en met de voeten loopt ze. De ziel zit in alle ledematen, daarom leven ze. Ze geeft leven aan alle ledematen als geheel, en kent functies toe aan de afzonderlijke. De ogen horen niet, de oren zien niet, de tong ziet niet, en ook spreken de oren en de ogen niet. Maar leven doen ze wel. De oren leven en de tong ook. Hun functies zijn verschillend, maar het leven hebben ze allemaal. Zo is het ook met de kerk van God. In sommige heiligen doet ze wonderen, in andere heiligen verkondigt zij de waarheid; in sommige heiligen waakt zij over de maagdelijkheid, in andere heiligen waakt zij over de kuisheid binnen het huwelijk; in sommigen doet ze zus, in anderen zo. Ieder voor zich doen zij hun eigen werk, maar leven doen ze op dezelfde manier. Welnu, wat de ziel is voor het menselijk lichaam, is de Heilige Geest voor het lichaam van Christus, de kerk. De Heilige Geest doet in de hele kerk, wat de ziel in alle ledematen van één lichaam doet. Maar kijk waar u voor moet oppassen, waar u op moet letten, waar u bang voor moet zijn. Het komt voor dat er in het menselijk lichaam, of liever ván het lichaam een lichaamsdeel wordt afgehakt: een hand, een vinger of een voet. Als het is afgehakt, komt de ziel er toch zeker niet achteraan? Toen het lichaamsdeel nog aan het lichaam zat, leefde het. Nu het is afgehakt, verliest het lichaamsdeel het leven. Zo behoort ook een christen tot de algemene en katholieke kerk, zolang hij in het lichaam leeft. Zodra hij afgehakt is, wordt hij een ketter en komt de Geest niet achter het afgezette lichaamsdeel aan. Als u dus wilt leven van de Heilige Geest, bewaar dan de liefde, bemin de waarheid en verlang naar de eenheid. Dan bereikt u de eeuwigheid. (uit: Sermo 267,4) - 5 -
Uit een preek gehouden op Pinksteren ergens tussen 405 en 410 4. Een van oorsprong Zeer geliefde broeders en zusters, God legt heel veel nadruk op de eenheid. U moet dan met name denken aan dat begin van de schepselen toen Hij aan alles het bestaan gaf. Hij maakte aan de hemel de sterren, op de aarde de planten en de bomen. Toen zei Hij: Laat de aarde voortbrengen... en wat hij noemde werd voortgebracht, de bomen en al de groene kruiden. Hij zei: Laat de wateren de zwemmende en de vliegende wezens voortbrengen, en zo gebeurde het. Heeft God soms uit één vogel de andere vogels gemaakt? Heeft hij uit één vis alle vissen gemaakt? Uit één paard alle paarden? Uit één dier alle dieren? Heeft de aarde niet een groot aantal wezens tegelijk voortgebracht en vele plaatsen met vele soorten levende wezens bevolkt? Maar toen begon het scheppen van de mens! Toen is er maar één gemaakt: het menselijk geslacht kwam voort uit één mens. God heeft er niet afzonderlijk twee willen maken, een man en een vrouw. (...) Waarom zo? Waarom begint het menselijk geslacht met één man? Toch alleen omdat aan het menselijk geslacht de eenheid nadrukkelijk wordt voorgehouden. (uit: Sermo 268,3) - 6 -
Uit een preek, gehouden in Hippo Regius op het Pinksterfeest 10 juni 417 5. Pinksteren: de mal volgoten De Heer klom op naar de hemel en droeg zijn leerlingen op om op één plaats bijeen te komen en daar te wachten totdat Hij zou zenden wat Hij had beloofd (Lc 24,49, Joh 14,16; 15,26; 16,7 en Hnd 1,8). Daarom kwamen zij op één plaats bijeen (Hnd 2,1), en door te blijven bidden en te blijven verlangen naar wat hun was beloofd, wisten zij het oude af te leggen en het nieuwe aan te trekken (Kol 3,9-10). Zij waren er dus ontvankelijk voor geworden, en daarom ont-vingen zij de heilige Geest (Hnd 2,3-4), op de dag van Pinksteren. En het is niet zonder reden dat wij die dag vieren als de dag van een groots en wel heel duidelijk heilig teken. Let goed op, mijn geliefden! Het Oude en het Nieuwe Testament stemmen in dit opzicht heel sterk met elkaar overeen. In het Oude Testament wordt de genade beloofd, in het Nieuwe wordt de genade gegeven. In het Oude Testament wordt de genade voorafgebeeld, in het Nieuwe wordt de genade voltooid. Vergelijk het maar met het werk van een kunstenaar. Wanneer een beeldhouwer voorwerpen vormt uit metaal - brons of zilver - dan maakt hij de vormen die hij wil gaan gieten, vooraf in was. Met zo n wassen model legt hij de basis voor het duurzame beeld van straks, hij maakt immers mallen die hij later volgiet. Zo maakte ook de Heer voor het oude volk ontwerptekeningen en schaalmodellen. Voor het nieuwe volk vervulde Hij alles door het in een wel zeer volmaakte vorm te gieten. Wat die voorbereidende werkzaamheden nu betekenen, en wat die vervulling op de dag van Pinksteren inhoudt, daar moet u, mijn geliefden, nog eens wat beter naar kijken. Het loont de moeite. Hoe beter u luistert naar wat ik zeg, hoe meer vruchten u ervan zult plukken. Ja, ook u moet nieuwe zakken worden, want dan kunt u door mijn dienstwerk de wijn opnemen. (uit: Sermo 272B,1) - 7 -
Uit dezelfde preek 6. De Heilige Geest als vinger van God Men zegt dat de joodse wet door de vinger van God is geschreven. Zo is de Schrift tot ons gekomen. (Ex 31,18) Maar wat is de vinger van God? Laten wij het antwoord op die vraag in het evangelie zoeken. En daar zullen wij het ook vinden. Wat betekent de vinger van God? God heeft toch niet de contouren van een lichaam zoals wij? Hij kan toch niet met de ene kant wél zien en met de andere niet? Of zou God die overal in zijn geheel en in alles aanwezig is, worden begrensd door de vorm van zijn ledematen? Wat is de vinger van God dan? De vinger van God is de Heilige Geest. Hoe kan ik dit bewijzen? Let goed op. Dat doe ik op basis van het evangelie. Soms spreekt de ene evangelist zich namelijk duidelijker uit over wat de andere meer figuurlijk aanduidt. Ergens in het evangelie staat dat de joden van de Heer zeiden dat Hij de demonen in de naam van Beëlzebul uitdreef. Maar de Heer antwoordde: Als Ik de demonen door de vinger van God uitdrijf, dan is het rijk van God inderdaad tot u gekomen. (Lc 11,20) Een andere evangelist legt hetzelfde als volgt uit: Als Ik de demonen door de Geest van God uitdrijf, dan is het duidelijk dat het rijk van God tot u is gekomen. (Mt 12,28) Terwijl de ene evangelist het dus over de vinger van God heeft, legt de andere dat uit, om ons te laten zien dat de heilige Geest de vinger van God is. Laten wij dus niet denken dat God gewone vingers heeft, nee, laten wij liever proberen te begrijpen waarom de heilige Geest de vinger van God wordt genoemd. Dat gebeurt omdat de apostelen door middel van de Heilige Geest een verscheidenheid van gaven hebben gekregen (1 Kor 12,4), en omdat wij in de verscheidenheid van de vingers kunnen zien hoe de hand is opgebouwd. Wij kunnen ermee tellen en wij kunnen ermee uitdelen. En wat is dus het antwoord op de vraag waarom de joden Pinksteren vieren? Het is een groots heilig teken, broeders en zusters, en in alle opzichten een wonderlijk teken. Hebt u het in de gaten? Op de dag van Pinksteren hebben de joden de door de vinger van God geschreven wet ontvangen, en op de dag van Pinksteren is bij òns de heilige Geest gekomen. (uit: Sermo 272B,4) - 8 -
Uit een preek waarvan alleen bekend is dat die op Pinksteren is gehouden. 7. Voorschot voor onderweg Wanneer mensen zaken doen met elkaar en zich bij geldzaken gerust voelen door een borgstelling, dan krijgen ze meestal een voorschot, of ze geven er een. Het voorschot geeft het vertrouwen dat de zaak, waarvoor het voorschot is betaald, er ook komt. Christus heeft ons ook een voorschot gegeven: de Heilige Geest. Hoewel Christus ons niet eens kán bedriegen, heeft Hij ons toch gerustgesteld door ons een voorschot te geven. Ook als Hij dat niet zou geven, zou Hij zonder twijfel verwezenlijken wat Hij had beloofd. Wat had Hij beloofd? Het eeuwige leven. Daarvan gaf Hij de Heilige Geest als voorschot. Het eeuwige leven is het bezit van hen die in de hemel verblijven. Het voorschot is de ondersteuning voor hen die onderweg zijn op aarde. Men kan het ook beter voorschot noemen dan onderpand. Kijk, ze lijken hetzelfde, die twee. Maar toch is er een niet on belangrijk verschil. Zowel wanneer er een onderpand, als wanneer er een voorschot wordt gegeven, gebeurt dat om een belofte na te komen. Wanneer u een onderpand krijgt, moet u het teruggeven als de zaak is afgerond. Wanneer u echter een voorschot krijgt, hoeft u dat niet terug te geven. Nee, de rest van het bedrag komt er bovenop. Wij hebben dus een voorschot gekregen. Wij moeten dorsten naar de bron waar het voorschot vandaan komt. Wij hebben een voorschot gekregen, een soort besprenkeling van de Heilige Geest in ons hart. Als wij deze dauw voelen, verlangen we naar de bron. Waarom hebben we anders een voorschot, dan om te voorkomen dat we op onze aardse reis onze krachten verliezen door honger en dorst? Wij hebben toch honger en dorst, als wij tenminste erkennen dat wij onderweg zijn? Wie onderweg is en weet dat hij onderweg is, verlangt naar zijn vaderland. Zolang hij daarnaar verlangt, valt de reis hem zwaar. Als hij van reizen houdt, vergeet hij zijn vaderland en wil er niet naar terugkeren. Maar ons vaderland is niet zo, dat we er iets boven kunnen stellen. Soms worden mensen namelijk rijk, terwijl ze onderweg zijn. Mensen die gebrek leden in hun vaderland, worden rijk door hun reis en willen niet terugkeren. - 9 -
In den vreemde geboren zijn wij allen ver weg van onze Heer, sinds Hij de eerste mens de levensadem inblies. (Gn 2,7) Ons vaderland ligt in de hemel, de engelen zijn onze medeburgers. Wij hebben brieven uit ons vaderland ontvangen, om ons aan te sporen terug te keren. Die worden dagelijks voor de mensen plechtig voorgelezen. Moge de wereld aan belang inboeten. Moge Hij door wie de wereld is gemaakt, worden bemind. (uit: Sermo 378) - 10 -
Uitgave van de Augustijnse Beweging Jacobskerkhof 2 3511 BL Utrecht t. 030 2313065 f. 030 2302305 www.augustijnsebeweging.nl info@augustijnsebeweging.nl bankrekening: 2509905 (c) Copyright Augustijnse Beweging, Utrecht ISBN 9789081242189 Verantwoording: Afbeelding: http://kalimathayat.wordpress.com/tag/benedict-xvi/ De fragmenten zijn afkomstig uit: * Joost van Neer, Augustinus Pinksterpreek 272B* in: Jaarboek voor liturgie-onderzoek 19 (2003), 175-196. * Joost van Neer, Martijn Schrama O.S.A., Anke Tigchelaar en Paul Wammes, Aurelius Augustinus - Als licht in het hart: preken voor het liturgisch jaar, Baarn 1996. * Gerard Wijdeveld, Aurelius Augustinus - Twintig preken, Baarn 1986. Eerder verschenen brochures: * Augustijnse Beweging In de reeks Augustinus aan het woord: * Verwachting en geboorte: gedachten voor advent en kersttijd (uitverkocht) * Reisgenoot en gids: gedachten voor jongeren * Als je vast... Gedachten voor de 40-dagentijd (uitverkocht) * Verlangen alom: gedachten over vrede * Leer ons bidden: gedachten over het onzevader * Je vriend als gids: gedachten over vriendschap * Waakzame liefde: gedachten voor pasen * Mooie wereld, gedachten over wonderen - 11 -
Brochure van de Augustijnse Beweging Jacobskerkhof 2-3511 BL Utrecht - tel. 030 231 30 56 - fax 030 230 23 05 www.augustijnsebeweging.nl - email: info@augustijnsebeweging.nl - bankrekening: 2509905