136e jaargang januari 2012 V A K B L A D V O O R D E S C H A P E N H O U D E R GLANZENDE BLEU DU MAINE Alles over Schmallenberg Reportage Rijnlam
Tweedehands machine te koop? Of juist op zoek naar een gebruikte tractor? Ga dan naar www.boerenboelgoed.nl Dé gratis website voor vraag, aanbod en veiling van boerenboel. Boerenboelgoed.nl: maak het uw startpagina Voor een gezonde lammerrij NU CRYSTALYX erbij! Crystalyx is een gemineraliseerd voedingsblok als geen ander. Ideaal te gebruiken vóór en tijdens het lammerseizoen. Crystalyx bevat: Crystalyx geeft: - Extra hoge energie: 16 megajoules - Extra penswerking en ruwvoederopname - Proteïnen 17 % - Aanvulling van rantsoentekorten - Vitaminen, mineralen en sporenelementen - Bevordert de biestkwaliteit - Bevat nagenoeg geen vocht, 99% droge stof - Vitale lammeren - Waar voor Uw geld Meer informatie bij: Exclusief importeur voor Nederland en Belgié Van Boer Tot Boer, Numansdorp 0186-575578 of 06-51193127 E-mail : info@vanboertotboer.nl Website:www.vanboertotboer.nl
inhoud hekwerken FOTO VOORPLAAT: HENK RISWICK 14 Schmallenbergvirus treft Nederland hard De schapenhouderij is in de ban van een nieuw virus. Op meer dan honderd bedrijven zijn misvormde lammeren geboren. Over het Schmallenbergvirus is nog niet veel bekend. Er zijn meer vragen dan antwoorden. 18 Nieuw Europees landbouwbeleid biedt kansen Het nieuwe GLB gaat in 2014 in. Het staat hoog op de agenda van beleidsbepalers. LTO-voorman Nico Verduin ziet kansen voor de schapenhouders. 26 Ruischaap in opmars De interesse voor ruiende schapen ontstond vijf jaar geleden door lage wolprijzen en myiasis. Wat heeft het fokken opgeleverd? En zijn ze nog steeds economisch interessant? Van hout tot kunststof Voor de inrichting van de stal zijn allerlei handige hekken ontworpen, die makkelijk aan elkaar te koppelen zijn. Er is keus uit hekwerk van hout, aluminium, staal, kunststof of combinaties hiervan. 24 10 en verder Rijnlammeren snel afmesten is het beste Jeroen Klouwens houdt in Biervliet 400 Rijnlamooien. Ze lammeren drie keer in twee jaar af. De lammeren voert hij onbeperkt, waardoor ze ruim 400 gram per dag groeien. Klouwens: Hoe korter ze op het bedrijf zijn, hoe beter. Nieuws 4 Middenplaat: Bleu du Maine 22 Tips 28 Los zout als schapenvoer 29 Zwoegerziekte is duurste besmetting 30 Nieuw receptenboek: We love lamb 34 De Solognotes van Bert en Judith Steginga 36 Nieuws van de organisaties 39 Gezondheid: ooi stopt met aflammeren 40 Boerencolumn van Jan-Willem Bakker 42 Colofon 42 commentaar JACQUES ENGELEN Hoop Niets is zo frustrerend als doodgeboren lammeren. De lammertijd is juist een hoogtepunt in het jaar. De meeste ooien lammeren een keer per jaar af en hoeven daarna nog maar één ding te doen: hun lammeren grootbrengen. Als dat allemaal goed gaat, is het houden van schapen erg mooi. Daarom hakt het nieuwe Schmallenbergvirus er zo hard in. Het is schokkend om tien, twintig of soms zelfs wel dertig procent van de pasgeboren lammeren dood of halfdood geboren te zien worden. Niet alleen vanwege het grote economische verlies. De lammertijd wordt zo een nare tijd. Je gaat niet graag de stal in. Maar er is hoop. Het Schmallenbergvirus lijkt een vrij korte periode door ons land te hebben geraasd en de op dat moment drachtige ooien te hebben besmet. In dat geval krijgen de ooien die toen nog niet drachtig waren en nog moeten aflammeren, geen misvormde lammeren. Zeker is het niet, op dit moment is nog zo weinig bekend over dit nieuwe virus. Op zich niet vreemd, want slechts twee maanden geleden kwam de eerste melding van misvormde lammeren. Het is echt te hopen dat het vanaf nu gedaan is. JANUARI 2012 HET SCHAAP 3
nieuws Daarover ga ik niet met de pers praten Geert Benedictus over conflict GD en NSFO Enorm veel schade door Schmallenbergvirus BRON: WWW.VWA.NL Het nieuwe Schmallenbergvirus slaat hard toe op geïnfecteerde bedrijven. Op bedrijven met grote problemen gaat het verlies aan lammeren soms in de richting van de veertig procent. Dat zijn doodgeboren lammeren, lammeren met ernstige afwijkingen die daarom moeten worden afgemaakt en lammeren die uiteindelijk te zwak zijn en alsnog doodgaan. Er zijn ook veel bedrijven met slechts een enkel misvormd lam. Geïnfecteerde bedrijven per 17 januari. Naast deze 64 schapenbedrijven waren die datum nog 29 bedrijven in onderzoek. Op 29 andere bedrijven was het virus niet aangetoond. De eerste melding van de ziekte dateert van eind november. Op een Limburgs bedrijf werden ernstig misvormde lammeren geboren. Binnen een week volgden nog vier meldingen. Half december waren er al zestien. Sinds 20 december geldt een meldplicht. Half januari stond het aantal meldingen op 122 verdachte bedrijven. Op 64 ervan was het virus aangetoond. Op 25 niet. Toch blijft ook daar de verdenking bestaan dat de misvormde lammeren zijn ontstaan door het Schmallenbergvirus. Het virus is namelijk niet eenvoudig aan te tonen. De besmetting lijkt in de zomermaanden flink te hebben huisgehouden. Het virus trof toen koeien, die diarree en koorts kregen en fiks minder melk produceerden. De aandoening verdween weer. Nu blijkt dat de schapen toen met hetzelfde virus zijn besmet. De misvormingen van de lammeren hebben direct of indirect te maken met een aantasting van het centraal zenuwstelsel: hersenafwijkingen, vergroeiingen aan de ruggenwervels, gewrichten en poten. De aantasting daarvan is zeer waarschijnlijk ontstaan tussen de 20 e en 50 e dag van de dracht. De getroffen bedrijven hebben allemaal een vroege lammertijd en dus een vroeg dekseizoen gehad. De besmetting is waarschijnlijk via insecten overgebracht. Die insecten zijn het actiefst tijdens de zomermaanden. Voor schapenhouders die de lammertijd nog voor de boeg hebben, is het nu spannend. De komende weken zal blijken of er ook na de maanden augustus en september nog drachtige ooien besmet zijn via de stekende insecten. Op www.hetschaap.nl staat het actuele nieuws over het Schmallenbergvirus. Zie de pagina s 14 t/m 16 voor alle achtergronden over het nieuwe virus. de poll STELLING: Uw mening op www.hetschaap.nl KUDDES IN GELDNOOD Gestolen Texelaars teruggevonden VOOR 37% Dat mag nooit gebeuren. De overheid moet meebetalen Nieuwe poll: ANDERS ONTWORMEN TEGEN 63% Niks subsidies. De kuddes moeten zichzelf bedruipen De Belgische Texelaarfokker Wilfried Blan - chaert heeft acht schapen kunnen redden van de slacht. De fokdieren waren uit zijn wei gestolen en nog dezelfde nacht voor 60 euro per stuk aan een slager geleverd. Blanchaert heeft ze zelf de volgende ochtend opgespoord en weten te redden. De dieven zijn gepakt. Ze riskeren een boete, evenals de slager. 4 HET SCHAAP JANUARI 2012
FOTO: JACQUES ENGELEN Schapenhouders die de open dag bezochten, mochten meegebracht ruwvoer laten beoordelen door nutritionist René van de Gevel van Hendrix UTD. Newton is nieuwe voernorm Tijdens een open dag op het bedrijf van schapenhouder Dirk Peters in Ommeren introduceerde Hendrix UTD de nieuwe berekening van voederwaardes: Newton. Het mengvoerbedrijf baseert zich voor Newton op verteringsproeven en nieuwe analyses van grondstoffen. Het bedrijf zegt dat Newton schapenhouders negen euro per ooi per jaar oplevert. De open dag was samen met Beljaars Schapenpraktijk georganiseerd. Rumoer binnen NTS Binnen het Nederlands Texels Schapenstamboek is opschudding ontstaan. Voorzitter Sake Vellenga van de NTS-afdeling Groningen wil dat Jan van Rijnsbergen aftreedt als NTS-voorzitter. Hij noemt de NTS-voorman beschadigd. Vellenga zegt dat zijn rol als bemiddelaar tussen NTS en NSFO in het conflict over de zwoegerziektetest hem de ogen heeft geopend. Ik heb ook de andere kant van het verhaal gehoord. Dat verhaal past Van Rijnsbergen niet, dus stopt hij het in de doofpot. Vellenga zal 21 februari zelf opstappen als voorzitter van NTS-Groningen wanneer zijn afdelingsbestuur bij elkaar komt. Hij is het slechts een jaar geweest, maar zegt niet langer door te willen. Dit kost me te veel negatieve energie. Vorige maand dreigde hij dat zijn afdeling samen met die van Friesland zich zou afsplitsen van het NTS. Tijdens de bestuursvergadering op 21 februari zal blijken of die dreiging blijft bestaan. Volgens Vellenga staan drie leden van het NTS-hoofdbestuur aan zijn kant. Volgens Van Rijnsbergen klopt dat laatste niet. Ik heb redenen om aan te nemen dat niet vier HB-leden mij weg willen hebben. Voor kerst is het hoofdbestuur bij elkaar geweest en ik heb daar het volledige vertrouwen van alle aanwezige HBleden gekregen. Van Rijnsbergen betreurt de gang van zaken. Niemand wordt hier beter van. Weer vertraging I&R-factuur Het versturen van rekeningen voor de I&R over 2010 is opnieuw vertraagd. 7.500 schapenhouders hadden halverwege januari de rekening nog niet ontvangen. DR hoopt dat ze die voor het eind van de maand wel krijgen. In deze groep zitten ook een aantal schapenhouders die 650 euro betalen als voorfinanciering van de elektronische I&R. Dat zijn schapenhouders met meer dan honderd dieren. Zij kunnen dat geld terugvragen via de Gecombineerde Opgave. In september bleek al dat de rekeningen nog steeds niet naar de schapenhouders waren verstuurd. Dienst Regelingen zei toen dat het in oktober zou gebeuren, maar dat lukte niet door technische problemen. Burgers redden schaapskudde Particulieren hebben honderden schapen van de kudde in het Limburgse Gulpen-Wittem geadopteerd. Ook bedrijven hebben geld geschonken. De reddingsactie van de Vrienden van de Schaapskooi Merggeland werd opgezet nadat Staatsbosbeheer geen geld meer voor de kudde overhad. Foute stallijsten hersteld Dienst regelingen heeft het versturen van foute stallijsten hersteld. Circa drieduizend schapenhouders kregen verkeerde lijsten, omdat adresgegevens waren verwisseld. Daardoor klopten aantallen schapen en beschikbare nummers niet. DR adviseert de lijsten goed te controleren. Shetlandwol beschermd De EU heeft schapenwol van de Shetlandeilanden regionale bescherming toegekend. Regionaal beschermde producten worden gemaakt van grondstoffen uit de eigen regio. Voor het eerst krijgt een product dat geen voeding of drank is de beschermde status. Het gaat om wol van een coöperatie. Canada betaalt e-i&r De Canadese overheid steekt veel geld in de elektronische I&R voor schapen. Nieuwe oormerken worden voor honderd procent vergoed door het rijk. Readers, software en cursussen worden voor zeventig procent gefinancierd. Schapenhouders hoeven daarvan slechts dertig procent te betalen. JANUARI 2012 HET SCHAAP 5
3 vragen aan... Dirk Peters Best bang voor nieuw virus Rendac voortaan goedkoper voor schapenhouders 1 2 3 Schapenhouder in Ommeren (Gld.) met 250 ooien die vanaf 1 maart aflammeren. Hij vreest het Schmallenbergvirus, maar is niet extra gespannen voor de komende lammerij. Op zijn bedrijf was een open dag waar onder meer voorlichting was over het nieuwe virus. Wanneer gaan de ooien bij u aflammeren? De eerste groep begint 1 maart. Ik heb drie groepen van zeventig tot tachtig ooien die elk in een periode van zeventien dagen aflammeren. Jong en oud door elkaar. Ik heb Swifters die zijn gedekt door Texelaars en Swifterrammen. En ik heb een aangekocht koppeltje bonte schapen. Bent u bang dat het Schmallenbergvirus uw schapen zal treffen? Ja, natuurlijk. Maar ik lig er niet wakker van. Ik heb wel gehoord van mensen bij wie veertig procent van de lammeren het had. Dan ga je niet lekker je stal meer in. De lammertijd is dan niet leuk meer. Ik ben er niet extra gespannen door. Als het komt, dan komt het. Dat was met blauwtong ook zo en daarvan had ik gelukkig weinig last. Misschien scheelt het dat ik de ooien niet in de zomer heb laten scheren. Daardoor hadden ze toen meer wol. Het kan schelen, als ze minder zijn gestoken door insecten. Ik gebruik Clik een keer per jaar tegen de maden. Wie weet helpt dat ook tegen die mugjes. Mijn schapen hebben nooit maden. Is u iets opgevallen aan uw schapen? Nee, totaal niks. Geen diarree, geen onrust door mugjes. Eerlijk gezegd ga ik ook niet elke dag bij ze kijken. Ik heb een baan ernaast. Nu de schapen op stal staan, merk ik ook niks aan ze. Ze zijn rustig en doen het goed. FOTO: JACQUES ENGELEN Geen verbod rituele slacht Er komt voorlopig geen verbod op het ritueel slachten van schapen. De Eerste Kamer is tegen het wetsvoorstel. In de Tweede Kamer was een grote meerderheid voor. De Eerste Kamer vindt dat een verbod op ritueel slachten de godsdienstvrijheid aantast en noemt het wetsvoorstel rommelig. Weer rijksgeld voor kuddes Schaapskuddes met een herder kunnen vanaf dit jaar weer rekenen op financiële steun van de overheid. Op de landbouwbegroting van het ministerie van EL&I is een bedrag gereserveerd van 640.000 euro. Voor een kudde tot 250 dieren is de jaarlijkse subsidie 18.000 euro en voor grotere kuddes 28.000 euro. Het geld is alleen beschikbaar voor kuddes waarnaar voor het jaar 2007 ook rijksgeld ging. Sinds 2007 is de financiering van gescheperde kuddes overgeheveld naar de provincies. Sindsdien gaat het niet goed Destructiebedrijf Rendac in Son rekent dit jaar lagere tarieven voor het ophalen en verwerken van dode schapen en lammeren. Een stop gaat 20,94 inclusief btw kosten. Dat was 42,63 voor de eerste zeven stops en daarna 13,33 per stop. Het aanbieden van vaten met des - tructiemateriaal op de geplande dagen kost 15,40 per stop. De tariefswijziging is een succes voor het Platform Kleinschalige Schapen- en Geitenhouders. Het KSG was woedend, omdat vorig jaar de Rendactarieven alleen maar in het voordeel van grote veebedrijven, met veel kadavers, waren gewijzigd. Het KSG kreeg het voor elkaar om de mededingingsautoriteit naar de tarieven te laten kijken en kreeg een uitnodiging van het ministerie van EL&I om deel te nemen aan de besprekingen over nieuwe tarieven. Het ministerie moet de prijzen van Rendac goedkeuren. Volgens het KSG verliepen de gesprekken over de tarieven voor 2012 moeizaam, omdat vertegenwoordigers van de commerciële veehouderij wilden vasthouden aan het systeem van 2011. Het KSG noemt de nieuwe tarieven rechtvaardig. Het tarief uit 2011 voor de eerste zeven stops was veel te hoog en dat van stops erna te laag, zo zegt het Platform. De NMa had ook de vorige tarieven onredelijk genoemd, meldt het Platform KSG. Staatssecretaris Henk Bleker van Landbouw heeft meteen laten weten met een compromis te willen komen. Hij wil daarover praten met islamitische en joodse vertegenwoordigers voor wie rituele slacht belangrijk is. Bleker denkt binnen twee maanden met een nieuw voorstel te komen. met de uitbetalingen. Er kwamen extra eisen en sommige kuddes worden in meerdere provincies gehoed. Bovendien moeten provincies bezuinigen. Op initiatief van de PvdA is de oude regeling terug bij het rijk. Een samen met het CDA ingediend amendement kreeg steun van alle fracties op de VVD na. Staatssecretaris Bleker kan zich er ook in vinden. Na een gesprek met vertegenwoordigers van de Landelijke Werkgroep Professionele Schapenhouders werd hem duidelijk dat er iets moest veranderen, zei hij in de Tweede Kamer. 6 HET SCHAAP JANUARI 2012
noteringen Hoge prijzen in euro s per dier Ooien en rammen 120 Ooien < 20 kg Ooien > 20 kg Rammen < 22 kg 110 100 90 80 70 week 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 in euro s per dier Slachtschapen 100 2010 2011 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 week 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 De prijzen van ooi- en ramlammeren blijven nu stabiel. De prijzen voor slachtschapen en lammeren bleven in december hoog. Gemiddeld noteerden de dieren op de veemarkten tien tot twintig euro per stuk meer dan in dezelfde periode van 2010. Er was in de hele maand goede vraag naar wolvee. De Fransen eten veel lamsvlees met kerst, dus konden exporteurs De slachtschapen zijn ook prijshoudend. Ten opzichte van 2010 zijn ze 15 tot 20 euro hoger. er goed Nederlandse lammeren plaatsen. Door het vrij lage aanbod, dat gebruikelijk is in deze periode van het jaar, bleven de prijzen hoog. Mogelijk speelde het uitblijven van vorst en sneeuw in december ook een rol: de schapen konden nog lang blijven lopen. De vooruitzichten zijn ongewis. Als er exportbelemmeringen door het Schmallenbergvirus komen, zal dat direct slecht uitpakken voor de prijzen. De vraag vanuit Frankrijk is wel wat gedaald. Het Franse aanbod is groter geworden, waardoor er minder vraag is naar Nederlandse lammeren. In het begin van januari daalden de prijzen al vrij sterk. Door het natte weer willen veel veehouders van de dieren af. Hierdoor ging de aanvoer omhoog en door de beperktere vraag ging er gemiddeld rond de vijf euro per dier af. Daarmee is de prijs op dit moment nog altijd een stuk hoger dan een jaar eerder. Overleg over zwoegertest uitgesteld Het overleg tussen de Gezondheidsdienst voor Dieren en de NSFO over het testen op zwoegerziekte is uitgesteld. Het zou deze week plaatsvinden, maar het is niet doorgegaan. Piet Vellema van de GD zegt dat het komt doordat de NSFO beloofd had voor een bepaalde datum stukken toe te sturen. We hebben niets gekregen en ook geen reactie, zegt hij. Jan van Rijnsbergen van de NSFO ontkent dit. Hij zegt dat het uitstel er is omdat de GD te druk is met het nieuwe Schmallenbergvirus. Geert Benedictus, voorzitter van het overleg, wil er niets over zeggen. Het ligt erg gevoelig en dan ga ik niet via de pers erover praten. Benedictus verwacht dat het conflict tussen beide partijen over de nieuwe zwoegerziektetest van de NSFO binnen enkele maanden is opgelost. Ook Jan van Rijnsbergen zegt goede hoop te hebben. Vellema noemt de communicatie met de NSFO heel lastig. Het is nog niet bekend wanneer de partijen nu wel om tafel gaan om te praten over hun conflict. Zolang er geen akkoord is tussen de partijen, is het niet mogelijk om fokdagen te organiseren waar schapen van beide zwoegerziekteprogramma s bij elkaar komen. De GD accepteert het NSFO-programma niet en beschouwt schapen uit dat programma niet als gecertificeerd zwoegervrij. Dat leidde afgelopen zomer tot grote problemen bij het organiseren van fokdagen. Olympisch scheren Het scheren van schapen moet een olympische sport worden. Dat vindt de Nieuw-Zeelandse boerenorganisatie Federated Farmers. Het scheren is al een erkende competitiesport. De wereldkampioenen zijn atleten en daarom verdienen ze deelname aan de Olympische Spelen, zo stelt de boerenbond. Het wereldrecord scheren is 749 lammeren in acht uur. Agent duikt op schaap Een agent van de Utrechtse politie heeft een achtervolging met een schaap beëindigd door het beest met een zweefduik onder controle te brengen. Het schaap was weggelopen in Vleuten en liep op de spoorlijn tussen Utrecht en Woerden. Toen het dier naast een trein stilstond, sprong de agent erbovenop. Hij hield aan zijn sprong een snee in zijn knie over, die moest worden gehecht. Verzet tegen transport Internationale dierenwelzijnsorganisaties zijn in verzet gekomen tegen het transport van schapen en ander vee naar Turkije. De dieren komen uit vooral uit Bulgarije en Hongarije. Het vee staat soms urenlang vast aan de Turkse grens zonder drinken. Veel dieren hebben gebroken poten. De organisaties willen dat de Europese Commissie maatregelen neemt. JANUARI 2012 HET SCHAAP 7
Nieuws Ingezonden brieven Texelaar fokken voor commerciële markt Het Schaap 2011-12, pagina s 7 en 42. Tests zwoegerziekte niet gelijk en de column Professioneel van Jan-Willem Bakker De brief van Nelson Speelman en Jan-Willems column van december brachten me op het idee dat een mening vanuit het Verenigd Koninkrijk zinvol zou zijn in het debat over het testen op zwoegerziekte en de rol van fokkerij. Het Verenigd Koninkrijk heeft miljoenen schapen en een goed gedijende schapensector. Toch is er slechts één organisatie die een zwoegertest aanbiedt: de Scottish Agricultural College. Slechts drieduizend stamboekfokkers doen mee, van wie de helft Texelaarfokkers. Deelname is vrijwillig. Sommige deelnemers klagen over de hoge kosten en vragen zich wel eens af of het programma wel waardevol is. Er zijn geen statistieken over de ziekte. SAC heeft onlangs in het hele VK een enquête gehouden over de testkosten. Niemand heeft zelfs maar de suggestie gedaan om een concurrerend en goedkoper gezondheidsprogramma te beginnen. Hier is verbazing over hoe de kleine schapensector in Nederland twee tests rechtvaardigt, die niet eens dezelfde standaard hebben. Ik kan me voorstellen dat Nederlandse Texelaarfokkers niet blij zijn met de hoge kosten van stamboekfokkerij. Maar ze zullen zich realiseren dat ze een vitaal onderdeel zijn van de Nederlandse schapensector die de wereld het beste en meest succesvolle schapenras geeft: de Texelaar. Naar mijn mening is de controverse over de zwoegerziektetest een gevolg van een veel belangrijker probleem: hoe kan de Texelaar succesvol blijven? Er moet proactief nagedacht gaan worden hoe de kleine stamboekfokkerij bij elkaar kan blijven en de inkomens van de fokkers verbeterd kunnen worden. De ontwikkeling van de Texelaar de afgelopen jaren en de introductie van nieuwe technologieën zijn toe te juichen. De volgende stap is voor individuele fokkers, stamboeken, clubs en werkgroepen over de rol van de Texelaar in de commerciële sector. De Texelaar blijft alleen succesvol als de fokkerij is gericht op het produceren van betrouwbare toprammen voor commerciële schapenhouders. Zonder vraag uit de houderij kunnen fokkers alleen een beperkt aantal fokdieren aan elkaar verkopen. Ik was verbaasd te ervaren dat veel ramlammeren simpelweg worden geslacht, omdat de stamboekfokkers weigeren ze te verkopen aan schapenhouders die niet veel meer dan de slachtprijs willen betalen. Britse commerciële houders willen in overgrote meerderheid goed gegroeide, sterke rammen van anderhalf jaar oud die gemakkelijk vijftig ooien kunnen dekken. Veel stamboekfokkers houden daarom hun ramlammeren een jaar aan om ze daarna te verkopen. Zo n systeem is er in Nederland niet direct, maar Nederlandse fokkers en organisaties kunnen doel, promotie en marketing van rammen hoog op de agenda zetten. Door samenwerking en voor hetzelfde doel te gaan, verdwijnen de meeste problemen en draag je vertrouwen en kracht uit naar de zo belangrijke commerciële markt. Ik heb Texelaars sinds 1987 en de laatste keer dat ik in het VK een schaap kocht was in 1992. Sindsdien haal ik alle dieren uit Nederland. De reden is mijn vertrouwen in de gezondheidsstatus en de kwaliteit van de Nederlandse Texelaars. Ik hoop dat dit zo blijft. Sylvia Rawlings, Texelaarfokker in Nayland (Verenigd Koninkrijk) Betaal voor betere lammeren Het Schaap 2011-10/11, pagina s 28-29, Speuren naar luxe lammeren Ik ben verwonderd over de klaagzang van de handel/slachterijen over de kwaliteit van slachtlammeren. Ze doen erg verongelijkt over het feit dat er vrijwel geen luxe lammeren te vinden zijn, terwijl ze zelf ervoor gezorgd hebben dat de houderij massaal aan kruislingen is begonnen. Ik roep al twintig jaar dat het prijsverschil veel te klein is. Er is al jaren veel te veel betaald voor kruislingen waardoor, mede door het lammetje meer, de houderij massaal aan kruislingen begon. Het financiële plaatje viel op deze manier beter uit, maar het gevolg is dat nu nauwelijks nog een goed bespierd lam te vinden is. Koekje van eigen deeg dus, of zo je wilt, een sigaar uit eigen doos. Maar de kip met de gouden eieren is nog net niet geslacht. Handel en slachterijen: begin vanaf nu de luxe bespierde lammeren ruim beter te betalen, en geef duidelijk minder voor het smalle spul. De houderij zal dan snel weer een dikke Texelse ram willen gebruiken, waardoor de slachtkwaliteit weer spoedig verbetert. C.J. Dekker, Zoutelande Biologisch of niet? Het Schaap 2011-10/11, pagina s 22-24, Verkoop aan huis Leuk, die artikelen over huisverkoop ook al vallen de opbrengsten niet altijd mee. Toch een kanttekening richting Syke Wynia: ecologisch/biologisch, wie weet het verschil? De suggestie is in ieder geval biologisch en dat is niet eerlijk naar de consument, maar ook niet naar de erkende biologische boeren. Is het verschil alleen kunstmest of ook wat chemische onkruidbestrijding en gangbaar krachtvoer? Laten we het helder houden. Freek Atema, Laren (Gld.) 8 HET SCHAAP JANUARI 2012
Zelfsluitende voerhekken Bezoek onze website voor ons laatste nieuws www.venostal.nl Ronde balen voerhek Tentego houdt de groei in uw bedrijf! Wilt u als schapenhouder een probleemloze opfok van uw lammeren welke gepaard gaat met een goede groei? Dan kiest u voor Tentego. TENTOLAM Topkwaliteit lammerenmelk op basis van mager melkpoeder. Tentolam bevat een hoog aandeel magere melkpoeder en zuivelproducten wat een veilige opfok en een hoge groei garandeert. Tentolam is zeer geschikt voor fles en voorraadvoedering. Kraamhokhek kunststof Hoogte 0,85 en 1,00 mtr. Voerhek met goot en ruif Postbus 84 3640 AB Mijdrecht Tel. 0297 280 700 www.tentego.nl 09121001-1.adv het schaap 95x126mm.indd 1 07-12-2009 13:51:21 NIEUW Volledige Lammeren & Schapen Muesli voor de fokkerij zeer smakelijke muesli met ontsloten granen, hoogwaardige eiwitten en extra vezels snelle eerste opname, minder kans op pensverzuring ruime gehalten aan vitaminen, mineralen en sporenelementen aangepaste Calcium-, Fosfor- en Magnesiumvoorziening: minder kans op melkziekte, kopziekte of urinestenen kan uitstekend gebruikt worden om ad libitum te voeren zonder koper Vraag uw HAVENS-dealer www.schapenvoeders.nl - tel. (+31) 0478 638 238 of info@havens.nl h penvoeders.nl
JEROEN KLOUWENS PLAATS: BIERVLIET (ZEELAND) BEDRIJF: INTENSIEVE SCHAPEN- HOUDERIJ MET 400 RIJNLAMOOIEN EN 7 HA GRASLAND 10 HET SCHAAP JANUARI 2012
TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO S: HENK RISWICK reportage Snel afmesten is het beste Jeroen Klouwens is na drie jaar goed op weg met zijn Rijnlammeren. Ik vraag veel en luister goed, maar ben ook eigenwijs en kijk niet te veel naar anderen. Hij wil de lammeren zo snel mogelijk naar de slachterij hebben. Het bedrijf dat Jeroen Klouwens drie jaar geleden kocht in Biervliet was een bouwval. In elkaar gezakte schuren, een vervallen huis en overal onkruid. Een normaal pad naar de voordeur was er niet. Toch wist hij meteen dat hij de boerderij wilde hebben. Klouwens: Ik had in Zuid-Holland een transportbedrijf en verhuurde machines, maar daar was ik op een gegeven moment echt klaar mee. De druk, het personeel, het werd me te veel. Hij zocht rust en vond die in Zeeuws- Vlaanderen. Mijn idee was om 600 geiten te melken. Oude schuren plat, nieuwe schuren ervoor in de plaats. De gemeente gaf hem de vergunning, maar de bank ging niet zo snel overstag. Die zag pas toekomst als ik minstens duizend geiten zou gaan melken. Dat zag ik niet zitten. Ik wilde een bedrijf dat ik in mijn eentje zou kunnen runnen. Hij stapte over op plan B: schapen. Omdat hij eerder boeren-texelaars hield voor de hobby, had hij al contacten in de schapenwereld. Via handelaar Jaap Verhoog uit Zoetermeer leerde hij het Rijnlam kennen. Dit ras past goed op een commercieel bedrijf, maar is geen tentoonstellingsras. De dieren zijn schraal, klimmen op elkaar en zijn niet makkelijk in de omgang. Klouwens begon met een Een efficiënt ingerichte stal is volgens Jeroen Klouwens noodzakelijk om straks 600 fokooien met lammeren alleen te kunnen runnen. koppel van 185 schapen, waarvan hij dacht dat er vijftig drachtig waren. Dat bleken er negentig te zijn. Die eerste winter was een drama. Het was koud en de nieuwe schuur stond er nog niet. Elk schuurtje was volgepropt met ooien en lammeren. INTENSIEF PRODUCEREN Inmiddels is Klouwens drie jaar verder en heeft hij 400 fokooien. Vorig jaar heeft hij 500 lammeren afgezet. Nu ziet hij duidelijk de voordelen van het Rijnlam. Ik denk dat je er financieel verder mee komt dan met de Texelaar. Die ziet er wel mooier uit en de lammeren leveren misschien meer op, maar dat ras geeft gemiddeld minder lammeren. Het Rijnlam stamt af van de Romanov en is daardoor erg vruchtbaar. Het hele jaar door zijn de ooien bronstig. Ze lammeren drie keer in twee jaar af. Dat betekent Kengetallen dat ik het hele jaar door lammeren kan afzetten en dus jaarrond omzet heb. Ik zet twee Suffolk-rammen op een koppel van honderd ooien. Na 35 dagen laat ik ze scannen. Ooien die niet drachtig zijn, zet ik bij het volgende te dekken koppel. De ooien lammeren makkelijk af en zijn goede moeders. Na het spenen, de lammeren zijn dan vier weken oud en wegen twaalf kilo, gaan de ooien als het weer meezit naar buiten om op te drogen. Voor het bepalen van de gemiddelde worpgrootte is Klouwens nog te kort bezig, maar hij denkt dat hij net onder de 2,0 zit. In theorie ligt de worpgrootte van het Rijnlam op 2,2. ZO HARD MOGELIJK VOEREN De lammeren worden binnen afgemest. Klouwens heeft te weinig land om ze buiten slachtrijp te maken. Op stal hoeft hij bovendien niet te ontwormen en >> Dekperiode: 35 dagen Spenen: na 4 weken, gewicht op 12 kilo Gemiddelde worpgrootte: net onder 2,0 Gemiddelde leeftijd bij aflevering: 3 maanden Levend gewicht bij aflevering: 35 tot 40 kilo Slachtgewicht bij aflevering: 22 kilo Groeisnelheid: ruim 400 gram per dag Opbrengst per lam: 92 euro Voerkosten per lam: 54 euro (incl. voer ooi) Afzet 2011: 500 lammeren JANUARI 2012 HET SCHAAP 11
reportage De lammeren zijn een kruising van Rijnlam en Suffolk. Ze groeien gemiddeld 400 gram per dag. heeft hij minder uitval. Afgelopen jaar zat hij onder de tien procent. Verder groeien de lammeren binnen sneller, merkt hij op. Met ruim 400 gram per dag groeien ze echt ontzettend hard. Ik voer ze onbeperkt en weeg ze om de veertien dagen. Na drie maanden wegen ze ongeveer 40 kilo. Eenlingen bereiken dat gewicht al na tweeënhalve maand. Het aflevergewicht ligt gemiddeld op 35 tot 40 kilo. Met Rijnlam kom je financieel verder dan met Texelaar Zo hard mogelijk voeren en zo snel en jong mogelijk weg, is zijn uitgangspunt. Hoewel vervetting bij de Suffolk nog wel eens voorkomt, ziet Klouwens dat niet bij zijn lammeren. De moeders zijn schraal. Ik houd ze ook liever zo, ik heb het idee dat ze dan eerder drachtig raken. Schraalheid hoort bij Romanovs, dus ook bij Rijnlammeren. Hij levert zijn lammeren het liefst licht af. Driehonderd lammeren een week langer voeren kost te veel. Een lam van 45 kilo levert misschien een tientje of twee meer op, maar die laatste tien kilo kost heel wat voer. Hoe korter op het bedrijf hoe beter, als de prijs er tenminste naar is. Per veertien dagen zet Klouwens twintig tot veertig lammeren af. De gemiddelde opbrengstprijs is 92 euro per lam. VOERKOSTEN DRUKKEN Het voer is momenteel een heikel punt. De gemiddelde voerkosten liggen op 54 euro per lam (inclusief voer voor moederooi). Ik voer ze brok, Italiaans raaigras en stro. Krachtvoer is duur en stro dit jaar ook. Ik heb het voordeel dat ik in een akkerbouwgebied zit. Stro kan ik daardoor goedkoper krijgen. De voerkosten probeert hij te drukken door de ooien de helft minder te geven dan wat voerspecialisten voorschrijven. Een halve kilo scheelt veel met 400 ooien en ze doen het toch goed. De Suffolk is voor Klouwens het ideale vaderdier. Ze dekken het hele jaar en zorgen voor stevige lammeren. De Charollais heb ik ook geprobeerd. Je krijgt dan een wat feller lam, maar het zijn net biggetjes. Ze moeten onder de lamp. Ik wil lammeren die tegen kou kunnen. Hij selecteert de dekrammen op groei-index. Dat past het beste bij het moederdier. Het Rijnlam wordt ook op groei gefokt. Zijn fokooien worden speciaal gefokt voor de commerciële houderij, via het De ooien worden geschoren als na scannen blijkt dat ze drachtig zijn. Ze vreten dan beter. Sinds Jeroen Klouwens met een mengvoerwagen werkt, heerst er rust in de stal. Vroeger begonnen ze al te blèren en te springen als ik bij de kruiwagen in de buurt kwam. Rijnlamproject. De schapenhouder wil uiteindelijk naar 600 moederdieren en een afzet van duizend lammeren per jaar. Ik zou zestig tot zeventig fokooien per jaar erbij moeten kopen. Maar aangezien een ooi 130 euro kost, is dat een grote investering. Momenteel houdt Klouwens onder de streep weinig over. Wat ik met mijn schapen in een jaar verdien, verdiende ik met mijn transportbedrijf in een kwartaal. Maar als ik s zomers naar buiten kijk, denk ik: ik hoef ook niets te verdienen. Ik heb het al. << 12 HET SCHAAP JANUARI 2012
HOUTEN KOPPELBARE SCHAPENHEKJES Compleet met pen Vraag nu een folder aan of kijk op www.schapenhek.nl Alle prijzen zijn inclusief BTW Koppelbare hekjes 1,5 x 0,8 mtr e 17,- Bijpassende opzetruifjes e 20,- Bijpassende voerbakjes e 8,25 Vastzethek e 25,- Lammeren flessenbak e 25,- De Vries Beemster 0299-690512 06-51244348 TE KOOP GEVRAAGD SCHAPENWOL Wij bieden hoge prijzen. Wolhandel Douwe Rijpstra Burgum Tel. 06-1562 9006 Tel. 058-256 3256 Elke eerste zaterdag van de maand wolinname van 8.00 12.00 uur. bij schapenbedrijf Klaas van Veen, Kweldijk 2 te Zuilichem. Met Sprayfo Lam kunt u vertrouwen op een veilige en economische start voor uw lammeren. Sprayfo Lam voor een onbezorgde lammertijd Bevat extra vitaminen, ijzer en mineralen Met antistoffen tegen E.Coli, salmonella, clostridium perfringens en rotavirus Zorgt voor meer weerstand, veilige ontwikkeling en hogere daggroei www.sprayfo.nl Bestel hier uw oornummers Nedap Live!D: dé innoverende EID productrange met uitstekende RFID kwaliteit De juiste informatie van ieder dier met een eenvoudig en betrouwbaar systeem. Live!D biedt u oornummers, readers en specialistische bedrijfstoepassingen. Manage your livestock Eenvoudig EL&I en VKI meldingen doorgeven via de gratis online Live!D applicatie? Dat kan! Bestel dan nu uw Live!D oornummers. www.oornummers.nl
gezondheid Opnieuw treft virus schapen in Nederland De schapenhouderij is in de ban van een nieuw virus. Op meer dan honderd bedrijven zijn misvormde lammeren geboren. Er geldt een meldplicht. Het gaat om het Schmallenbergvirus dat tot nu toe onbekend was. Er zijn meer vragen dan antwoorden. Begin december kreeg de Gezondheidsdienst voor Dieren van enkele dierenartsen meldingen van misvormde pasgeboren lammeren. Op 9 december vroeg de GD alle dierenartsen om zulke gevallen te melden. Vanaf dat moment volgden de meldingen elkaar snel op en raakte de schapenhouderij in de ban van een nieuw virus. Het is de derde keer in vrij korte tijd dat de schapenhouderij zoiets overkomt. Na de eerste gevallen van Q-koorts in 2005 dook blauwtong in augustus 2006 op. Het Schmallenbergvirus heeft niets te maken met Q-koorts. Het is zeer onwaarschijnlijk dat het nieuwe virus ook mensen besmet, zoals de Q-koortsverwekker wel doet. Bij Q-koorts gaat het om een bacterie en niet om een virus. Met blauwtong lijken er meer overeenkomsten te zijn. Beide ziekten worden veroorzaakt door een virus. Verder is het zeer waarschijnlijk dat bij Schmallenberg insecten de besmetting verspreiden, net als bij blauwtong. RAZENDSNEL De ontwikkelingen gaan razendsnel. Snel nadat het aantal gevallen van misvormde lammeren toenam, was er topoverleg op het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Staatssecretaris Henk Bleker kondigde op 20 december een meldplicht af. Sindsdien geeft de Nederlandse Voedselen Warenautoriteit updates: elke dag komen er nieuwe meldingen bij. Nog sneller was de oorzaak van de problemen duidelijk: op 15 december toonde het Centraal Veterinair Instituut in de hersenen van twee lammeren het Schmallenbergvirus aan. Op 23 december organiseerde het ministerie van EL&I een basisoverleg om alle betrokken partijen te informeren. Er was nog een extra reden om te denken Een nog levend lam, amper bespierd en als het ligt strekt het de achterpoten. aan het Schmallenbergvirus. De afwijkingen van de pasgeboren lammeren zijn terug te voeren op aantastingen van het centraal zenuwstelsel, ontstaan tussen de 25 e en 50 e dag van de dracht. Terugrekenend waren er in die periode problemen bij runderen in Duitsland en Nederland met het Schmallenbergvirus. De koeien kregen diarree en koorts, en de melkproductie daalde. Na enkele weken verdwenen de verschijnselen weer. Het virus kreeg zijn naam van de Duitse plaats Schmallenberg, waar het voor het eerst werd geïsoleerd uit monstermateriaal van een zieke koe. De meeste besmette Duitse runderbedrijven lagen trouwens dichter bij de Nederlandse grens dan bij Schmallenberg zelf. Kenmerkend beeld van een misvormd lam is een knik in de ruggengraat. HARD INHAKKEN De ziekte hakt er hard in bij de meeste getroffen bedrijven, al zijn de verschillen groot. Er zijn bedrijven met een enkel misvormd lam, maar dr. Piet Vellema van de GD kent ook een schapenhouder die 45 misvormde lammeren in één keer kwam afgeven voor onderzoek. De grote vraag is wat de schapenhouderij 14 HET SCHAAP JANUARI 2012
TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: PIET VELLEMA (GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN), HENK RISWICK Volg de websites De ontwikkelingen rond Schmallenberg gaan razendsnel. De informatievoorziening is uitstekend. Goede websites zijn die van de VWA (www.vwa.nl), het ministerie van EL&I (www.rijksoverheid.nl/ministeries/eleni) en de GD (www.capraovis.nl). Op www.hetschaap.nl publiceren we alle nieuwe ontwikkelingen. Lam met een gedraaide rug. te wachten staat. Er is veel onzekerheid om de simpele reden dat weinig bekend is over deze nieuwe ziekte. Dit type virus is in Europa nog nooit eerder voorgekomen. Uitbraken elders bij schapen met virussen uit dezelfde groep zijn wel bekend. Zo kwam in Japan het Akabanevirus in de jaren vijftig van de vorige eeuw voor. Zestig jaar geleden dus. Als het virus bij de schapen heeft gedaan wat het, althans op het eerste gezicht, bij de koeien ook deed, dan heeft het vier tot zes weken door Nederland geraasd. En als de virusverspreiding beperkt is gebleven tot die periode, dan is het vanaf begin februari gedaan met de misvormde lammeren. Vellema waagt zich niet aan speculaties, maar beschouwt eind januari en begin februari als cruciaal. In het optimistische scenario komen er geen nieuwe besmettingen meer bij. Mochten er toch weer nieuwe gevallen komen, dan zou ik niet weten wanneer de ziekte stopt. Het zijn spannende tijden. << Dit artikel kwam half januari tot stand. Actuele zaken op www.hetschaap.nl. Vragen en antwoorden Er zijn veel vragen over Schmallenberg. We hebben een aantal voorgelegd aan dr. Piet Vellema van de GD. Is er een relatie met blauwtong? Die gaf ook afwijkende lammeren. Er is geen enkele relatie. Hooguit zal de manier van verspreiding dezelfde kunnen zijn. Bij blauwtong zagen we maar weinig misvormde lammeren en heel veel zieke ooien. Bovendien werden bij blauwtong ooien en rammen tijdelijk onvruchtbaar. Dat speelt nu niet. Is een eenmaal besmet geraakte ooi levenslang immuun voor het virus? En een lam dat dit jaar is of wordt geboren? De ooien denk ik wel, maar we weten het niet zeker. Over de weerstand bij lammeren durf ik nog niks te zeggen. Wat gaat er de komende weken gebeuren? Een enorme piek in aantallen afwijkende lammeren? Juist een afname? Als ik optimistisch ben zeg ik: het stopt begin februari. Als ik pessimistisch ben: het gaat de hele lammerij door. Ik kan er nog niks over zeggen. Dat zal begin februari blijken. Waar kunnen schapenhouders terecht met vragen? Kijk op onze website www.capraovis.nl. De GD bellen kan ook. We zijn de hele dag bereikbaar. Een deel van de middag beantwoorden onze ge- Virus specialiseerde dierenartsen de telefoontjes. Je hoeft geen lid van de GD te zijn om te bellen. Komt er een entplicht als er een vaccin be - schikbaar is? Wie gaat dat dan betalen? Zou het niet veel verstandiger zijn te wachten tot alle schapen natuurlijke weerstand hebben? Ik kan me nu niet voorstellen dat er een entplicht komt. Het lijkt erop dat in vier tot zes weken tijd in de afgelopen zomer heel Nederland is getroffen door dit virus. Als dat inderdaad zo blijkt te zijn, verwacht ik volgend jaar veel minder problemen in de aflamperiode. Een vaccin zou geschikt zijn om aangrenzende, nog onbesmette regio s dicht te enten. Dan isoleer je de besmetting. Het kan nog meer dan een jaar duren voordat er een vaccin is. Bij blauwtong ging het zeer snel en duurde het toch nog bijna twee jaar. Wat kunnen schapenhouders doen om de problemen tijdens de volgende dracht - periode te voorkomen? Insectenwerende middelen gebruiken? Ook daarover is nog weinig te zeggen. Ik geloof niet in de insectenwerende middelen, ze deden bij blauwtong ook maar weinig. Toen was ophokken het allerbeste. Wat misschien scheelt, is niet in de zomer scheren maar s winters. En wellicht ook om niet vroeg met de dekkerij te beginnen: na oktober is de infectiekans klein. Maar dit alles wordt pas helder over enkele maanden. Het Schmallenbergvirus behoort tot de groep van de orthobunyiavirussen. Kenmerkend is dat ze vooral worden verspreid door muggen of knutten. De laatste zijn bekend van de blauwtongepidemie. Orthobunyiavirussen zijn vrij onbekend, zeker in Europa. De variant die hier is opgedoken, lijkt op het Akabanevirus en het Cache Valleyvirus. Daarvan is bekend dat ze herkauwers ziek maken. Het Schmallenbergvirus grijpt in op de ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel van de nog ongeboren lammeren, ongeveer tussen de 25 en 50 dagen dracht. Daardoor ontstaan misvormingen aan grote hersenen, kleine hersenen en ruggenmerg en mogelijk als gevolg daarvan aan kop, wervelkolom, borstkas en poten. Het is nog niet bekend wat het virus doet bij de ooien. Negen van de tien schapenhouders bij wie misvormde lammeren zijn geboren, zeggen niks aan de ooien te hebben gezien. Niet tijdens de dracht en ook niet rond de geboorte. Het virus gaat waarschijnlijk via insecten van herkauwer naar herkauwer. Er komt onderzoek naar besmette insecten. Tijdens de blauwtongepidemie is gebleken dat schapen honderden keren per dag gestoken kunnen worden en dat op de top van de besmetting vier procent van de knutten het blauwtongvirus droeg. >> JANUARI 2012 HET SCHAAP 15
gezondheid Moeten er bedrijven worden geruimd? Nee, daarvoor is geen enkele reden. Hoe is de situatie in andere landen? In Duitsland en België zijn er besmettingen. In Frankrijk geldt een meldplicht. Die komt mogelijk in meer landen. Besmetten de koeien de schapen of andersom? Rechtstreekse besmetting is er niet. Die gaat via insecten en over en weer. Bij de blauwtong was het rund het aantrekkelijkste doel voor de insecten. Hier is dat nog niet bekend. Kun je schapen nog wel veilig weiden op melkveebedrijven? Dat speelt nu helemaal niet. Er zijn nu waarschijnlijk geen besmettingen. Vanaf november is er geen knut meer gevangen, maar dat zegt niet alles. Er is in de hele wereld nog te weinig bekend over de virusoverdracht. Kun je nog wel fokdieren lenen of uitlenen? Veterinairtechnisch is dat nooit verstandig. Maar voor Schmallenberg wordt de komende maanden duidelijk hoe snel de besmetting door ons Besmette bedrijven De besmette bedrijven bevinden zich verspreid over het hele land. De ziekte komt bij alle rassen voor, zelfs bij heideschapen. Er zijn vooralsnog geen verschillen in houderijvormen te ontdekken. De aantallen misvormde dieren verschillen per bedrijf. Er zijn er met een enkele melding, maar ook met tientallen vervormde lammeren. Het lijkt erop dat op zwaar getroffen bedrijven het verlies in de richting van dertig procent kan gaan. De GD heeft de indruk dat de bedrijven die de ooien in de zomermaanden hebben geschoren, ernstiger problemen hebben dan de bedrijven met winterscheer. Dit kan te maken hebben met de grotere kans op insectenbeten. land is gegaan. Dat is ruim voor de komende dekperiode bekend. Bij blauwtong heeft destijds een totale standstil de verspreiding sterk geremd. Nu de besmetting al in heel Nederland aanwezig is, heeft beperking van dierbewegingen waarschijnlijk geen effect meer. Is lamsvlees nog veilig? Ja. Er is geen enkele aanwijzing dat het Schmallenbergvirus een zoönose veroorzaakt. Bij onze bedrijfsbezoeken vragen we altijd naar eventuele ziektegevallen bij direct betrokkenen. Het Schmallenbergvirus hoort bij een groep virussen, waarvan sommige virussen infecties bij andere diersoorten dan herkauwers en mensen veroorzaken. Het RIVM heeft meteen een risicoanalyse gemaakt en geeft aan dat de kans op infectie van mensen buitengewoon gering is. Die analyse is door ECDC, het Europese RIVM, overgenomen. Is het virus besmettelijk voor andere diersoorten dan herkauwers? Dat is niet duidelijk. Van het mogelijk verwante Akabanevirus zijn ooit bij enkele paarden antistoffen aangetroffen, maar geen ziektebeeld. Van dit virus weten we nog niks. Later gaan we kijken of er in de omgeving ook andere diersoorten besmet zijn. Daarvoor hebben we de antistoffentest nodig. Het lijkt nu minder te worden Na de kerst begon de lammerij bij Martin Oosthoek. Bij de eerste de beste ooi was het al mis. Ze was een paar dagen te vroeg, wat op zich kan. Maar het klopte niet. Toen ik opvoelde, stonden de poten heel raar. Ik kreeg dat lam er met heel veel moeite af. Het was het begin van een nare lammertijd. Half januari hadden 225 ooien afgelammerd, waarvan er 52 misvormde lammeren gaven. Te korte onderkaak, heel lange achterpoten, poten die alle kanten op stonden en vergroeiingen in de rug. Vaak lagen ze met een teruggeslagen kop. Bijna allemaal dood. Gelukkig, ik ben gauw klaar met lammeren die iets mankeren. Aan de ooien had Oosthoek niks gemerkt, terwijl hij alle dagen met ze rondtrekt. De lammeren zijn wel allemaal voldragen. Ze wegen net zo veel als de gezond geboren lammeren. Het ergste vindt hij dat de geboortes zo lastig gaan. Een dood lam werkt al niet mee en de vormen kloppen niet. Als je aan een pootje trekt, breekt het heel gauw af. Er waren dagen dat er alleen maar misvormde lammeren kwamen, maar gelukkig ook dagen met alleen goede lammeren. Dan kom je weer een beetje bij. Nu lijkt het allemaal minder te worden, het gaat weer de goede kant op. De lammertijd eindigt rond 22 februari. Bij de schade wil hij liever niet stilstaan. Anders word je helemaal zo verdrietig. Toch gaat het hem duizenden euro s kosten. De worpgrootte is gemiddeld anderhalf, de teller staat al op 75 dode lammeren. Vorig jaar kreeg hij 85 euro per slachtrijp lam, waarvan de helft overblijft als arbeidsvergoeding. Reken daarbij de extra kosten, zoals antibiotica voor elke ooi met misvormde lammeren, en het totaal loopt flink in de papieren. Oosthoek verwacht ook nog wat uitval bij de ooien. Soms staan de achterpoten van de lammeren zo stijf dat je ze bijna niet goed kunt leggen zonder de baarmoeder te beschadigen. Gelukkig is niemand van het personeel ziek geworden. En de lammetjesdag op 4 februari bij Oosthoek gaat gewoon door. MARTIN OOSTHOEK PLAATS: BERKEL EN RODENRIJS (Z.-H.) BEDRIJF: BEGRAZINGSBEDRIJF MET 1.100 SCHAPEN WAARVAN 750 AFLAM- MERENDE OOIEN 16 HET SCHAAP JANUARI 2012
Heeft dit virus misschien al eerder schapen besmet? Waren er vorig jaar al misvormde lammeren? Ik heb dit beeld nog nooit gezien. In onze sectiezaal is er nog nooit iets dergelijks gezien. Bij de meer dan honderd besmette bedrijven lijkt het erop dat er voor 25 november 2011 geen misvormde lammeren zijn geboren. Zodra er een antistoftest beschikbaar is, kunnen we nagaan of er eerder een besmetting is geweest. << Heel typisch beeld: de misvormde achterpoten. Ze lijken op de poten van een kangoeroe. Veel misvormde lammeren hebben een verkorte onderkaak (varkensbek). Daarnaast heeft dit lam een schuin afgeplatte schedel. Besmetting Melden verplicht Bij een besmet schaap is het beeld steeds min of meer hetzelfde: een ooi is te lang bezig met aflammeren, de lammeren komen er niet vanzelf uit en geboortehulp geven blijkt zeer lastig. Doordat de lammeren ernstig vervormd kunnen zijn, gaat het verlossen ook voor ervaren schapenhouders moeizaam. De eerste meldingen kwamen dan ook van dierenartsen die voor de zware geboortes werden gebeld. De meeste lammeren zijn voldragen. Veel zijn dood bij geboorte, veel andere worden geëuthanaseerd omdat ze ernstig mismaakt zijn. Sommige lammeren mankeren op het oog weinig, maar maken een domme indruk: ze moeten bijvoorbeeld elke keer weer leren hoe ze moeten drinken. De meest geconstateerde afwijkingen zijn kromme nek, kromme rug, poten die alle kanten op staan, vastzittende gewrichten, gestrekte poten, geknikte poten, platte ribbenkast, ontbreken van delen van de hersenen en ruggenmerg. Bij enkele gevallen waren de spieren en de verbinding in de gewrichten zo zwak dat bij de verlossing een pootje van het lam meteen losliet. Soms zijn de ooien na het werpen van mismaakte lammeren slap. Dat kan komen door een beschadiging van de baarmoeder. Bij meerlingen zijn niet altijd alle lammeren van de worp misvormd. Tot nu toe lijkt het verloop van de besmettingen steeds hetzelfde: het begint met een enkel lam, het neemt toe, het piekt en daarna vlakt het af. Het melden van lammeren die met misvormingen worden geboren is verplicht. Dat kan bij de eigen dierenarts, bij de GD of direct bij de VWA. Een melding bij de dierenarts en GD gaat ook door naar de VWA. Na de melding krijgt de schapenhouder een formulier voor het invullen van allerlei gegevens. De GD haalt het afwijkende lam op. Het advies is dat lam zo lang op een koele plaats te bewaren. Niet in de vriezer, omdat bepaald histologisch onderzoek dan niet meer kan. Voor 8 uur s morgens aangemelde lammeren worden dezelfde dag opgehaald, anders de volgende dag. De registratie is belangrijk om een goed beeld van deze ziekte te krijgen. Bovendien krijgt de melder binnen enkele dagen bezoek van VWA, GD en de eigen dierenarts om de situatie te bespreken. Meteen worden dan bloedmonsters van de moederooi genomen. De GD belt daarna nog enkele keren met het bedrijf. Elke inzender krijgt de uitslagen van het onderzoek per mail of post thuis. Het onderzoek kost de schapenhouder niets. De GD heeft tot half januari ongeveer vierhonderd lammeren onderzocht en de hersenen naar het Centraal Veterinair Instituut gestuurd voor verder onderzoek. De rest van het verzamelde materiaal is opgeslagen bij -70 voor vervolgonderzoek. Of de meldplicht gaat vervallen is nog niet duidelijk. GD en CVI doen uitgebreid onderzoek en hebben daarvoor minimaal honderd geschikte bedrijven nodig. Onderzoek Het Centraal Veterinair Instituut in Lelystad en het Duitse Friedrich Löffler Institut analyseren samen het nieuwe Schmallenbergvirus. Ze zijn bezig het DNA van het virus te ontleden. Daarnaast probeert het CVI een test op antistoffen te maken. Er is nu slechts een PCR-test die het virus aantoont, terwijl antistoffen doorgaans langer aanwezig zijn in het bloed. Met een antistoffentest is de verspreiding van het virus beter in kaart te brengen. Dat is belangrijk om de bron te kunnen traceren. Of het lukt is de vraag; van blauwtong is de bron nooit gevonden. De antistoffentest kan er binnen enkele maanden zijn. Uit het onderzoek tot nu toe blijkt dat met de PCR-test het virus niet meer is aan te tonen in de ooien. Waarschijnlijk is het slechts enkele dagen tot een week traceerbaar in bloed van pas besmette schapen. Bij het melkvee dat in augustus-september was besmet, was het virus slechts zes dagen op te sporen. Bij blauwtong is het virus langer traceerbaar, doordat het zich hecht aan de rode bloedcellen. Bij een aantal misvormde lammeren is het virus niet aangetoond. Dat wil niet zeggen dat het geen rol speelde; waarschijnlijk heeft het prille afweerapparaat van het ongeboren lam het virus in die gevallen helemaal kunnen opruimen. JANUARI 2012 HET SCHAAP 17
inkomen Nieuw Europees landbouwbeleid biedt kansen Het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid gaat in 2014 in. Het staat nu hoog op de agenda bij de beleidsbepalers. Nico Verduin van LTO-Nederland komt op voor de belangen van de schapenhouders. Hij ziet kansen in het nieuwe GLB. Tot zelfs een premie per schaap aan toe. Het worden spannende maanden voor de professionele schapenhouderij in Nederland. De komende twee jaar zal gaan blijken of het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie voldoende ruimte biedt voor een schapenhouderij die het hobbyisme overstijgt. Hobbymatig schapen houden kan natuurlijk altijd, daar speelt het GLB amper een rol. Maar schapen houden om eraan te verdienen, daarvoor moet het nieuwe Europese landbouwbeleid wel de ruimte bieden, anders wordt het heel erg moeilijk. Nico Verduin van LTO-Nederland ziet grote kansen voor de schapenhouderij. Volgens de voorman van de landelijke vakgroep Schapenhouderij past het houden van schapen perfect in het nieuwe beleid. Toch is hij voorzichtig met voorspellen: Ik kan nog niet zeggen dat de professionele schapenhouderij in Nederland toekomst heeft. Dat hangt van het verloop van de discussie af. VOEDSEL VEILIG STELLEN Het GLB bestaat al meer dan vijftig jaar. Van oorsprong was het om de voedselvoorziening veilig te stellen en boeren goede opbrengstprijzen te garanderen. Van lieverlee werd het stimuleren van productie minder belangrijk, maar kregen boeren nog wel inkomenssteun. De laatste jaren is de inkomenssteun losgekoppeld van de productie en gingen milieu, dierenwelzijn en voedselkwaliteit een grotere rol spelen. Voor de schapenhouderij was de ooi - premie de meest rechtstreekse inkomens - steun. De premie was gekomen omdat de wereldhandelsorganisatie WTO verbood de EU-markt verder te beschermen. Europese schapenboeren moesten daardoor concurreren tegen collega s uit verre landen die veel goedkoper produceerden. De premie compenseerde het afnemende inkomen. In 1995 werd de premie gequoteerd en later werd ook deze inkomenssteun losgekoppeld van de productie: je hoefde geen schapen te houden om premie te krijgen. De premie zou langzaam verdwijnen. DRIE DOELSTELLINGEN Dit soort wijzigingen vinden geregeld plaats. Het GLB heeft steeds een duur 18 HET SCHAAP JANUARI 2012
TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: JACQUES ENGELEN, NIKKI NATZIJL Een schapenpremie. Ja, de ooipremie, maar dan met een andere naam Schapenhouders kunnen nu al op het nieuwe GLB inspelen door dijken als landbouwgrond te laten benoemen. van zeven jaar. De discussies van nu gaan over het beleid van 2014 tot 2020. En daarbij is het vizier gericht op 2020. In dat jaar moeten drie doelstellingen zijn bereikt. De eerste is een economisch levensvatbare voedselproductie: het voedsel moet betaalbaar zijn en de boeren moeten uit de productie een goed inkomen halen. In feite niet anders dan vijftig jaar geleden. Nieuw is de tweede doelstelling: duurzaam beheer en klimaatactie. Belangrijk daarin is de vraag: hoe kun je zo efficiënt mogelijk voedsel produceren? De wereldbevolking groeit hard en daarvoor is veel voedsel nodig. De klimaatactie heeft te maken met minder CO 2 en andere broeikasgassen. De derde doelstelling is niet echt nieuw, maar wel actueel: evenwichtige regionale ontwikkeling. Verduin: Sinds vijf jaar wonen er wereldwijd meer mensen in steden dan op het platteland. In 2050 zal dat zeventig procent zijn. In Polen ligt nu al een miljoen hectare braak, er zijn geen boeren meer die de grond willen gebruiken. Vergelijk dat eens met Nederland: in totaal 1,85 miljoen hectare landbouwgrond. De voedselproductie komt echt in het gedrang. Hij ziet hierin grote kansen voor de schapenhouderij: In zeventig procent van de EU-gebieden met een natuurlijke handicap, zoals heuvels, grazen schapen. Ze zijn vaak de enige mogelijkheid om hier voedsel te produceren en ze zijn noodzakelijk voor het landschapsbehoud. In het nieuwe GLB komt vast te liggen hoe de EU hoopt deze drie doelstellingen te bereiken. Het gaat om veel geld. In totaal 57 miljard euro. Daarvan krijgt ons land 900 miljoen te besteden. Dat geld gaat naar de boeren. Alleen naar actieve boeren, dus dan is meteen de beetje bizarre betaling van toeslagrechten aan bedrijven zonder doelgerichte productie voorbij. TWEE PIJLERS Het GLB heeft twee manieren van uit - betalen: de eerste en de tweede pijler. De eerste is inkomenssteun, de tweede plattelandsontwikkeling. De eerste pijler gaat ingrijpend veranderen. De Europese landbouwcommissaris Dacian Cioloș, een Roemeen, wil dat >> JANUARI 2012 HET SCHAAP 19
inkomen minimaal dertig procent van de eerste pijler wordt gebruikt voor vergroening. De boeren krijgen een basispremie per hectare. Daarbovenop krijgen ze geld als ze vergroenen : veel vruchtwisseling, veel blijvend grasland (want dat is goed voor het landschap en bodemleven), dat soort zaken. De tweede pijler blijft bijna zoals die was. Die is vooral voor het plattelandsbeleid en innovatie. Het geld wordt alleen uitbetaald als een tweede partij (provincie, rijk, particuliere financierder) voor de helft meebetaalt. Dit heet cofinanciering. De verdeling tussen eerste en tweede pijler is in ons land ongeveer 90/10. De eerste pijler is dus de belangrijkste. BELONINGEN IN DE WACHT SLEPEN Wat mogen de schapenhouders verwachten in de discussies over het nieuwe landbouwbeleid? Best veel, volgens Verduin. Voor schapenhouders mag het niet te moeilijk zijn om extra steun in de wacht te slepen voor blijvend grasland. Daarnaast lijkt het erop dat het weiden van dieren ook een extraatje gaat opleveren. Dat is een reactie op de tendens in de melkveehouderij: steeds minder weiden en koeien het hele jaar op stal voeren. Verduin: Er is een groeiende maatschappelijke wens vee te weiden. Met schapen gebeurt dat. Dat is een pluspunt. Tot slot ziet hij ook kansen voor de schapenhouders als het gaat om een derde steunregel: agrarische natuur. Verduin zet stevig in op deze drie punten. Binnen zijn eigen organisatie is dat al lastig genoeg, want daar heeft de schapenhouderij geen grote stem. Maar Verduin, optimist als hij is, denkt dat hij veel kan bereiken. Economisch stellen we niet veel voor. Maar we voldoen aan veel maatschappelijke wensen. Schapenhouderij is vergroening. Bovendien kunnen we niet meer het verwijt krijgen dat onze I&R een zootje is. PREMIE PER SCHAAP Er is nog een belangrijk punt voor de schapenhouderij. Tot nu toe werd alle niet-bebouwde grond in drieën verdeeld: landbouwgrond, natuur en een grijs tussengebied: agrarisch natuurgebied of natuurlijk landbouwgebied. Dat grijze gebied wordt opgedeeld: een deel naar landbouw en een deel naar natuur. Natuur valt buiten het GLB, maar landbouwgrond uiteraard niet. En het gaat om maar liefst 200.000 hectare grijs gebied waar veelal schapen lopen. Verduin: Daaruit moeten we voor de schapenhouderij wat zien te halen. Niet op marktgebied, want daar kunnen we niet concurreren met akkerbouw, melkvee en tuinbouw. Wel met veel maatschappelijke waarden. Schapen zijn belangrijk in het leggen van de verbinding tussen dierhouderij en burgers. Mocht het niet lukken om de belangen (lees: de inkomenssteun) van professionele schapenhouders voldoende onder te brengen onder de eerder genoemde drie punten (blijvend grasland, vee weiden en agrarische natuur), dan wil Verduin het over een andere boeg gooien: een premie per schaap. Ja, de oude ooipremie, maar dan met een andere naam. Een opzienbarend standpunt, want daarmee ontstaat er weer een koppeling tussen productie en premie, die de EU juist wil afschaffen. Verduin: Dat klopt, maar de schapenhouderij heeft een zeer belangrijke rol in de vergroening. Dat moeten we op de een of andere manier zien te borgen. Geld gaat alleen naar actieve boeren In het nieuwe GLB komt vast te liggen dat alleen actieve boeren geld ontvangen. Voorwaarden daarvoor zijn: een bedrijfsregistratienummer (BRS), ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, een fiscale boekhouding voor het bedrijf en minimaal 500 euro aan rechten vanaf 2014. Voor jonge boeren is er trouwens extra geld. Dat wordt niet gekoppeld aan premies. Boeren tot veertig jaar kunnen gebruikmaken van stimuleringsregelingen. Nico Verduin: Economisch stellen we niet veel voor. Maar we voldoen aan veel maatschappelijke wensen. Schapenhouderij is vergroening. SECTOR MIST PROFESSIONALITEIT En die tweede pijler dan? Is daar niks te halen voor de schapenhouders? Dat valt tegen. De Nederlandse schapenhouderij mist vooral de professionaliteit. Innovatie en onderzoek zitten in de tweede pijler. Niet bepaald punten waarin de schapenhouderij in ons land uitblinkt. Toch zitten er wel punten in waarvoor de LTO-vakgroep zich hard maakt, zoals promotie van lamsvlees en professionalisering van de houderij door onder andere meer met indexen te gaan werken. VOORUITLOPEN OP NIEUW GLB In hoofdlijnen ligt het GLB intussen wel vast. Maar de komende maanden zal het op veel vergaderagenda s in heel Europa verschijnen. De economische crisis moet niet erger worden, anders kan het helemaal anders gaan lopen met die 57 miljard euro. Verduin raadt schapenhouders aan nu al rekening te gaan houden met het nieuwe beleid. Zorg voor grond onder je bedrijf, want er komt een basispremie per hectare. Probeer langjarige pachtcontracten nu al af te sluiten. Verder adviseert Verduin heel goed op te letten bij de opsplitsing van het grijze gebied. Het gaat de schapenhouder veel geld schelen als er percelen worden ondergebracht bij landbouwgrond of dat het natuur wordt. Zoals dijken, zegt Verduin. Die zitten nu in het grijze gebied. Ik vind dat het landbouwgrond moet blijven of worden. << 20 HET SCHAAP JANUARI 2012