Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018 1
Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Uitgangspositie Trends Uitdagingen 2
De uitgangspositie van Nederland is sterk Nederland staat al vier eeuwen in de TopTien van welvarendste landen De arbeidsparticipatie is hoog De arbeidsproductiviteit is hoog De exportpositie is sterk 3
De TopTien van landen met het hoogste bbp per hoofd van de bevolking (PPP-basis) Noorwegen Ierland Zwitserland Ver. Staten NEDERLAND IJsland Zweden Duitsland Australië Denemarken NB Ierse welvaart vertekend door winstinkomens Nederland, Zwitserland en Scandinavische landen staan altijd hoog! 4
Nederland staat al vier eeuwen in de top Rond 1600 Rond 1700 Rond 1820 Rond 1913 Nederland Nederland Nederland Australië Italië Ver. Kon. Ver. Kon. Ver. Staten België België België N.-Zeeland Ver. Koninkr. Italië Zwitserl. Ver. Kon. Zwitserland Zwitserland Denemarken Canada Denemarken Denemarken Ver.Staten Zwitserl. België Nederland Bron: Angus Maddison [2001], The World Economy: a millennial perspective 5
De arbeidsparticipatie is hoog Arbeidsmarktparticipatie van 15-64 jarigen, 2017 IJsland 88,3% Denemarken 78,8 Zwitserland 84,0 Ver. Koninkrijk 78,5 Zweden 82,5 Canada 78,5 Nieuw-Zeeland 80,9 Duitsland 78,2 Nederland 79,7 Japan 77,5 Bron: OESO 6
Hoge arbeidsproductiviteit BBP per gewerkt uur, in $, 2016 Ierland 82,5 Duitsland 59,9 Noorwegen 79,2 Frankrijk 58,9 België 64,6 Zwitserland 58 Denemarken 63,5 Zweden 56,4 Ver. Staten 63,3 Oostenrijk 54 Nederland 61,6 IJsland 53,8 Bron: OESO 7
Nederland heeft een van de grootste betalingsbalansoverschotten in de wereld Betalingsbalanssaldo als % bbp, 2017 Singapore 17,2% Rusland 4,3 Taiwan 13,4 Japan 3,8 Nederland 10,1 Italië 2,5 Zwitserland 9,7 China 0,6 Duitsland 7,6 Ver. Staten - 2,7 Denemarken 7,4 Ver. Koninkrijk - 3,5 Bron: The Economist 8
Nederland heeft al 40 jaar een overschot op de betalingsbalans (en het wordt steeds groter) Betalingsbalanssaldo Nederland (% bbp) 11,0 9,0 7,0 5,0 3,0 1,0-1,0 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016-3,0-5,0 9
Ook bijzonder: het enorme pensioenvermogen 250,0 Beleggingen pensioenfondsen als % bbp 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 10
De niveaus zijn goed, maar zijn de trends dat ook? economische groei sinds 2008 heel laag arbeidsproductiviteit stijgt nog maar heel weinig Nederland zeer afhankelijk van de export lastenverschuiving van bedrijven naar burgers positie factor arbeid steeds zwakker 11
De zwakste conjunctuurcyclus sinds WO II cyclus groei ber.bev. arb.prod. lengte 1949-56 5,3 1,1 4,0 8 1957-65 4,4 1,1 3,6 9 1966-73 5,1 1,1 5,8 8 1974-80 2,3 1,3 2,8 7 1981-90 2,2 1,4 1,8 10 1991-00 3,3 1,4 1,5 10 2001-08 2,0 1,0 1,5 8 2009-18 0,9 0,5 0,6 10 12
Groei arbeidsproductiviteit sterk afgenomen 7 Arbeidsproductiviteitsstijging 6 5 4 3 2 1 0 1949 1952 1955 1958 1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 2012 2015 bedrijven marktsector 13
Sinds de crisis is alleen de uitvoer echt gestegen 150 BBP en bestedingscomponenten sinds 2008 140 130 120 110 100 bbp cons overh uitvoer inv bedr inv overh 90 80 70 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 14
Na 2008 is het aandeel van de uitvoer in het bbp sterk toegenomen 90,00 Nederlandse uitvoer van goederen en diensten als % bbp 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 uitvoer als % bbp binn geprod uitv als % bbp 15
Gezinnen ontvangen steeds minder van de nationale koek 68,0 Aandeel gezinnen in totale beschikbare inkomen 66,0 64,0 62,0 60,0 58,0 56,0 54,0 52,0 50,0 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 16
Dat komt mede omdat belastingdruk van bedrijven naar gezinnen is verschoven 50,0 Aandelen btw, IB+LB en VpB in belastingopbrengst 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 btw IB+LB VpB accijns 17
Het inkomen van Jan Modaal stijgt nauwelijks 300 Koopkrachtontwikkeling modaal/mediaan inkomen 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 18
Vermogen gezinnen sinds de crisis gedaald 2000 Bezittingen en schulden Nederlandse gezinnen 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 bezittingen schulden vermogen 19
De positie van arbeid is sterk verzwakt 100 Arbeidsinkomensquote 95 90 85 80 75 70 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 20
De uitdagingen vergrijzing robotisering het volle Nederland immigratie klimaatverandering energietransitie Europa en de euro protectionisme 21
Geboorten en sterften naderen elkaar 300 Geboorte en sterfte 250 200 150 100 50 0 1804 1814 1824 1834 1844 1854 1864 1874 1884 1894 1904 1914 1924 1934 1944 1954 1964 1974 1984 1994 2004 2014-50 geboorte sterfte saldo geb en sterfte 22
Langzaam sluit de schaar zich 45 Vergrijzing in Nederland 40 35 30 25 20 15 10 5 0 <20 65+ 23
Nederland is met afstand het dichtst bevolkte land van Europa Nederland 509 inw. per km², België 376, Zwitserland 214, Denemarken 137 In de Randstad is de dichtheid meer dan 1000 Na België heeft Nederland het meest dichte wegennet van Europa Het spoornet draait op maximum capaciteit Gemeenten hebben de grootste moeite nog bouwlocaties te vinden 24
De bevolking groeit nu voornamelijk door immigratie 250 Geboorte/sterfte-saldo vs migratiesaldo 200 150 100 50 0-50 geboortesaldo migratiesaldo 25
Immigratie wordt waarschijnlijk het belangrijkste politieke thema in Europa De VN verwacht dat de bevolking van Afrika in 30 jaar verdubbelt van 1 naar 2 miljard mensen Nigeria had in 1960 45 mln inwoners, nu 180 mln en naar verwachting 360 mln in 2050 Miljoenen en miljoenen Afrikanen zullen naar Europa willen emigreren Het verzet van de Europese bevolking tegen massa-immigratie zal groter en groter worden 26
De Derde Industriële Revolutie Eerste Industriële Revolutie - rond 1790 (kolen, ijzer, stoom, mechanisatie) Tweede Industriële Revolutie - rond 1890 (elektriciteit, olie en gas mankracht wordt vervangen door machinekracht) Derde Industriële Revolutie: digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie 27
De invoering van de euro is een kostbare vergissing geweest Landen met totaal verschillende economische orden kunnen niet één gemeenschappelijke munt hanteren De zuidelijke landen hebben een te dure munt, de noordelijke een te goedkope Terwijl de wereldeconomie zich herstelde, hadden wij een eurocrisis (2012/13) De euro heeft niet voor convergentie, maar voor divergentie in de EU gezorgd 28
Bij lage groei is protectionisme een dreiging In de jaren negentig groeide de wereldhandel 2½ maal zo snel als de wereldeconomie Voor de crisis van 2008 was het 1½ maal, nu is het nog maar de helft Mogelijk zitten we nu, net als rond 1913, aan het eind van een lange periode van vrijhandel 29
Voor Nederland als exportland is het verloop van de wereldhandel heel belangrijk Wereldhandelsmonitor CPB 190 170 150 130 110 90 70 50 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 30
We zijn heel gelukkig en hopen dat nog lang te blijven! World Happiness Report 2018 1. Finland 15. Duitsland 2. Noorwegen 18. Verenigde Staten 3. Denemarken 19. Ver. Koninkrijk 4. IJsland 23. Frankrijk 5. Zwitserland 36. Spanje 6. Nederland 47. Italië 7. Canada 54. Japan 8. Nieuw-Zeeland 59. Rusland 9. Zweden 79. Griekenland 10. Australië 86. China 31
Dank voor uw aandacht 32