Regioanalyse gehandicaptenzorg December 2017
Inleiding & leeswijzer Voor u ligt de regioanalyse van de regio Zilveren Kruis heeft begin dit jaar kwantitatieve regioanalyses opgesteld om meer inzage te verkrijgen en te bieden in de regionale ontwikkelingen in vraag en aanbod binnen de Wlz. We hebben hiervoor de binnen Zilveren Kruis beschikbare gegevens samen gebracht in een compacte publicatie. Deze kwantitatieve regioanalyses hebben we al eerder dit jaar op onze website geplaatst. Met deze kwantitatieve gegevens zijn wij het gesprek aangegaan met de zorgaanbieders in de regio. Een duidelijk beeld van de regio draagt ons inziens bij aan het samen vormgeven van een nog beter aanbod voor klanten. Niet eerder hebben we onze interne gegevens zo met het veld gedeeld. Maar we zijn enthousiast over de gesprekken die we hebben gevoerd en de informatie die we daar hebben opgehaald. De regioanalyse die voor u ligt is het product van onze gesprekken met het veld in brede zin en over de regioanalyse in het bijzonder. Waar mogelijk hebben we ook onze laatste inzichten meegenomen, ook al zijn deze nog niet (altijd) zichtbaar in de cijfers van de regioanalyse. We zetten het gesprek graag voort Deze regioanalyse geeft een nadere duiding van de gegevens die we op dit moment hebben en de trends die we daarin samen met het veld waarnemen. Tegelijkertijd brengen we in deze analyse accenten aan op die zaken en/of issues die volgens ons landelijk of in de regio aandacht behoeven. We pretenderen met de regioanalyse niet volledig te zijn. We zien de regioanalyse vooral als instrument om een goed beeld van de regio te krijgen, stakeholders te informeren en veranderingen in gang te zetten. Onze inkoopsystematiek is persoonsvolgend, dat vraagt er juist om dat we met elkaar na blijven denken over wat klanten ook op langere termijn gaan vragen. Ook geeft het gelegenheid om met elkaar te bespreken en verkennen wat de kansen zijn in domotica en innovatie. Op deze manier kunnen we vraag en aanbod meer bij elkaar brengen. Dit is dan ook geen eindnotitie, maar onderdeel van de continue dialoog die we voeren. Dit document bestaat uit 3 delen Naast deze algemene toelichting waarin we kort aangeven wat de doelstelling van het document is en hoe het tot stand is gekomen, bestaat deze publicatie uit: - GZ Algemeen: hierin beschrijven we de algemene trends die we zien en opgehaald hebben en die gelden voor de gehandicaptenzorg in alle regio s van Zilveren Kruis. - GZ Regio : hierin geven we een nadere toelichting op de kwantitatieve bijlage van de specifieke regio. Aanvullend op deze regioanalyse publiceren wij als bijlage een actuele kwantitatieve regioanalyse op onze website. In deze bijlage vindt u de kwantitatieve gegevens die ten grondslag liggen aan deze regioanalyse. Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 2
Regioanalyse gehandicaptenzorg algemeen In dit deel beschrijven we een aantal trends die we in alle regioanalyses en gesprekken met stakeholders tegen zijn gekomen. Opvallend is dat er zoveel dezelfde trends van toepassing zijn op alle regio s. Alleen wanneer er specifieke aandachtspunten zijn genoemd tijdens gesprekken in de regio of blijken uit de kwantitatieve gegevens, wordt dit nog in het regio specifieke deel aangehaald. Het vinden van passende zorg voor klanten met een complexe zorgvraag wordt steeds moeilijker Voor specifieke groepen klanten met uiteenlopende grondslagen (LG, VG en LVG) is het regelmatig een uitdaging om een geschikte (verblijfs)plek te vinden. Het gaat hierbij veelal om de groep klanten met ontwrichtende problematiek zoals: - Middelengebruik (alcohol, soft- en harddrugs); - (bijkomende) Psychiatrische problematiek (zoals autisme, borderline of schizofrenie); - Agressie, criminaliteit en/of (seksueel) grensoverschrijdend gedrag; - Disharmonisch intelligentieprofiel; - of een combinatie van meerdere van deze problematieken. Er zijn een aantal oorzaken waarom het vinden van geschikte plekken lastig is: - De klanten die nieuw instromen hebben een steeds complexere zorgvraag, die niet altijd past bij bestaande klanten op de groep of in de omgeving. De plekken die vrij komen zijn vaak niet passend voor deze doelgroep. - De bestaande huisvesting past veelal niet goed bij de vraag van deze klant. Van oudsher is de huisvesting op instellingsterreinen grotendeels op groepswonen gericht en dat is nog steeds het geval. De nieuwe instroom (met name op VG6 en VG7) vraagt om meer zelfstandige woonruimte, maar wel in een beschermde omgeving. Die plekken zijn niet zomaar beschikbaar. - De nieuwe instroom van klanten betreft personen die jonger zijn dan de bestaande gemiddelde populatie. Daardoor mist de klant regelmatig aansluiting bij de rest van de groep. - Teams zijn onvoldoende toegerust om de klanten met een complexere zorgvraag te bedienen. Er is met name behoefte aan langdurig verblijfplaatsen voor klanten met ernstige gedragsproblematiek. Het effect van een tekort aan passende verblijfsplekken is dat de doorstroom van klanten vanuit crisisopname en specialistische behandelinstellingen stagneert. Klanten verblijven daardoor (te) lang op een niet passende verblijfsplek of een crisisplaats. Het oplossen van deze problematiek vraagt om een visie op instellingsniveau en regionale samenwerking. Het aantal klanten met indicatie VG6 en VG7 neemt toe Klanten met deze indicaties hebben de profielen VG (Besloten) Wonen met (zeer) intensieve begeleiding, verzorging en gedragsregulering. Omdat het aandeel klanten met deze indicaties stijgt, is de verwachting dat de vraag naar geschikte verblijfsplekken voor deze groep de komende jaren toeneemt. Zeker klanten met deze profielen en aanvullende problematiek (zoals genoemd hierboven) vinden minder gemakkelijk een (vervolg)plek. Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 3
De arbeidsmarktproblematiek binnen de sector neemt toe In algemene zin geldt dat door de vergrijzing en de verbeterde medische zorg de vraag naar medewerkers in de zorg toeneemt. Vooral als het gaat om de meer verzorgende functies vissen de ouderenzorg, ziekenhuizen en de gehandicaptenzorg in dezelfde vijver als het gaat om goed personeel. Voor de gehandicaptenzorg is een bijkomend probleem wat veel zorgaanbieders noemen dat de opleidingen, kennis en vaardigheden van zorgverleners niet aansluiten bij de huidige zorgvragen. Er wordt door de sector dan ook flink geïnvesteerd in het bijscholen en opleiden van personeel. Bijvoorbeeld het begeleiden van mensen met een (L)VB, ernstige gedragsproblematiek en/of bijkomende (psychiatrische) problematiek vraagt wezenlijk andere competenties van de medewerkers. Maar daarnaast vraagt het ook om ander personeelsmanagement om uitputting van zorgverleners te voorkomen. Genoemde effecten maken de druk op medewerkers in de sector hoog. Dit terwijl zij de meest bepalende factor zijn voor de kwaliteit van zorg. Er moet geïnvesteerd worden in opleiding en beeldvorming van de sector om voldoende goed personeel te verkrijgen en behouden. Intensievere samenwerking met de GGZ is nodig We zien steeds vaker klanten met bijkomende psychiatrische problematiek naast hun verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Deze klanten ervaren meer problemen, doordat de maatschappij steeds ingewikkelder wordt. Zij vragen om een meer specialistische aanpak in samenwerking met de GGZ. Deze samenwerking komt langzaam op gang, maar moet nog verder vormgegeven worden om de zorgvraag van deze klantgroep goed te kunnen (blijven) bedienen. In samenhang hiermee is er behoefte aan besloten plaatsen waar klanten met een Rechterlijke Machtiging (RM) of Inbewaringstelling (IBS) geplaatst kunnen worden. Het gaat dan specifiek om klanten met een verstandelijke beperking, waarvoor een plek binnen een GGZ instelling niet passend is. Ouder wordende klanten vragen om andere zorg De toenemende zorgbehoefte, die zichtbaar wordt in de ontwikkeling van de indicaties, kent meerdere oorzaken. Eén daarvan is dat mensen met een beperking steeds ouder worden. De levensverwachting van mensen met een beperking neemt toe, mede door verbetering van de medische zorg. Dit zorgt enerzijds dat plekken langer bezet zijn en vraagt anderzijds dat zorgaanbieders gaan anticiperen op nieuwe zorgvragen. Te denken valt bijvoorbeeld aan meer verpleegkundige expertise, kennis van ouderdomsziekten en woonoplossingen als tilliften en rolstoeltoegankelijke woningen etc. De vraag om zorg via Persoons Gebonden Budget (PGB) is toegenomen Het aantal aanvragen voor een PGB is in 2016 en 2017 sterk toegenomen. Het PGB wordt met name ingezet door klanten die informele zorg willen inzetten of eigen regie willen houden. Ook speelt mee dat klanten voor de dagbesteding in PGB meer flexibiliteit zien. Er zijn verder geen duidelijke redenen aan te wijzen die de stijging op PGB verklaren. In deze trend zien wij als zorgkantoor de uitdaging voor zorgaanbieders om vergelijkbare zorg in Zorg in Natura mogelijk te maken. Wij gaan graag de dialoog aan over wat er nodig is om dit te realiseren. De wachtlijsten binnen de Gehandicaptenzorg zijn beperkt Binnen de regio s van Zilveren Kruis zijn in algemene zin voor de gehandicaptenzorg geen grote wachtlijsten. Uiteraard kan dat voor bepaalde specifieke zorgvragers en woonlocaties anders zijn, bijvoorbeeld voor de klanten die genoemd worden in de eerste alinea. Het aantal klanten dat langer dan de Treeknorm wacht op Wlz-zorg op korte termijn (actief wachtenden) is klein. Hierbij realiseren wij ons wel dat de wachtlijsten van het zorgkantoor (iwlz) en zorgaanbieders (interne wachtlijsten) verschillende Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 4
werkelijkheden zijn. Wij kunnen op basis van onze gegevens alleen stellen dat er slechts een aantal klanten wacht op zorg. Cijfers over hoeveel klanten op de best passende of meest gewenste plek wachten, heeft het zorgkantoor niet. Wij willen hier graag meer zicht op krijgen en vragen er landelijk aandacht voor om dit (in systemen) te faciliteren. Passende huisvesting realiseren is een groot punt van zorg Het vinden van geschikte huisvesting blijkt vrij lastig voor verschillende klantgroepen. Zowel het vinden van betaalbare individuele woonvormen in de wijk is lastig, als het vinden van ruimte voor (nieuwe) intramurale woonlocaties. De huurprijzen zijn vaak te hoog voor de doelgroep, de context van de woning niet passend of er is letterlijk geen plek. Het blijkt dat klanten zelf veelal de voorkeur geven aan een intramurale verblijfsplek. Het denken over passende huisvesting verandert ook door de jaren heen. De behoefte aan meer terrein-gebonden, beschutte woonplekken stijgt. Een grote groep klanten heeft een hogere mate van zelfstandigheid en bewegingsruimte in een beschutte woonomgeving, dan wanneer ze in de wijk wonen. Een ander veel gehoord knelpunt is dat het lastig is om verouderde intramurale capaciteit aan te passen, zodat deze geschikt wordt voor de huidige en toekomstige zorgvragen. Huisvesting is een belangrijk randvoorwaarde voor het kunnen bieden van passende zorg. Een nauwe samenwerking met gemeenten en woningcorporaties is dan ook hard nodig om het knelpunt huisvesting op te lossen. Er liggen kansen op het gebied van domotica en innovatie We zien mooie initiatieven bij zorgaanbieders waarbij domotica en innovatie bijdragen aan het versterken van de eigen regie van de klant. Het is geweldig dat bepaalde groepen klanten nu vaker zelf kunnen kiezen wanneer en waarbij zij ondersteuning nodig hebben. Het kunnen vergroten van het zelf kunnen doen is waardevol en draagt bij aan een zo gewoon mogelijk leven. Wij denken dat door innovatie en domotica er binnen de gehandicaptenzorg mogelijkheden liggen, om ook de eerder genoemde arbeidsmarkt en huisvestingsproblematiek te verzachten. Zorg blijft mensenwerk. Laten we met een nieuwe blik en verstand samen komen tot creatieve oplossingen die bijdragen aan de zorg aan klanten binnen de sector. Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 5
Regioanalyse regio Wat is kenmerkend voor de zorgkantoorregio in het algemeen? De zorgkantoorregio bestaat uit 8 gemeenten met in totaal ongeveer 330.000 inwoners. De grootste gemeente is Zaanstad. Hier wonen ongeveer 150.000 mensen. Gevolgd door gemeente Purmerend met circa 80.000 inwoners. De bevolkingsopbouw naar leeftijd in de regio komt vrijwel overeen met de landelijke leeftijdsopbouw en het Zilveren Kruis gemiddelde. De grootste bevolkingsgroep in de regio is die van de 40-60 jarigen. Op het gebied van Sociaal Economische Status (SES) zijn wel verschillen te zien binnen de zorgkantoorregio s van Zilveren Kruis. In zijn relatief minder inwoners met een hoge SES (- 9%) en minder inwoners met een lage SES (- 12%). De middengroep is in Zaanstreek Waterland aanzienlijk groter (+ 21%). De regio kent meer autochtone inwoners (+ 4%) en minder inwoners van niet-westerse afkomst (- 3%) dan gemiddeld binnen de regio s van Zilveren Kruis. De regio is voor een groot deel een landelijk gebied. Het aantal inwoners per vierkante kilometer (stedelijkheid) ligt 20% lager dan gemiddeld in de regio s van Zilveren Kruis. Door de situering, dicht tegen Amsterdam aan, kenmerkt de regio zich ook als overloopgebied vanuit deze stad. Dit is met name zichtbaar in de gemeenten Zaanstad en Purmerend. Wat is kenmerkend voor de regio betreffende de Wlz-zorg? Algemeen en marktverdeling In de regio zijn ongeveer 12 zorgaanbieders actief o.b.v. Zorg in Natura voor inwoners uit deze regio. Het grootste deel van de zorgaanbieders heeft ook een contract met gemeenten voor het leveren van zorg binnen de WMO en/of Jeugdwet. De afgelopen periode zijn er geen nieuwe zorgaanbieders gecontracteerd in Zaanstreek- Waterland. Dit in tegenstelling tot andere Zilveren Kruis regio s waar verschillende nieuwe zorgaanbieders een contract hebben gekregen. Er is 1 zorgaanbieder die alleen Wlz-zorg Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 6
op basis van PGB levert aan meer dan 10 klanten. Ongeveer 6 PGB-zorgaanbieders leveren zorg aan 5 10 klanten in de regio. De zorgkosten in zijn ca. 110 miljoen. Er is in Zaanstreek- Waterland 1 grote zorgaanbieder met een jaaromzet van meer dan 50 miljoen in de Wlz. Daarnaast zijn er 2 middelgrote partijen ( 15-35). De overige ca. 9 zorgaanbieders hebben een jaaromzet van minder dan 5 miljoen waarvan het overgrote deel minder dan 1,5 miljoen aan zorg levert per jaar. Gezien de omvang van de regio bestaat hiermee een redelijke mix van grote en kleinere partijen. Indicaties en keuzes van klanten In de regio is het aandeel indicaties in relatie tot het aantal inwoners vrijwel gelijk aan het gemiddelde bij Zilveren Kruis. Lokaal zijn er wel verschillen te zien. Dit is te herleiden naar de gemeenten met een instellingsterrein. Deze bevinden zich in de gemeenten Purmerend en Midden-Beemster. Op deze instellingstereinen verblijven veelal mensen met een verstandelijke beperking. Gezien het grote aantal klanten met een indicatie dat hierdoor in deze gemeenten woont, is het hoge aandeel een logisch gevolg. Ten aanzien van de leveringsvorm is het aandeel klanten dat in 2017 heeft gekozen voor intramuraal t.o.v. MTP, VPT en PGB in aanzienlijk lager dan in de andere regio s van Zilveren Kruis (48% vs 56%). Het aantal klanten dat kiest voor MPT is vrijwel gelijk aan de andere regio s. Een groot verschil is te zien bij het aantal klanten dat kiest voor VPT:dit is met 16% hoger dan gemiddeld over alle regio s (5%). Dit beeld continueert zich in 2017. Het aantal klanten dat kiest voor een PGB neemt in 2016 en 2017 toe. Het aandeel PGB in de regio (22,0%) is lager ten opzichte van het gemiddelde van alle regio s van Zilveren Kruis (25,2%). Het merendeel van de PGB-klanten heeft een indicatie VG3, VG4, VG6 of VG7. De leeftijd van verreweg de meeste budgethouders ligt tussen de 10 en 30 jaar. Van de klanten met een VG-indicatie geven de meeste klanten als motivatie aan dat de gekozen zorgaanbieder alleen in PGB zorg levert of dat men de regie wil behouden. Voor klanten met een LG-indicatie gaat het er naast regie behoud om dat bij ZINzorgaanbieders de zorg niet op onregelmatige tijden of wisselende locaties geleverd kan worden. Spreiding De zorg in de regio wordt voor een groot deel geboden door de twee grootste zorgaanbieders. De ene zorgaanbieder is van oudsher een intramurale instelling met verblijf en behandeling en de andere zorgaanbieder is van oudsher op semi- en extramurale zorg gericht. Daarnaast is in de regio een instelling op antroposofische grondslag actief, die ook in de aanpalende Zilveren Kruis regio s zorg en ondersteuning biedt. Vrijwel alle vormen van gehandicaptenzorg zijn ruim vertegenwoordigd in de regio. Het gecontracteerde aanbod loopt uiteen van reguliere werkplekken en dagbesteding tot specialistische (kinder)dagcentra. Ook binnen wonen is een rijk aanbod te vinden variërend van woningen in de wijk tot (grote) instellingsterreinen en gespecialiseerde centra. Er is een goede spreiding van zorg(locaties) voor bijna alle vormen van zorg. Alleen een aanbod aan SGLVG-plaatsen ontbreekt. Voor dit aanbod Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 7
wordt, gezien het gespecialiseerde karakter, gebruik gemaakt van aanbod van zorgaanbieders in andere regio s. Trends & ontwikkelingen In is een ontwikkeling in indicaties te zien die zich voor een deel ook bij Zilveren Kruis als geheel voordoet; - Het aantal lage ZZP s neemt in de Zilveren Kruis regio s met 25-35% af (VG1+VG2, LG1+LG3). In is het aantal VG1/VG2 zelfs bijna gehalveerd. De daling op de lage zorgzwaartepakketten komt voort uit de stelselwijziging. Vanaf 2015 worden deze pakketten binnen de Wlz niet meer geïndiceerd. - Het aantal hoge ZZP s neemt toe, met name VG5+VG8, VG6+VG7 en LG5, LG6+LG7 - De toename bij VG5 +VG8 (8%) komt niet overeen met het gemiddelde beeld in de Zilveren Kruis regio s. - De toename bij VG6+VG7 (5%) is aanzienlijk minder dan bij het totaal van Zilveren Kruis (10%). - De stijging van het aantal LG klanten ten opzichte van Zilveren Kruis als geheel is te verklaren door de verplaatsing van een zorglocatie van een zorgaanbieder van regio Kennemerland naar. Uitdagingen in de regio In het algemene deel zijn een aantal trends en ontwikkelingen genoemd die voor elke zorgkantoorregio binnen Zilveren Kruis van toepassing zijn. Deze worden daarom niet opnieuw benoemd. Wanneer wij naar deze punten kijken dan is de uitdaging voor de regio om voor de steeds complexer zorgvragen - waar nodig in samenwerking met andere zorgaanbieders - een passende oplossing te bieden. Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 8
Toelichting Tot slot Zilveren Kruis gaat door met het delen van regioanalyses Zoals in de inleiding al aangegeven, zetten we het gesprek aan de hand van onze analyses graag voort met onze klanten, verwanten, zorgaanbieders en andere stakeholders. >< Heeft u nog vragen over de inhoud van dit document? Dan kunt u natuurlijk contact opnemen met uw vaste contactpersoon bij het zorgkantoor. Mocht u geen vaste contactpersoon hebben bij het zorgkantoor, stuur dan een email naar: zorginkoopwlz@zilverenkruis.nl. Regioanalyse regio - Zilveren Kruis Zorgkantoor 9