Een plaats voor kringen in een gereformeerde kerk (?)

Samenvatting plaats voor kringen in geref. kerk - Harmanny Een plaats voor kringen in een gereformeerde kerk (?) Bijbelse beelden voor gemeente en kringen Welke vorm heeft de gemeente volgens de Bijbel? De Bijbel bevat veel beelden die de relatie van God met mensen beschrijven. We vinden beelden als volk van God, lichaam van Christus, tempel van de Heilige Geest, bruid van Christus, kudde van de Goede Herder, zoutend zout en lichtend licht. Gods volk en de gemeente: wisselende regels en structuren In het Oude Testament is er nog geen sprake van een gemeente zoals we die nu kennen. Maar er waren wel aanzetten daartoe. Er waren steeds mensen en families die God dienden, en men hield heilige samenkomsten en vergaderingen. Met Abraham en zijn familie begon God een speciaal soort relatie. In de Bijbelboeken Exodus en Leviticus is te zien dat Gods wetten en regels veiligheid, structuur en orde brachten in zijn volk. Het volk kwam regelmatig in nieuwe omstandigheden. Tijdens de lange woestijnreis die Israel naar Kanaän maakte, is te zien dat God steeds meer leefregels, instructies en leidinggevende taken gaf. Hij gaf nieuwe instructies voor de leiders toen het volk in Kanaän ging wonen. Na aankomst in Kanaän kwamen er andere soorten leiders, er kwamen richters en later koningen. God gaf steeds weer andere regels en structuren om het volk en het land te besturen. Kringen als deel van de structuur in een gemeente Van het beeld van het volk van God kun je leren dat het belangrijk is om dicht bij God te blijven en je aan de basisregels te houden die God voor het leven en samenleven geeft. Ook kunnen we zien dat het Bijbels is om orde en structuur in groepen van gelovigen aan te brengen. Kleine groepen zijn niet iets wat vanuit de Bijbel als regel kan worden opgelegd. Ze zijn slechts een vorm, een onderdeel van een gemeentestructuur. In de Bijbel kom je regelmatig indelingen van de gemeenschap in kleinere groepen tegen. Door de Bijbel heen zien we dat gelovigen in kleine groepen werden ingedeeld. Exodus 18, Handelingen 12: 12-17 Kringen zijn geen voorschrift, maar wel een vorm die in de Bijbel terug te vinden is. De gemeente als lichaam van Christus Een beeld van de gemeente welke in het Nieuwe Testament voorkomt, is dat van de gemeente als lichaam van Christus. In Kolossenzen 2 en Efeze 4 staat de relatie van de gelovigen met God de Zoon centraal. Kenmerkend in deze teksten is dat Christus het hoofd is van het lichaam, de gemeente. De gemeente richt zich in haar groei op haar hoofd, Christus. In Efeze 4:1-16 en 1 Korinte 12 werkt Paulus het beeld van het lichaam op een iets andere manier uit. Kringen als middel om elkaar als gemeenteleden op te bouwen In dit beeld van de gemeente als lichaam van Christus zijn andere elementen van gemeente-zijn te zien dan in het beeld van Gods volk. Het dienen van God gaat niet zozeer om het houden van regels, maar om het liefhebben en opbouwen van elkaar. Jezus liet zien hoe je de belangrijke leefregels die God in de Bijbel geeft op jouw situatie kunt toepassen om dichtbij God te blijven en om elkaar op te bouwen. Paulus bouwt er in zijn brieven op voort. De belangrijkste elementen voor gemeenteopbouw zijn dat de gemeenteleden elkaar liefhebben en steunen om dichtbij Gods woord te blijven en helpen hun gaven te ontwikkelen zoals de verschillende lidmaten in een lichaam dat doen. Kringen kunnen een goed middel zijn om hieraan te werken. De gemeente als lichtend licht en zoutend zout Om te kunnen groeien, is het belangrijk dat de gemeente in liefde samenwerkt. Maar ook dat zij alles uitdeelt wat ze heeft! Als gemeente kunnen we als licht in een donkere wereld zijn, en als zout dat smaak geeft aan het eten. Dat is een beeld van gemeente-zijn dat we in Matteüs 5:13-16 kunnen vinden. De relatie van gelovigen met God de Heilige Geest staat in dit beeld centraal. Door Zijn werk kan een 1

gemeente uitstralen dat God goed is en de Bijbel waar. Een sfeer van echtheid, liefde en respect in de gemeente maakt mensen buiten de kerk nieuwsgierig en maakt dat ze meer willen weten van het geloof en de God van de gemeente. Kringen als middel om het evangelie door te geven De gemeente kan duidelijk aanwezig zijn in de omgeving waarin ze staat. Met de liefde en de kracht die we van God krijgen, kunnen we als gemeente veel betekenen voor de maatschappij en de wereld om ons heen. We kunnen dit uitstralen door betrokken te zijn met de mensen om ons heen. Door ons geloof te laten zien in kleine dingen. Een luisterend oor of een helpende hand voor een buurvrouw. Op je werk kiezen voor eerlijkheid en respect. Met de wijk een koffieochtend voor de buurt organiseren. Met tal van dingen kunnen we ons licht laten schijnen en als zout van de aarde de wereld met Gods liefde doortrekken. De kring kan ook een goede rol spelen in het doorgeven van het evangelie. In een kring kunnen mensen die God nog niet kennen zich vaak gemakkelijker thuis gaan voelen. Er is ruimte voor hun vragen en er worden persoonlijke vriendschappen opgebouwd. Het kan een mooie plek zijn om God te leren kennen en een plaats in de gemeente te vinden. Kringen deel van het beleid van hele gemeente Nemen kringen en kringleiders niet taken van ambtsdragers over? Dat is een vraag die vaak gesteld wordt wanneer de kerkenraad kringen een plaats in de gemeenteopbouw wil geven. De gemeente als geheel vormt de basis voor het kringenwerk. Het is goed als kringen niet op zichzelf staan, maar een onderdeel zijn van de gemeente. De gemeente of kerkenraad kan doelstellingen voor kringen formuleren, waar de kringen vervolgens naar kunnen streven. Belangrijk is daarom dat kringen een plaats hebben in het beleid van de hele gemeente. Dat ze door de kerkenraad gestimuleerd worden en dat aan de gemeente wordt uitgelegd waarom er kringen zijn. Daarbij is het belangrijk dat een gemeente bepaalt welke functie zij kringleiders wil geven ten opzichte van ambtsdragers en andere leidinggevende personen in de gemeente. Ambtsdragers, gaven en functies in de gemeente We hebben ambtsdragers in de gemeente, maar ook veel mensen die op andere wijze met hun gaven en talenten de gemeente dienen. Ook komen er steeds meer nieuwe leidinggevende taken naast het ambtsdragerschap. Er zijn bijvoorbeeld in veel gemeenten pastorale medewerkers, wijkwerkers, kringleiders en catecheten. Kringleider ten opzichte van ambten Per kerk kan de plaats van de kringleider verschillend ingedeeld zijn. Soms zijn het ouderlingen die de kringen leiden. In andere kerken zijn er bepaalde mensen door de kerkenraad gevraagd om kringleider te zijn. Er zijn ook gemeenten met kringen zonder leiderschap, of kringen waarin de verantwoordelijkheid voor de kring tussen de leden ervan wisselt. Vaak echter heeft een kringleider een functie tussen de ambten en de individuele gemeenteleden in. Op kringen is er juist veel ruimte om gewoon pastoraat aan elkaar te bieden. Kringleiders hebben niet zoals ambtsdragers een volmacht om hun leden te bemoedigen, te vermanen, aan te sturen en te onderwijzen. Maar vanuit onderlinge betrokkenheid en zorg kunnen zij noden en behoeften van de leden in de gaten houden. Ze kunnen de groep stimuleren om elkaar pastoraal te ondersteunen. Kringleiders kunnen zo het werk van ambtsdragers verlichten, en hen inschakelen wanneer er zich grote problemen voordoen. Zo dragen de kringen en kringleiders zorg voor het onderlinge pastoraat, maar blijven ambtsdragers eindverantwoordelijk. Kringen geven een klein gedeelte van de gemeente structuur, zorg en richting, en helpen zo mee aan de groei van de gemeente. Soorten kringen Het is ook belangrijk om na te denken welke invulling de kringen binnen een gemeente kunnen krijgen. In veel kerkelijke gemeenten in Nederland en wereldwijd wordt er gewerkt met kringen en groepen. Kringen kunnen per gemeente een ander doel of functie hebben. Een belangrijk doel is dat mensen in aanraking komen met God. Als er een duidelijk doel gesteld wordt door de gemeente en met en door de kring zelf, zal dit de betrokkenheid vergroten en voorkomen dat de leden met tegengestelde verwachtingen naar de kring komen. 2

Motivaties om naar kringen te komen Mensen komen met verschillende verwachtingen en motieven naar de kring. Je zou de soorten motieven van mensen in drie soorten kunnen indelen: mensen die gezelligheid verwachten van een groep; mensen die ervaringen willen uitwisselen; mensen die kennis en inzicht willen verwerven. De elementen van gezelligheid, ervaringen delen en kennis verwerven zijn vaak alle drie in zekere mate aanwezig in een kring. Ze zijn ook alle drie nodig voor een goede inhoud van een kring. Gezelligheid op de kring is nodig om te maken dat de leden zich op hun gemak voelen. Het maakt de sfeer goed en veilig voor het delen van ervaringen. Het delen van ervaringen is een zinvol onderdeel van een kring. Ervaringen verwoorden en uitwisselen is een element waardoor mensen zich verder kunnen ontwikkelen. Kennis en inzicht gaan inhoudelijk het diepst. Deze zijn belangrijk als je de kring een rol wilt geven om de leden op te bouwen in hun geloof. Kennis en inzicht kunnen het beste opgedaan worden als de sfeer goed is en ervaringen worden gedeeld. Zo bestaat er een wisselwerking tussen de drie motieven. De motieven zijn niet strikt te scheiden. Dat is ook niet nodig, bijna niemand zal uitgesproken voor één motief kiezen om naar een kring te gaan. Het is zinvol om verwachtingen van de (nieuwe) leden aan de start van een groep aan de orde te stellen. Valkuilen van kringen Kringen zijn een mooie vorm om samen gemeente te zijn. Maar het is belangrijk om de kringen op de juiste manier te laten functioneren. Er kan het één en ander mis gaan wanneer je niet goed nadenkt over de inrichting van de kringen en hun plaats in de gemeente. We noemen hier enkele valkuilen die het werken met kringen met zich mee kunnen brengen: Kringen andere vormen van gemeente-zijn laten verdringen Kringen zijn een mooie vorm van gemeentezijn, maar ze zijn niet de enige vorm. De eerste vorm van de gemeente is de eredienst, waarin de hele gemeente samenkomt. De eredienst vormt in de gemeente het centrum van het samen aanbidden van God en het horen uit Zijn woord. Kringen zijn kleinere delen van de gemeente, waarin bijvoorbeeld geloofszaken persoonlijker besproken kunnen worden. Een gevaar kan zijn dat kringleden de kerkdiensten minder bezoeken, zeker wanneer een kring op de zondagavond valt. Maar kringen vervangen de eredienst niet. De mens en zijn beleving meer centraal laten staan dan God Mensen kunnen met heel verschillende verwachtingen naar kringen komen. Het belangrijkste doel van de kring is dat mensen in aanraking komen met God en wat de Bijbel zegt. Dat ze samen bezig zijn met hoe ze kunnen leven met God. Een gevaar kan zijn dat we in een kring teveel met onszelf bezig zijn en te weinig met God. Omdat er op een kring veel ruimte is voor het delen van persoonlijke geloofsbeleving, kunnen de eigen gevoelens en ervaringen in het leven een belangrijke plaats in het gesprek krijgen. Maar als mensen over zichzelf praten, kan het gebeuren dat de plaats die God in je leven heeft niet meer aan bod komt. Of dat het lezen en bespreken van Gods woord pas aan het eind van het gesprek even gauw gedaan wordt. Het is belangrijk dat we in het oog houden dat gemeentezijn en ook kring-zijn als doel heeft om dichter bij God te komen. Het is goed om bij de gesprekken ook steeds weer op God en de Bijbel te wijzen. Gebrek aan doelen in de kring Een ander gevaar in een kring is als er geen duidelijke doelen zijn geformuleerd. Het is belangrijk dat de kring doelen nastreeft die in lijn zijn met het beleid van de gemeente. Als er geen doelen zijn geformuleerd, kunnen de leden elk hun eigen richting uitgaan. Een leider kan de groep sturen in de juiste richting. Als er geen (goede) leider is, kunnen de gesprekken of acties van de groep verschillende kanten op gericht zijn, en dan bereiken ze vaak weinig of niets. Geslotenheid binnen de kring Groepen kunnen het erg gezellig hebben samen. Soms maakt dit dat de groep zich afsluit voor de rest van de gemeente. Kringen kunnen een eigen koers gaan varen naast de rest van het gemeenteleven. Of 3

nieuwkomers zijn niet echt welkom op een kring, omdat de leden vinden dat de persoonlijke sfeer dan verstoord wordt. Het is natuurlijk goed dat er een vertrouwde sfeer is in de kring. Voortdurende doorstroom van kringleden kan de diepgang van de kring verminderen. Het is goed om samen een juiste verhouding te vinden tussen een kern van de groep en openheid naar nieuwe leden. Belangrijk is echter dat de kring open is. Dat ze niet op zichzelf maar op het welzijn van de hele gemeente is gericht. Meerwaarde van kringen Na de genoemde valkuilen van kringen, zetten we nog enkele punten op een rijtje van de meerwaarde die kringen kunnen hebben in de gemeente. Met elkaar meeleven Doordat een kring klein is, weten de kringgenoten meer van elkaars leven. Je hoort van elkaars noden, ziektes en blijde berichten en kunt daarin direct meeleven en bemoedigen. In grote verenigingen of het geheel van de gemeente kunnen noden of verdriet soms minder aan bod komen. Mensen die niet met hun moeilijkheden te koop lopen, kunnen onopgemerkt blijven. In een kring leer je elkaar persoonlijker kennen en kun je elkaar gemakkelijker steunen en helpen. Ruimte voor persoonlijk gesprek Omdat de kringen kleiner zijn dan het geheel van een gemeente of een vereniging, kunnen mensen persoonlijker over hun geloof praten. In een kleine groep is de sfeer veiliger en overzichtelijker. Mensen kunnen makkelijker over moeilijke vragen spreken, of onderwerpen aankaarten die min of meer taboe zijn. Ook mensen die wat minder snel praten kunnen in een kleinere groep de ruimte krijgen om aan het woord te komen over hun geloof. Ontwikkeling van gaven In de kleine groepen is er meer ruimte voor iedere persoon, zodat ook gaven beter ontdekt en ontwikkeld kunnen worden. In een kleine groep kunnen mensen hun gaven op kleine schaal oefenen en inzetten. Ze kunnen daarin ontdekt en gestimuleerd worden door hun groepsgenoten. Aansluiting op de omgeving Vaak zijn kringen ingedeeld naar wijken, zodat de kringleden dicht bij elkaar wonen. Dit maakt het ook gemakkelijk voor de kring om open naar de omgeving te zijn. Samen kun je betrokken zijn in je directe woonomgeving. Voor nieuwe leden van de gemeente kunnen de kringen een belangrijke rol spelen. In de kringen is de ruimte en de tijd om over geloof na te denken, vragen te stellen en vriendschappen op te bouwen. Ze kunnen zich door het persoonlijke contact thuis gaan voelen in de gemeente. Conclusie Kringen kunnen een goede functie vervullen in een gereformeerde kerk. Het is als eerste een structuur, een onderdeel van de gemeente als geheel. Ook in de Bijbel vinden we kleinere groepen in Gods volk en in de gemeente. Kringen zijn voorts ook een middel om elkaar op te bouwen. De kleinschaligheid van de groep maakt dat gesprekken open en persoonlijk kunnen zijn. Ten slotte kan de kring een middel zijn om het evangelie naar buiten te brengen. Voor veel mensen kan de kring een laagdrempelige plaats zijn waar zij fijne contacten opdoen en hun vragen over geloven kwijt kunnen. Belangrijk is wel dat gemeenten een beleid voor kringen opstellen. Hierin kunnen de verhoudingen tussen het pastorale werk van ambtsdragers en dat wat in kringen gebeurd worden bepaald. Belangrijk is ook dat er doelen zijn voor de kringen. Kringen hebben evenals de gemeente als geheel tot doel om dichter naar God toe te groeien en te leven naar Zijn Woord. Het is niet goed als een kring verzandt in een groep die nog weinig met God en de Bijbel te maken heeft. Per kring kan er verschil zijn tussen de nadruk op bijbelstudie en nadruk op zorg voor elkaar. Het is belangrijk samen na te denken welke doelen je in een gemeente met de kringen wil bereiken, en welke plaats Gods Woord daarin heeft. 4

Samenvatting Kringen kunnen een waardevol onderdeel zijn van gereformeerde kerken. Gemeenteleden kunnen heel verschillend staan tegenover de opkomst van kringen in de gereformeerde kerken. Belangrijk is daarom dat gemeenten een duidelijk beleid met betrekking tot kringen voeren, en hun doelen ook naar de gemeente uitdragen. De gemeente en een kring als onderdeel daarvan is gericht op het ontmoeten van God. Het doel is steeds dichter bij Hem te gaan leven. Uit de Bijbel is te leren dat de gemeente baat heeft bij orde en structuur. Kringen kunnen zinvolle onderdelen zijn waarin een gemeente is onderverdeeld. Ook hebben gemeenteleden elkaar nodig om te kunnen ontwikkelen. Kringen kunnen daarin een middel zijn om elkaar te bemoedigen en te stimuleren. Het is goed als ze samen Gods Woord en Zijn Liefde als licht en zout in de wereld kunnen verspreiden. Ook daarin kunnen kringen een rol spelen doordat er ruimte is voor persoonlijk gesprek. Het is goed de verhouding tussen ambtsdragers en kringleiders te bespreken in een gemeente. In kringen kan gewoon onderling pastoraat geboden worden, terwijl ambtsdragers eindverantwoordelijk zijn en bij problemen kunnen worden ingeschakeld. Een gemeente kan verschillende soorten kringen stimuleren gericht op studie of een bepaalde doelgroep, al naar wat haar doelen voor de kring zijn. Binnen de kring vinden we verschillend motivaties om deel te nemen. Belangrijk is dat de gezelligheid, het delen van ervaringen en het opdoen van kennis of inzicht in een goede verhouding staan. Valkuilen van kringen kunnen zijn dat ze andere vormen van gemeente-zijn kunnen verdringen. Ook kunnen ze de mens en zijn gevoelens te veel centraal stellen. Andere valkuilen zijn dat een kring doelloos kan worden, of dat zij zich vanuit een gezellige sfeer afsluit voor andere groepen of de gemeente. Mogelijkheden van kringen zijn dat ze ruimte geven om intensief met elkaar mee te leven. Er is ruimte voor persoonlijke gesprekken en het stimuleren van elkaar om te ontwikkelen. Ook kan de kring een laagdrempelige mogelijkheid zijn waar mensen van buiten de kerk zich gemakkelijk kunnen aansluiten. Marijke Harmanny is theoloog en was medewerkster productontwikkeling bij Centrum dienstverlening gereformeerde kerken. Versie januari 2011 Een plaats voor kringen in een gereformeerde kerk 5